Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Nghiên cứu tác động của lãi suất, lạm phát và tỷ giá hối đoái đến hoạt động xuất khẩu gạo ở Việt Nam

Chia sẻ: Thiên Vũ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:115

Thêm vào BST

Báo xấu

55
lượt xem 12
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn nghiên cứu cơ sở lý thuyết về hoạt động xuất khẩu, thương mại quốc tế. Trên nền tảng đó tác giả tiến hành đánh giá, đo lường mức độ tác động của các nhân tố nghiên cứu đến tình hình xuất khẩu gạo ở Việt Nam. Và đề xuất các giải pháp trong việc tổ chức điều hành nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp xuất khẩu gạo Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Nghiên cứu tác động của lãi suất, lạm phát và tỷ giá hối đoái đến hoạt động xuất khẩu gạo ở Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH --------------o0o-------------- NGUYỄN THỊ MINH PHƯƠNG NGHIÊN CỨU TÁC ĐỘNG CỦA LÃI SUẤT, LẠM PHÁT VÀ TỶ GIÁ HỐI ĐOÁI ĐẾN HOẠT ĐỘNG XUẤT KHẨU GẠO CỦA VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ TP. Hồ Chí Minh – Năm 2019
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH --------------o0o-------------- NGUYỄN THỊ MINH PHƯƠNG NGHIÊN CỨU TÁC ĐỘNG CỦA LÃI SUẤT, LẠM PHÁT VÀ TỶ GIÁ HỐI ĐOÁI ĐẾN HOẠT ĐỘNG XUẤT KHẨU GẠO CỦA VIỆT NAM Chuyên ngành: Tài chính – Ngân hàng (Hướng ứng dụng) Mã số: 8340201 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. HUỲNH ĐỨC TRƯỜNG TP. Hồ Chí Minh - Năm 2019
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn với đề tài “Nghiên cứu tác động của lãi suất, lạm phát và tỷ giá hối đoái đến hoạt động xuất khẩu gạo ở Việt Nam” là kết quả của quá trình nghiên cứu, học tập của bản thân tôi dưới sự hướng dẫn của thầy Huỳnh Đức Trường. Các số liệu được sử dụng trong luận văn được thu thập từ những nguồn đáng tin cậy, trích dẫn rõ ràng và xử lý khách quan. Kết quả nghiên cứu trong luận văn được thể hiện trung thực, và chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu khác. TP. HCM, tháng 12 năm 2019 Học viên Nguyễn Thị Minh Phương
MỤC LỤC TRANG PHỤ BÌA LỜI CAM ĐOAN MỤC LỤC DANH MỤC CÁC BẢNG DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT TÓM TẮT ABSTRACT CHƯƠNG 1. GIỚI THIỆU .................................................................................. 1 1.1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1 1.2. Mục tiêu nghiên cứu...................................................................................... 2 1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................. 2 1.3.1. Đối tượng nghiên cứu ................................................................................ 2 1.3.2. Phạm vi nghiên cứu ................................................................................... 2 1.4. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................... 3 1.5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận văn................................................... 3 1.6. Kết cấu của luận văn ..................................................................................... 4 Tóm tắt chương 1 ................................................................................................ 4 CHƯƠNG 2. CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ CÁC NGHIÊN CỨU THỰC NGHIỆM 5 2.1. Cơ sở lý thuyết .............................................................................................. 5 2.1.1. Lý thuyết về thương mại quốc tế ................................................................ 5 2.1.2. Vai trò của xuất khẩu gạo .......................................................................... 6 2.1.3. Các hình thức xuất khẩu gạo ...................................................................... 8 2.1.4. Các nhân tố vĩ mô ảnh hưởng đến hoạt động xuất khẩu gạo ....................... 9 2.2. Một số nghiên cứu thực nghiệm .................................................................. 15 2.2.1. Các nghiên cứu quốc tế ............................................................................ 16 2.2.2. Các nghiên cứu trong nước ...................................................................... 18 Tóm tắt chương 2 .............................................................................................. 25 CHƯƠNG 3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ................................................ 26
3.1. Quy trình nghiên cứu .................................................................................. 26 3.1.1. Kiểm định tính dừng ................................................................................ 27 3.1.2. Lựa chọn độ trễ tối ưu .............................................................................. 27 3.1.3. Kiểm định tính đồng liên kết .................................................................... 28 3.1.4. Ước lượng mô hình .................................................................................. 29 3.2. Lựa chọn mô hình nghiên cứu ..................................................................... 29 3.3. Dữ liệu nghiên cứu ...................................................................................... 30 3.4. Phương pháp kiểm định .............................................................................. 32 Tóm tắt chương 3 .............................................................................................. 34 CHƯƠNG 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU .......................................................... 35 4.1. Tổng quan tình hình xuất khẩu gạo và biến động của chỉ số lạm phát, tỷ giá hối đoái và lãi suất trong giai đoạn từ tháng 1/2008 -3/2019 .............................. 35 4.1.1. Tình hình xuất khẩu gạo .......................................................................... 35 4.1.2. Chỉ số lạm phát ........................................................................................ 40 4.1.3. Tỷ giá hối đoái ......................................................................................... 43 4.1.4. Lãi suất .................................................................................................... 45 4.2. Thống kê mô tả các biến ............................................................................. 46 4.3. Kết quả mô hình .......................................................................................... 47 4.3.1. Kết quả kiểm định tính dừng .................................................................... 47 4.3.2. Xác định độ trễ tối ưu .............................................................................. 48 4.3.3. Kiểm định đồng liên kết ........................................................................... 48 4.3.4. Ước lượng mô hình .................................................................................. 49 4.3.5. Kiểm định nhân quả Granger ................................................................... 50 4.3.6. Kiểm định tính ổn định của mô hình ........................................................ 53 4.3.7. Phân rã phương sai .................................................................................. 53 4.3.8. Hàm phản ứng đẩy ................................................................................... 55 Tóm tắt chương 4 .............................................................................................. 56 CHƯƠNG 5. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ...................................................... 57 5.1. Kết luận ...................................................................................................... 57 5.2. Kiến nghị .................................................................................................... 58 5.2.1. Đối với nhà nước, và các cơ quan quản lý ................................................ 58
5.2.2. Đối với doanh nghiệp xuất khẩu gạo ........................................................ 62 5.3. Những hạn chế của luận văn và đề xuất hướng nghiên cứu tiếp theo ........... 64 5.3.1. Những mặt còn hạn chế của luận văn ....................................................... 64 5.3.2. Đề xuất hướng nghiên cứu tiếp theo......................................................... 65 Tóm tắt chương 5 .............................................................................................. 67 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC 1. THỐNG KÊ MÔ TẢ CÁC BIẾN PHỤ LỤC 2. KIỂM ĐỊNH TÍNH DỪNG CỦA CHUỖI DỮ LIỆU GỐC PHỤ LỤC 3. KIỂM ĐỊNH TÍNH DỪNG SAU KHI LẤY SAI PHÂN BẬC 1 PHỤ LỤC 4. LỰA CHỌN ĐỘ TRỄ TỐI ƯU PHỤ LỤC 5. KIỂM ĐỊNH TÍNH ĐỒNG LIÊN KẾT PHỤ LỤC 6. MÔ HÌNH VECM PHỤ LỤC 7. KIỂM ĐỊNH NHÂN QUẢ GRANGER PHỤ LỤC 8. KIỂM ĐỊNH TÍNH ỔN ĐỊNH CỦA MÔ HÌNH PHỤ LỤC 9. PHÂN RÃ PHƯƠNG SAI PHỤ LỤC 10. HÀM PHẢN ỨNG ĐẨY
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1.Tóm lược kết quả của các nghiên cứu trước đây ..................................... 21 Bảng 3.1. Tóm tắt nguồn dữ liệu thu thập .............................................................. 32 Bảng 4.1. Dự báo tình hình cung cầu gạo trên thế giới cho mùa vụ 2019/2020 (triệu tấn) ........................................................................................................................ 35 Bảng 4.2. Giá gạo xuất khẩu năm 2015 ................................................................. 37 Bảng 4.3. Thống kê mô tả các biến trong mô hình. ................................................ 46 Bảng 4.4. Kiểm định tính dừng của chuỗi dữ liệu gốc............................................ 47 Bảng 4.5. Kiểm định tính dừng của chuỗi dữ liệu sai phân bậc 1 ........................... 48 Bảng 4.6. Kết quả kiểm tra tính đồng liên kết ........................................................ 48 Bảng 4.7. Kết quả ước lượng mô hình VECM ....................................................... 49 Bảng 4.8. Kết quả kiểm định nhân quả Granger ..................................................... 51
DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ Đồ thị 4.1. Tình hình xuất khẩu gạo trong giai đoạn 2008-2019............................. 36 Đồ thị 4.2. Thị trường nhập khẩu gạo chủ yếu của Việt Nam quý 1/2019 .............. 39 Đồ thị 4.3. Kim ngạch xuất khẩu một số mặt hàng chủ yếu trong quý 1/2019 ........ 40 Đồ thị 4.4. Mức biến động trung bình của chỉ số lạm phát từ 2008-2019. .............. 41 Đồ thị 4.5. Sự biến động chỉ số lạm phát theo tháng 2008-2009. ........................... 41 Đồ thị 4.6. Mức biến động của chỉ số lạm phát qua các tháng trong năm 2011. ..... 42 Đồ thị 4.7. Tình hình lạm phát năm 2012............................................................... 43 Đồ thị 4.8. Tỷ giá của ngân hàng nhà nước 2008-2009. ......................................... 44 Đồ thị 4.9. Biến động tỷ giá 2008-2019. ................................................................ 45 Đồ thị 4.10. Lãi suất bình quân thị trường liên ngân hàng 2008-2019. ................... 46 Đồ thị 4.11. Tính ổn định của mô hình .................................................................. 53
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Tiếng Việt Từ viết tắt Nghĩa đầy đủ KNXK Kim ngạch xuất khẩu NHNN Ngân hàng Nhà nước NHTM Ngân hàng Thương mại ĐBSCL Đồng bằng sông Cửu Long
Tiếng Anh Từ viết tắt Nghĩa đầy đủ tiếng Anh Nghĩa đầy đủ tiếng Việt ADF Augmented Dickey Fuller Kiểm định Dickey-Fuller Association of Southeast Asian Hiệp hội các quốc gia Đông ASEAN Nations Nam Á APEC Asia-Pacific Economic Diễn dàn hợp tác kinh tế Cooperation châu Á- Thái Bình Dương EU European Union Liên minh châu Âu IMF International Monetary Fund Quỹ tiền tệ quốc tế GDP Gross Domestic Products Tổng sản phẩm quốc nội GLS Generalized Least Squares Phương pháp bình phương nhỏ nhất tổng quát OLS Ordinary Least Squares Phương pháp bình phương nhỏ nhất TPP Trans-Pacific Partnership Hiệp định Đối tác xuyên Agreement Thái Bình Dương WTO World Trade Organization Tổ chức thương mại thế giới LR Sequential modified LR test Kiểm tra thống kê LR statistic FPE Final prediction error Lỗi dự báo cuối cùng AIC Akaike information criterion Tiêu chí thông tin Akaike SC Schwars information criterion Tiêu chí thông tin Schwars HQ Hannan-Quinn information Tiêu chí thông tin Hannan- criterion Quinn VAR Vector autoregression model Mô hình vector tự hồi quy VECM Vector error correction model Mô hình vector hiệu chỉnh sai số ARCH-M Autoregressive conditional Mô hình hồi quy không heteroscedasticity in mean đồng nhất có điều kiện GARCH Generalised autoregressive Mô hình hồi quy không conditional heteroscedasticity đồng nhất có điều kiện dạng tổng quát ARDL Autoregressive Distributed Lag Mô hình độ trễ phân phối tự động IMF International Monetary Fund Quỹ tiền tệ thế giới
TÓM TẮT Tiêu đề: Nghiên cứu tác động của lãi suất, lạm phát và tỷ giá hối đoái đến hoạt động xuất khẩu gạo của Việt Nam. Tóm tắt: Xuất khẩu gạo là một trong những thế mạnh và đem lại nguồn ngoại tệ lớn cho Việt Nam. Hơn 10 năm trở lại đây, tình hình kinh tế thế giới và trong nước liên tục biến động, ảnh hưởng đến hoạt động xuất khẩu gạo của Việt Nam. Vì vậy, tác giả đề xuất nghiên cứu về ảnh hưởng của lạm phát, tỷ giá hối đoái và lãi suất đến xuất khẩu gạo, để góp phần cung cấp thêm góc nhìn bao quát hơn cho hoạt động này. Để thực hiện mục tiêu này, tác giả tiếp cận vấn đề nghiên cứu từ các lý thuyết và những nghiên cứu trước đây về đề tài xuất khẩu, chọn lọc các thông tin phù hợp để định hướng cho đề tài. Phạm vi nghiên cứu từ tháng 1/2008 đến tháng 3/2019, với các biến số được lựa chọn bao gồm: kim ngạch xuất khẩu gạo, lãi suất, tỷ giá, lạm phát. Các số liệu được thu thập từ các nguồn đáng tin cậy, ước lượng bằng mô hình VAR/VECM. Kết quả cho thấy cả ba nhân tố tác động lên kim ngạch xuất khẩu gạo trong ngắn hạn và dài hạn theo những hướng khác nhau. Từ đó, tác giả đưa ra hàm ý chính sách nhằm đẩy mạnh hoạt động xuất khẩu gạo, cũng như nâng cao sự chủ động của các doanh nghiệp xuất khẩu gạo để nắm bắt cơ hội và vượt qua thách thức trong giai đoạn sắp tới. Từ khóa: xuất khẩu gạo.
ABSTRACT Title: The impact of interest rates, inflation and exchange rates on Vietnam's rice export activities. Abstract: Rice export is one of Vietnam’s strengths which brings great source of foreign currency for the country. Over the past 10 years, the world and domestic economy have continuously changed which affects Vietnam's rice export activities. Therefore, in order to provide more broad vision for this activities, the author proposes a research on the impact of inflation, exchange rate and interest rate to rice exports. To accomplish this goal, the author approached the research problem from the theory of rice exports then combined the reference from previous studies on export topics and selected the appropriate information to orient the topic. The scope of the study including the selected variables are rice export turnover, interest rate, exchange rate and inflation during the time of January 2008 to March 2019. The data of the study are collected from reliable sources and estimated by VAR/VECM model. With the estimated results from the model show that the exchange rate, interest rate and inflation have impact on rice export turnover in short-term and long-term in different directions. Since then, the author has proposed policy implications to enhance the initiative of enterprises as well as to highly promote rice export activities in order to seize opportunities and overcome challenges in the coming period. Keywords: rice export.
1 CHƯƠNG 1. GIỚI THIỆU 1.1. Tính cấp thiết của đề tài Nông nghiệp là một trong những trụ cột của nền kinh tế và và có đóng góp nhất định vào GDP, cũng như giải quyết vấn đề việc làm ở khu vực nông thôn. Trong giai đoạn hơn 10 năm (từ tháng 1/2008 đến tháng 3/2019), đã có không ít những chuyển biến tích cực về sản lượng cũng như giá trị xuất khẩu gạo. Thống kê của cục hải quan cho thấy KNXK gạo năm 2008 đạt 4.74 triệu tấn, tăng 4% so với năm trước đó, đóng góp vào thành công này là sự tăng mạnh của giá bình quân xuất khẩu gạo (đạt đến 610 USD/tấn, tăng 86.7% tương đương 283 USD/tấn). Tuy nhiên cũng phải kể đến những giai đoạn xuất khẩu gạo cùng chung “số phận” với cả nền kinh tế khi phải gánh chịu ảnh hưởng nặng nề từ cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008. “Cơn sóng thần” khủng hoảng đã đem đến không ít những bất ổn cho các chỉ tiêu kinh tế vĩ mô cơ bản như chỉ số lạm phát, tỷ giá hối đoái, và lãi suất: chỉ số lạm phát cả năm lên đến 18.42%, trong đó có những tháng lạm phát tăng lên gần 4% (so với tháng trước đó), thị trường ngân hàng cũng trải qua những biến động chưa từng có về lãi suất, và tỷ giá. “Cơn sóng đó” đã gây ra sự “chao đảo” hầu như tất cả các khía cạnh, lĩnh vực của kinh tế. Không nằm ngoài quy luật, xuất khẩu gạo của Việt Nam cũng chịu sự ảnh hưởng từ các biến động kinh tế vĩ mô và gặp phải không ít khó khăn: Mặc dù sản lượng gạo xuất khẩu tăng kỷ lục, đạt 5.96 triệu tấn trong năm 2009, tuy nhiên giá giao dịch các mặt hàng lương thực, đặc biệt là gạo lại sụt giảm mạnh dẫn đến một cái kết không khả quan cho bức tranh tổng thể xuất khẩu gạo của nước ta. Cụ thể, giá bình quân xuất khẩu mặt hàng này giảm đến 26.8% tương đương với 163 USD/tấn, kéo theo sự sụt giảm 8% trong trị giá xuất khẩu. Bước sang năm 2010, khi lãi suất, tỷ giá được NHNN duy trì ổn định hơn, với những nỗ lực kiềm chế lạm phát của chính phủ (mặc dù vẫn còn ở mức cao do ảnh hưởng của thiên tai và giá cả thế giới nhưng nhìn chung đang có chiều hướng hạ nhiệt sau khủng hoảng), tình hình xuất khẩu gạo cũng đạt nhiều thành tựu khả quan hơn: về lượng đạt 6.89 triệu tấn (tăng15.6%) và kim ngạch đạt 3.25 tỷ USD (tăng 21.9% so với năm 2009). Điều này đã phản ánh được phần nào những ảnh hưởng của tỷ giá, lạm phát, lãi suất lên hoạt động xuất khẩu gạo của nước ta.
2 Với những phân tích ở trên, ta thấy được có một sự thay đổi nhất định của xuất khẩu gạo khi lạm phát, tỷ giá hối đoái và lãi suất biến động. Điều này đặt ra câu hỏi rằng liệu có tồn tại mối liên hệ giữa kim ngạch xuất khẩu gạo và ba yếu tố này hay không, và mức độ ảnh hưởng của chúng như thế nào? Để đi tìm câu trả lời cho câu hỏi này, tác giả chọn đề tài “Nghiên cứu tác động của lãi suất, lạm phát và tỷ giá hối đoái đến hoạt động xuất khẩu gạo ở Việt Nam” với mục tiêu đánh giá được tác động của những nhân tố này, nhằm tìm ra giải pháp thích hợp đẩy mạnh hoạt động xuất khẩu lúa gạo ở Việt Nam. 1.2. Mục tiêu nghiên cứu Luận văn nghiên cứu cơ sở lý thuyết về hoạt động xuất khẩu, thương mại quốc tế. Trên nền tảng đó tác giả tiến hành đánh giá, đo lường mức độ tác động của các nhân tố nghiên cứu đến tình hình xuất khẩu gạo ở Việt Nam. Và đề xuất các giải pháp trong việc tổ chức điều hành nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp xuất khẩu gạo Việt Nam. Với đề tài “Nghiên cứu tác động của lãi suất, lạm phát và tỷ giá hối đoái đến hoạt động xuất khẩu gạo ở Việt Nam”, luận văn đặt ra và tập trung giải quyết các câu hỏi sau: - Liệu ba nhân tố được đề cập là lãi suất, lạm phát, tỷ giá hối đoái có mối liên hệ với kim ngạch xuất khẩu gạo ở Việt Nam hay không? - Và nếu có thì các nhân tố này tác động theo xu hướng như thế nào? 1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 1.3.1. Đối tượng nghiên cứu Sự ảnh hưởng của ba nhân tố: lạm phát, tỷ giá hối đoái và lãi suất lên hoạt động xuất khẩu gạo của Việt Nam. 1.3.2. Phạm vi nghiên cứu Về nội dung Luận văn tập trung nghiên cứu, lượng hóa và đánh giá mức độ tác động của ba nhân tố lạm phát, lãi suất, tỷ giá đến hoạt động xuất khẩu gạo của Việt Nam thông qua các số liệu, mô hình nghiên cứu cụ thể.
3 Sử dụng tiêu chí kim ngạch xuất khẩu để đánh giá thành quả của hoạt động xuất khẩu gạo, là căn cứ để xây dựng biến phụ thuộc cho mô hình, nhằm xem xét tác động từ các yếu tố được lựa chọn. Về thời gian Luận văn sử dụng số liệu sơ cấp từ các nguồn liên quan trong giai đoạn từ tháng 1 năm 2008 đến tháng 3 năm 2019. Về không gian Luận văn nghiên cứu hoạt động xuất khẩu gạo của Việt Nam trên toàn thế giới. Tuy nhiên, do giới hạn trong quá trình thu thập (dữ liệu thu thập từ các báo cáo sơ bộ ở các khu vực chủ yếu), nên tính chính xác của các số liệu xuất khẩu được sử dụng trong luận văn chỉ mang tính tương đối. 1.4. Phương pháp nghiên cứu Luận văn sử dụng phương pháp phân tích tổng hợp kết hợp phương pháp nghiên cứu định lượng, với sự hỗ trợ của các công cụ thống kê phân tích là excel và phần mềm STATA để xử lý dữ liệu nhằm đánh giá mức độ ảnh hưởng của các nhân tố đến hoạt động xuất khẩu gạo Việt Nam trong giai đoạn từ tháng 1/2008 đến tháng 3/2019. Quá trình nghiên cứu được thực hiện cụ thể như sau: - Giới thiệu cơ sở lý thuyết về hoạt động xuất khẩu và các tác động vĩ mô, kết hợp tham khảo các nghiên cứu trước đó cho đề tài này. - Dựa trên cơ sở lý thuyết, bằng chứng thực nghiệm để thiết kế và thực hiện mô hình nghiên cứu định lượng trên phần mềm STATA. - Phân tích mối tương quan giữa các biến, và mức độ ảnh hưởng của các biến đến giá trị xuất khẩu gạo. Tham khảo thêm ý kiến chuyên gia để điều chỉnh mô hình với các biến độc lập, biến phụ thuộc, và thang đo thích hợp. - Dùng thống kê mô tả để kiểm định. 1.5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận văn Ý nghĩa khoa học: củng cố các lý thuyết và cung cấp thêm bằng chứng thực nghiệm về tác động của một số nhân tố vĩ mô đến hoạt động xuất khẩu gạo của Việt Nam.
4 Ý nghĩa thực tiễn: tác giả hy vọng từ góc nhìn của luận văn, những kết quả, và phân tích trong bài viết, chính phủ sẽ định hướng được những ảnh hưởng của các nhân tố, để tìm ra biện pháp phù hợp để đẩy mạnh hoạt động xuất khẩu gạo Việt Nam, góp phần phát triển kinh tế nước nhà. Bên cạnh đó, các doanh nghiệp xuất khẩu cũng có giải pháp tự bảo vệ mình khỏi những biến động bất lợi cũng như tận dụng cơ hội để đạt hiệu quả kinh doanh tốt nhất. 1.6. Kết cấu của luận văn Chương 01. Giới thiệu Chương 02. Cơ sở lý thuyết và các nghiên cứu thực nghiệm Chương 03. Phương pháp nghiên cứu Chương 04. Kết quả nghiên cứu Chương 05. Kết luận và kiến nghị Tài liệu tham khảo Phụ lục Tóm tắt chương 1 Chương 1 trình bày lý do lựa chọn đề tài nghiên cứu, và mục tiêu cụ thể mà tác giả mong muốn đạt được. Bên cạnh đó, tác giả định hình khung của luận văn thông qua việc làm rõ phạm vi nghiên cứu, phương pháp thực hiện, ý nghĩa và kết cấu của đề tài.
5 CHƯƠNG 2. CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ CÁC NGHIÊN CỨU THỰC NGHIỆM 2.1. Cơ sở lý thuyết 2.1.1. Lý thuyết về thương mại quốc tế Thương mại quốc tế đã xuất hiện từ rất lâu nhưng phải đến cuối thế kỷ 15, những lý thuyết đầu tiên của hoạt động này mới dần hình thành. Ở giai đoạn này, chủ nghĩa trọng thương phát triển với quan điểm khuyến khích xuất khẩu, và hạn chế nhập khẩu. Tuy nhiên, họ lại nhìn nhận thương mại quốc tế như một “trò chơi” với tổng lợi ích bằng không, điều này chỉ đúng trong mô hình thương mại – không sản xuất. Cùng với sự phát triển chung của xã hội, các lý thuyết dần được hoàn thiện và phù hợp hơn. Năm 1776, lý thuyết về lợi thế tuyệt đối của Adam Smith cho rằng mỗi quốc gia có một lợi thế nhất định, và thương mại quốc tế sẽ giúp cho nguồn lực được sử dụng hiệu quả hơn xét trên phương diện toàn cầu. Lý thuyết này đã phần nào giải thích được xu hướng xuất khẩu của một số mặt hàng nhất định ở các quốc gia. Nhưng vấn đề đặt ra lúc này là vẫn có một số quốc gia hoàn toàn không có lợi thế về mặt hàng nào, nhưng họ vẫn xuất khẩu. Và David Ricardo đã trả lời cho câu hỏi này với lý thuyết lợi thế so sánh vào năm 1817: tạo ra lợi thế từ quy mô sản xuất, phân công lao động quốc tế - đây là một trong những lý thuyết quan trọng của thương mại quốc tế nhưng vẫn còn hạn chế khi cho rằng lao động là yếu tố duy nhất tạo ra giá trị. Một lý thuyết khác ra đời vào năm 1936 của Gottfried Haberler đưa ra ý tưởng về chi phí cơ hội: với đường biên giới hạn nguồn lực, ta sẽ phải hy sinh một đơn vị sản phẩm này để sản xuất ra một đơn vị sản phẩm khác. Điều này giải thích cho nhu cầu thương mại quốc tế giữa các quốc gia: trao đổi các nguồn lực dư thừa lấy các nguồn lực khan hiếm (dựa trên cơ sở các sản phẩm tạo ra). Những năm gần đây, lý thuyết về thương mại quốc tế hiện đại cũng được các nhà kinh tế học phát triển để phù hợp hơn cho bối cảnh hội nhập toàn cầu. Tiêu biểu có thể kể đến lý thuyết năng lực cạnh tranh quốc gia của Michael E. Porter. Theo đó, cơ sở cạnh tranh của các quốc gia được hình thành từ bốn yếu tố chính: chiến lược, cơ cấu và cạnh tranh nội bộ ngành – các điều kiện về phía cầu – các ngành công nghiệp bổ trợ và liên quan – các điều kiện về yếu tố sản xuất (mô hình kim cương). Ông cho rằng một quốc
6 gia nên xuất khẩu mặt hàng có lợi thế trên cả bốn yếu tố trên, và nhập khẩu những mặt hàng không thuận lợi. Nhìn chung, thương mại quốc tế (ngoại thương) là một hoạt động trao đổi hàng hoá và dịch vụ xuyên biên giới giữa các quốc gia. Hoạt động này tác động đến toàn bộ nền kinh tế thế giới. Chính nhờ tính chất toàn cầu đã đề cập ở trên, thương mại quốc tế sẽ tạo cơ hội cho người tiêu dùng trên toàn thế giới được sử dụng các hàng hóa, dịch vụ mà nước sở tại chưa có. Trên góc độ quốc gia, thương mại quốc tế còn góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực, vốn, cũng như tài nguyên nếu các nước tham gia vào hoạt động này tận dụng tốt thế mạnh của mình trong quá trình chuyên môn hóa. Hai hoạt động chính tạo nên tính toàn cầu cho thương mại quốc tế là xuất khẩu và nhập khẩu. Trong đó, xuất khẩu là hình thức cung cấp dịch vụ, hàng hóa từ nước sở tại (hay còn gọi là nước xuất khẩu) sang các nước khác. Ngược lại, nhập khẩu là việc nước sở tại (nước nhập khẩu) sử dụng các sản phẩm dịch vụ cung cấp từ nước ngoài. Trong Luật Thương mại năm 2005- 36/2005/QH11 cũng đưa ra định nghĩa cụ thể cho hai khái niệm này như sau: - Xuất khẩu hàng hóa là việc hàng hoá được đưa ra khỏi lãnh thổ Việt Nam hoặc đưa vào khu vực đặc biệt nằm trên lãnh thổ Việt Nam được coi là khu vực hải quan riêng theo quy định của pháp luật. - Nhập khẩu hàng hóa là việc hàng hoá được đưa vào lãnh thổ Việt Nam từ nước ngoài hoặc từ khu vực đặc biệt nằm trên lãnh thổ Việt Nam được coi là khu vực hải quan riêng theo quy định của pháp luật. Trong phạm vi của luận văn, tác giả sẽ tập trung nghiên cứu lý thuyết hoạt động thương mại quốc tế ở khía cạnh xuất khẩu mặt hàng gạo. 2.1.2. Vai trò của xuất khẩu gạo Xuất khẩu gạo là một quy trình khép kín, được tạo thành từ một chuỗi những nghiệp vụ phức tạp có liên quan chặt chẽ với nhau. Để đạt được hiệu quả khi thực hiện, một thương vụ xuất khẩu gạo thường được tiến hành qua các bước: - Nghiên cứu thị trường quốc tế
7 - Lựa chọn nguồn cung và lên kế hoạch thu mua - Lựa chọn đối tác xuất khẩu - Ký kết hợp đồng - Thực hiện hợp đồng - Đánh giá hiệu quả của quá trình Cùng với nhập khẩu, hoạt động xuất khẩu vốn đã có mặt từ rất lâu đời, là cột mốc đánh dấu sự phát triển của hình thức thương mại quốc tế. Hình thức trao đổi xuyên biên giới này được thực hiện cho hầu hết mọi loại hàng hóa, dịch vụ từ hàng tiêu dùng, nhu yếu phẩm, khoáng sản, đến các mặt hàng máy móc thiết bị công nghệ cao. Hoạt động này được xem là một hình thức của mối quan hệ xã hội, giúp phân phối lại nguồn lực, tài nguyên,…giữa các quốc gia nhằm đem lại lợi ích tối ưu cho người tiêu dùng cuối cùng, cũng như sự phát triển chung cho nền kinh tế thế giới. Trải qua nhiều thời kỳ phát triển, xuất khẩu ngày càng thể hiện vai trò của mình trong việc phản ánh sự phụ thuộc kinh tế giữa các quốc gia, đặc biệt trong xu thế hội nhập kinh tế toàn cầu ngày một lan tỏa hiện nay. Xuất khẩu nói riêng hay thương mại quốc tế nói chung dựa trên cơ sở lợi thế so sánh giữa các quốc gia. Lợi thế so sánh này có thể là các lợi thế khách quan như vị trí địa lý, khí hậu, khoáng sản,… cũng có thể đến từ sự phát triển khoa học công nghệ. Do sự chênh lệch này, các quốc gia sẽ lựa chọn các sản phẩm thế mạnh của mình để chuyên môn hóa, giảm chi phí sản xuất cho cả nền kinh tế toàn cầu, và phát sinh nhu cầu mậu dịch giữa các quốc gia. Điều này dẫn đến sự phụ thuộc kinh tế chúng ta đã đề cập ở trên. Như vậy, chuyên môn hóa sẽ đem lại lợi ích cho cả nước xuất khẩu (thu được ngoại tệ) và cho nước nhập khẩu (mua được hàng hóa, dịch vụ giá rẻ). Từ đó, tạo điều kiện để các quốc gia có thể đầu tư, nâng cao lợi thế cạnh tranh của mình, rút ngắn chênh lệch kinh tế với các quốc gia phát triển khác.  Việt Nam là một đất nước nông nghiệp lâu đời với khí hậu phù hợp cho việc trồng lúa nước, đây cũng được xem là lợi thế của nước ta khi so sánh với các quốc gia khác. Cùng với sự phát triển chung của đất nước, nền nông nghiệp cũng có những bước phát triển nhanh chóng. Mặc dù thay đổi cơ cấu cây trồng làm giảm diện tích trồng lúa so với các cây trồng khác, nhưng việc tăng tỷ trọng trồng các giống lúa chất lượng cao
8 giúp cho hạt gạo của Việt Nam có sức cạnh tranh hơn, thu được nhiều ngoại tệ hơn (do giá tăng), và thâm nhập được vào các thị trường cao cấp, khó tính. Đứng trong Top ba quốc gia xuất khẩu gạo lớn nhất thế giới, lợi ích chúng ta nhận được không chỉ là hàng nghìn tỷ ngoại tệ thu về hàng năm tạo điều kiện để đầu tư, phát triển các lĩnh vực khác, mà còn là cơ hội việc làm cho rất nhiều lao động khu vực nông thôn, giảm thất nghiệp, ổn định xã hội. 2.1.3. Các hình thức xuất khẩu gạo Hoạt động xuất khẩu được diễn ra với nhiều hình thức đa dạng. Nhưng đối với xuất khẩu lúa gạo ở Việt Nam chủ yếu được diễn ra theo ba hình thức: Xuất khẩu trực tiếp. các doanh nghiệp xuất khẩu sẽ trực tiếp trao đổi với đối tác để thỏa thuận về các điều khoản hợp đồng. Hình thức này sẽ giúp hai bên dễ dàng bàn bạc, tránh những hiểu lầm đáng tiếc và tăng lợi nhuận do không phải thông qua bên trung gian. Bên cạnh đó, doanh nghiệp xuất khẩu sẽ chủ động được khâu chuẩn bị, và điều chỉnh kịp thời theo thị trường. Tuy nhiên hình thức này cũng đòi hỏi doanh nghiệp xuất khẩu cần trang bị đầy đủ những kiến thức về thị trường, và có nguồn nhân lực đáp ứng đủ trình độ cho các nghiệp vụ. Xuất khẩu gián tiếp (ủy thác). là hình thức xuất khẩu có sự xuất hiện của bên trung gian (nhận ủy thác) để hỗ trợ cho doanh nghiệp xuất khẩu (bên ủy thác). Áp dụng hình thức này, doanh nghiệp xuất khẩu phải trích một phần lợi nhuận cho nhân tố trung gian. Tuy nhiên, họ sẽ tránh được rủi ro bị ép giá do thiếu hiểu biết về thị trường, và có thể tập trung vào chuyên môn của mình hơn. Xuất khẩu theo định thư giữa hai chính phủ. doanh nghiệp xuất khẩu căn cứ theo chỉ tiêu của nhà nước giao để tiến hành xuất khẩu gạo cho chính phủ nước ngoài trên cơ sở nghị định thư đã ký giữa hai Chính phủ. Khoản thanh toán trong trường hợp này được đảm bảo bởi chính phủ, và giá cả cũng xác lập ở mức hợp lý để đảm bảo lợi nhuận cho doanh nghiệp. Trong đó, hình thức xuất khẩu theo định thư sẽ ít chịu rủi ro về biến động lạm phát, tỷ giá, lãi suất hơn so với hai hình thức còn lại do được đảm bảo bởi chính phủ. Tuy nhiên, không phải DNXK nào cũng có đủ điều kiện để xuất khẩu theo hình thức này. Vì