Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ tại cơ quan bảo hiểm xã hội thành phố Hồ Chí Minh

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:93

Thêm vào BST

Báo xấu

24
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài nghiên cứu nhằm để ứng dụng vào hoạt động quản lý tại đơn vị hành chính sự nghiệp, mục đích chính là: Hệ thống hóa các lý luận cơ bản về KSNB trong đơn vị hành chính sự nghiệp, một vấn đề còn ít được đề cập đến trong hoạt động quản lý tại Việt Nam; xem xét các yêu cầu của KSNB đối với hoạt động BHXH; khảo sát, đánh giá thực trạng hệ thống KSNB tại Cơ quan BHXH TP HCM. Đặc biệt đối với hoạt động thu và chi BHXH tại Cơ quan BHXH TP HCM.... Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ tại cơ quan bảo hiểm xã hội thành phố Hồ Chí Minh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM NGUYỄN THANH HUYỀN LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ TP. Hồ Chí Minh – Năm 2005
32 MÔÛ ÑAÀU 1. Lyù do nghieân cöùu ñeà taøi Töø khi ra ñôøi cho ñeán nay, cheá ñoä baûo hieåm Xaõ hoäi (BHXH) luoân phaùt huy ñöôïc taùc duïng tích cöïc cuûa mình, töøng böôùc khaúng ñònh ñaây laø bieän phaùp hoã trôï cho ngöôøi lao ñoäng moät caùch oån ñònh nhaát, chaéc chaén nhaát khi hoï bò maát hoaëc giaûm thu nhaäp. Cheá ñoä BHXH phaùt trieån cuøng vôùi söï phaùt trieån cuûa neàn kinh teá – xaõ hoäi cuûa ñaát nöôùc. Chính saùch BHXH hieän nay ñöôïc môû roäng ñeán moïi ngöôøi lao ñoäng thuoäc caùc thaønh phaàn kinh teá. Vì theá, soá ngöôøi lao ñoäng tham gia BHXH ngaøy caøng taêng. Trong soá caùc ñôn vò BHXH ôû Vieät Nam, BHXH Thaønh phoá Hoà Chí Minh (TP HCM) laø ñôn vò BHXH coù möùc ñoùng goùp vaøo Quyõ BHXH Vieät Nam cao nhaát. Vôùi ñòa baøn quaûn lyù roäng, soá löôïng caùc doanh nghieäp nhieàu, ña daïng vaø ngaøy caøng phaùt trieån ñang laø moät vaán ñeà khoù khaên ñaët ra cho Cô quan trong quaù trình quaûn lyù hoaït ñoäng BHXH. Taát caû caùc lyù do treân ñoøi hoûi Cô quan BHXH TP HCM phaûi coù moät heä thoáng kieåm soaùt noäi boä (KSNB) höõu hieäu. Vieäc döïa treân caùc lyù thuyeát hieän ñaïi veà KSNB ñeå hoaøn thieän heä thoáng KSNB taïi Cô quan BHXH TP HCM laø yeâu caàu taát yeáu. Thaùch thöùc cuûa ñeà taøi laø nghieân cöùu vieäc öùng duïng KSNB trong moät ñôn vò haønh chính söï nghieäp hoaït ñoäng trong heä thoáng caùc chính saùch phaùp lyù cuûa Vieät Nam. Caùc keát quaû cuûa ñeà taøi ñöôïc mong ñôïi seõ ñoùng goùp moät phaàn vaøo vieäc hình thaønh cô sôû lyù luaän vaø thöïc tieãn cho hoaøn thieän KSNB trong caùc khu vöïc coâng ôû Vieät Nam.
33 2. Ñoái töôïng vaø phaïm vi nghieân cöùu Luaän vaên naøy taâïp trung nghieân cöùu heä thoáng kieåm soaùt noäi boä taïi Cô quan BHXH Thaønh phoá Hoà Chí Minh, trong ñoù hai hoaït ñoäng ñaùng quan taâm laø thu vaø chi BHXH. 3. Muïc ñích nghieân cöùu ñeà taøi Ñeà taøi nghieân cöùu nhaèm ñeå öùng duïng vaøo hoaït ñoäng quaûn lyù taïi ñôn vò haønh chính söï nghieäp, muïc ñích chính laø: - Heä thoáng hoùa caùc lyù luaän cô baûn veà KSNB trong ñôn vò haønh chính söï nghieäp, moät vaán ñeà coøn ít ñöôïc ñeà caäp ñeán trong hoaït ñoäng quaûn lyù taïi Vieät Nam. Xem xeùt caùc yeâu caàu cuûa KSNB ñoái vôùi hoaït ñoäng BHXH. - Khaûo saùt, ñaùnh giaù thöïc traïng heä thoáng KSNB taïi Cô quan BHXH TP HCM. Ñaëc bieät ñoái vôùi hoaït ñoäng thu vaø chi BHXH taïi Cô quan BHXH TP HCM. - Treân cô sôû phaân tích caùc öu, nhöôïc ñieåm nghieân cöùu ñeà xuaát caùc giaûi phaùp hoaøn thieän heä thoáng KSNB ñoái vôùi hoaït ñoäng BHXH taïi Cô quan BHXH TP HCM. 4. Phöông phaùp luaän nghieân cöùu Trong phaàn ñaùnh giaù thöïc traïng, chuùng toâi phaûi tieán haønh caùc cuoäc khaûo saùt nhö sau: - Söû duïng Baûng caâu hoûi veà heä thoáng KSNB ñeå khaûo saùt thöïc traïng KSNB ñoái vôùi hoaït ñoäng BHXH taïi Cô quan BHXH TP HCM. - Thaûo luaän vôùi moät soá laõnh ñaïo vaø caùn boä taïi Cô quan BHXH TP HCM veà moät soá thuaän lôïi vaø khoù khaên trong vieäc quaûn lyù caùc ruûi ro hoaït ñoäng thu vaø chi BHXH. Ñoàng thôøi, trao ñoåi caùc bieän phaùp KSNB hieän taïi ñang aùp duïng taïi Cô quan vaø cuõng nhö nhöõng giaûi phaùp KSNB trong töông lai.
34 - Toång hôïp caùc taøi lieäu hoäi thaûo vaø taïp chí lieân quan ñeán ngaønh ñeå ruùt ra caùc nguyeân nhaân daãn ñeán caùc ruûi ro hoaït ñoäng BHXH vaø caùc baøi hoïc kinh nghieäm töø caùc quoác gia khaùc. Toùm laïi, toaøn boä ñeà taøi söû duïng chuû yeáu phöông phaùp quy naïp, döïa treân khaûo saùt ñeå ruùt ra nguyeân taéc chung vaø keát hôïp moät soá kyõ thuaät thoáng keâ, phaân tích ñònh löôïng ñeå laøm cô sôû cho caùc keát luaän. 5. Noäi dung ñeà taøi Ngoaøi phaàn môû ñaàu vaø keát luaän, ñeà taøi bao goàm 3 chöông: CHÖÔNG 1: NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ CHUNG VEÀ HEÄ THOÁNG KIEÅM SOAÙT NOÄI BOÄ TRONG HOAÏT ÑOÄNG BAÛO HIEÅM XAÕ HOÄI. CHÖÔNG 2: THÖÏC TRAÏNG AÙP DUÏNG HEÄ THOÁNG KIEÅM SOAÙT NOÄI BOÄ TAÏI CÔ QUAN BAÛO HIEÅM XAÕ HOÄI THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH. CHÖÔNG 3: MOÄT SOÁ GIAÛI PHAÙP HOAØN THIEÄN HEÄ THOÁNG KIEÅM SOAÙT NOÄI BOÄ TRONG CÔ QUAN BAÛO HIEÅM XAÕ HOÄI THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH.
35 CHÖÔNG 1 NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ CHUNG VEÀ HEÄ THOÁNG KIEÅM SOAÙT NOÄI BOÄ TRONG HOAÏT ÑOÄNG BAÛO HIEÅM XAÕ HOÄI 1.1. LÒCH SÖÛ RA ÑÔØI VAØ PHAÙT TRIEÅN CUÛA KIEÅM SOAÙT NOÄI BOÄ TRONG KHU VÖÏC COÂNG 1.1.1. Lòch söû ra ñôøi vaø phaùt trieån cuûa caùc lyù thuyeát kieåm soaùt noäi boä Ñeå thöïc hieän chöùc naêng kieåm soaùt, nhaø quaûn lyù söû duïng coâng cuï chuû yeáu laø kieåm soaùt noäi boä (KSNB) cuûa ñôn vò. Trong hôn moät theá kyû qua, khaùi nieäm KSNB ñaõ phaùt trieån töø choã ñöôïc xem laø moät phöông phaùp giuùp cho kieåm toaùn vieân ñoäc laäp xaùc ñònh phöông phaùp hieäu quaû nhaát trong vieäc laäp keá hoaïch kieåm toaùn ñeán choã ñöôïc coi laø moät boä phaän chuû yeáu cuûa heä thoáng quaûn lyù höõu hieäu. Khaùi nieäm KSNB baét ñaàu ñöôïc söû duïng vaøo ñaàu theá kyû 20 trong caùc taøi lieäu veà kieåm toaùn. Töø thaäp nieân 1940, caùc toå chöùc keá toaùn coâng vaø kieåm toaùn noäi boä Hoa Kyø ñaõ xuaát baûn moät loaït caùc baùo caùo, höôùng daãn vaø tieâu chuaån veà tìm hieåu KSNB trong caùc cuoäc kieåm toaùn. Ñeán thaäp nieân 1970, kieåm soaùt noäi boä ñöôïc quan taâm ñaëc bieät trong caùc lónh vöïc thieát keá heä thoáng vaø kieåm toaùn, chuû yeáu höôùng vaøo caùch thöùc caûi tieán heä thoáng KSNB vaø vaän duïng trong caùc cuoäc kieåm toaùn. Ñaïo luaät choáng haønh vi hoái loä ôû nöôùc ngoaøi 1977, caùc baùo caùo cuûa Cohen Commission vaø FEI (Financial Executive Institute) ñeàu ñeà caäp ñeán vieäc hoaøn thieän heä thoáng keá toaùn vaø KSNB. (1) UÛy ban chöùng khoaùn Hoa Kyø (SEC) cuõng ñöa ra caùc ñieàu luaät baét buoäc caùc nhaø quaûn trò phaûi baùo caùo veà heä thoáng kieåm soaùt noäi boä cuûa toå chöùc. Naêm 1979, (1) Securities and Exchange Commission – Vieát taét SEC
36 Hieäp hoäi keá toaùn vieân coâng chöùng Hoa Kyø (AICPA) (1) ñaõ thaønh laäp moät UÛy ban tö vaán ñaëc bieät veà kieåm toaùn noäi boä nhaèm döa ra caùc höôùng daãn veà vieäc thieát laäp vaø ñaùnh giaù heä thoáng KSNB. Giai ñoaïn töø naêm 1980 ñeán 1985, Hieäp hoäi keá toaùn vieân coâng chöùng Hoa Kyø ñaõ tieán haønh saøng loïc, ban haønh vaø söûa ñoåi caùc chuaån möïc veà söï ñaùnh giaù cuûa kieåm toaùn vieân ñoäc laäp veà KSNB vaø baùo caùo veà KSNB. Hieäp hoäi keá toaùn noäi boä (IIA) (2) cuõng ban haønh chuaån möïc vaø höôùng daãn kieåm toaùn vieân noäi boä veà baûn chaát cuûa kieåm soaùt vaø vai troø cuûa caùc beân lieân quan trong vieäc thieát laäp, duy trì vaø ñaùnh giaù heä thoáng KSNB. Töø naêm 1985 veà sau, söï quan taâm taäp trung vaøo KSNB caøng maïnh meõ hôn. Hoäi ñoàng quoác gia choáng gian laän veà baùo caùo taøi chính (Treadway Commision) ñöôïc thaønh laäp naêm 1985. Hoaït ñoäng naøy cuõng ñaõ ñöa ra moät loaït caùc vaán ñeà veà KSNB, nhaán maïnh taàm quan troïng cuûa moâi tröôøng kieåm soaùt, caùc quy taéc veà ñaïo ñöùc, caùc UÛy ban Kieåm toaùn vaø chöùc naêng cuûa kieåm toaùn noäi boä. Vì theá UÛy ban toå chöùc ñoàng baûo trôï (COSO) (3) cuûa Hoâïi ñoàng quoác gia choáng gian laän veà baùo caùo taøi chính ñaõ ñöôïc thaønh laäp nhaèm nghieân cöùu KSNB: - Thoáng nhaát ñònh nghóa veà KSNB ñeå phuïc vuï cho nhu caàu cuûa caùc ñoái töôïng khaùc nhau. - Cung caáp ñaày ñuû moät heä thoáng tieâu chuaån ñeå giuùp caùc ñôn vò coù theå ñaùnh giaù heä thoáng KSNB ñeå tìm giaûi phaùp hoaøn thieän. Baùo caùo COSO naêm 1992 ñaõ taïo laäp moät neàn taûng lyù luaän cô baûn veà KSNB. Treân cô sôû ñoù, haøng loaït caùc nghieân cöùu veà KSNB ôû nhieàu lónh vöïc ra ñôøi nhö: - Phaùt trieån theo höôùng quaûn trò: naêm 2001, döïa treân Baùo caùo COSO 1992, COSO nghieân cöùu heä thoáng ñaùnh giaù ruûi ro doanh nghieäp. (1) American Institute of Certified Public Accountants – Vieát taét AICPA (2) Institute of Internal Auditor – Vieát taét IIA (3) Committee of Sponsoring Organizations – Vieát taét COSO
37 - Phaùt trieån theo höôùng chuyeân saâu vaøo nhöõng ngaønh ngheà cuï theå: Baùo caùo Basle 1998 cuûa UÛy ban Basle caùc Ngaân haøng Trung öông coâng boá veà khuoân khoå KSNB trong ngaân haøng, döïa vaøo lyù luaän cô baûn cuûa baùo caùo COSO 1992. - Phaùt trieån theo höôùng quoác gia: nhieàu quoác gia treân theá giôùi coù khuynh höôùng xaây döïng moät khuoân khoå lyù thuyeát rieâng veà KSNB. Ñieån hình laø Baùo caùo COCO 1995 (Canada), baùo caùo Turnbull 1999 (Anh). Caùc baùo caùo naøy khoâng coù söï khaùc bieät lôùn so vôùi Baùo caùo COSO 1992. 1.1.2. Lòch söû ra ñôøi vaø phaùt trieån cuûa KSNB trong khu vöïc coâng Trong lónh vöïc coâng, KSNB raát ñöôïc xem troïng, noù laø moät ñoái töôïng ñöôïc quan taâm ñaëc bieät cuûa kieåm toaùn vieân Nhaø nöôùc. Moät soá Quoác gia nhö Myõ hoaëc Canada ñaõ coù nhöõng coâng boá chính thöùc veà KSNB aùp duïng cho caùc cô quan haønh chính söï nghieäp. Chuaån möïc veà kieåm toaùn cuûa Toång Keá toaùn Nhaø nöôùc Hoa Kyø (GAO) (1) (1999) coù ñeà caäp ñeán vaán ñeà KSNB ñaëc thuø trong toå chöùc haønh chính söï nghieäp. GAO ñöa ra naêm yeáu toá veà KSNB bao goàm caùc quy ñònh veà moâi tröôøng kieåm soaùt, ñaùnh giaù ruûi ro, caùc hoaït ñoäng kieåm soaùt, thoâng tin vaø truyeàn thoâng, giaùm saùt. Veà kieåm toaùn Nhaø nöôùc, heä thoáng chuaån möïc kieåm toaùn Nhaø nöôùc do Toå chöùc Quoác teá caùc cô quan kieåm toaùn toái cao (INTOSAI) (2) ban haønh. Toå chöùc naøy bao goàm 178 thaønh vieân. Heä thoáng chuaån möïc kieåm toaùn do INTOSAI ban haønh bao goàm quy taéc ñaïo ñöùc ngheà nghieäp vaø chuaån möïc kieåm toaùn. Naêm 1992, baûn Höôùng daãn veà chuaån möïc KSNB cuûa INTOSAI ñaõ hình thaønh moät taøi lieäu ñeà caäp ñeán vieäc naâng caáp caùc chuaån möïc KSNB, hoã trôï cho vieäc thöïc hieän vaø ñaùnh giaù KSNB. (1) United States General Accounting Office – Vieát taét GAO (2) International Organization of Supreme Audit Institutions – Vieát taét INTOSAI
38 Naêm 2001, baûn Höôùng daãn cuûa INTOSAI 1992 ñaõ caäp nhaät theâm veà caùc chuaån möïc KSNB ñeå phuø hôïp vôùi taát caû caùc ñoái töôïng vaø phuø hôïp vôùi söï phaùt trieån gaàn ñaây trong KSNB. Ñieàu caàn löu yù laø taøi lieäu naøy ñaõ tích hôïp caùc lyù luaän chung veà KSNB cuûa Baùo caùo COSO. Beân caïnh vieäc caûi thieän ñònh nghóa KSNB vaø xaây döïng moät söï hieåu bieát thoâng thöôøng veà KSNB, taøi lieäu cuûa INTOSAI trình baøy nhöõng vaán ñeà ñaëc thuø veà khu vöïc coâng. 1.1.2.1. Ñònh nghóa veà kieåm soaùt noäi boä cuûa INTOSAI Höôùng daãn chuaån möïc cuûa KSNB cuûa INTOSAI 1992 ñöa ra ñònh nghóa veà KSNB nhö sau: KSNB laø cô caáu cuûa moät toå chöùc, bao goàm nhaän thöùc, phöông phaùp, quy trình vaø caùc bieän phaùp cuûa ngöôøi laõnh ñaïo nhaèm baûo ñaûm söï hôïp lyù ñeå ñaït ñöôïc caùc muïc tieâu cuûa toå chöùc: - Thuùc ñaåy caùc hoaït ñoäng höõu hieäu, hieäu quaû vaø coù kyû cöông cuõng nhö chaát löôïng cuûa saûn phaåm, dòch vuï phuø hôïp vôùi nhieäm vuï cuûa toå chöùc. - Baûo veä caùc nguoàn löïc khoâng bò thaát thoaùt, laïm duïng, laõng phí, tham oâ vaø vi phaïm phaùp luaät. - Khuyeán khích tuaân thuû phaùp luaät, quy ñònh cuûa Nhaø nöôùc vaø noäi boä. - Xaây döïng vaø duy trì caùc döõ lieäu taøi chính vaø hoaït ñoäng vaø laäp baùo caùo ñuùng ñaén vaø kòp thôøi. Taøi lieäu höôùng daãn cuûa INTOSAI ñöôïc caäp nhaät laïi vaøo naêm 2001, trình baøy veà ñònh nghóa veà KSNB nhö sau: KSNB laø moät quaù trình xöû lyù toaøn boä ñöôïc thöïc hieän bôûi nhaø quaûn lyù vaø caùc caù nhaân trong toå chöùc, quaù trình naøy ñöôïc thieát keá ñeå phaùt hieän caùc ruûi ro vaø
39 cung caáp moät söï ñaûm baûo hôïp lyù ñeå ñaït ñöôïc nhieäm vuï cuûa toå chöùc. Sau ñaây laø nhöõng muïc tieâu caàn ñaït ñöôïc: - Thöïc hieän caùc hoaït ñoäng moät caùch coù kyû cöôngï, coù ñaïo ñöùc, coù tính kinh teá, hieäu quaû vaø thích hôïp. - Thöïc hieän ñuùng traùch nhieäm. - Tuaân thuû theo luaät phaùp hieän haønh vaø caùc nguyeân taéc, quy ñònh. - Baûo veä caùc nguoàn löïc choáng thaát thoaùt, söû duïng sai muïc ñích vaø toån thaát. So vôùi ñònh nghóa cuûa baùo caùo COSO vaø Höôùng daãn naêm 1992, khía caïnh giaù trò ñaïo ñöùc trong hoaït ñoäng ñöôïc theâm vaøo. Muïc tieâu cuûa KSNB ñöôïc nhaán maïnh theâm, ñoù chính laø taàm quan troïng cuûa haønh vi ñaïo ñöùc cuõng nhö söï ngaên chaën vaø phaùt hieän söï gian traù vaø tham nhuõng trong khu vöïc coâng. Ngaân saùch cuûa Nhaø nöôùc ñöôïc phaân boá roäng raõi, chính vì vaäy caàn coù caùc kieåm soaùt nhaèm ñaûm baûo ngaân saùch ñöôïc söû duïng ñuùng muïc ñích, caùc taøi saûn khoâng bò thaát thoaùt hay laõng phí. Vì vaäy, vieäc baûo veä nguoàn löïc caàn ñöôïc nhaán maïnh theâm taàm quan troïng trong KSNB ñoái vôùi khu vöïc coâng. Trong taøi lieäu naøy coøn nhaán maïnh ñeán nhöõng thoâng tin phi taøi chính. Bôûi vì söï söû duïng roäng raõi cuûa heä thoáng thoâng tin ngaøy caøng taêng trong caùc toå chöùc Nhaø nöôùc, kieåm soaùt coâng ngheä thoâng tin ngaøy caøng trôû neân quan troïng hôn. Muïc tieâu cuûa taøi lieäu naøy laø thieát laäp vaø duy trì KSNB höõu hieäu trong khu vöïc coâng. Vì vaäy, caùc nhaø laõnh ñaïo cuûa Chính phuû raát quan taâm ñeán taøi lieäu naøy. Caùc nhaø laõnh ñaïo caùc toå chöùc cuûa Nhaø nöôùc xem taøi lieäu naøy laø moät neàn taûng ñeå thöïc hieän vaø giaùm saùt KSNB trong toå chöùc. INTOSAI ñöa ra hai nhoùm chuaån möïc veà KSNB: Chuaån möïc chung vaø chuaån möïc cuï theå. Chuaån möïc chung bao goàm caùc quy ñònh veà baûo ñaûm hôïp lyù,
40 tinh thaàn tuaân thuû, naêng löïc vaø phaåm chaát, muïc tieâu kieåm soaùt vaø giaùm saùt. Chuaån möïc cuï theå ñi vaøo caùc quy ñònh veà toå chöùc hoà sô, taøi lieäu; ghi cheùp kòp thôøi vaø ñuùng ñaén caùc nghieäp vuï, phaân chia traùch nhieäm, tieáp caän vaø baùo caùo veà nguoàn löïc vaø soå saùch. 1.1.2.2. Caùc yeáu toá cuûa heä thoáng KSNB theo toå chöùc INTOSAI Töông töï nhö Baùo caùo COSO, INTOSAI ñöa ra naêm yeáu toá cuûa KSNB bao goàm moâi tröôøng kieåm soaùt, ñaùnh giaù ruûi ro, caùc hoaït ñoäng kieåm soaùt, thoâng tin vaø truyeàn thoâng vaø giaùm saùt. Tuy nhieân, coù nhöõng khaùc bieät nhaát ñònh veàø chi tieát. Moâi tröôøng kieåm soaùt Moâi tröôøng kieåm soaùt ñaõ taïo neân moät saéc thaùi chung cho moät toå chöùc, aûnh höôûng ñeán yù thöùc kieåm soaùt cuûa caùc nhaân vieân. Moâi tröôøng kieåm soaùt laø neàn taûng cho taát caû caùc yeáu toá khaùc trong KSNB, taïo laäp moät neà neáp kyû cöông, ñaïo ñöùc vaø cô caáu cho toå chöùc. Caùc nhaân toá trong moâi tröôøng KSNB bao goàm: • Söï lieâm chính vaø giaù trò ñaïo ñöùc caù nhaân vaø chuyeân moân cuûa nhaø laõnh ñaïo vaø ñoäi nguõ nhaân vieân Söï lieâm chính vaø toân troïng giaù trò ñaïo ñöùc cuûa nhaø laõnh ñaïo vaø ñoäi nguõ nhaân vieân xaùc ñònh thaùi ñoä cö xöû chuaån möïc trong coâng vieäc cuûa hoï. Tinh thaàn toân troïng ñaïo ñöùc theå hieän qua taát caû caùc caù nhaân, moïi caù nhaân phaûi tuaân thuû caùc ñieàu leä, quy ñònh vaø ñaïo ñöùc veà caùch thöùc öùng xöû cuûa caùn boä coâng chöùc Nhaø nöôùc. Thí duï nhö coâng khai taøi saûn, caùc vò trí kieâm nhieäm coâng vieäc beân ngoaøi, quaø taëng vaø baùo caùo caùc maâu thuaãn veà lôïi ích. Ñoàng thôøi, phaûi cho coâng chuùng thaáy ñöôïc tinh thaàn naøy trong söù meänh vaø trong tieâu chuaån ñaïo ñöùc cuûa toå chöùc coâng thoâng qua caùc vaên baûn chính thöùc.
41 • Naêng löïc nhaân vieân Naêng löïc nhaân vieân bao goàm trình ñoä hieåu bieát vaø kyõ naêng laøm vieäc caàn thieát ñeå ñaûm baûo vieäc thöïc hieän coù kyû cöông, trung thöïc, tieát kieäm, hieäu quaû vaø höõu hieäu, cuõng nhö coù moät söï am hieåu ñuùng ñaén veà traùch nhieäm cuûa baûn thaân trong vieäc thieát laäp heä thoáng KSNB. Laõnh ñaïo vaø nhaân vieân phaûi duy trì moät trình ñoä ñuû ñeå hieåu ñöôïc vieäc xaây döïng thöïc hieän, duy trì cuûa KSNB, vai troø cuûa KSNB vaø traùch nhieäm cuûa hoï trong vieäc thöïc hieän söù meänh chung cuûa toå chöùc. Moãi caù nhaân trong toå chöùc ñeàu giöõ moät vai troø trong heä thoáng KSNB bôûi traùch nhieäm cuûa hoï. Laõnh ñaïo vaø nhaân vieân cuõng caàn coù nhöõng kyõ naêng caàn thieát ñeå ñaùnh giaù ruûi ro. Vieäc ñaùnh giaù ruûi ro ñaûm baûo hoaøn thaønh traùch nhieäm cuûa hoï trong toå chöùc. Ñaøo taïo laø moät phöông thöùc höõu hieäu ñeå naâng cao trình ñoä cho caùc thaønh vieân trong toå chöùc. Moät trong nhöõng noäi dung ñaøo taïo laø höôùng daãn veà muïc tieâu KSNB, phöông phaùp giaûi quyeát nhöõng tình huoáng khoù xöû trong coâng vieäc. • Trieát lyù quaûn lyù vaø phong caùch laõnh ñaïo Trieát lyù quaûn lyù vaø phong caùch laõnh ñaïo theå hieän qua caù tính, tö caùch vaø thaùi ñoä cuûa nhaø laõnh ñaïo khi ñieàu haønh. Neáu nhaø laõnh ñaïo caáp cao cho raèng KSNB laø quan troïng thì nhöõng thaønh vieân khaùc trong toå chöùc cuõng seõ caûm nhaän ñöôïc ñieàu ñoù vaø seõ theo ñoù maø taän taâm xaây döïng heä thoáng KSNB. Tinh thaàn naøy bieåu hieän ra thaønh nhöõng quy ñònh ñaïo ñöùc öùng xöû trong cô quan. Thí duï nhö vieäc xaây döïng kieåm toaùn noäi boä trong KSNB theå hieän söï quan taâm cuûa laõnh ñaïo ñeán KSNB.
42 Ngöôïc laïi, neáu caùc thaønh vieân trong toå chöùc cho raèng KSNB khoâng quan troïng coù nghóa laø laõnh ñaïo chöa quan taâm ñuùng möùc ñeán KSNB. Keát quaû laø KSNB chæ coøn laø hình thöùc chöù khoâng coù yù nghóa thöïc söï, daãn ñeán muïc tieâu, nhieäm vuï cuûa ñôn vò khoâng coøn ñaït ñöôïc nhö mong muoán. • Cô caáu toå chöùc Cô caáu toå chöùc bao goàm: - Söï phaân chia quyeàn vaø traùch nhieäm baùo caùo. - Heä thoáng baùo caùo phuø hôïp. Trong cô caáu toå chöùc cuõng bao goàm boä phaän kieåm toaùn noäi boä, ñöôïc toå chöùc ñoäc laäp vôùi caùc ñoái töôïng kieåm toaùn vaø baùo caùo tröïc tieáp ñeán laõnh ñaïo cao nhaát trong cô quan. • Chính saùch nhaân söï Chính saùch nhaân söï bao goàm söï tuyeån duïng, huaán luyeän, giaùo duïc, ñaùnh giaù, boå nhieäm, khen thöôûng hay kyû luaät, keàm caëp nhaân vieân. Moãi caù nhaân ñoùng vai troø quan troïng trong KSNB. Khaû naêng, söï tin caäy cuûa nhaân vieân raát caàn thieát ñeå kieåm soaùt ñöôïc höõu hieäu. Vì vaäy, caùch thöùc tuyeån duïng, huaán luyeän, giaùo duïc, ñaùnh giaù, boå nhieäm, khen thöôûng hay kyû luaät laø moät phaàn quan troïng trong moâi tröôøng kieåm soaùt. Vieäc ra quyeát ñònh tuyeån duïng nhaân vieân phaûi ñaûm baûo ñöôïc veà tö caùch ñaïo ñöùc cuõng nhö kinh nghieäm ñeå thöïc hieän coâng vieäc ñöôïc giao. Nhaø laõnh ñaïo caàn thieát laäp caùc chöông trình ñoäng vieân khuyeán khích baèng caùc hình thöùc khen thöôûng vaø naâng cao möùc khuyeán khích cho caùc hoaït ñoäng cuï theå. Ñoàng thôøi, caùc hình thöùc kyû luaät nghieâm khaéc cho caùc haønh vi vi phaïm cuõng caàn ñöôïc caùc nhaø laõnh ñaïo quan taâm.
43 Ñaùnh giaù ruûi ro KSNB phuïc vuï ñeå ñaït muïc tieâu toå chöùc, vieäc ñaùnh giaù ruûi ro laø raát quan troïng vì noù ghi nhaän caùc söï kieän quan troïng ñe doïa ñeán muïc tieâu, nhieäm vuï cuûa ñôn vò. Phaân tích ñaùnh giaù ruûi ro naøy ñeå thu heïp vaøo nhöõng ruûi ro chuû yeáu maø thoâi. Vieäc nhaän daïng ruûi ro chuû yeáu heát söùc quan troïng, khoâng chæ vì noù lieân quan ñeán nhöõng ñe doïa cuûa ruûi ro maø coøn lieân quan ñeán söï phaân chia traùch nhieäm vaø nguoàn löïc ñoái phoù ruûi ro. Ñaùnh giaù ruûi ro bao goàm quaù trình nhaän daïng vaø phaân tích caùc ruûi ro moät caùch thích hôïp ñeå ñaït ñöôïc muïc tieâu cuûa toå chöùc vaø xaùc ñònh bieän phaùp xöû lyù phuø hôïp. • Nhaän daïng ruûi ro Nhaän daïng ruûi ro bao goàm ruûi ro töø beân ngoaøi vaø beân trong, ruûi ro ôûù caáp toaøn ñôn vò vaø töøng hoaït ñoäng, ruûi ro ñöôïc xem xeùt lieân tuïc trong suoát quaù trình hoaït ñoäng cuûa ñôn vò. Lieân quan ñeán khu vöïc coâng, caùc cô quan Nhaø nöôùc phaûi quaûn trò ruûi ro aûnh höôûng ñeán muïc tieâu giao phoù, bao goàm caû caùc chæ tieâu ñöôïc giao trong keá hoaïch cuûa ñôn vò. • Ñaùnh giaù ruûi ro Ñeå kieåm soaùt ñöôïc ruûi ro, vaán ñeà quan troïng khoâng chæ laø nhaän ra caùc ruûi ro toàn taïi, maø coøn laø ñaùnh giaù taàm quan troïng, taùc haïi maø ruûi ro gaây ra vaø khaû naêng xaûy ra ruûi ro. Coù nhieàu phöông phaùp ñaùnh giaù ruûi ro tuøy theo moãi loaïi ruûi ro, tuy nhieân, phaûi ñaùnh giaù ruûi ro moät caùch coù heä thoáng. Thí duï, phaûi xaây döïng caùc tieâu chí
44 ñaùnh giaù ruûi ro, sau ñoù saép xeáp thöù töï caùc ruûi ro, döïa vaøo ñoù nhaø laõnh ñaïo seõ phaân boå nguoàn löïc ñoái phoù ruûi ro. • Phaùt trieån caùc bieän phaùp ñoái phoù Coù boán bieän phaùp ñoái phoù vôùi ruûi ro: phaân taùn ruûi ro, chaáp nhaän ruûi ro, traùnh neù ruûi ro vaø xöû lyù haïn cheá ruûi ro. Trong phaàn lôùn caùc tröôøng hôïp caùc ruûi ro phaûi ñöôïc xöû lyù haïn cheá vaø ñôn vò duy trì KSNB ñeå coù bieän phaùp thích hôïp, bôûi vì doanh nghieäp Nhaø nöôùc phaûi laøm theo nhieäm vuï ñöôïc giao. Caùc bieän phaùp xöû lyù haïn cheá ruûi ro ôû möùc ñoä hôïp lyù vì moái lieân heä giöõa lôïi ích vaø chi phí nhöng neáu nhaän daïng ñöôïc vaø ñaùnh giaù ñöôïc ruûi ro thì coù söï chuaån bò toát hôn. Khi moâi tröôøng thay ñoåi nhö caùc ñieàu kieän veà kinh teá, cheá ñoä cuûa Nhaø nöôùc, coâng ngheä, luaät phaùp seõ laøm ruûi ro thay ñoåi thì vieäc ñaùnh giaù ruûi ro cuõng neân thöôøng xuyeân xem xeùt laïi, ñieàu chænh theo töøng thôøi kyø. Hoaït ñoäng kieåm soaùt Hoaït ñoäng kieåm soaùt laø nhöõng chính saùch vaø nhöõng thuû tuïc ñoái phoù ruûi ro vaø ñaûm baûo ñaït ñöôïc muïc tieâu, nhieäm vuï cuûa ñôn vò. Ñeå ñaït ñöôïc hieäu quaû, hoaït ñoäng kieåm soaùt phaûi phuø hôïp, nhaát quaùn giöõa caùc thôøi kyø, coù hieäu quaû, deã hieåu ñöôïc, ñaùng tin caäy vaø lieân heä tröïc tieáp ñeán muïc tieâu kieåm soaùt. Hoaït ñoäng kieåm soaùt coù maët xuyeân suoát trong toå chöùc, ôû caùc möùc ñoä vaø caùc chöùc naêng. Hoaït ñoäng kieåm soaùt bao goàm caùc loaïi hoaït ñoäng kieåm soaùt phoøng ngöøa vaø phaùt hieän ruûi ro. Caân baèng giöõa thuû tuïc kieåm soaùt phaùt hieän vaø phoøng ngöøa thoâng thöôøng laø phoái hôïp caùc hoaït ñoäng kieåm soaùt ñeå haïn cheá, boå sung laãn nhau giöõa caùc thuû tuïc kieåm soaùt.
45 • Thuû tuïc phaân quyeàn vaø xeùt duyeät Vieäc thöïc hieän caùc nghieäp vuï chæ ñöôïc thöïc hieän bôûi ngöôøi ñöôïc uûy quyeàn theo traùch nhieäm vaø phaïm vi cuûa hoï. UÛy quyeàn laø moät caùch thöùc chuû yeáu ñeå ñaûm baûo raèng chæ coù nhöõng nghieäp vuï coù thöïc môùi ñöôïc pheâ duyeät ñuùng mong muoán cuûa ngöôøi laõnh ñaïo. Caùc thuû tuïc uûy quyeàn phaûi ñöôïc taøi lieäu hoaù vaø coâng boá roõ raøng, phaûi bao goàm nhöõng ñieàu kieän cuï theå. Tuaân thuû nhöõng quy ñònh chi tieát cuûa söï uûy quyeàn noùi treân, nhaân vieân haønh ñoäng ñuùng theo höôùng daãn, trong giôùi haïn ñöôïc quy ñònh bôûi ngöôøi laõnh ñaïo vaø phaùp luaät. • Phaân chia traùch nhieäm Ñeå giaûm ruûi ro veà vieäc sai soùt, laõng phí, nhöõng haønh ñoäng coá yù laøm sai vaø ruûi ro khoâng ngaên ngöøa ñöôïc thì khoâng moät boä phaän hay caù nhaân naøo ñöôïc giao moät coâng vieäc töø luùc baét ñaàu cho ñeán khi keát thuùc. Traùch nhieäm phaûi ñöôïc giao moät caùch coù heä thoáng cho töøng caù nhaân ñeå ñaûm baûo söï kieåm tra coù hieäu quaû. Boán traùch nhieäm chuû yeáu bao goàm uûy quyeàn, pheâ chuaån, ghi cheùp, xöû lyù vaø ñaùnh giaù caùc nghieäp vuï. Tuy nhieân, caàn löu yù söï thoâng ñoàng laøm giaûm hoaëc phaù huûy söï höõu hieäu cuûa KSNB. Trong moät soá tröôøng hôïp ñôn vò coù quy moâ nhoû, coù quaù ít nhaân vieân ñeå thöïc hieän vieäc phaân chia phaân nhieäm. Khi ñoù, nhaø laõnh ñaïo phaûi nhaän bieát ñöôïc ruûi ro vaø buø ñaép baèng nhöõng bieän phaùp kieåm soaùt khaùc nhö söï luaân chuyeån nhaân vieân. Söï luaân chuyeån nhaân vieân ñaûm baûo raèng moät ngöôøi khoâng xöû lyù moïi maët nghieäp vuï trong moät thôøi gian daøi. Cuõng nhö, vieäc khuyeán khích vaø yeâu caàu nhöõng ngaøy nghæ haøng naêm cuõng giuùp giaûm ruûi ro baèng caùch ñem laïi luaân chuyeån taïm thôøi.
46 • Kieåm soaùt vieäc tieáp caän taøi saûn vaø soå saùch Vieäc tieáp caän taøi saûn vaø soå saùch phaûi ñöôïc giôùi haïn trong nhöõng caù nhaân maø hoï ñöôïc giao traùch nhieäm baûo quaûn hoaëc söû duïng taøi saûn. Traùch nhieäm cuûa ngöôøi baûo quaûn taøi saûn theå hieän qua chöùng töø, haøng toàn kho, ghi cheùp soå saùch. Haïn cheá vieäc tieáp caän taøi saûn laøm giaûm ruûi ro laïm duïng hoaëc laøm thaát thoaùt taøi saûn cuûa Nhaø nuôùc. Möùc ñoä giôùi haïn tuøy thuoäc vaøo ruûi ro thaát thoaùt taøi saûn. Möùc ñoä giôùi haïn phaûi ñöôïc xem xeùt ñònh kyø. • Kieåm tra Caùc nghieäp vuï vaø söï kieän phaûi ñöôïc kieåm tra tröôùc vaø sau khi xöû lyù. Thí duï, khi haøng hoùa baùn ra ñöôïc kieåm tra phuø hôïp vôùi soá löôïng ñaët haøng hay khoâng. Soá löôïng treân hoaù ñôn seõ ñöôïc kieåm tra, ñoái chieáu vôùi haøng hoaù nhaän veà, soá löôïng trong kho ñoái chieáu vôùi theû kho. • Ñoái chieáu Soå saùch ñöôïc ñoái chieáu vôùi caùc chöùng töø thích hôïp moät caùch ñònh kyø. Thí duï, soå saùch ghi cheùp tieàn göûi ngaân haøng ñoái chieáu vôùi soå phuï ngaân haøng. • Raø soaùt vieäc thöïc hieän caùc hoaït ñoäng Vieäc thöïc hieän caùc hoaït ñoäng ñöôïc raø soaùt döïa treân moät loaït caùc chuaån möïc nguyeân taéc cô baûn, ñaùnh giaù hieäu quaû vaø tính höõu hieäu. Neáu söï raø soaùt cho thaáy raèng caùc hoaït ñoäng thöïc hieän khoâng phuø hôïp vôùi muïc tieâu cuûa toå chöùc hoaëc caùc tieâu chuaån, thì quy trình thöïc hieän ñeå ñaït caùc muïc tieâu caàn phaûi raø soaùt laïi ñeå ñöa ra caûi tieán caàn thieát. • Raø soaùt söï ñieàu haønh, xöû lyù vaø hoaït ñoäng Vieäc ñieàu haønh, xöû lyù vaø hoaït ñoäng neân ñöôïc raø soaùt ñònh kyø ñeå ñaûm baûo chuùng tuaân thuû nguyeân taéc, chính saùch, thuû tuïc vaø nhöõng ñoøi hoûi hieän haønh khaùc.
47 • Giaùm saùt nhaân vieân (giao vieäc, soaùt xeùt vaø chaáp thuaän, höôùng daãn vaø huaán luyeän) Vieäc giaùm saùt kyõ caøng giuùp ñaûm baûo raèng muïc tieâu cuûa toå chöùc seõ ñöôïc thöïc hieän. Söï giao vieäc, soaùt xeùt, vaø chaáp thuaän coâng vieäc cuûa nhaân vieân bao goàm: - Söï thoâng baùo roõ raøng, nghóa vuï, traùch nhieäm vaø söï chòu traùch nhieäm giao cho moãi thaønh vieân. - Ñaùnh giaù moät caùch heä thoáng coâng vieäc cuûa moãi thaønh vieân trong phaïm vi caàn thieát. - Chaáp thuaän coâng vieäc theo nhöõng tieâu chuaån ñeå ñaûm baûo coâng vieäc ñöôïc thöïc hieän theo ñuùng ñònh höôùng. Ngöôøi giaùm saùt cung caáp cho nhaân vieân nhöõng höôùng daãn caàn thieát vaø huaán luyeän hoï ñeå ñaûm baûo raèng söï sai soùt, laõng phí vaø haønh ñoäng sai traùi ñöôïc giaûm thieåu vaø laøm cho caùc nhaø laõnh ñaïo tröïc tieáp hieåu ñöôïc vaø ñaït ñöôïc keát quaû. Thoâng tin vaø truyeàn thoâng Thoâng tin vaø truyeàn thoâng caàn thieát ñeå thöïc hieän muïc tieâu cuûa KSNB. • Thoâng tin Ñieàu kieän ñaàu tieân ñaûm baûo thoâng tin thích hôïp vaø ñaùng tin caäy laø thoâng tin phaûi ñöôïc ghi cheùp kòp thôøi, phaân loaïi ñuùng ñaén caùc nghieäp vuï vaø söï kieän, ñöôïc chuyeån ñi döôùi nhöõng bieåu maãu vaø loä trình baûo ñaûm nhaân vieân thöïc hieän chöùc naêng trong KSNB. Do ñoù, heä thoáng KSNB ñoøi hoûi taát caû caùc nghieäp vuï phaûi laäp caùc chöùng töø ñaày ñuû.
48 Khaû naêng ra quyeát ñònh cuûa caùc nhaø laõnh ñaïo bò aûnh höôûng bôûi caùc chaát löôïng cuûa nhöõng thoâng tin nhö tính thích hôïp, tính kòp thôøi, caäp nhaät, chính xaùc vaø coù theå söû duïng ñöôïc. Moät heä thoáng thoâng tin thích hôïp phaûi taïo ra caùc baùo caùo veà hoaït ñoäng, taøi chính, nhöõng vaán ñeà tuaân thuû hoã trôï cho vieäc ñieàu haønh vaø kieåm soaùt nhöõng hoaït ñoäng. Noù khoâng chæ bao goàm nhöõng döõ lieäu beân trong maø coøn xem xeùt caùc thoâng tin beân ngoaøi, nhöõng ñieàu kieän vaø hoaït ñoäng caàn thieát ra quyeát ñònh vaø baùo caùo. • Truyeàn thoâng Truyeàn thoâng höõu hieäu laø vieäc cung caáp thoâng tin töø caáp treân xuoáng caáp döôùi hoaëc töø caáp döôùi leân caáp treân hoaëc ngang haøng giöõa caùc boä phaän, thoâng tin xuyeân suoát toaøn boä toå chöùc. Caùc caù nhaân nhaän ñöôïc thoâng baùo roõ raøng töø nhaø laõnh ñaïo caáp cao veà traùch nhieäm cuûa baûn thaân hoï trong KSNB. Hoï phaûi hieåu ñöôïc vai troø cuûa baûn thaân ñoái vôùi heä thoáng KSNB, ñoái vôùi caùc thaønh vieân khaùc trong toå chöùc. Ngoaøi ra, cuõng caàn coù söï truyeàn thoâng hieäu quaû töø beân ngoaøi toå chöùc. Giaùm saùt Heä thoáng KSNB caàn ñöôïc giaùm saùt ñeå ñaùnh giaù chaát löôïng hoaït ñoäng cuûa heä thoáng qua thôøi gian. Vieäc giaùm saùt ñöôïc thöïc hieän thöôøng xuyeân, ñònh kyø hoaëc keát hôïp caû hai. • Giaùm saùt thöôøng xuyeân Giaùm saùt thöôøng xuyeân KSNB ñöôïc thieát laäp cho nhöõng hoaït ñoäng thoâng thöôøng vaø laëp laïi cuûa toå chöùc. Bao goàm caû nhöõng hoaït ñoäng giaùm saùt vaø quaûn lyù mang tính chaát ñònh kyø ngay trong quaù trình thöïc hieän cuûa caùc nhaân vieân trong coâng vieäc haøng ngaøy. Giaùm saùt thöôøng xuyeân ñöôïc thöïc hieän treân taát caû caùc yeáu
49 toá cuûa KSNB vaø lieân quan ñeán vieäc ngaên chaën vaø phaùt hieän taát caû nhöõng hieän töôïng vi phaïm luaät leä, khoâng tieát kieäm, khoâng hieäu quaû, höõu hieäu cuûa heä thoáng. • Giaùm saùt ñònh kyø Phaïm vi vaø taàn suaát giaùm saùt ñònh kyø phuï thuoäc vaøo söï ñaùnh giaù möùc ñoä ruûi ro vaø hieäu quaû cuûa thuû tuïc giaùm saùt thöôøng xuyeân. Giaùm saùt ñònh kyø bao phuû toaøn boä söï ñaùnh giaù söï höõu hieäu heä thoáng KSNB vaø ñaûm baûo KSNB ñaït keát quaû nhö mong muoán döïa treân caùc phöông phaùp vaø thuû tuïc. Nhöõng yeáu keùm cuûa heä thoáng KSNB phaûi ñöôïc thoâng baùo cho laõnh ñaïo caáp cao. Giaùm saùt naøy bao goàm caû vieäc xem xeùt caùc phaùt hieän kieåm toaùn vaø caùc kieán nghò cuûa kieåm toaùn vieân ñeå chuùng thöïc hieän ñöôïc trong thöïc teá moät caùch höõu hieäu. 1.2. KIEÅM SOAÙT NOÄI BOÄ TRONG HOAÏT ÑOÄNG BAÛO HIEÅM XAÕ HOÄI 1.2.1. Khaùi nieäm “Baûo hieåm xaõ hoäi laø söï ñaûm baûo ñôøi soáng vaät chaát cho ngöôøi lao ñoäng vaø gia ñình hoï khi coù nguy cô maát an toaøn veà kinh teá do bò giaûm hoaëc maát khaû naêng lao ñoäng thoâng qua söû duïng nguoàn quyõ huy ñoäng töø ngöôøi tham gia vaø söï taøi trôï cuûa Nhaø nöôùc” (1) . Ñònh nghóa naøy chæ roõ muïc ñích cuûa baûo hieåm xaõ hoäi (BHXH) laø ñaûm baûo ñôøi soáng cho ngöôøi lao ñoäng vaø gia ñình hoï thoâng qua söû duïng quyõ huy ñoäng töø ngöôøi tham gia vaø söï taøi trôï cuûa Nhaø nöôùc ñeå trôï caáp cho ngöôøi lao ñoäng bò giaûm söùc lao ñoäng hoaëc maát söùc lao doäng. 1.2.2. Sô löôïc lòch söû phaùt trieån cuûa baûo hieåm xaõ hoäi noùi chung BHXH laø nhu caàu khaùch quan cuûa ngöôøi lao ñoäng, noù ñaûm baûo thay theá hoaëc buø ñaép moät phaàn thu nhaäp cuûa ngöôøi lao ñoäng khi hoï gaëp phaûi nhöõng söï Ñònh nghóa trích töø Giaùo trình Baûo hieåm – Tröôøng ÑHKT Quoác daân – Boä moân Kinh teá Baûo hieåm – (1) Chuû bieân TS. Nguyeãn Vaên Ñònh (Trang 14)
50 kieän baûo hieåm laøm giaûm hoaëc maát khaû naêng lao ñoäng nhaèm ñaûm baûo ñôøi soáng cho ngöôøi lao ñoäng vaø gia ñình hoï. BHXH mang tính coäng ñoàng vaø nhaân ñaïo vaø nhaân vaên saâu saéc – BHXH phaùt sinh treân cô sôû quan heä lao ñoäng vaø theå hieän moái quan heä ba beân: beân tham gia BHXH, beâân BHXH vaø beân ñöôïc BHXH. Traùch nhieäm veà quyeàn lôïi caùc beân ñöôïc luaät phaùp quy ñònh roõ raøng. Baûo hieåm y teá (BHYT) ñöôïc taùch ra töø cheá ñoä “chi phí y teá” trong heä thoáng caùc cheá ñoä BHXH. Do ñoù, noù mang ñaày ñuû cuûa tính chaát cuûa BHXH. BHYT ñaùp öùng nhu caàu khaùm vaø chöõa beänh cuûa moïi thaønh vieân trong xaõ hoäi neân noù khoâng chæ döøng laïi ôû löïc löôïng lao ñoäng maø môû roäng ñeán moïi ñoái töôïng coù nhu caàu döôùi hình thöùc töï nguyeïân. BHXH xuaát hieän khaù sôùm vaø phaùt trieån theo quaù trình phaùt trieån cuûa xaõ hoäi. Naêm 1883, ôû nöôùc Phoå (Coäng hoøa Lieân bang Ñöùc ngaøy nay) ñaõ ban haønh luaät baûo hieåm oám ñau ñaàu tieân treân theá giôùi, ñaùnh daáu söï ra ñôøi cuûa BHXH. Moät soá nöôùc chaâu AÂu vaø Baéc Myõ maõi ñeán cuoái naêm 1920 môùi coù ñaïo luaät veà BHXH. BHXH laàn löôït xuaát hieän ôû caùc nöôùc döôùi möùc ñoä khaùc nhau nhöng cuõng chung muïc ñích laø ñaûm baûo ñôøi soáng cho ngöôøi lao ñoäng vaø gia ñình hoï. BHXH ñaõ trôû thaønh moät trong nhöõng quyeàn cuûa con ngöôøi vaø ñöôïc xaõ hoäi thöøa nhaän. Tuyeân ngoân nhaân quyeàn cuûa Lieân Hôïp Quoác (10/08/1945) ñaõ ghi: “Taát caû moïi ngöôøi lao ñoäng vôùi tö caùch laø thaønh vieân cuûa xaõ hoäi coù quyeàn höôûng baûo hieåm xaõ hoäi…”. Ngaøy 4 thaùng 6 naêm 1952, Toå chöùc lao ñoäng quoác teá ñaõ kyù coâng öôùc Giô – ne – vô (Coâng öôùc soá 102) veà “Baûo hieåm xaõ hoäi cho ngöôøi lao ñoäng” vaø khuyeán nghò caùc nöôùc thöïc hieän BHXH cho ngöôøi lao ñoäng theo khaû naêng vaø ñieàu kieän kinh teá cuûa moãi nöôùc. Töø ñoù, caùc nöôùc vaän duïng khuyeán nghò cuûa Toå chöùc lao ñoäng quoác teá, ñaõ coù chính saùch, bieän phaùp phuø hôïp vôùi töøng ñieàu kieän cuï theå, taïo moâi tröôøng cho BHXH phaùt trieån khoâng ngöøng.