Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Mối quan hệ giữa đa dạng hóa thu nhập và lợi nhuận hoạt động của ngân hàng thương mại

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:78

Thêm vào BST

Báo xấu

24
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn nghiên cứu tác động của việc đa dạng hóa thu nhập đến lợi nhuận của các ngân hàng thương mại Việt Nam. Trên cơ sở kết quả đạt được, người viết tìm ra các giải pháp cụ thể, khả thi liên quan đến đa dạng hóa thu nhập nhằm làm tăng lợi nhuận của các ngân hàng thương mại Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Mối quan hệ giữa đa dạng hóa thu nhập và lợi nhuận hoạt động của ngân hàng thương mại

i LỜI CAM ĐOAN Luận văn này chưa từng được trình nộp để lấy học vị thạc sĩ tại bất cứ một trường đại học nào. Luận văn này là công trình nghiên cứu riêng của tác giả, kết quả nghiên cứu là trung thực, trong đó không có các nội dung đã được công bố trước đây hoặc các nội dung do người khác thực hiện ngoại trừ các trích dẫn được dẫn nguồn đầy đủ trong luận văn. TP. Hồ Chí Minh, Tháng 10 năm 2016 Người viết Võ Ngọc Uyên Trang
i TÓM TẮT Nghiên cứu này tập trung xem xét mối quan hệ giữa đa dạng hóa thu nhập và lợi nhuận của các NHTM Việt Nam. Số liệu sử dụng cho nghiên cứu được thu thập từ các báo cáo tài chính của 27 NHTM Việt Nam giai đoạn 2010-2014. Người viết sử dụng mô hình hồi quy tuyến tính để chạy dữ liệu bảng gồm 135 quan sát. Kết quả cho thấy chỉ số đa dạng hóa thu nhập, tỷ lệ thu nhập lãi cận biên có mối tương quan thuận với lợi nhuận của các NHTM. Trong khi đó, chỉ số quy mô ngân hàng, tỷ lệ chi phí hoạt động trên tổng thu nhập có mối tương quan nghịch với lợi nhuận của các NHTM. Nghiên cứu không tìm thấy bằng chứng về tác động của các chỉ tiêu tỷ lệ vốn chủ sở hữu trên tổng tài sản, tốc độ tăng trưởng kinh tế và lạm phát đến lợi nhuận của các NHTM. Bài viết này không chỉ nghiên cứu tác động của việc đa dạng hóa thu nhập đến lợi nhuận của các ngân hàng thương mại Việt Nam mà còn giúp tìm ra các giải pháp cụ thể, khả thi liên quan đến đa dạng hóa thu nhập nhằm làm tăng lợi nhuận của các ngân hàng thương mại Việt Nam.
i LỜI CÁM ƠN Chân thành cám ơn Quý Thầy Cô Trường Đại Học Ngân Hàng TP Hồ Chí Minh, Quý Thầy Cô giảng viên lớp Cao học Tài chính Ngân hàng khóa 16 đã cung cấp kiến thức, chia sẽ kinh nghiệm quý báu để Tôi tự tin hơn trong việc hoàn thành khóa học, cũng như hoàn tất luận văn. Tôi rất biết ơn Tiến sĩ Nguyễn Thị Thùy Linh đã hướng dẫn khoa học, chỉ dẫn, góp ý, chỉ bảo trong suốt quá trình thực hiện luận văn để Tôi có định hướng phù hợp và hoàn thành luận văn này. Cuối cùng xin chân thành cám ơn gia đình và các bạn học viên cao học lớp CH16C2 đã cùng tôi chia sẽ kiến thức, kinh nghiệm trong suốt quá trình học tập và thực hiện đề tài. Trong quá trình thực hiện, mặc dù đã cố gắng hết sức để trao dồi và tiếp thu những ý kiến đóng góp của Quý Thầy Cô và bạn bè, tham khảo nhiều tài liệu để hoàn thiện luận văn, song không tránh khỏi những sai sót. Tôi rất mong nhận được những góp ý của Quý Thầy Cô và bạn đọc để Tôi có thể chỉnh sửa bài nghiên cứu của mình hoàn chỉnh hơn. Xin chân thành cám ơn. Người viết Võ Ngọc Uyên Trang
i MỤC LỤC CHƯƠNG I: LỜI NÓI ĐẦU ........................................................................ 1 1.1 Giới thiệu ........................................................................................... 1 1.1.1 Đặt vấn đề .................................................................................. 1 1.1.2 Tính cấp thiết của đề tài ............................................................. 2 1.2 Mục tiêu của đề tài ............................................................................ 3 1.3 Câu hỏi nghiên cứu ............................................................................ 3 1.4 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ..................................................... 3 1.5 Phương pháp nghiên cứu ................................................................... 4 1.6 Nội dung nghiên cứu ......................................................................... 4 1.7 Đóng góp của đề tài ........................................................................... 4 1.8 Kết cấu của đề tài .............................................................................. 5 CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ MỐI QUAN HỆ GIỮA ĐA DẠNG HÓA THU NHẬP VÀ LỢI NHUẬN HOẠT ĐỘNG CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI............................................................................................... 6 2.1 Giới thiệu về đa dạng hóa .................................................................. 6 2.2 Cơ sở lý thuyết về mối quan hệ giữa đa dạng hóa và lợi nhuận cùa ngân hàng ............................................................................................................. 6 2.3 Lược khảo các nghiên cứu trước đây ................................................ 7 2.3.1 Lược khảo các nghiên cứu trên thế giới trước đây .................... 7 2.3.2 Lược khảo các nghiên cứu tại Việt Nam ................................... 11 2.3 Phát triển giả thuyết nghiên cứu ........................................................ 12 Tóm tắt chương 2 ................................................................................... 14 CHƯƠNG 3: DỮ LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ................ 15 3.1 Mô hình nghiên cứu........................................................................... 15 3.2 Các biến nghiên cứu .......................................................................... 18
i 3.2.1 Lợi nhuận ngân hàng .................................................................. 18 3.2.1 Đa dạng hóa thu nhập ................................................................ 18 3.2.3 Các biến kiểm soát .................................................................... 19 3.3 Dữ liệu nghiên cứu ............................................................................ 21 3.4 Phương pháp nghiên cứu ................................................................... 22 3.5 Mô hình nghiên cứu........................................................................... 23 3.6 Quy trình nghiên cứu ......................................................................... 24 Tóm tắt chương 3 .................................................................................... 26 CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN..................... 27 4.1 Phân tích mô tả về mẫu nghiên cứu .................................................. 27 4.1.1 Tình hình tài sản của các NHTM Việt Nam giai đoạn từ 2010-2014......................................................................................................... 27 4.1.2 Tình hình lợi nhuận (ROA) của các NHTM Việt Nam giai đoạn từ 2010-2014......................................................................................................... 30 4.1.3 Mức độ đa dạng hóa thu nhập của các NHTM Việt Nam giai đoạn từ 2010-2014......................................................................................................... 34 4.1.4 Tình hình thu nhập lãi cận biên của các NHTM Việt Nam giai đoạn từ 2010-2014......................................................................................................... 38 4.2 Thống kê mô tả .................................................................................. 42 4.3 Kết quả nghiên cứu và thảo luận ....................................................... 46 4.3.1 Mức độ đa dạng hóa thu nhập (HHIDR) ................................... 47 4.3.2 Quy mô ngân hàng (LnTA) ........................................................ 48 4.3.3 Tỷ lệ vốn chủ sở hữu trên tổng tài sản (TETA) ......................... 48 4.3.4 Tỷ lệ thu nhập lãi cận biên (NIM) ............................................. 49 4.3.5 Tỷ lệ chi phí hoạt động trên tổng thu nhập (CIR) ...................... 49 4.3.6 Tốc độ tăng trưởng kinh tế và lạm phát ..................................... 49
i Tóm tắt chương 4 .................................................................................... 50 CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ LIẾN NGHỊ ................................................ 51 5.1 Kết luận ............................................................................................. 51 5.2 Một số kiến nghị nhằm nâng cao lợi nhuận của các NHTM ............. 53 5.2.1 Đối với các NHTM .................................................................... 53 5.2.1.1 Tăng cường các hoạt động đa dạng hóa các nguồn thu nhập53 5.2.1.2 Nâng cao tỷ lệ thu nhập lãi cận biên .................................... 56 5.2.1.3 Mở rộng quy mô ngân hàng ................................................. 56 5.2.1.4 Quản trị tốt chi phí hoạt động .............................................. 57 5.2.1.5 Cần duy trì nguồn vốn chủ sở hữu phù hợp ......................... 57 5.2.2 Đối với Chính phủ...................................................................... 58 5.3 Hạn chế của đề tài ............................................................................. 59 5.4 Hướng nghiên cứu tiếp theo đươc đề xuất ........................................ 59 Tóm tắt chương 5 .................................................................................... 60 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC
i DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT Tên viết tắt Nghĩa tiếng Việt Abbank Ngân hàng TMCP An Bình ACB Ngân hàng TMCP Á Châu ADB Ngân hàng Phát triển Châu Á ATM Máy rút tiền tự động BIDV Ngân hàng TMCP Đầu Tư Dongabank Ngân hàng TMCP Đông Á Eximbank Ngân hàng Xuất nhập khẩu GDP Tổng sản phẩm quốc nội Hdbank Ngân hàng TMCP Phát Triển TP. Hồ Chí Minh Kienlongbank Ngân hàng TMCP Kiên Long Lienvietpostbank Ngân hàng TMCP Bưu Điện Liên Việt Maritimebank Ngân hàng TMCP Hàng Hải MDB Ngân hàng TMCP Phát Triển Mekong MHB Ngân hàng TMCP Phát Triển Nhà Đồng Bằng Sông Cửu Long MMB Ngân hàng TMCP Quân Đội Namabank Ngân hàng TMCP Nam Á NVB Ngân hàng TMCP Quốc Dân OCB Ngân hàng TMCP Đại Dương Pgbank Ngân hàng TMCP Xăng Dầu Petrolimex
i Sacombank Ngân hàng TMCP Sài Gòn Thương Tín Saigonbank Ngân hàng TMCP Sài Gòn Công Thương Seabank Ngân hàng TMCP Đông Nam Á SHB Ngân hàng TMCP Sài Gòn-Hà Nội Techcombank Ngân hàng TMCP Kỹ Thương TMCP Thương mại cổ phần VCB Ngân hàng TMCP Ngoại Thương VIB Ngân hàng TMCP Quốc Tế Vietcapital Ngân hàng TMCP Bản Việt Vietabank Ngân hàng TMCP Việt Á Vietinbank Ngân hàng TMCP Công Thương VIF Hệ số nhân tố phóng đại phương sai Vpbank Ngân hàng TMCP Việt Nam Thịnh Vượng
i DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU VÀ BIỂU ĐỒ DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 3.1: Mô tả cách đo lường các biến được sử dụng trong nghiên cứu Bảng 4.1: Thống kê mô tả Bảng 4.2: Ma trận hệ số tương quan Bảng 4.3: Kiểm định hiện tượng đa cộng tuyến Bảng 4.4: Kết quả hồi qui của mô hình DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 4.1: Tổng tài sản của các NHTM nhóm 1 trong giai đoạn 2010-2014 Biểu đồ 4.2: Tổng tài sản của các NHTM nhóm 2 trong giai đoạn 2010-2014 Biểu đồ 4.3: Tổng tài sản của các NHTM nhóm 3 trong giai đoạn 2010-2014 Biểu đồ 4.4: Tổng tài sản trung bình của các NHTM trong giai đoạn 2010-2014 Biểu đồ 4.5: ROA của các NHTM nhóm 1 trong giai đoạn 2010-2014 Biểu đồ 4.6: ROA của các NHTM nhóm 2 trong giai đoạn 2010-2014 Biểu đồ 4.7: ROA của các NHTM nhóm 3 trong giai đoạn 2010-2014 Biểu đồ 4.8: ROA trung bình của các NHTM trong giai đoạn 2010-2014 Biểu đồ 4.9: Đa dạng hóa của các NHTM nhóm 1 trong giai đoạn 2010-2014 Biểu đồ 4.10: Đa dạng hóa của các NHTM nhóm 2 trong giai đoạn 2010-2014 Biểu đồ 4.11: Đa dạng hóa của các NHTM nhóm 3 trong giai đoạn 2010-2014 Biểu đồ 4.12: Đa dạng hóa trng bình của các NHTM trong giai đoạn 2010-2014 Biểu đồ 4.13: Tỷ lệ thu nhập lãi cận biên của các NHTM nhóm 1 trong giai đoạn 2010-2014 Biểu đồ 4.14: Tỷ lệ thu nhập lãi cận biên của các NHTM nhóm 2 trong giai đoạn 2010-2014 Biểu đồ 4.15: Tỷ lệ thu nhập lãi cận biên của các NHTM nhóm 3 trong giai đoạn 2010-2014
i Biểu đồ 4.16: Tỷ lệ thu nhập lãi cận biên trung bình của các NHTM trong giai đoạn 2010-2014 DANH MỤC SƠ ĐỒ Sơ đồ 3.1: Quy trình nghiên cứu
1 CHƯƠNG 1: PHẦN MỞ ĐẦU 1.1 GIỚI THIỆU 1.1. 1 Đặt vấn đề: Ngành ngân hàng được xem là huyết mạch của nền kinh tế các nước nói chung và Việt Nam nói riêng. Là ngành có vai trò chủ đạo trong sự nghiệp phát triển của đất nước. Bởi vì thông qua ngành ngân hàng Chính phủ có thể kiểm soát được lạm phát, duy trì sự ổn định giá trị của đồng tiền Việt Nam, góp phần cải thiện kinh tế vĩ mô. Bên cạnh đó, hoạt động trung gian thanh toán của ngân hàng giúp hoạt động kinh tế trở nên thuận lợi, nhanh chóng và an toàn; hoạt động trung gian tài chính góp phần thúc đẩy huy động tối đa nguồn lực tiền tệ trong dân cư để phục vụ cho đầu tư và phát triển kinh tế đất nước. Có thể nói hoạt động ngân hàng tác động trực tiếp hoặc gián tiếp tới hầu hết các khía cạnh của nền kinh tế. Trong bối cảnh hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, Việt Nam đã đón nhận nhiều cơ hội và thách thức trong mọi lĩnh vực, trong đó có lĩnh vực ngân hàng. Hội nhập quốc tế đã giúp cho các Ngân hàng thương mại (NHTM) Việt Nam đạt được những thành công nhất định như :qui mô tài sản ngân hàng ngày càng lớn mạnh, các nghiệp vụ ngân hàng ngày càng hiện đại, các hoạt động huy động, tín dụng ngày càng phát triển. Bên cạnh đó, việc mở cửa thị trường tài chính đã làm cho các NHTM Việt Nam phải đối mặt với sự cạnh tranh khốc liệt từ các ngân hàng nước ngoài và các ngân hàng trong nước. Trước đây, hoạt động tín dụng là hoạt động mang lại nguồn thu chủ yếu của các NHTM, tuy nhiên cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu vừa qua đã dẫn đến tình hình nợ xấu của các NHTM gia tăng, các nguồn thu từ tín dụng sụt giảm đáng kể và đã ảnh hưởng không nhỏ đến hiệu quả hoạt động của các ngân hàng. Tại những nước phát triển và đang phát triển, trong những năm gần đây các NHTM đã có xu hướng đa dạng hóa thu nhập nhằm phân tán, giảm thiểu rủi ro và nâng cao được lợi nhuận. Không nằm ngoài xu thế đó, các NHTM Việt Nam cũng đã từng bước đa dạng hóa các nguồn thu nhập để nâng cao lợi nhuận cũng như tăng khả năng cạnh tranh của mình trên thị trường trong nước và quốc tế.
2 1.1.2 Tính cấp thiết của đề tài: Trong điều kiện kinh tế hiện nay, kinh doanh có hiệu quả luôn là vấn đề quan tâm hàng đầu của các nhà quản trị ngân hàng. Một trong những chỉ tiêu quan trọng để xác định hiệu quả kinh doanh là lợi nhuận. Lợi nhuận không chỉ quyết định sự sống còn của ngân hàng mà còn khẳng định khả năng cạnh tranh và bản lĩnh của ngân hàng trên thương trường. Lợi nhuận càng cao sẽ bảo đảm sự phát triển ổn định của ngân hàng, đồng thời góp phần nâng cao uy tín của ngân hàng đối với khách hàng, đối tác và các ngân hàng bạn. Chính vì vậy, nâng cao hiệu quả kinh doanh là vấn đế cấp thiết, cần thiết đối với ngành ngân hàng. Cấu trúc thu nhập của ngân hàng thường gồm thu nhập lãi thuần, thu dịch vụ và hoa hồng, lãi (lỗ) từ hoạt động đầu tư như kinh doanh ngoại hối, chứng khoán, cổ tức từ góp vốn, mua cổ phần và các thu nhập khác. Đối với các NHTM, các hoạt động dịch vụ mang lại lợi nhuận cho ngân hàng thông qua việc thu phí. Dịch vụ thu phí cho phép các ngân hàng đa dạng hóa sản phẩm và khách hàng. Bên cạnh đó, đây cũng là nguồn thu ổn định, an toàn và bền vững cho ngân hàng. Người viết cho rằng gia tăng lợi nhuận bền vững là vô cùng cần thiết, vì nếu các ngân hàng có lợi nhuận tăng trưởng ổn định không những có thể giúp cho thị trường tài chính ổn định mà còn đưa nền kinh tế đất nước phát triển tốt hơn. Đặc biệt, trong điều kiện của Việt Nam hiện nay, tình trạng nợ quá hạn khá cao đã làm ảnh hưởng đến lợi nhuận của các NHTM do ngân hàng không thu được vốn và lãi đồng thời các NHTM còn phải trích lập dự phòng rủi ro cho những khoản nợ quá hạn này. Trong khi đó việc đa dạng hóa các hoạt động ngoài hoạt động tín dụng truyền thống để tăng thu nhập thì chưa được chú trọng. Trước áp lực cạnh tranh ngày càng gay gắt, một số NHTM Việt Nam đã tiến hành đa dạng hóa và phát triển các dịch vụ ngân hàng nhằm đem lại lợi thế vượt trội, nâng cao khả năng cạnh tranh cho các NHTM. Tuy nhiên vấn đề đặt ra là đa dạng hóa có đem lại lợi nhuận cho các ngân hàng hay không? Để trả lời cho câu hỏi này, người viết tiến hành nghiên cứu mối quan hệ giữa đa dạng hóa thu nhập và lợi nhuận của các NHTM Việt Nam giai đoạn 2010 – 2014 nhằm tìm ra các biện pháp hữu hiệu nhất để góp phần tạo ra lợi nhuận bền vững thúc đẩy hệ
3 thống ngân hàng Việt Nam phát triển đủ sức cạnh tranh trong môi trường hội nhập quốc tế. 1.2 MỤC TIÊU CỦA ĐỀ TÀI Đề tài thực hiện nhằm đáp ứng hai mục tiêu: 1) Nghiên cứu tác động của việc đa dạng hóa thu nhập đến lợi nhuận của các ngân hàng thương mại Việt Nam. 2) Đề xuất các kiến nghị liên quan đến đa dạng hóa thu nhập nhằm nâng cao lợi nhuận của các ngân hàng thương mại Việt Nam. 1.3 CÂU HỎI NGHIÊN CỨU Bài viết tập trung trả lời hai câu hỏi nghiên cứu sau: - Đa dạng hóa thu nhập có tác động đến lợi nhuận của NHTM Việt Nam hay không? - Mức độ tác động của đa dạng hóa thu nhập đến lợi nhuận của NHTM Việt Nam như thế nào? 1.4 ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU Đối tượng nghiên cứu: Bài viết nghiên cứu mối quan hệ giữa đa dạng hóa thu nhập và một số yếu tố bên trong, bên ngoài đến lợi nhuận của các NHTM Việt Nam. Phạm vi nghiên cứu: Do có giới hạn về mặt số liệu nên tác giả chỉ thu thập được đầy đủ số liệu của 27 NHTM Việt Nam. Và bài viết chỉ tập trung nghiên cứu một số yếu tố chủ yếu tác động đến hiệu quả hoạt động của 27 NHTM này. Số liệu được lấy từ các báo cáo tài chính đã được kiểm toán của 27 NHTM Việt nam trong giai đoạn từ năm 2010 đến năm 2014 và báo cáo của ngân hàng phát triển Châu Á (ADB).
4 1.5 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Bài viết sử dụng phương pháp định lượng với nguồn dữ liệu thứ cấp được tính toán từ các báo cáo tài chính hợp nhất hàng năm của các NHTM Việt Nam và số liệu tình hình kinh tế vĩ mô mỗi năm được lấy từ ADB trong giai đoạn 2010- 2014. Vì ngày nay các NHTM đều phát triển đa ngành nghề, đa lĩnh vực nên để đánh giá tình hình hoạt động của các NHTM ta phải dùng các báo cáo tài chính hợp nhất. Tác giả dùng phần mềm Stata để chạy hồi quy dữ liệu bảng các chỉ số tài chính của 27 NHTM Việt Nam trong giai đoạn 2010-2014 tương ứng với 135 quan sát. 1.6 NỘI DUNG NGHIÊN CỨU Luận văn nghiên cứu tác động của việc đa dạng hóa thu nhập đến lợi nhuận của các ngân hàng thương mại Việt Nam. Trên cơ sở kết quả đạt được, người viết tìm ra các giải pháp cụ thể, khả thi liên quan đến đa dạng hóa thu nhập nhằm làm tăng lợi nhuận của các ngân hàng thương mại Việt Nam. 1.7 ĐÓNG GÓP CỦA ĐỀ TÀI Vấn đề da dạng hóa thu nhập tác động đến lợi nhuận như thế nào đã được nhiều tác giả trong và ngoài nước nghiên cứu. Ở đề tài này, người viết đã xác định được một số yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến lợi nhuận của ngân hàng và bổ sung bằng chứng về mối quan hệ giữa đa dạng hóa thu nhập và lợi nhuận của các ngân hàng. Kết quả nghiên cứu có khác so với phần lớn các nghiên cứu trước khi nghiên cứu tìm ra tỷ lệ vốn chủ sở hữu trên tổng tài sản không tác động đến lợi nhuận của ngân hàng. Như vậy tỷ lệ vốn chủ sở hữu trên tổng tài sản tăng hay giảm không ảnh hưởng đến lợi nhuận. Việc nghiên cứu này có ý nghĩa quan trọng về mặt thực tiễn. Nó giúp cho các nhà quản trị Ngân hàng nhìn thấy được tầm quan trọng của đa dạng hóa các nguồn thu nhập không chỉ tác động đến lợi nhuận của ngân hàng mà nó còn giúp ngân hàng hoạt động an toàn bền vững. Từ đó giúp các nhà quản trị ngân hàng có
5 biện pháp điều hành nhằm làm tăng lợi nhuận để tăng vị thế cạnh tranh của ngân hàng mình trên thị trường trong và ngoài nước. 1.8 KẾT CẤU CỦA ĐỀ TÀI Ngoài mục lục, danh mục tài liệu tham khảo, danh mục bảng biểu và danh mục các từ viết tắt, kết cấu chính của luận văn gồm 5 chương: Chương 1: Phần mở đầu Chương 2: Cơ sở lý thuyết về mối quan hệ giữa đa dạng hóa thu nhập và lợi nhuận hoạt động của ngân hàng thương mại. Chương 3: Dữ liệu và phương pháp nghiên cứu. Chương 4: Kết quả nghiên cứu và thảo luận Chương 5: Kết luận và kiến nghị.
6 CHƯƠNG 2: LƯỢC KHẢO CÁC NGHIÊN CỨU TRƯỚC ĐÂY VỀ MỐI QUAN HỆ GIỮA ĐA DẠNG HÓA THU NHẬP VÀ LỢI NHUẬN CỦA NHTM. Phần mở đầu ở chương 1 đã giới thiệu khái quát về lý do chọn đề tài và bố cục của bài. Sang chương 2 người viết lược khảo một số nghiên cứu trước đây của các tác giả trong và ngoài nước về mối quan hệ giữa đa dạng hóa thu nhập và lợi nhuận hoạt động của ngân hàng. Từ đó phát triển giả thuyết nghiên cứu của bài. 2.1 GIỚI THIỆU VỀ ĐA DẠNG HÓA NGÂN HÀNG Đa dạng hóa trong ngành ngân hàng có thể ở rất nhiều lĩnh vực như: đa dạng hóa về địa lý, đa dạng hóa nguồn thu nhập, đa dạng hóa các sản phẩm, dịch vụ, đa dạng hóa các lĩnh vực kinh tế…( Tabak et al., 2011; Pennathur et al., 2012 ). Bài nghiên cứu này tập trung thảo luận về đa dạng hóa nguồn thu nhập của ngành ngân hàng. 2.2 CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ MỐI QUAN HỆ GIỮA ĐA DẠNG HÓA VÀ LỢI NHUẬN NGÂN HÀNG Trên cơ sở những nghiên cứu trước đây, về lý thuyết có thể chia làm 2 nhóm: Lý thuyết 1: Tổ chức kinh tế khi thực hiện đa dạng hóa thì nguồn lực được phân tán và rủi ro không tập trung thì sẽ tạo cơ hội gia tăng lợi nhuận. Lý thuyết 2: Thay vì đa dạng hóa, các ngân hàng hoặc tổ chức nên tập trung vào nguồn lực có sẳn của mình thì khả năng tạo lợi nhuận sẽ tốt hơn so với việc phân tán nguồn lực và địa bàn mà mình không có lợi thế. Ngân hàng nên duy trì việc tập trung cho vay hay mở rộng các dịch vụ tài chính? Đa dạng hóa nguồn thu nhập làm tăng hay giảm lợi nhuận của ngân hàng ? Vấn đề này dường như là một vấn đề tranh cãi chưa kết thúc trong các bài nghiên cứu, ở cả những nước đã và đang phát triển ( Sanya và Wolfe., 2010; Smith et al., 2003).
7 2.3 LƯỢC KHẢO CÁC NGHIÊN CỨU TRƯỚC ĐÂY 2.3.1 LƯỢC KHẢO CÁC NGHIÊN CỨU TRÊN THẾ GIỚI TRƯỚC ĐÂY Về mặt lý thuyết, đa dạng hóa các nguồn thu nhập được ưa chuộng hơn vì các dịch vụ thu phí, lợi nhuận kinh doanh ròng và thu nhập ngoài lãi khác không tương quan hoặc tương quan không hoàn hảo với thu nhập từ lãi ròng. Tuy nhiên, ngay cả lý thuyết cũng dường như chưa trả lời thuyết phục cho câu hỏi này. Sau khi phân tích, nghiên cứu thực nghiệm ở nhiều nước khác nhau, trong nhiều giai đoạn khác nhau, các kết quả của những nghiên cứu này lại cho các kết quả không giống nhau. Một vài nghiên cứu cho rằng đa dạng hóa thu nhập sẽ cải thiện lợi nhuận hoặc làm giảm rủi ro cho ngân hàng. Một số nghiên cứu khác lại cho rằng đa dạng hóa thu nhập sẽ dẫn đến sự không ổn định của lợi nhuận ngân hàng. Là một trong những nhà nghiên cứu cho rằng đa dạng hóa thu nhập sẽ cải thiện lợi nhuận hoặc làm giảm rủi ro cho ngân hàng, khi phân tích tác động của đa dạng hóa thu nhập đến lợi nhuận có điều chỉnh rủi ro, Chiorazzo et al., 2008 nghiên cứu các ngân hàng Ý bằng cách sử dụng dữ liệu hàng năm của các ngân hàng riêng lẻ trong giai đoạn 1993-2003. Họ tìm thấy mối quan hệ thuận chiều giữa đa dạng hóa thu nhập và lợi nhuận có điều chỉnh rủi ro của ngân hàng Ý. Sau khi chọn mẫu, phân nhóm theo quy mô, ông cho rằng những ngân hàng lớn đạt được lợi nhuận từ các hoạt động thu ngoài lãi trong khi nhóm những ngân hàng nhỏ với tỷ lệ thu ngoài lãi thấp thì chỉ có thể có lợi nhuận từ việc mở rộng việc kinh doanh thu lãi của họ. Cũng quan tâm đến lợi nhuận cóa điều chỉnh ủi ro, Lin et al., 2012 cho rằng đa dạng hóa nguồn thu nhập được sẽ mang lại lợi thế tương đối vì nó có thể làm giảm cú sốc đối với biên độ lãi ròng xảy ra từ những bất lợi về lãi suất cho vay. Kết quả là đa dạng hóa thu nhập sẽ dẫn đến thu nhập ròng ổn định hơn và lợi nhuận có điều chỉnh rủi ro cao hơn. Điều này khá đúng khi khủng hoảng ngân hàng xảy ra trong những năm vừa qua : khủng hoảng tài chính Argentinean năm 2011 và 2012 ( trích dẫn từ Bebczuk và Galindo, 2008 ), hay khủng hoảng ngân hàng ở Úc vào những năm 1997-2003 (Tabak et al., 2011 ). Do những ngân hàng này đã tập trung chủ yếu vào
8 hoạt động cho vay nên khi khủng hoảng tài chính toàn cầu xảy ra, cho vay không thu được vốn và lãi đã làm cho lợi nhuận ngân hàng của những nước này giảm sút nghiêm trọng và đã gây ra khủng hoảng ngân hàng. Và gần đây, Sanya và Wolfe ( 2011 ) đã phân tích đa dạng hóa thu nhập của những ngân hàng ở các nước đang phát triển. Họ tìm thấy đa dạng hóa thu nhập có ảnh hưởng tích cực lên lợi nhuận có điều chỉnh rủi ro ở những ngân hàng tại các nước đang phát triển này. Họ cho rằng những lợi ích của đa dạng hóa thu nhập là lớn nhất đối với các ngân hàng có rủi ro trung bình. Tuy nhiên những ngân hàng này có nhiều khả năng bị ảnh hưởng bởi vì quá phụ thuộc vào thu nhập ngoài lãi, đặc biệt nếu các cơ hội đa dạng hóa được sử dụng vô trách nhiệm để đánh bạc cho lợi nhuận. Kết quả này kiểm soát khá mạnh các đặc điểm cụ thể của ngân hàng như quy mô, chiến lược và các điều kiện kinh tế vĩ mô trong nền kinh tế mới nổi. Hơn nữa, kết quả được chứng minh khi sáng kiến điều tiết khác nhau có thể làm giảm tác động của đa dạng hóa lên lợi nhuận và rủi ro được kiểm soát. Bài viết này nêu bật một thực tế là đa dạng hóa thu nhập ngân hàng ở những nước có nền kinh tế mới nổi có thể làm gia tăng lợi nhuận. Điều này mở ra một tầm nhìn mới cho những nhà quản trị, những nhà điều hành ngân hàng ở những nước này. Cũng đồng quan điểm trên, trong bài nghiên cứu của mình, Baele et al., 2007 nghiên cứu việc đa dạng hóa thu nhập tác động đến gia tăng lợi nhuận ngân hàng ở những nước Châu Âu trong giai đoạn 1989-2004. Họ đã tìm thấy mối quan hệ tích cực nhất định giữa giá trị thương hiệu và mức độ đa dạng hóa chức năng. Họ cho rằng thị trường chứng khoán dự đoán rằng đa dạng hóa nguồn thu nhập có tiềm năng để cải thiện lợi nhuận tương lai của ngân hàng. Điều này có nghĩa là lợi ích của việc đa dạng hóa được đánh giá là vượt quá chi phí của việc gia tăng mức độ phức tạp và chi phí đại lý liên quan khi thực hiện đa dạng hóa. Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là đa dạng hóa không giới hạn là tối ưu. Họ cho rằng các ngân hàng đa dạng hóa ở Châu Âu đã có thể khuyếch trương thương hiệu và thiết lập sự chuyên môn hơn. Hay như Elsas et al., 2010 nghiên cứu ảnh hưởng của đa dạng hóa thu nhập lên cả lợi nhuận và giá trị thị trường của ngân hàng bằng việc sử dụng dữ
9 liệu bảng của 9 nước trong giai đoạn 1996-2008. Họ thấy rằng đa dạng hóa thu nhập có thể cải thiện lợi nhuận và giá trị thị trường của ngân hàng. Một nghiên cứu gần đây cũng có quan điểm tương tự đã phân tích đa dạng hóa thu nhập và lợi nhuận ngân hàng ở Thổ Nhĩ Kỳ giai đoạn 2005-2011 của tác giả Yanik et al.,2013. Bài nghiên cứu kết luận rằng đa dạng hóa thu nhập tác động tích cực đến lợi nhuận của ngân hàng có thể là một kết quả của sự gia tăng thu nhập hoặc giảm chi phí hoạt động của ngân hàng từ hoạt động đa dạng hóa. Bài nghiên cứu cũng chỉ ra rằng mức độ đa dạng hóa của những ngân hàng ở Thổ Nhĩ Kỳ chưa cao nên một sự gia tăng trong tỷ lệ thu nhập ngoài lãi có thể có ảnh hưởng đến lợi nhuận có điều chỉnh rủi ro của ngân hàng. Không đồng ý quan điểm với những nghiên cứu trên, một số nhà nghiên cứu như Deyoung và Roland (2001); và Stiroh (2004a) đã tìm thấy bằng chứng thực nghiệm rằng sự phụ thuộc vào hoạt động thu ngoài lãi sẽ làm gia tăng biến động của những ngân hàng lớn ở Mỹ. Deyoung và Roland (2001) cung cấp 3 lý do tại sao thu nhập ngoài lãi có thể làm gia tăng biến động lợi nhuận. Đầu tiên, lợi nhuận có được từ hoạt động thu phí có thể có nhiều biến động hơn thu nhập từ lãi bởi vì mối quan hệ ngân hàng - khách hàng chặt chẽ hơn trong cho vay truyền thống. Vì cả người đi vay là khách hàng và người cho vay là ngân hàng sẽ tốn kém chi phí chuyển đổi và chi phí thông tin khi chuyển qua vay tại ngân hàng khác. Do đó khách hàng ít thay đổi quan hệ tín dụng với ngân hàng. Còn khi khách hàng sử dụng dịch vụ ngân hàng thì mối quan hệ ngân hàng – khách hàng không chặt chẽ và khách hàng sẽ dễ dàng chuyển sang một ngân hàng khác. Thứ 2, việc mở rộng dịch vụ thu phí có thể làm gia tăng chi phí cố định ( như phí đầu tư về kỹ thuật và nguồn nhân lực ). Trong khi đó, nếu 1 mối quan hệ cho vay đã có sẵn thì chi phí duy nhất của khoản vay thêm là chi phí lãi của ngân hàng. Vì khi khách hàng đã có sẵn mối quan hệ với ngân hàng thì ngân hàng không cần phải tốn chi phí xác minh khách hàng, tiếp thị khách hàng…Và chi phí duy nhất của khoản vay thêm lúc này chỉ là khoản lãi ngân hàng phải trả cho người gửi tiền để huy động khoản vốn để cho vay.
10 Thứ 3, ngược lại với hoạt động cho vay, hoạt động thu phí đòi hỏi vốn ít hơn, điều này cho thấy mức độ đòn bẩy tài chính cao và điều đó dẫn đến biến động lợi nhuận cao hơn. Trong khi đó Stiroh ( 2004a) phân tích lợi ích tiềm năng của đa dạng hóa thu nhập ở những ngân hàng Mỹ. Bởi vì sự tăng trưởng của thu lãi thuần và thu ngoài lãi thuần trong giai đoạn 1984-2001 càng tương quan nên ông kết luận rằng đa dạng hóa thu nhập bị giảm trong giai đoạn nghiên cứu. Thêm vào đó, ông chỉ ra rằng lợi nhuận có điều chỉnh rủi ro có mối quan hệ nghịch chiều với tỷ lệ thu nhập ngoài lãi và có mối quan hệ thuận chiều với rủi ro phá sản ngân hàng tức là đa dạng hóa thu nhập tăng sẽ dễ dàng dẫn đến rủi ro phá sản ngân hàng. Hay như Deyoung và Rice (2004) nghiên cứu mối quan hệ giữa thu nhập ngoài lãi và lợi nhuận ở những ngân hàng Mỹ trong giai đoạn 1989-2001. Họ cho rằng có sự khác nhau giữa lĩnh vực ngân hàng Châu Âu và Mỹ. Họ chỉ ra rằng nghiệp vụ ngân hàng toàn năng là quy tắc lịch sử trong nhiều hệ thống ngân hàng ở Châu Âu, có thể dựa trên kinh nghiệm của những ngân hàng Châu Âu để khai thác đa dạng hóa lợi nhuận của các hoạt động thu phí. Họ tìm thấy mối quan hệ nghịch chiều giữa thu nhập ngoài lãi và lợi nhuận có điều chỉnh rủi ro của những ngân hàng Mỹ. Cùng quan điểm trên, Acharya et al., 2006, nghiên cứu ngân hàng Ý thấy rằng đa dạng hóa thu nhập làm tăng rủi ro hay Busch và Kick (2009) cũng nghiên cứu ảnh hưởng của hoạt động thu phí lên lợi nhuận có điều chỉnh rủi ro để đo lường hệ thống ngân hàng Đức trong giai đoạn 1995-2007. Busch cho rằng thu nhập từ phí với tỷ lệ lớn sẽ dẫn đến lợi nhuận có điều chỉnh rủi ro tăng lên. Thêm vào đó, họ cho rằng những ngân hàng thương mại tập trung mạnh vào kinh doanh thu phí sẽ dẫn đến sự biến động lớn của lợi nhuận trên tổng tài sản và vì vậy sẽ gia tăng rủi ro. Đặc biệt, đối với một số hoạt động thu phí từ nguồn thu nhập khác của NHTM với rủi ro cao sẽ góp phần làm mất ổn định hoạt động của những ngân hàng đơn lẻ cũng như toàn hệ thống ngân hàng. Cũng như Busch và Kick (2009), Mercieca et al., 2007 nghiên cứu những ngân hàng Châu Âu nhỏ trong điều kiện đa dạng hóa thu