Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Một số biện pháp quản lý nghiệp vụ định giá chuyển giao tại khu vực kinh tế nước ngoài ở Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:61

Thêm vào BST

Báo xấu

22
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu của đề tài là nhằm nghiên cứu về thực tế tình hình chuyển giá tại Việt Nam hiện nay và từ đó đưa ra những giải pháp thích hợp, đặc biệt là giải pháp về hoàn thiện hệ thống thuế suất thuế nhập khẩu nhằm hạn chế việc định giá chuyển giao với mục đích tránh thuế của các công ty đa quốc gia.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Một số biện pháp quản lý nghiệp vụ định giá chuyển giao tại khu vực kinh tế nước ngoài ở Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM ------------------------ NGUYỄN VŨ NGUYÊN MỘT SỐ BIỆN PHÁP QUẢN LÝ NGHIỆP VỤ ĐỊNH GIÁ CHUYỂN GIAO TẠI KHU VỰC KINH TẾ NƯỚC NGOÀI Ở VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ TP. Hồ Chí Minh – Năm 2007 Trang 1
MỤC LỤC MOÄT SOÁ BIEÄN PHAÙP QUAÛN LYÙ NGHIEÄP VUÏ ÑÒNH GIAÙ CHUYEÅN GIAO TAÏI KHU VÖÏC KINH TEÁ NÖÔÙC NGOAØI ÔÛ VIEÄT NAM Môû ñaàu ...................................................................................................................Trang Chöông I: Nhöõng vaán ñeà lyù luaän veà nghieäp vuï ñònh giaù chuyeån giao vaø chuyeån giaù ................................................................................................................. 1 1.1 Coâng ty ña quoác gia vaø nghieäp vuï chuyeån giao noäi boä trong caùc coâng ty ña quoác gia ..................................................................................................... 1 1.1.1 Coâng ty ña quoác gia vaø hoaït ñoäng ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc ngoaøi ........... 1 1.1.2 Nghieäp vuï chuyeån giao noäi boä trong caùc coâng ty ña quoác gia vaø aûnh höôûng cuûa caùc nghieäp vuï naøy ñoái vôùi nöôùc tieáp nhaän chuyeån giao.......................................................................................... 5 1.2 Söï ra ñôøi cuûa giaù chuyeån giao vaø caùc phöông phaùp ñònh giaù chuyeån giao hieän nay...................................................................................................... 8 1.2.1 Söï ra ñôøi cuûa giaù chuyeån giao ............................................................. 8 1.2.2 Caùc phöông phaùp ñònh giaù chuyeån giao phoå bieán hieän nay ................ 10 1.3 Caùc daáu hieäu nhaän bieát vaø aûnh höôûng cuûa vaán ñeà chuyeån giaù taïi Vieät Nam.................................................................................................................... 14 1.3.1 Daáu hieäu nhaän bieát hieän töôïng chuyeån giaù cuûa coâng ty ña quoác gia taïi Vieät Nam.......................................................................... 14 1.3.2 Aûnh höôûng cuûa chuyeån giaù ñoái vôùi tình hình kinh teá Vieät Nam.......... 16 1.4 Kinh nghieäm quaûn lyù giaù chuyeån giao taïi caùc nöôùc treân theá giôùi vaø baøi hoïc ruùt ra cho Vieät Nam..................................................................................... 17 1.4.1 Kinh nghieäm cuûa caùc nöôùc .................................................................. 17 1.4.2 Baøi hoïc ruùt ra cho Vieät Nam................................................................ 19 Trang 2
Keát luaän chöông I .................................................................................................... 22 Chöông II: Thöïc traïng hoaït ñoäng chuyeån giaù cuûa caùc coâng ty ña quoác gia taïi Vieät Nam trong thôøi gian qua ............................................... 23 2.1 Tình hình hoaït ñoäng cuûa coâng ty ña quoác gia taïi Vieät Nam trong thôøi gian qua ............................................................................................................ 23 2.1.1 Hoaït ñoäng ñaàu tö cuûa caùc coâng ty ña quoác gia taïi Vieät Nam.............. 23 2.1.2 Hoaït ñoäng chuyeån giaù cuûa caùc coâng ty ña quoác gia taïi Vieät Nam .............................................................................................................. 25 2.2 Nhöõng muïc ñích cuûa caùc coâng ty ña quoác gia khi thöïc hieän chuyeån giaù taïi Vieät Nam..................................................................................................... 27 2.2.1 Troán thueá thoâng qua chuyeån giaù quoác teá ............................................. 27 2.2.2 Thoân tính coâng ty noäi ñòa sau khi ñaït muïc tieâu thaâm nhaäp thò tröôøng................................................................................................... 28 2.3 Moät soá tröôøng hôïp chuyeån giaù tieâu bieåu taïi TP. HCM ..................................... 30 2.3.1 Chuyeån giaù taïi P&G Vieät Nam............................................................ 30 2.3.2 Chuyeån giaù taïi Coca Cola Chöông Döông........................................... 31 2.3.3 Chuyeån giaù taïi Coâng ty lieân doanh nhaø maùy bia Vieät Nam ................ 34 2.4 Phaân tích caùc yeáu toá hình thaønh neân giaù chuyeån giao taïi Vieät Nam................. 36 2.5 Moät soá nhaän xeùt ruùt ra veà thöïc traïng chuyeån giaù taïi Vieät Nam........................ 43 Keát luaän chöông II................................................................................................... 44 Chöông III: Bieän phaùp quaûn lyù giaù chuyeån giao taïi Vieät Nam trong boái caûnh hoäi nhaäp ................................................................................... 45 3.1 Quan ñieåm cuûa Nhaø Nöôùc trong vieäc ñöa ra caùc quy ñònh ñoái vôùi vaán ñeà chuyeån giaù ................................................................................................... 45 3.2 Thueá TNDN trong cuoäc chieán choáng chuyeån giaù ............................................. 46 3.3 Thueá nhaäp khaåu trong cuoäc chieán choáng chuyeån giaù ....................................... 49 Trang 3
3.4 Caùc giaûi phaùp boå trôï cho vieäc choáng chuyeån giaù.............................................. 51 3.4.1 Caùc giaûi phaùp nhaèm taêng cöôøng hieäu quaû quaûn lyù khu vöïc FDI ....................................................................................................... 51 3.4.2 Caùc giaûi phaùp nhaèm taêng cöôøng hieäu quaû söû duïng caùc phöông phaùp xaùc ñònh giaù chuyeån giao ............................................................ 53 3.4.3 Naâng cao trình ñoä chuyeân moân nghieäp vuï vaø hieäu quaû coâng vieäc cuûa ñoäi nguõ caùn boä ngaønh thueá vaø caùn boä quaûn lyù trong caùc lieân doanh...................................................................................... 54 Keát luaän chöông III ................................................................................................. 55 Keát luaän .................................................................................................................... 56 Trang 4
MÔÛ ÑAÀU Chính thöùc laø thaønh vieân thöù 150 cuûa WTO vaøo ngaøy11/01/2007, Vieät Nam ñang ñöùng tröôùc raát nhieàu thaùch thöùc trong boái caûnh hoäi nhaäp. Moät trong nhöõng vaán ñeà ñoù laø phaûi hoaøn thieän chính saùch thueá ñeå ñieàu tieát giaù chuyeån nhöôïng cuûa caùc coâng ty, caùc taäp ñoaøn ña quoác gia. Chuyeån giaù quoác teá laø vaán ñeà tröïc tieáp ñuïng chaïm ñeán vieäc thu thueá cuûa caùc quoác gia khi maø nguoàn voán ñaàu tö xuyeân quoác gia ngaøy caøng taêng. Moät chieác tivi laép raùp taïi Vieät Nam coù theå söû duïng linh kieän saûn xuaát töø nhieàu nöôùc khaùc nhau. Khi caû daây chuyeàn saûn xuaát nhö vaäy chæ do moät taäp ñoaøn sôû höõu thì seõ daãn ñeán vaán ñeà ñònh giaù noäi boä, töùc laø giaù maø caùc coâng ty lieân keát trong cuøng taäp ñoaøn “baùn” haøng hoùa hay dòch vuï cho nhau. Muïc tieâu laø nhaèm naâng giaù ñaàu vaøo ôû nhöõng nöôùc coù thueá suaát thueá thu nhaäp doanh nghieäp cao nhaèm laøm giaûm lôïi nhuaän, töø ñoù giaûm thieåu soá thueá phaûi noäp. Beân caïnh ñoù, hoï seõ ñònh chi phí ñaàu vaøo thaáp ôû nhöõng nöôùc coù thueá suaát thaáp hôn ñeå taêng lôïi nhuaän. Tuy nhieân, ñònh giaù chuyeån giao cuõng laø moät vaán ñeà teá nhò vaø phöùc taïp vì caùc chuyeån giao noäi boä treân thò tröôøng ngaøy caøng ña daïng. Do vaäy, cô sôû ñeå xaùc ñònh giaù caû trong nghieäp vuï chuyeån giao coù phaûn aùnh ñuùng giaù trò cuûa nghieäp vuï chuyeån giao hay khoâng laø moät vieäc laøm khoù khaên. Ngoaøi ra, caùc thoâng tin ñeå so saùnh, cô sôû kieåm soaùt ñaùnh giaù khoâng phaûi luùc naøo cuõng coù saün ôû möùc chaáp nhaän ñöôïc ñeå ñöa ra nhöõng phaùn quyeát hôïp lyù. Töø thöïc tieãn neâu treân, toâi quyeát ñònh choïn ñeà taøi: “Moät soá bieän phaùp quaûn lyù nghieäp vuï ñònh giaù chuyeån giao taïi khu vöïc kinh teá nöôùc ngoaøi ôû Vieät Nam” Muïc tieâu cuûa ñeà taøi laø nhaèm nghieân cöùu veà thöïc teá tình hình chuyeån giaù taïi Vieät Nam hieän nay vaø töø ñoù ñöa ra nhöõng giaûi phaùp thích hôïp, ñaëc bieät laø giaûi phaùp veà hoaøn thieän heä thoáng thueá suaát thueá nhaäp khaåu nhaèm haïn cheá vieäc ñònh giaù chuyeån giao vôùi muïc ñích traùnh thueá cuûa caùc coâng ty ña quoác gia. Trang 5
CHÖÔNG I: NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ LYÙ LUAÄN VEÀ NGHIEÄP VUÏ ÑÒNH GIAÙ CHUYEÅN GIAO VAØ CHUYEÅN GIAÙ 1.1. Coâng ty ña quoác gia vaø nghieäp vuï chuyeån giao noäi boä trong caùc coâng ty ña quoác gia 1.1.1. Coâng ty ña quoác gia vaø hoaït ñoäng ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc ngoaøi Döôùi giaùc ñoä toå chöùc saûn xuaát, coâng ty ña quoác gia (MNC – multinational corporation) ñöôïc hieåu laø chuû theå cuûa quaù trình saûn xuaát mang tính quoác teá, khi quaù trình naøy coù theå dieãn ra ôû moät nöôùc, nhöng laïi do moät coâng ty coù truï sôû ôû nöôùc khaùc kieåm soaùt. Theo caùch hieåu ñoù, coâng ty ña quoác gia coøn ñöôïc goïi laø coâng ty xuyeân quoác gia (TNC – transnational corporation). Noùi roäng hôn, coâng ty ña quoác gia laø coâng ty coù truï sôû ôû moät nöôùc nhöng kieåm soaùt caû caùc taøi saûn vaø caùc hoaït ñoäng saûn xuaát ôû moät hoaëc nhieàu nöôùc khaùc beân ngoaøi. Ngaøy nay, vôùi quaù trình toaøn caàu hoùa ñang ngaøy caøng môû roäng, khi caùc hoaït ñoäng saùp nhaäp vaø mua laïi dieãn ra heát söùc maïnh meõ vaø ña daïng, coâng ty ña quoác gia ñaõ trôû thaønh moät hình thaùi sôû höõu vaø toå chöùc saûn xuaát phoå bieán treân theá giôùi. Theo soá lieäu thoáng keâ quoác teá do UNCTAD coâng boá, treân theá giôùi hieän coù tôùi 60.000 coâng ty ña quoác gia (coâng ty meï) vôùi khoaûng treân 500.000 chi nhaùnh (coâng ty con) treân khaép caùc chaâu luïc. Moät phaàn ñeå khai thaùc lôïi theá so saùnh (veà nguoàn nguyeân lieäu hay nhaân löïc, veà thò tröôøng hay cô sôû haï taàng, …) ôû caùc quoác gia vaø vuøng ñòa lyù khaùc nhau, moät phaàn nhôø caùc tieán boä vöôït baäc trong thoâng tin – lieân laïc vaø giao thoâng – vaän taûi, ngaøy nay, quaù trình saûn xuaát ñaõ ñöôïc quoác teá hoùa ôû möùc ñoä raát cao. Coù leõ khoâng coøn moät saûn phaåm kyõ thuaät cao naøo, thaäm chí caû nhöõng saûn phaåm giaûn ñôn, ñöôïc saûn xuaát hoaøn chænh töø khaâu ñaàu ñeán khaâu cuoái trong laõnh thoå cuûa moät quoác gia. Luùc ñaàu, söï phaân coâng lao ñoäng quoác teá môùi naøy (ñöôïc nhieàu nhaø nghieân cöùu goïi laø “phaân ñoaïn saûn xuaát” – production fragmentation) xuaát hieän trong moät soá ngaønh haøng tieâu duøng, nhö ñoà chôi treû em, haøng deät may, giaøy deùp; sau ñoù chuyeån maïnh sang coâng nghieäp oâ toâ, maùy tính vaø linh kieän, vaø ngay caû trong coâng nghieäp haøng khoâng. Ñeán nay, ñaõ coù theå quan saùt thaáy quaù trình naøy cuõng ñang dieãn ra raát maïnh trong lónh vöïc dòch vuï, nhaát laø trong thöông maïi. Trong quaù trình quoác teá hoùa ñoù, noåi leân vai troø ñaëc bieät cuûa caùc MNC vaø taùc ñoäng cuûa chuùng ñoái vôùi hoaït ñoäng ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc ngoaøi (FDI) toaøn caàu. Baûn thaân vieäc caùc coâng ty ña quoác gia toå chöùc hoaït ñoäng saûn xuaát – kinh doanh treân laõnh thoå nhieàu quoác gia töï noù ñaõ keùo theo doøng luaân chuyeån FDI, vì voán cuûa coâng ty meï ñaàu tö vaøo coâng ty con ñaët taïi moät nöôùc khaùc ñöôïc xem nhö laø FDI. Nghieân cöùu söï vaän ñoäng cuûa neàn kinh teá theá giôùi, caùc nhaø nghieân cöùu ñaõ ñi ñeán nhaän ñònh raèng: neáu FDI laø moät trong nhöõng ñoäng löïc quan troïng nhaát taïo neân vaø thuùc ñaåy quaù trình toaøn caàu hoùa trong nhöõng thaäp nieân vöøa qua, thì ñeán thôøi Trang 6
ñieåm hieän nay, chính caùc MNC laø nguoàn nuoâi döôõng vaø löïc ñaåy cuûa FDI. Soá lieäu thoáng keâ quoác teá cho thaáy, caùc coâng ty MNC chieám tôùi 25% giaù trò cuûa neàn saûn xuaát toaøn caàu, 65% kim ngaïch thöông maïi quoác teá, 90% coâng ngheä cao vaø 70% ñaàu tö nöôùc ngoaøi Toång giaù trò taøi saûn cuûa 500 coâng ty lôùn nhaát theá giôùi naêm 1997 laø 34.187 tyû USD. Nhö vaäy, quy moâ trung bình cuûa moät coâng ty meï trong soá naøy laø hôn 66 tyû USD. Theo soá lieäu cuûa taïp chí Fortune, caùc coâng ty MNC hoaït ñoäng chuû yeáu trong 44 nhoùm ngaønh kinh teá – kyõ thuaät. Quy moâ trung bình cuûa coâng ty meï trong caùc ngaønh naøy raát khaùc nhau, chaúng haïn, trong ngaønh ngaân haøng (thöông maïi vaø tieát kieäm) laø 248 tyû USD, coâng nghieäp oâ toâ laø 47 tyû USD, ñieän töû vaø thieát bò ñieän – 38,4 tyû USD, vieãn thoâng – 39,5 tyû USD. Toång thu nhaäp cuûa 500 coâng ty lôùn nhaát theá giôùi naêm 1996 laø 11.436 tyû USD, coøn toång giaù trò saûn löôïng cuûa caùc chi nhaùnh laø 2.100 tyû USD (1997). Nhieàu nghieân cöùu cuûa caùc nhaø nghieân cöùu quoác teá ñaõ neâu roõ nhöõng lôïi ích maø coâng ty MNC coù theå mang ñeán cho caùc ñoái taùc, nhaát laø ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån, thoâng qua hoaït ñoäng FDI. Tröôùc heát, nhôø tieàm löïc taøi chính huøng maïnh, caùc döï aùn do coâng ty ña quoác gia trieån khai thöôøng laø nhöõng döï aùn coù quy moâ voán lôùn, ñi lieàn vôùi coâng ngheä cao. Ngöôøi ta cuõng noùi nhieàu ñeán taùc ñoäng lan toûa cuûa coâng ty MNC ñoái vôùi doanh nghieäp nöôùc chuû nhaø, thoâng qua caùc moái lieân keát. Taùc ñoäng lan toûa naøy ñöôïc theå hieän treân ba khía caïnh. Thöù nhaát vaø quan troïng nhaát laø chuyeån giao coâng ngheä. Ngoaøi voán, caùc doanh nghieäp nöôùc ngoaøi noùi chung vaø coâng ty ña quoác gia noùi rieâng coøn mang ñeán coâng ngheä saûn xuaát, kyõ naêng quaûn lyù tieân tieán hôn haún, maø töø ñoù caùc doanh nghieäp trong nöôùc coù theå hoïc taäp vaø tieáp thu. Thöù hai, baûn thaân caùc coâng ngheä saûn xuaát vaø kinh nghieäm chuyeân gia do caùc nhaø ñaàu tö nöôùc ngoaøi ñöa tôùi ñoøi hoûi coù nhöõng ngöôøi lao ñoäng phuø hôïp, qua ñoù seõ giuùp naâng cao trình ñoä moïi maët cuûa ngöôøi lao ñoäng trong nöôùc. Thöù ba, caùc coâng ty ña quoác gia vaø hoaït ñoäng ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc ngoaøi laø nhaân toá taïo ra vaø thuùc ñaåy moái lieân keát ngöôïc (backward linkage) giöõa caùc nhaø cung öùng trong nöôùc vôùi caùc doanh nghieäp coù voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi. Moái lieân keát naøy thöôøng ñöôïc theå hieän ôû hai daïng: nguyeân lieäu thoâ ñaàu vaøo taïi ñòa phöông vaø nguoàn cung caáp linh kieän, phuï tuøng töø caùc doanh nghieäp sôû taïi (thöôøng ñöôïc noùi ñeán döôùi thuaät ngöõ “coâng nghieäp phuï trôï”). Vì nhöõng lôïi ích roõ reät neâu treân, nhieàu quoác gia thuoäc nhoùm caùc nöôùc ñang phaùt trieån heát söùc quan taâm vaø coù nhieàu bieän phaùp ñaëc bieät öu tieân thu huùt ñaàu tö töø caùc MNC. Thöïc tieãn phaùt trieån ôû chaâu AÙ nhöõng thaäp nieân gaàn ñaây cho thaáy, Aán Ñoä ñaõ raát thaønh coâng trong vieäc thu huùt caùc coâng ty lôùn ñeán ñaàu tö, tieán haønh hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh ôû nöôùc mình. Soá lieäu thoáng keâ chæ ra raèng, phaàn lôùn doøng voán FDI chaûy vaøo quoác gia naøy ñeàu töø caùc MNC lôùn treân theá giôùi. Tính ñeán naêm 2005, hôn 100 trong soá 500 coâng ty lôùn nhaát theá giôùi (thuoäc nhoùm Trang 7
Fortune 500) ñaõ coù maët taïi Aán Ñoä, trong khi con soá naøy ôû Trung Quoác môùi chæ laø 33. Taïi Vieät Nam hieän nay ñaõ coù nhieàu chuyeån bieán tích cöïc trong moâi tröôøng kinh doanh vaø nhaän thöùc veà vaán ñeà ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc ngoaøi. Tuy nhieân vaãn chöa coù nhieàu söùc huùt ñoái vôùi caùc coâng ty ña quoác gia vaø coøn toàn taïi nhieàu baát caäp trong vieäc thu huùt ñaàu tö nöôùc ngoaøi. Töø khi ñöôïc ban haønh naêm 1987, cuøng vôùi quaù trình ñoåi môùi toaøn dieän cuûa ñaát nöôùc, Luaät ñaàu tö nöôùc ngoaøi taïi Vieät Nam ngaøy caøng phaùt huy taùc duïng vaø hieäu quaû, ñoùng goùp ngaøy caøng lôùn cho söï nghieäp phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi. Khu vöïc kinh teá coù voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi ñaõ trôû thaønh moät boä phaän caáu thaønh höõu cô, coù theå noùi laø khoâng theå thieáu, cuûa neàn kinh teá quoác daân, vôùi toång giaù trò saûn löôïng vaø kim ngaïch xuaát khaåu naêm sau lôùn hôn naêm tröôùc. Ñoàng thôøi, nguoàn thu vaøo ngaân saùch Nhaø Nöôùc vaø soá löôïng vieäc laøm môùi cuûa khu vöïc kinh teá naøy cuõng ngaøy moät gia taêng. Tuy nhieân, cuøng vôùi thôøi gian, khi nhaän thöùc cuûa chuùng ta veà FDI ngaøy moät ñaày ñuû vaø toaøn dieän hôn, khi chuùng ta coù ñieàu kieän so saùnh cuï theå vaø chi tieát hôn vôùi tình hình cuûa khu vöïc vaø theá giôùi, thì nhìn nhaän cuûa chuùng ta veà taùc duïng vaø hieäu quaû cuûa hoaït ñoäng FDI ôû nöôùc ta cuõng ngaøy caøng trôû neân khaùch quan vaø saâu saéc hôn. Nhìn laïi quaù trình gaàn 20 naêm thöïc hieän Luaät Ñaàu tö nöôùc ngoaøi taïi Vieät Nam, coù theå noùi, nhöõng ñoùng goùp tích cöïc cuûa hoaït ñoäng FDI laø raát ñaùng khích leä vaø caàn ñöôïc phaùt huy, song cuõng trong thôøi gian ñoù, hoaït ñoäng naøy ñaõ boäc loä nhöõng ñieåm yeáu caàn ñöôïc nhìn nhaän vaø töøng böôùc khaéc phuïc. Moät baát caäp khaù roõ neùt laø cho ñeán nay, caùc döï aùn FDI ôû Vieät Nam döôøng nhö coù khuynh höôùng taäp trung vaøo nhöõng ngaønh thay theá nhaäp khaåu vaø ít duøng lao ñoäng, chöù khoâng phaûi laø vaøo nhöõng ngaønh höôùng veà xuaát khaåu vaø söû duïng nhieàu lao ñoäng, nhö mong muoán cuûa chuùng ta. Soá lieäu thoáng keâ cho thaáy, trong khi tyû troïng cuûa FDI trong ngaønh coâng nghieäp khaù cao (chieám gaàn 40% giaù trò saûn xuaát toaøn ngaønh – soá lieäu naêm 2000) nhöng laïi chæ chieám khoaûng 10% toång löïc löôïng lao ñoäng coâng nghieäp. Dó nhieân, ñieàu naøy coù moät phaàn laø do naêng suaát lao ñoäng cuûa caùc doanh nghieäp FDI cao hôn caùc thaønh phaàn kinh teá khaùc, nhöng chaéc chaén khoâng chæ vì nhö vaäy. Theâm vaøo ñoù, tyû troïng cuûa FDI trong toång nhaäp khaåu cao hôn trong toång xuaát khaåu. Roõ raøng laø caùc doanh nghieäp FDI nhaäp khaåu nhieàu nguyeân lieäu vaø thieát bò ñeå phuïc vuï cho caùc caùc döï aùn ñaàu tö höôùng veà xuaát khaåu, nhöng neáu phaàn lôùn FDI laø höôùng veà xuaát khaåu thì tyû leä cuûa FDI trong nhaäp khaåu seõ thaáp hôn nhieàu. Moät bieåu hieän khaùc cuûa khuynh höôùng naøy laø caùc döï aùn FDI taäp trung khaù nhieàu ôû moät soá vuøng xung quanh caùc thaønh phoá lôùn (nhö Haø Noäi, TP. Hoà Chí Minh, Vónh Phuùc, Bình Döông,…) laø nhöõng thò tröôøng noäi ñòa lôùn, naèm saâu trong laõnh thoå; trong khi ñoù, nhöõng khu kinh teá cöûa khaåu hoaëc Trang 8
nhöõng vuøng ven bieån, voán thuaän lôïi cho xuaát khaåu, thì laïi thu huùt ñöôïc töông ñoái ít voán FDI. ÔÛ ñaây coù lyù do laø chaát löôïng nguoàn nhaân löïc taïi choã ôû nhöõng vuøng xa ñoâ thò lôùn khoâng ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu cuûa nhaø ñaàu tö, song phaûi thaáy moät thöïc teá khaùc laø phaàn lôùn lao ñoäng hieän ñang laøm vieäc taïi caùc khu coâng nghieäp xung quanh thaønh phoá Hoà Chí Minh ñeàu laø ngöôøi ngoaøi tænh. Töø ñoù moät caâu hoûi ñöôïc ñaët ra laø phaûi chaêng vöøa qua nguoàn voán FDI chaûy vaøo Vieät Nam khoâng höôùng vaøo xuaát khaåu, nhö ôû caùc quoác gia “con roàng Ñoâng AÙ” tröôùc ñaây, maø höôùng vaøo phuïc vuï thò tröôøng noäi ñòa, vöøa coøn khan hieám haøng hoùa, vöøa coøn ñöôïc söï baûo hoä cuûa Nhaø Nöôùc. Moät heä quaû baát lôïi khaùc cuûa thöïc teá caùc döï aùn FDI quaù taäp trung ôû moät soá ñòa baøn noùi treân laø ñaõ taïo thaønh moät söùc eùp ñoái vôùi Chính phuû Vieät Nam trong vieäc phaân boå voán ñaàu tö töø ngaân saùch Nhaø Nöôùc nhaèm ñaûm baûo tính caân baèng theo vuøng laõnh thoå; voâ hình chung ñaõ taùc ñoäng theâm khieán cho ñaàu tö cuûa Nhaø Nöôùc thieáu hieäu quaû vaø mang tính daøn traûi. Khaû naêng taïo vieäc laøm, caû tröïc tieáp vaø giaùn tieáp cuûa khu vöïc FDI thôøi gian qua ñöôïc ñaùnh giaù laø coøn thaáp. Soá lieäu thoáng keâ cho thaáy, soá lao ñoäng ñang laøm vieäc trong khu vöïc naøy chæ khoaûng 850 nghìn ngöôøi, chieám khoaûng 1,5% toång löïc löôïng lao ñoäng xaõ hoäi; trong khi tyû troïng voán FDI trong toång voán ñaàu tö xaõ hoäi laø treân 15%. Thöïc teá naøy caøng laøm roõ theâm nhaän ñònh neâu treân laø vöøa qua caùc döï aùn FDI chuû yeáu ñöôïc ñaàu tö vaøo nhöõng ngaønh thaâm duïng voán, saûn xuaát ñeå phuïc vuï thò tröôøng noäi ñòa, caïnh tranh vôùi chính caùc doanh nghieäp trong nöôùc, chöù khoâng khai thaùc nhieàu lôïi theá lao ñoäng reû cuûa Vieät Nam ñeå caïnh tranh treân thò tröôøng quoác teá. Moät ñieåm yeáu khaùc cuûa lónh vöïc FDI thôøi gian qua, caàn ñöôïc nhaán maïnh ôû ñaây, laø phaàn lôùn caùc döï aùn FDI ñeàu coù quy moâ nhoû vaø vöøa vôùi trình ñoä coâng ngheä chæ ôû möùc trung bình, chuû yeáu töø caùc nöôùc Ñoâng AÙ. Töø ñoù, taùc ñoäng lan toûa ñoái vôùi caùc ngaønh kinh teá – kyõ thuaät vaø caùc doanh nghieäp trong nöôùc coøn thaáp. Soá löôïng caùc coâng ty ña quoác gia lôùn töø caùc nöôùc coâng nghieäp phaùt trieån ñaàu tö vaøo Vieät Nam coøn khaù khieâm toán. Theo soá lieäu cuûa Boä Keá hoaïch vaø Ñaàu tö, tính ñeán 30/04/2006, Vieät Nam coù treân 6.300 döï aùn FDI coøn hieäu löïc. Trong ñoù, coù 106 coâng ty MNC ñaàu tö vaøo 214 döï aùn, vôùi toång voán ñaàu tö ñaêng kyù ñaït 11,09 tyû USD (voán thöïc hieän laø 8,59 tyû USD), chieám 20% treân toång voán FDI ñaêng kyù vaøo Vieät Nam. Hieän nay, caùc taäp ñoaøn ñaàu tö vaøo Vieät Nam chuû yeáu theo hình thöùc lieân doanh, chieám 30% voán ñaêng kyù, vôùi caùc döï aùn quan troïng nhö daàu khí, saûn xuaát xi maêng, theùp, phaân boùn, saûn xuaát oâ toâ, ñieän töû,… Hình thöùc 100% voán nöôùc ngoaøi hoaëc voán nöôùc ngoaøi chieám 50% toång voán ñaêng kyù môùi coøn ít, song ñang coù chieàu höôùng gia taêng. Trang 9
Baûng 1.1: Toång voán FDI ñaêng kyù qua caùc naêm 1998 – 2006 (trieäu USD) Nguoàn: Website Boä Thöông Maïi, Boä Keá Hoaïch Ñaàu Tö Caùc coâng ty ña quoác gia, thoâng qua keânh ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc ngoaøi ñeå môû roäng vaø phaùt trieån saûn xuaát, kinh doanh. Ñaây laø moät phöông tieän truyeàn thoáng vaø chuû yeáu ñeå caùc coâng ty ña quoác gia vöôn tay ñeán nhöõng vuøng ñaát môùi. Coù theå noùi raèng, ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc ngoaøi chính laø caàu noái giöõa moät beân laø nhöõng ngöôøi taïo ra cô hoäi kinh doanh – coâng ty ña quoác gia vaø moät beân laø nôi tieáp nhaän vaø cuøng ñöa caùc cô hoäi kinh doanh ñoù thaønh hieän thöïc – thò tröôøng tieàm naêng. Noùi toùm laïi, caùc coâng ty ña quoác gia chính laø nhöõng chuû theå tröïc tieáp vaø caên baûn nhaát cuûa hoaït ñoäng ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc ngoaøi. Hay noùi caùch khaùc, hoaït ñoäng ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc ngoaøi ñöôïc sinh ra trong quaù trình caùc taäp ñoaøn ña quoác gia tìm kieám cô hoäi kinh doanh ôû caùc vuøng ñaát môùi. 1.1.2. Nghieäp vuï chuyeån giao noäi boä trong caùc coâng ty ña quoác gia vaø aûnh höôûng cuûa caùc nghieäp vuï naøy ñoái vôùi nöôùc tieáp nhaän chuyeån giao Tröôùc xu theá hoäi nhaäp vaø toaøn caàu hoaù ngaøy caøng taêng, caùc coâng ty ña quoác gia cuõng xuaát hieän ngaøy caøng nhieàu. Treân 60% caùc giao dòch thöông maïi quoác teá moãi naêm (töông ñöông 4.700 tyû USD/naêm) laø xuaát phaùt töø giao dòch noäi Trang 10
boä cuûa caùc coâng ty ña quoác gia. Ñeå toái ña hoùa lôïi nhuaän, caùc coâng ty naøy phaûi tìm moïi caùch giaûm thieåu thueá thu nhaäp doanh nghieäp. Moät trong nhöõng bieän phaùp maø caùc coâng ty ña quoác gia thöôøng aùp duïng ñeå troán vaø traùnh thueá thu nhaäp doanh nghieäp ñoù laø aùp duïng giaù chuyeån nhöôïng. Vaán ñeà chuyeån giao cuûa caùc coâng ty ña quoác gia ñöôïc chia laøm 3 hình thöùc: Hình thaùi chuyeån giao coâng ngheä giöõa coâng ty con (doanh nghieäp FDI) vaø doanh nghieäp baûn xöù hoaït ñoäng trong cuøng ngaønh. Ngöôøi quaûn lyù baûn xöù laøm vieäc trong doanh nghieäp FDI sau khi hoïc hoûi ñöôïc nhieàu kinh nghieäm coù theå môû coâng ty rieâng caïnh tranh laïi vôùi coâng ty FDI. Ñoái vôùi doanh nghieäp FDI ñaây laø moät söï toån thaát nhöng ñoái vôùi kinh teá cuûa nöôùc nhaän FDI thì ñaây laø hieän töôïng toát vì coâng ngheä ñöôïc lan truyeàn sang toaøn xaõ hoäi goùp phaàn taêng cöôøng noäi löïc. Moät thí duï khaùc cuûa hình thaùi naøy laø xí nghieäp baûn xöù ñaõ coù saün vaø hoaït ñoäng caïnh tranh trong cuøng laõnh vöïc vôùi doanh nghieäp FDI coù theå quan saùt, nghieân cöùu hoaït ñoäng cuûa doanh nghieäp FDI töø ñoù caûi thieän hoaït ñoäng cuûa doanh nghieäp mình. Coù theå goïi hình thaùi thöù nhaát lieân quan ñeán chuyeån giao coâng ngheä vaø naêng löïc kinh doanh laø söï chuyeån giao haøng ngang giöõa caùc doanh nghieäp vì laø söï chuyeån giao giöõa caùc doanh nghieäp ñoäc laäp vaø ôû trong cuøng moät ngaønh. Tuy nhieân hình thaùi naøy coù theå hieåu ñöôïc treân lyù luaän nhöng khoù kieåm chöùng vì khoâng theå thu thaäp ñöôïc soá lieäu khaùch quan. Hình thaùi thöù hai laø chuyeån giao haøng doïc giöõa caùc doanh nghieäp trong ñoù doanh nghieäp FDI chuyeån giao coâng ngheä vaø naêng löïc kinh doanh sang caùc doanh nghieäp baûn xöù saûn xuaát saûn phaåm trung gian (ñieån hình laø saûn phaåm coâng nghieäp phuï trôï nhö phuï tuøng, linh kieän xe maùy) cung caáp cho doanh nghieäp FDI, hoaëc tröôøng hôïp doanh nghieäp baûn xöù duøng saûn phaåm cuûa doanh nghieäp FDI ñeå saûn xuaát ra thaønh phaåm cuoái cuøng (chaúng haïn doanh nghieäp baûn xöù duøng nguyeân lieäu chaát deûo do doanh nghieäp FDI cung caáp ñeå saûn xuaát caùc loaïi ñoà duøng trong nhaø). Trong caû hai tröôøng hôïp, coâng ngheä ñöôïc chuyeån giao töø doanh nghieäp FDI sang doanh nghieäp baûn xöù, vaø ñaây laø hieäu quaû lan toaû lôùn nhaát, quan troïng nhaát neân caùc nöôùc ñang phaùt trieån ñaëc bieät quan taâm vaø ñöa ra chính saùch laøm taêng hieäu quaû naøy. Hình thaùi thöù ba laø chuyeån giao trong noäi boä doanh nghieäp: laø hình thaùi chuyeån giao giöõa coâng ty ña quoác gia vôùi coâng ty con taïi nöôùc ngoaøi töùc doanh nghieäp FDI. Ñeå hoaït ñoäng coù hieäu quaû taïi nöôùc ngoaøi, caùc coâng ty ña quoác gia thöôøng tích cöïc chuyeån giao coâng ngheä vaø naêng löïc kinh doanh cho xí nghieäp con (ñaøo taïo lao ñoäng baûn xöù ñeå coù theå söû duïng maùy moùc, caáp quaûn lyù cuõng ñöôïc ñaøo taïo vaø thay theá daàn ngöôøi nöôùc ngoaøi ñeå giaûm phí toån saûn xuaát). Ñoái vôùi nöôùc tieáp nhaän chuyeån giao, ñeå taêng hieäu quaû naøy toát nhaát laø khoâng ngöøng caûi thieän, taêng cöôøng cung caáp ra thò tröôøng caùc nguoàn nhaân löïc caàn thieát. Chính saùch cöôõng baùch doanh nghieäp FDI duøng ngöôøi baûn xöù chæ laøm moâi tröôøng ñaàu tö Trang 11
xaáu ñi. Döôùi goùc ñoä laø nöôùc tieáp nhaän ñaàu tö thì moät vaán ñeà baên khoaên ñöôïc ñaët ra laø hình thaùi naøo seõ taän duïng ñöôïc toái ña hieäu quaû cuûa vieäc chuyeån giao: lieân doanh hay 100% voán nöôùc ngoaøi. Trong chuyeån giao coâng ngheä saûn xuaát thì khoâng coù söï khaùc bieät nhieàu giöõa hai hình thaùi naøy. Nhöng ñeå ñaåy maïnh chuyeån giao naêng löïc kinh doanh thì roõ raøng laø hình thaùi lieân doanh coù hieäu quaû hôn vì caùc nhaø quaûn lyù, laõnh ñaïo doanh nghieäp baûn xöù coù cô hoäi hoïc hoûi tröï c tieáp kinh nghieäm töø ñoái taùc nöôùc ngoaøi. Cuøng vôùi quy moâ to lôùn, giao dòch daøn traûi treân nhieàu quoác gia neân caùc nghieäp vuï chuyeån giao noäi boä trong moät coâng ty ña quoác gia cuõng raát phöùc taïp vaø ña daïng. Trong phaïm vi ñeà taøi naøy coù theå chia caùc nghieäp vuï chuyeån giao noäi boä cuûa moät coâng ty ña quoác gia thaønh moät soá nhoùm chính nhö sau: - Caùc giao dòch lieân quan ñeán caùc loaïi nguyeân vaät lieäu coù tính ñaëc thuø cao maø ôû nöôùc tieáp nhaän ñaàu tö khoù coù theå töï saûn xuaát ñöôïc - Caùc giao dòch lieân quan ñeán maùy moùc, coâng ngheä hay noùi caùch khaùc laø vieäc chuyeån giao maùy moùc thieát bò töø coâng ty meï cho coâng ty con. - Caùc giao dòch chuyeån giao taøi saûn coá ñònh voâ hình nhö thöông hieäu, baûn quyeàn, coâng ngheä kyõ thuaät, phaùt minh, saùng cheá... - Söï cung öùng caùc dòch vuï tö vaán taøi chính, tö vaán quaûn lyù. - Söï taøi trôï vaø nhaän taøi trôï lieân quan ñeán nguoàn löïc taøi chính, nhaân löïc,... - Söï dòch chuyeån cuûa haøng toàn kho. Noùi toùm laïi, nghieäp vuï chuyeån giao noäi boä thöïc chaát laø caùc nghieäp vuï mua baùn, trao ñoåi, giao dòch ñöôïc thöïc hieän giöõa coâng ty meï vôùi caùc coâng ty con vaø ngöôïc laïi hoaëc giöõa caùc coâng ty con vôùi nhau. Caùc giao dòch noäi boä cuøng vôùi söï phaùt trieån nhanh choùng cuûa mình ñaõ chieám giöõ moät vai troø ñaùng keå trong tieán trình toaøn caàu hoaù hay noùi caùch khaùc chuùng ñaõ laøm gia taêng söï phuï thuoäc laãn nhau giöõa caùc thò tröôøng treân nhieàu quoác gia khaùc nhau thoâng qua vieäc mua baùn haøng hoaù, dòch vuï, caùc doøng voán xuyeân quoác gia vaø caùc giao dòch chuyeån giao coâng ngheä. Caùc nghieäp vuï chuyeån giao noäi boä laø moät moái quan taâm lôùn cuûa caùc nhaø hoaïch ñònh chính saùch vaø caùc cô quan thueá. Töø ñaây ñaõ naûy sinh ra giaù chuyeån giao nhaèm che daáu giaù trò thöïc cuûa caùc giao dòch nhaèm muïc ñích caïnh tranh vaø troán thueá. Vaø ñeå ñaûm baûo nguyeân taéc thöông maïi coâng baèng, cô sôû quan troïng nhaát cho vieäc trao ñoåi mua baùn vaø löu thoâng haøng hoaù, dòch vuï giöõa taát caû caùc quoác gia, traùnh caùc thieät haïi phaùt sinh do caùc nghieäp vuï chuyeån giao noäi boä gaây ra, moät nguyeân taéc chung ñaõ ñöôïc taát caû caùc quoác gia thoáng nhaát aùp duïng. Ñoù laø nguyeân taéc xaùc ñònh giaù trò cuûa caùc nghieäp vuï chuyeån giao noäi boä trong caùc coâng ty ña quoác gia döïa treân nguyeân lyù ALP. Trang 12
1.2. Söï ra ñôøi cuûa giaù chuyeån giao vaø caùc phöông phaùp ñònh giaù chuyeån giao hieän nay 1.2.1. Söï ra ñôøi cuûa giaù chuyeån giao Moät trong nhöõng vaán ñeà gaây tranh caõi nhieàu nhaát vaø ít ñöôïc coâng boá nhaát trong hoaït ñoäng cuûa caùc taäp ñoaøn ña quoác gia ñoù laø chuyeån giaù. Khi moät coâng ty con trong moät taäp ñoaøn ña quoác gia taïi moät nöôùc chuyeån giao hay noùi caùch khaùc baùn haøng hoaù, dòch vuï hoaëc bí quyeát coâng ngheä cho moät coâng ty con khaùc taïi moät quoác gia khaùc thì giaù söû duïng trong caùc nghieäp vuï mua baùn treân goïi laø giaù chuyeån giao. Do tính chaát laø giao dòch noäi boä neân vieäc tính giaù cuûa beân baùn vaø beân mua maëc duø ñöôïc theå hieän baèng hoùa ñôn hôïp phaùp nhöng cô sôû tính giaù thöôøng khoâng phaûn aùnh ñuùng tình hình kinh teá nhö caùc giao dòch giöõa caùc beân ñoäc laäp theo nguyeân taéc giao dòch ñoäc laäp hay giaù thò tröôøng caïnh tranh. Xuaát phaùt töø quan heä phuï thuoäc veà kinh teá giöõa caùc thaønh vieân trong moät taäp ñoaøn, möùc giaù tính cho caùc giao dòch lieân keát thöôøng laøm sao cho coù lôïi nhaát veà kinh teá töùc laø giaûm toái thieåu caùc chi phí phaûi boû ra ñeå toái ña hoùa lôïi nhuaän, trong ñoù thueá laø moät yeáu toá chi phí quan troïng. Nhö vaäy, coù theå noùi giaù chuyeån giao laø moät coâng cuï raát höõu hieäu cuûa caùc taäp ñoaøn ña quoác gia ñeå toái thieåu hoaù soá thueá phaûi noäp vaø thoâng qua ñoù gia taêng ñaùng keå lôïi nhuaän cuûa mình. Söû duïng giaù chuyeån giao mang laïi moät soá lôïi ích veà thueá cho caùc coâng ty ña quoác gia nhö sau: - Toái thieåu hoùa nghóa vuï thueá. Ví duï ñaët coâng ty con coù chöùc naêng phaân phoái taäp trung taïi nöôùc khoâng coù quy ñònh veà giaù chuyeån nhöôïng hay coù quy ñònh nhöng khoâng thöïc thi. - Traùnh thueá. Ví duï saép xeáp giao dòch thoâng qua caùc coâng ty taïi nöôùc maø Hieäp ñònh thueá coù lôïi cho giaù chuyeån giao. - Troán thueá. Ví duï caùc giao dòch ñöôïc xaùc ñònh giaù treân cô sôû khoâng quan taâm ñeán luaät phaùp veà nguyeân taéc giao dòch ñoäc laäp. Tuy nhieân, giaù chuyeån giao khoâng chæ laø ñeå toái thieåu hoaù chi phí thueá. Khi môùi ra ñôøi, giaù chuyeån giao mang treân mình nhöõng nhieäm vuï raát quan troïng trong nhöõng toå chöùc roäng lôùn, coù phaïm vi traûi daøi treân nhieàu quoác gia. Trong moät taäp ñoaøn ña quoác gia, vieäc quaûn lyù taäp trung seõ deã daãn ñeán keát quaû laø khoâng theå naøo theo doõi vaø kieåm soaùt heát taát caû caùc hoaït ñoäng cuûa caùc ñôn vò tröïc thuoäc. Vì lyù do ñoù, caùc taäp ñoaøn ña quoác gia thöôøng phaân caáp vieäc quaûn lyù cuûa mình cho caùc coâng ty con. Moãi coâng ty laø moät ñôn vò ñoäc laäp vaø giaùm ñoác coâng ty seõ coù quyeàn töï quyeát caùc hoaït ñoäng cuûa coâng ty mình. Tuy vaäy, vieäc phaân caáp quaûn lyù naøy seõ gaëp phaûi khoù khaên trong vieäc ñaùnh giaù hieäu quaû hoaït ñoäng cuûa töøng ñôn vò thaønh vieân. Hôn nöõa, moãi coâng ty con seõ thöïc hieän caùc quyeát ñònh kinh doanh döïa treân cô sôû lôïi ích cuïc boä cuûa mình chöù khoâng phaûi laø Trang 13
lôïi ích chung cuûa toaøn taäp ñoaøn. Vì vaäy, ban quaûn trò trung öông cuûa taäp ñoaøn ña quoác gia cuõng coù nhu caàu phoái hôïp hoaït ñoäng cuûa caùc coâng ty con cuûa mình nhaèm muïc ñích toái ña hoaù lôïi nhuaän cuûa toaøn boä taäp ñoaøn. Nhaèm muïc ñích ñaùnh giaù moät caùch chính xaùc söï ñoùng goùp cuûa töøng coâng ty con vaøo thaønh quaû hoaït ñoäng cuûa toaøn boä taäp ñoaøn, moät phöông phaùp ño löôøng khoa hoïc caàn ñöôïc thieát laäp. Vaø giaûi phaùp chung cuûa haàu heát caùc taäp ñoaøn ña quoác gia ñoù laø thieát laäp moät heä thoáng giaù cho caùc haøng hoaù dòch vuï trung gian giöõa caùc coâng ty con vôùi nhau vaø giöõa coâng ty meï vôùi coâng ty con. Vaø ñoù chính laø giaù chuyeån giao maø ta ñaõ ñeà caäp ñeán trong phaàn ñaàu cuûa muïc naøy. Toùm laïi, thuôû ban ñaàu, giaù chuyeån giao ñöôïc söû duïng vôùi caùc muïc ñích sau: - Ñaùnh giaù hieäu quaû hoaït ñoäng cuûa moät coâng ty con döïa treân cô sôû lôïi nhuaän maø noù taïo ra. - Nhaèm giuùp phoái hôïp caùc quyeát ñònh taøi chính, kinh doanh cuûa coâng ty con nhaèm ñaûm baûo ñaït ñöôïc muïc tieâu chung cuûa toaøn taäp ñoaøn. - Nhaèm taïo thuaän lôïi cho caùc coâng ty con trong vieäc thöïc hieän caùc quyeát ñònh cuûa mình baèng vieäc xem giaù baùn saûn phaåm cuûa mình cho caùc coâng ty con khaùc hoaëc cho coâng ty meï nhö laø giaù baùn saûn phaåm cuoái cuøng chöù khoâng phaûi laø moät saûn phaåm trung gian. - Nhaèm baûo ñaûm tính ñoäc laäp cuûa töøng coâng ty con. Ñeán ñaây ta coù theå taïm thôøi chia lòch söû cuûa chuyeån giaù thaønh hai giai ñoaïn: giai ñoaïn chuyeån giaù coå ñieån vaø giai ñoaïn chuyeån giaù hieän ñaïi. Trong giai ñoaïn chuyeån giaù coå ñieån, chuùng ta thöôøng thaáy moät taäp ñoaøn ña quoác gia thöôøng ñöôïc chia laøm hai nhaø maùy. Nhaø maùy thöù nhaát saûn xuaát caùc saûn phaåm trung gian, laø ñaàu vaøo cuûa nhaø maùy thöù hai. Vaø hieån nhieân, nhaø maùy thöù hai laø nôi chuyeån caùc saûn phaåm trung gian cuûa nhaø maùy moät thaønh moät saûn phaåm hoaøn chænh vaø baùn chuùng ra thò tröôøng. Nhaø maùy moät seõ “baùn” caùc saûn phaåm trung gian cuûa mình cho nhaø maùy hai taïi moät möùc giaù nhaát ñònh. Giaù naøy (giaù chuyeån giao) nhaèm thay theá cho giaù trò saûn phaåm trung gian chuyeån giao giöõa hai nhaø maùy. Toång giaù trò cuûa giao dòch naøy ñöôïc xem nhö laø thu nhaäp cuûa nhaø maùy baùn vaø laø chi phí cuûa nhaø maùy mua. Vieäc söû duïng giaù chuyeån giao naøy seõ giuùp xaùc ñònh roõ lôïi nhuaän thuaàn vaø ñaùnh giaù chính xaùc hieäu quaû hoaït ñoäng cuûa töøng nhaø maùy. Tuy nhieân, muïc tieâu chính cuûa taäp ñoaøn laø toái ña hoùa toång lôïi nhuaän chöù khoâng phaûi laø lôïi nhuaän cuûa töøng ñôn vò thaønh vieân. Thöïc teá cho thaáy muïc tieâu lôïi nhuaän cuûa toaøn boä taäp ñoaøn vaø muïc tieâu lôïi nhuaän cuûa töøng coâng ty con thöôøng laø khoâng töông hôïp vôùi nhau. Vì lyù do ñoù, moät trong nhöõng nhieäm vuï quan troïng cuûa moät taäp ñoaøn ña quoác gia laø xaùc laäp ñöôïc caùc möùc giaù chuyeån giao giöõa caùc coâng ty con sao cho ñaûm baûo ñöôïc lôïi ích cuûa töøng coâng ty con cuõng nhö laø lôïi ích cuûa toaøn taäp ñoaøn. Ñieàu naøy seõ laø ñôn giaûn trong moät thò Trang 14
tröôøng thoâng tin hoaøn haûo. ÔÛ ñoù ban quaûn trò trung öông coù theå deã daøng xaùc ñònh ñöôïc caùc möùc giaù chuyeån giao toái öu cho toaøn taäp ñoaøn. Moïi vieäc trôû neân phöùc taïp hôn vôùi tính baát caân xöùng cuûa thoâng tin. Moät soá nhaø quaûn lyù coâng ty con coù theå che daáu thoâng tin nhaèm muïc tieâu phuïc vuï cho lôïi ích cuûa rieâng coâng ty con hoaëc thaäm chí lôïi ích caù nhaân cuûa hoï. Trong thöïc teá hieän nay, vaán ñeà coøn phöùc taïp hôn raát nhieàu. Beân caïnh söï baát caân xöùng cuûa thoâng tin, caùc taäp ñoaøn ña quoác gia coøn coù raát nhieàu vaán ñeà phöùc taïp lieân quan ñeán vieäc xaùc ñònh giaù chuyeån giao nhö: coâng ty con coù theå coù raát nhieàu loaïi saûn phaåm, ñoái maët vôùi aùp löïc veà naêng suaát, moät saûn phaåm coù theå phaûi traûi qua moät chuoãi raát nhieàu coâng ty con tröôùc khi ñöôïc hoaøn thaønh, moät vaøi saûn phaåm trung gian cuõng coù theå ñöôïc baùn ra thò tröôøng nhö laø moät saûn phaåm hoaøn chænh… Chính vì nhöõng nguyeân nhaân ñoù, hieän nay coù raát nhieàu caùc phöông phaùp ñònh giaù chuyeån giao ñöôïc caùc taäp ñoaøn ña quoác gia söû duïng. Trong phaïm vi ñeà taøi naøy, sau ñaây toâi xin sô löôïc veà moät soá phöông phaùp ñònh giaù chuyeån giao thoâng duïng ñaõ töøng ñöôïc bieát ñeán. 1.2.2. Caùc phöông phaùp ñònh giaù chuyeån giao phoå bieán hieän nay Maët duø vaãn coøn toàn taïi söï khoâng nhaát quaùn trong luaät phaùp cuûa moãi nöôùc lieân quan ñeán vieäc xaùc ñònh giaù chuyeån giao, thöïc teá cho thaáy raèng ña soá caùc quoác gia ñeàu chuû yeáu döïa treân höôùng daãn cuûa Toå chöùc hôïp taùc vaø phaùt trieån kinh teá (OECD) trong vieäc löïa choïn caùc phöông phaùp ñònh giaù chuyeån giao. Coù theå vieäc löïa choïn moät chính saùch thoáng nhaát treân cô sôû caùc höôùng daãn veà Chuyeån giaù cuûa OECD seõ ñem laïi caùc ruûi ro veà thueá cao hôn laø moät chính saùch rieâng leõ cho töøng nöôùc, tuy nhieân caùc chính saùch xaùc ñònh giaù chuyeån giao toaøn caàu cuûa OECD vaãn ñöôïc söû duïng moät caùch hieäu quaû trong vieäc xaùc ñònh giaù cho caùc giao dòch noäi boä trong moät taäp ñoaøn ña quoác gia. Tuy vaäy, cuõng caàn phaûi chuù yù raèng, moãi quoác gia khaùc nhau thöøa nhaän caùc phöông phaùp xaùc ñònh giaù chuyeån giao khaùc nhau. Ví duï nhö ôû Nhaät Baûn ñoøi hoûi phaûi khaáu tröø giaù chuyeån giao khi löïa choïn vieäc xaùc ñònh giaù theo 3 phöông phaùp truyeàn thoáng (seõ giôùi thieäu sau ñaây), trong khi ôû Myõ chaáp nhaän haàu heát caùc phöông phaùp thích hôïp maø khoâng ñoøi hoûi gì. Vì vaäy, caàn phaûi thaän troïng xem xeùt kyõ töøng chính saùch cuï theå ôû moãi quoác gia. Caùc phöông phaùp ñònh giaù chuyeån giao ñöôïc ñöa ra sau ñaây döïa treân höôùng daãn cuûa OECD. Phöông phaùp so saùnh giaù giao dòch ñoäc laäp (Comparable Uncontrolled Price method - CUP) Phöông phaùp so saùnh giaù giao dòch ñoäc laäp döïa vaøo vieäc so saùnh giöõa giaù cuûa saûn phaåm trong moät giao dòch ñoäc laäp vaø giaù cuûa saûn phaåm cuøng loaïi trong Trang 15
giao dòch lieân keát. Veà maët lyù thuyeát, ñaây laø phöông phaùp deã thöïc hieän nhaát vì giaù giao dòch ñoäc laäp ñôn giaûn laø giaù baùn cuûa saûn phaåm giöõa hai doanh nghieäp ñoäc laäp hoaøn toaøn vôùi nhau. Tuy nhieân, trong thöïc teá haàu nhö laø baát kyø moät thay ñoåi nhoû naøo trong ñieàu kieän giao dòch (thôøi haïn ñoøi tieàn, khoái löôïng saûn phaåm trong giao dòch, nhaõn hieäu…) ñeàu coù nhöõng taùc ñoäng khoâng nhoû ñeán giaù caû saûn phaåm vaø laøm cho vieäc tìm kieám moät giao dòch thích hôïp ñeå so saùnh trôû neân raát khoù khaên. Hay noùi moät caùch khaùc, coù raát ít nhöõng giao dòch hoaøn toaøn töông ñoàng ñeå coù theå so saùnh giaù caû saûn phaåm cuûa chuùng moät caùch ñuùng ñaén nhaát. Vaø neáu coù toàn taïi nhöõng giao dòch töông ñoàng hoaøn toaøn thì chuùng thöôøng seõ rôi vaøo hai loaïi so saùnh sau: giao dòch so saùnh noäi vaø giao dòch so saùnh ngoaïi. Ñeå coù theå hieåu roõ hôn veà hai loaïi giao dòch so saùnh naøy ta coù theå laáy ví duï sau: giaû söû coù moät coâng ty ña quoác gia coù truï sôû chính taïi Phaùp (A) vaø moät coâng ty con ôû Thoå Nhó Kyø (A-sub). Moät giao dòch so saùnh ngoaïi laø giao dòch giöõa moät coâng ty (B) ôû Phaùp vaø coâng ty (C) ôû Thoå Nhó Kyø. Hai coâng ty (B) vaø(C) naøy hoaøn toaøn ñoäc laäp so vôùi coâng ty ña quoác gia A. Vaø moät giao dòch so saùnh noäi laø giao dòch giöõa coâng ty (A) vaø coâng ty (C) hoaëc giao dòch giöõa coâng ty (A-sub) vaø coâng ty (B). ÔÛ ñaây coù theå hieåu raèng so saùnh noäi phaûn aùnh vieäc moät beân trong giao dòch ñoái chieáu cuõng laø moät coâng ty trong giao dòch caàn xaùc ñònh giaù chuyeån giao. Vaø so saùnh ngoaïi laø caùc coâng ty trong giao dòch caàn xaùc ñònh giaù chuyeån giao vaø giao dòch ñoái chieáu laø hoaøn toaøn ñoäc laäp vôùi nhau. Phöông phaùp giaù voán coäng laõi (Cost Plus method - CP) Phöông phaùp giaù voán coäng laõi thöôøng ñöôïc söû duïng cho vieäc xaùc ñònh giaù thò tröôøng cuûa caùc giao dòch mua baùn thaønh phaåm. Phöông phaùp naøy döïa vaøo giaù voán (hoaëc giaù thaønh) cuûa saûn phaåm ñeå xaùc ñònh giaù baùn ra cuûa saûn phaåm ñoù cho beân lieân keát. Giaù baùn ra cuûa saûn phaåm cho beân lieân keát ñöôïc xaùc ñònh treân cô sôû laáy giaù voán (hoaëc giaù thaønh) cuûa saûn phaåm coäng vôùi lôïi nhuaän goäp. Lôïi nhuaän goäp ñöôïc tính theo tyû suaát lôïi nhuaän goäp treân giaù voán, phaûn aùnh möùc lôïi nhuaän hôïp lyù töông öùng vôùi chöùc naêng hoaït ñoäng cuûa coâng ty treân vaø ñieàu kieän thò tröôøng. Tyû suaát lôïi nhuaän goäp treân giaù voán ñöôïc xaùc ñònh baèng giaù trò cheânh leäch giöõa doanh thu thuaàn vaø giaù voán chia cho giaù voán. Giaù voán saûn phaåm bao goàm chi phí saûn xuaát tröïc tieáp, giaùn tieáp vaø khoâng bao goàm chi phí hoaït ñoäng taøi chính. Phöông phaùp giaù baùn laïi (Resale Price method - RP) Phöông phaùp giaù baùn laïi, ôû moät khía caïnh naøo ñoù töông töï nhö phöông phaùp giaù voán coäng theâm. Phöông phaùp naøy döïa vaøo giaù baùn ra cuûa saûn phaåm do coâng ty baùn cho beân ñoäc laäp ñeå xaùc ñònh giaù mua vaøo cuûa saûn phaåm ñoù töø beân lieân keát. Giaù mua vaøo cuûa saûn phaåm töø beân lieân keát ñöôïc xaùc ñònh döïa treân cô sôû Trang 16
giaù cuûa saûn phaåm ñöôïc baùn ra trong caùc giao dòch ñoäc laäp tröø lôïi nhuaän goäp, tröø caùc chi phí khaùc ñöôïc tính trong giaù saûn phaåm mua vaøo (neáu coù) (ví duï: thueá nhaäp khaåu, phí haûi quan, chi phí baûo hieåm, vaän chuyeån quoác teá…). Lôïi nhuaän goäp ôû ñaây ñöôïc tính theo tyû suaát lôïi nhuaän goäp treân giaù baùn ra vaø phaûi phaûn aùnh giaù trò cô sôû kinh doanh thu ñöôïc ñeå buø ñaép chi phí hoïat ñoäng kinh doanh vaø coù möùc laõi hôïp lyù. Tyû suaát lôïi nhuaän goäp treân giaù baùn ra ñöôïc xaùc ñònh baèng giaù trò cheânh leäch giöõa giaù baùn ra vaø giaù voán saûn phaåm mua vaøo chia cho giaù baùn ra. Coù moät ñieåm quan troïng caàn löu yù trong vieäc löïa choïn giöõa hai phöông phaùp CP vaø RP. Hai phöông phaùp CP vaø RP ñöôïc söû duïng nhaèm ñeå xaùc ñònh giaù giao dòch lieân keát trong caùc giao dòch coù baûn chaát khaùc nhau. Phöông phaùp CP ñöôïc söû duïng toát nhaát ñeå xaùc ñònh giaù trong caùc giao dòch giöõa nhaø saûn xuaát vaø nhaø phaân phoái hay noùi caùch khaùc trong caùc giao dòch chuyeån giao thaønh phaåm giöõa nhaø maùy vaø coâng ty phaân phoái cuûa moät taäp ñoaøn ña quoác gia. Vieäc tính toaùn giaù thaønh saûn phaåm trong tröôøng hôïp naøy laø töông ñoái khaû thi vôùi cô sôû döõ lieäu saün coù. Ñoái vôùi caùc giao dòch khaùc thì vieäc tính toaùn giaù thaønh saûn phaåm laø khoâng deã daøng khi khoâng coù saün döõ lieäu cho vieäc tính giaù thaønh saûn phaåm. Nhaát laø ñoái vôùi caùc loaïi saûn phaåm voâ hình. Ví duï nhö vieäc xaùc ñònh giaù thaønh laø cöïc kyø khoù khaên ñoái vôùi caùc bí quyeát coâng ngheä kyõ thuaät. Vaø nhö vaäy giaù chuyeån giao cho vieäc baùn caùc baûn quyeàn bí quyeát coâng ngheä toát nhaát laø ñöôïc tính toaùn döïa treân lôïi nhuaän goäp töø vieäc söû duïng bí quyeát coâng ngheä ñoù. Hay noùi caùch khaùc laø trong tröôøng hôïp naøy, phöông phaùp RP laø thích hôïp nhaát. Ngoaøi ba phöông phaùp truyeàn thoáng neâu treân, hieän nay coù raát nhieàu phöông phaùp ñöôïc söû duïng ñeå xaùc ñònh giaù chuyeån giao. Trong ñoù hai phöông phaùp phoå bieán vaø ñöôïc söû duïng nhieàu nhaát laø phöông phaùp taùch lôïi nhuaän vaø phöông phaùp so saùnh lôïi nhuaän. Phöông phaùp taùch lôïi nhuaän (Profit Split method - PS) Phöông phaùp taùch lôïi nhuaän thöôøng ñöôïc söû duïng khi caùc beân tham gia giao dòch lieân keát cuøng tham gia nghieân cöùu vaø phaùt trieån saûn phaåm môùi hoaëc phaùt trieån saûn phaåm laø taøi saûn voâ hình ñoäc quyeàn hoaëc caùc giao dòch trong quy trình saûn xuaát, kinh doanh chuyeån tieáp giöõa caùc beân lieân keát töø khaâu nguyeân vaät lieäu ñeán thaønh phaåm cuoái cuøng ñeå löu thoâng saûn phaåm gaén lieàn vôùi vieäc sôû höõu hoaëc söû duïng quyeàn sôû höõu trí tueä duy nhaát. Caùc beân tham gia giao dòch lieân keát trong tröôøng hôïp naøy thöôøng coù moái lieân heä vôùi nhau raát chaët cheõ, ñeán möùc khoù coù theå ñaùnh giaù moät caùch ñoäc laäp. Vì vaäy, lôïi nhuaän cuoái cuøng ñöôïc taïo ra töø caùc beân thöôøng ñöôïc phaân chia döïa treân möùc ñoùng goùp cuûa töøng beân lieân keát. Thöôøng coù moät soá nhaân toá ñöôïc söû duïng ñeå xaùc ñònh möùc ñoùng goùp cuûa caùc beân nhö: tieàn löông coâng nhaân, chi phí quaûn lyù, … cuûa moãi beân tham gia trong döï aùn. Ñeå hieåu roõ hôn veà phöông phaùp naøy ta coù theå xem xeùt ví duï ñôn giaûn sau. Coâng ty meï gôûi ba chuyeân gia cho coâng ty con nhaèm hoã trôï trong moät döï aùn phaùt Trang 17
trieån saûn phaåm cuûa coâng ty con. Coâng ty con cöû ra 7 kyõ sö tham gia vaøo döï aùn nghieân cöùu naøy. Chuùng ta coù theå noùi raèng, coâng ty con seõ phaûi traû 30% trong lôïi nhuaän roøng cuûa döï aùn cho coâng ty meï nhö laø phí baûn quyeàn cho caùc tö vaán maø coâng ty meï ñaõ thöïc hieän thoâng qua caùc chuyeân gia ñeán töø coâng ty meï. Phöông phaùp lôïi nhuaän thuaàn töø giao dòch (Transactional Net Margin method - TNMM) Phöông phaùp lôïi nhuaän thuaàn töø giao dòch laø moät phöông phaùp ñoøi hoûi moät söï khaûo saùt toaøn dieän veà coâng ty trong giao dòch lieân keát. Phöông phaùp naøy nhaèm xaùc ñònh moät möùc lôïi nhuaän roøng cho giao dòch döïa treân cô sôû giaù voán hôïp lyù ñöôïc xaùc ñònh thoâng qua moät söï khaûo saùt toaøn dieän ñoái vôùi coâng ty trong giao dòch lieân keát. Phöông phaùp lôïi nhuaän thuaàn töø giao dòch döïa vaøo tyû suaát sinh lôøi cuûa saûn phaåm trong caùc giao dòch ñoäc laäp ñöôïc choïn ñeå so saùnh laøm cô sôû xaùc ñònh tyû suaát sinh lôøi cuûa saûn phaåm trong giao dòch lieân keát khi caùc giao dòch naøy coù ñieàu kieän giao dòch töông ñöông nhau. Caùc tyû suaát sinh lôøi ñöôïc tính baèng lôïi nhuaän thuaàn tröôùc thueá thu nhaäp doanh nghieäp treân doanh thu thuaàn, treân toång chi phí hoaëc treân taøi saûn cuûa hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh. Lôïi nhuaän thuaàn tröôùc thueá thu nhaäp doanh nghieäp coù theå ñöôïc coäng theâm chi phí laõi tieàn vay hoaëc khaáu hao taøi saûn coá ñònh ñeå xaùc ñònh hieäu quaû saûn xuaát kinh doanh tröôùc khi chi traû caùc khoaûn chi phí naøy. Veà cô baûn, phöông phaùp lôïi nhuaän thuaàn töø giao dòch laø moät söï keát hôïp giöõa hai phöông phaùp giaù voán coäng theâm (CP) vaø phöông phaùp giaù baùn laïi (RP). Trong ñoù moät coâng ty ñoäc laäp ñöôïc söû duïng ñeå xaùc ñònh moät möùc tyû suaát sinh lôïi hôïp lyù cho giao dòch lieân keát. Ñaây laø moät phöông phaùp môùi vaø ñöôïc coâng nhaän nhö laø moät phöông phaùp töông ñoái chính xaùc vaø deã thöïc hieän cho vieäc xaùc ñònh giaù trong giao dòch lieân keát. Nhìn chung, moãi phöông phaùp ñöôïc giôùi thieäu treân ñaây ñeàu coù theå ñöôïc öùng duïng theo nhieàu caùch khaùc nhau. Chaúng haïn nhö trong phöông phaùp giaù voán coäng laõi, phaàn laõi goäp coù theå ñöôïc xaùc ñònh nhö laø moät tyû leä phaàn traêm treân giaù voán, ngang baèng vôùi tyû suaát lôïi nhuaän cuûa coâng ty con hoaëc cuûa toaøn taäp ñoaøn. 1.3. Caùc daáu hieäu nhaän bieát vaø aûnh höôûng cuûa vaán ñeà chuyeån giaù taïi Vieät Nam 1.3.1. Daáu hieäu nhaän bieát hieän töôïng chuyeån giaù cuûa coâng ty ña quoác gia taïi Vieät Nam Caùc cô quan thueá nöôùc ngoaøi haàu heát ñeàu xem xeùt hoaït ñoäng cuûa caùc MNC treân theá giôùi thoâng qua vieäc tieáp caän vôùi khaùi nieäm veà “ñònh giaù chuyeån giao”. Trong khi ñoù, ôû Vieät Nam trong thôøi gian qua, thoâng qua moät soá hieän töôïng vaø keát quaû kinh doanh khoâng bình thöôøng cuûa caùc coâng ty con cuûa caùc Trang 18
MNC ôû Vieät Nam, cô quan thueá thöôøng lieân keát caùc hoaït ñoäng naøy vôùi moät khaùi nieäm ñöôïc goïi laø “chuyeån giaù”. Thuaät ngöõ naøy laàn ñaàu tieân ñöôïc chính thöùc ñeà caäp ñeán trong Thoâng Tö soá 74 TC/TCT ngaøy 20/10/1997 cuûa Boä Taøi Chính höôùng daãn thöïc hieän veà thueá ñoái vôùi caùc hình thöùc ñaàu tö theo Luaät ñaàu tö nöôùc ngoaøi taïi Vieät Nam. Thoâng tö naøy quy ñònh caùc bieän phaùp “choáng chuyeån giaù” ñeå “baûo ñaûm xaùc ñònh ñuùng nghóa vuï noäp thueá cuûa caùc doanh nghieäp, trong quaù trình kieåm tra ñònh kyø hoaëc kieåm tra baùo caùo quyeát toaùn thueá cuûa doanh nghieäp, neáu phaùt hieän coù caùc vaán ñeà baát hôïp lyù veà giaù trò hoaëc tæ suaát lôïi nhuaän trong caùc giao dòch giöõa caùc coâng ty lieân keát” Chuyeån giaù, nhö vaäy tröôùc heát laø moät haønh vi traùi pheùp nhaèm laøm giaûm ñi soá lôïi töùc, thu nhaäp maø caùc coâng ty con thöïc teá phaûi keâ khai vôùi cô quan thueá ñeå troán vaø traùnh thueá. Nhìn beà ngoaøi, hieän töôïng chuyeån giaù ñöôïc phaùt hieän vôùi caùc daáu hieäu sau ñaây: - Ñònh giaù caùc yeáu toá ñaàu vaøo cao hôn giaù thò tröôøng. Ñoái vôùi caùc ñaàu vaøo cuûa doanh nghieäp FDI thì coù xaûy ra tình traïng taøi saûn goùp voán (doanh nghieäp lieân doanh) hoaëc taøi saûn keâ khai (doanh nghieäp 100% voán nöôùc ngoaøi) cao hôn giaù trò thöïc chaát (hoaëc noùi chính xaùc hôn laø cao hôn giaù thò tröôøng) Töø khi coù luaät ñaàu tö nöôùc ngoaøi, chuùng ta ñang ñöùng tröôùc thöïc teá laø trong caùc doanh nghieäp lieân doanh, thoâng thöôøng beân Vieät Nam goùp voán chuû yeáu chæ baèng quyeàn söû duïng ñaát, coøn beân ñoái taùc nöôùc ngoaøi laïi goùp voán phaàn lôùn baèng vaät tö thieát bò (ngoaøi moät soá tieàn maët ñöa vaøo lieân doanh). Lôïi duïng tình hình thieáu thoâng tin vaø thieáu kinh nghieäm cuûa beân Vieät Nam vaø hôn nöõa, vaøo thôøi kyø ñaàu cuûa hoaït ñoäng ñaàu tö nöôùc ngoaøi, Vieät Nam chöa coù cô quan thaåm ñònh veà giaù caû vaø chaát löôïng haøng hoùa goùp voán trong caùc doanh nghieäp lieân doanh cuõng nhö caùc quy ñònh veà thaåm ñònh chaát löôïng, giaù caû taøi saûn goùp voán, nhieàu ñoái taùc nöôùc ngoaøi ñaõ ñöa vaøo lieân doanh caùc saûn phaåm cuõ, laïc haäu khoâng ñoàng boä hoaëc keâ khai cao hôn giaù thöïc teá. Hieän töôïng keâ khai taêng giaù cuõng xaûy ra moät caùch khaù phoå bieán taïi caùc doanh nghieäp 100% voán nöôùc ngoaøi töø caùc taøi saûn höõu hình (bao goàm maùy moùc, thieát bò, haøng toàn kho) ñeán caùc taøi saûn voâ hình (phaùt minh, saùng cheá, thöông hieäu…). Vieäc keâ khai taêng khoáng giaù caùc taøi saûn naøy laø moät haønh vi coù chuû ñích nhaèm tröôùc heát laøm taêng vò theá quan troïng trong lieân doanh cuûa beân nöôùc ngoaøi vaø laøm taêng chi phí khaáu hao TSCÑ moät caùch giaû taïo ñeå coâng ty meï coù theå thu ñöôïc moät soá khoaûn laõi taïi chính quoác (do xaùc ñònh giaù chuyeån giao noäi boä cao hôn giaù thò tröôøng) ñoàng thôøi troán thueá thu nhaäp taïi caùc nöôùc tieáp nhaän ñaàu tö. Töông töï nhö treân, caùc doanh nghieäp FDI, vôùi söï “haäu thuaãn” vaø trieån khai “caùc thuû thuaät” ôû nöôùc ngoaøi cuûa coâng ty meï ôû chính quoác, cuõng coù khuynh Trang 19
höôùng phoå bieán laø haïch toaùn caùc chi phí nguyeân vaät lieäu vöôït quaù caùc tieâu chuaån khaùch quan döïa vaøo caùc hoùa ñôn baùn haøng do coâng ty meï cung caáp nhaèm baûo ñaûm cho coâng ty meï thu laõi ôû nöôùc ngoaøi. - Ñònh giaù caùc yeáu toá ñaàu ra thaáp hôn giaù thò tröôøng Khaùc vôùi caùc yeáu toá ñaàu vaøo, caùc yeáu toá ñaàu ra cuûa moät soá doanh nghieäp coù voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi laïi ñöôïc tieâu thuï theo moät phöông caùch maø beà ngoaøi ñöôïc coi laø “baát thöôøng” nhöng khi ñi saâu vaøo phaân tích thì môùi coù theå phaùt hieän ra tính “logic” cuûa vaán ñeà. Ñoù laø tình hình: + Moät soá doanh nghieäp FDI (chuû yeáu laø doanh nghieäp 100% voán nöôùc ngoaøi) khi xuaát haøng ra khoûi laõnh thoå Vieät Nam thöôøng xuaát veà coâng ty meï hoaëc coâng ty con khaùc taïi nöôùc coù thueá suaát thueá thu nhaäp coâng ty thaáp vôùi hoùa ñôn xuaát baùn thaáp hôn nhieàu so vôùi giaù thaønh; hoaëc coù tình traïng moät soá dòch vuï thu tieàn ôû nöôùc ngoaøi khoâng ñöôïc phaûn aùnh ñuùng doanh thu ñeå giaûm soá thueá phaûi noäp taïi caùc nöôùc naøy. Vieäc naøy nhaèm muïc ñích giaûm ñi lôïi töùc phaûi keâ khai ôû Vieät Nam, trong khi soá lôïi töùc naøy treân soå saùch cuûa ñôn vò ñöôïc hieåu ngaàm raèng ñaõ ñöôïc buø tröø bôûi soá “laõi ñaàu vaøo” thu ñöôïc töø vieäc khai khoáng caùc yeáu toá ñaàu vaøo cuûa doanh nghieäp. + Beân caïnh ñoù, caùc doanh nghieäp FDI ñöôïc thaønh laäp töø moät coâng ty meï ôû chính quoác, hoaït ñoäng treân thò tröôøng noäi ñòa cuõng coù chính saùch töông töï nhö treân: tieâu thuï haøng hoùa vôùi giaù thaáp hôn nhieàu so vôùi giaù thò tröôøng. Vaán ñeà ñaët ra laø taïi sao nhieàu doanh nghieäp coù voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi ñöôïc hình thaønh töø moät MNC laïi coù theå truï ñöôïc tröôùc tình hình caùc yeáu toá ñaàu vaøo ñöôïc keâ khai cao, yeáu toá ñaàu ra laïi tieâu thuï vôùi giaù thaáp. Thaät ra, vaán ñeà lôïi nhuaän trong ngaén haïn ôû caùc coâng ty con khoâng phaûi laø muïc tieâu haøng ñaàu cuûa caùc coâng ty meï. Hoï coù theå chaáp nhaän nhöõng khoaûn loã tröôùc maét ñeå ñaït ñöôïc muïc tieâu veà tranh giaønh vaø chieám lónh thò phaàn, xaây döïng thöông hieäu … Maët khaùc, nhöõng khoaûn loã maø caùc coâng ty con gaùnh chòu hoaøn toaøn coù theå ñöôïc buø ñaép baèng caùc khoaûn laõi maø caùc nghieäp vuï ñònh giaù chuyeån giao mang laïi cho coâng ty meï. Ñoái vôùi caùc MNC, hoaït ñoäng ñònh giaù chuyeån giao noäi boä laø moät coâng cuï ñaéc löïc khoâng theå thieáu ñöôïc trong quaù trình môû roäng hoaït ñoäng kinh doanh treân toaøn theá giôùi. 1.3.2. Aûnh höôûng cuûa chuyeån giaù ñoái vôùi tình hình kinh teá Vieät Nam Thoâng qua vieäc naâng giaù ñaàu vaøo coù chuû ñích vaø haï giaù saûn phaåm ñaàu ra döôùi möùc giaù thò tröôøng taïi moät coâng ty con hay moät chi nhaùnh taïi nöôùc coù thueá suaát thueá thu nhaäp coâng ty cao, moät MNC coù theå toái thieåu hoùa soá thueá phaûi noäp ghi treân hoùa ñôn cuûa nöôùc ñoù. Ñieàu naøy daãn ñeán moät heä quaû chaéc chaén laø caùc nöôùc tieáp nhaän ñaàu tö seõ bò thaát thu thueá nghieâm troïng, trong khi caùc MNC coù Trang 20