Luận văn Thạc sĩ Kinh tế nông nghiệp: Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp trên địa bàn thị xã Phổ Yên theo hướng nông nghiệp đô thị

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:132

Thêm vào BST

Báo xấu

19
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nội dung chính của luận văn là phân tích các yếu tố ảnh hưởng tới chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp trên địa bàn thị xã Phổ Yên theo hướng nông nghiệp đô thị. Đưa ra được những giải pháp nhằm thúc đẩy quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp trên địa bàn thị xã Phổ Yên theo hướng nông nghiệp đô thị.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế nông nghiệp: Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp trên địa bàn thị xã Phổ Yên theo hướng nông nghiệp đô thị

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM NGÔ VĂN DƯỠNG CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ NÔNG NGHIỆP TRÊN ĐỊA BÀN THỊ XÃ PHỔ YÊN THEO HƯỚNG NÔNG NGHIỆP ĐÔ THỊ LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NÔNG NGHIỆP Thái Nguyên, năm 2020 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM NGÔ VĂN DƯỠNG CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ NÔNG NGHIỆP TRÊN ĐỊA BÀN THỊ XÃ PHỔ YÊN THEO HƯỚNG NÔNG NGHIỆP ĐÔ THỊ Ngành: Kinh tế nông nghiệp Mã số: 8.62.01.15 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NÔNG NGHIỆP Người hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Văn Tâm Thái Nguyên, năm 2020 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là kết quả nghiên cứu của tôi. Các số liệu, kết quả trong luận văn này là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào. Tôi xin cam đoan rằng, mọi sự giúp đỡ trong quá trình thực hiện luân văn đã được cảm ơn, các thông tin trích dẫn trong luận văn đều được chỉ rõ nguồn gốc. Thái Nguyên, tháng 5 năm 2020 Tác giả luận văn Ngô Văn Dưỡng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
i LỜI CẢM ƠN Luận văn được hoàn thành là kết quả của quá trình học tập, nghiên cứu lý luận và tích luỹ kinh nghiệm thực tế của tác giả. Những kiến thức mà thầy cô giáo truyền thụ đã làm sáng tỏ những ý tưởng, tư duy của tác giả trong suốt quá trình thực hiện luận văn này. Nhân dịp này, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn và kính trọng sâu sắc đối với TS. Nguyễn Văn Tâm - người đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này. Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, Ban chủ nhiệm Khoa Kinh tế và Phát triển nông thôn, trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên đã giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và hoàn thành luận văn. Có được kết quả này, tôi xin cảm ơn sự giúp đỡ của Phòng Kinh tế thị xã Phổ Yên, các Phòng, ban của thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên và các cán bộ đã cung cấp số liệu, tư liệu khách quan, chính xác giúp đỡ tôi hoàn thành bản luận văn này. Cuối cùng tôi xin chân thành cảm ơn những người thân trong gia đình đã giúp đỡ tôi lúc khó khăn, vất vả để hoàn thành luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn bạn bè, đồng nghiệp đã động viên tạo mọi điều kiện thuận lợi và đóng góp những ý kiến quý báu để giúp tôi hoàn thành luận văn này. Thái Nguyên, tháng 5 năm 2020 Tác giả luận văn Ngô Văn Dưỡng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
ii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ................................................................................................... i MỤC LỤC ........................................................................................................ ii DANH MỤC CÁC BẢNG .............................................................................. v DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ ....................................................................... vii TRÍCH YẾU LUẬN VĂN ........................................................................... viii 1.2. Mục tiêu cụ thể ......................................... Error! Bookmark not defined. 2.2. Phạm vi nghiên cứu ................................................................................. viii MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1.1. Tính cấp thiết của đề tài ............................................................................. 1 2. Mục tiêu nghiên cứu ...................................................................................... 2 2.1. Mục tiêu chung ......................................... Error! Bookmark not defined. 2.2. Mục tiêu cụ thể ......................................... Error! Bookmark not defined. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................. 2 3.1. Đối tượng nghiên cứu................................................................................. 2 3.2. Phạm vi nghiên cứu .................................................................................... 2 4. Những đóng góp mới của luận văn ............................................................... 3 Chương 1. CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA ĐỀ TÀI............................................ 4 1.1. Cơ sở lý luận của đề tài .............................................................................. 4 1.1.1. Cơ cấu kinh tế nông nghiệp .................................................................... 4 1.1.2. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp ................................................ 5 1.1.3. Nông nghiệp đô thị ................................................................................ 14 1.2. Cơ sở thực tiễn của đề tài ......................................................................... 18 1.2.1. Cơ sở thực tiễn về chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp ................ 22 1.2.2. Kinh nghiệm chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng nông nghiệp đô thị của một số địa phương ................................................... 24 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
iii 1.3. Tổng quan các công trình nghiên cứu ...................................................... 30 1.3.1. Tổng quan các công trình nghiên cứu ngoài nước ................................ 30 1.3.2. Tổng quan các công trình nghiên cứu trong nước ................................ 31 1.4. Bài học kinh nghiệm rút ra từ tổng quan tài liệu cho thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên .................................................................................................... 33 Chương 2. ĐẶC ĐIỂM ĐỊA BÀN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............................................................................................... 35 2.1. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu ................................................................... 35 2.1.1. Điều kiện tự nhiên thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên.......................... 35 2.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên .............. 41 2.1.3. Đánh giá chung về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội thị xã Phổ Yên 47 2.2. Nội dung nghiên cứu ................................................................................ 49 2.3. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................... 49 2.3.1. Chọn điểm nghiên cứu ......................................................................... 49 2.3.2. Phương pháp thu thập số liệu ................................................................ 49 2.3.3. Phương pháp phân tích số liệu .............................................................. 51 2.4. Hệ thống các chỉ tiêu nghiên cứu ............................................................. 52 Chương 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ........................ 54 3.1. Thực trạng chuyển dịch cơ cấu kinh tế trên địa bàn thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên .................................................................................................... 54 3.1.1. Chủ trương chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp tỉnh Thái Nguyên ...... 54 3.1.2. Kết quả chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp trên địa bàn thị xã Phổ Yên giai đoạn 2014-2018 ................................................................................ 56 3.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp trên địa bàn thị xã Phổ Yến theo hướng nông nghiệp đô thị .................................. 85 3.3. Phân tích SWOT và đánh giá chung đối với chuyển dịch cơ cấu kinh kế nông nghiệp trên địa bàn thị xã Phổ Yên theo hướng nông nghiệp đô thị ..... 88 3.3.1. Phân tích SWOT ................................................................................... 88 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
iv 3.3.2. Đánh giá chung về chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp................ 89 3.4. Giải pháp chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp trên địa bàn thị xã Phổ Yên theo hướng nông nghiệp đô thị ................................................................ 91 3.4.1. Quan điểm, mục tiêu và định hướng chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp trên địa bàn thị xã Phổ Yên theo hướng nông nghiệp đô thị .............. 91 3.4.2. Giải pháp chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp trên địa bàn thị xã Phổ Yên theo hướng nông nghiệp đô thị ........................................................ 99 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .................................................................... 110 1. KẾT LUẬN ............................................................................................... 110 2. KIẾN NGHỊ .............................................................................................. 111 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 113 PHỤ LỤC Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
v DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Hiện trạng sử dụng đất thị xã Phổ Yên năm 2018 .......................... 38 Bảng 2.2. Giá trị sản xuất của Thị xã Phổ Yên giai đoạn 2016 – 2018 .......... 42 Bảng 2.3: Tình hình dân số thị xã Phổ Yên giai đoạn 2016 – 2018................ 44 Bảng 2.4: Tình hình sử dụng lao động của thị xã Phổ Yên ............................ 45 giai đoạn 2016 - 2018 ...................................................................................... 45 Bảng 3.1: Cơ cấu giá trị sản xuất ngành nông nghiệp thị xã Phổ Yên ........... 57 giai đoạn 2014-2018 ........................................................................................ 57 Bảng 3.2. Cơ cấu sản xuất nông nghiệp thị xã Phổ Yên giai đoạn 2014-2018........................................................................................................ 59 Bảng 3.3 Diện tích các loại cây trồng ............................................................. 62 Bảng 3.4: Cơ cấu sản xuất cây hàng năm thị xã Phổ Yên giai đoạn 2014-2018........................................................................................................ 64 Bảng 3.5 Diện tích cây lâu năm ...................................................................... 67 Bảng 3.6: Tốc độ phát triển ngành chăn nuôi trên địa bàn thị xã Phổ Yên giai đoạn 2014-2018 ............................................................................................... 69 Bảng 3.7 Sản lượng sản phẩm chăn nuôi chủ yếu ......................................... 71 Bảng 3.8. Cơ cấu sản xuất lâm nghiệp ............................................................ 74 Bảng 3.9. Cơ cấu sản xuất thủy sản ................................................................ 75 Bảng 3.10: Tỷ trọng của dịch vụ trong ngành nông nghiệp thị xã Phổ Yên .. 77 giai đoạn 2014-2018 ........................................................................................ 77 Bảng 3.11: Tổng hợp vốn dự án đầu tư phát triển nông nghiệp ở thị xã Phổ Yên giai đoạn 2014 - 2018 .............................................................................. 80 Bảng 3.12: Cơ cấu vốn đầu tư phát triển nông nghiệp ở thị xã Phổ Yên ....... 82 giai đoạn 2016 - 2018 ...................................................................................... 82 Bảng 3.13. Nguồn vốn đầu tư nhằm PTSX trong lĩnh vực nông nghiệp theo các chương trình giai đoạn 2014 – 2018 ......................................................... 84 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
vi Bảng 3.14. Những nhân tố ảnh hướng đến chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng nông nghiệp đô thị .......................................................................... 86 Bảng 3.15. Thay đổi nhận thức của người dân về chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp trên đại bàn thị xã Phổ Yên theo hướng nông nghiệp đô thị ..... 87 Bảng 3.16. Phân tích SWOT chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp trên đại bàn thị xã Phổ Yên theo hướng nông nghiệp đô thị ........................................ 88 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
vii DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Hình 3.1. Bản đồ thị xã Phổ Yên..................................................................... 35 Biểu đồ 3.1. Cơ cấu trồng trọt giai đoạn 2014 - 2018..................................... 61 Biểu đồ 3.2. Cơ cấu GTSX chăn nuôi giai đoạn 2014 - 2018 ........................ 69 Biểu đồ 3.3. Cơ cấu sản xuất lâm nghiệp giai đoạn 2014 - 2018 ................... 73 Biểu đồ 3.4. Vốn dự án đầu tư nông nghiệp tại thị xã Phổ Yên ..................... 81 Biểu đồ 3.5. Các nguồn vốn dự án đầu tư nông nghiệp tại thị xã Phổ Yên .... 81 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
viii TRÍCH YẾU LUẬN VĂN Tên tác giả: Ngô Văn Dưỡng Tên luận văn: Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp trên địa bàn thị xã Phổ Yên theo hướng nông nghiệp đô thị Ngành: Kinh tế nông nghiêp Mã số: 8.62.01.15 Tên cơ sở đào tạo: Trường Đại học Nông Lâm - Đại học Thái Nguyên 1. Mục tiêu của đề tài - Hệ thống hóa cơ sở lý luận, thực tiễn về chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp. - Phân tích được thực trạng chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp trên địa bàn thị xã Phổ Yên theo hướng nông nghiệp đô thị. - Phân tích các yếu tố ảnh hưởng tới chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp trên địa bàn thị xã Phổ Yên theo hướng nông nghiệp đô thị. - Đưa ra được những giải pháp nhằm thúc đẩy quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp trên địa bàn thị xã Phổ Yên theo hướng nông nghiệp đô thị. 2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 2.1. Đối tượng nghiên cứu Vấn đề chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp trên địa bàn thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên theo hướng nông nghiệp đô thị. 2.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi về nội dung: Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp trên địa bàn thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên. - Phạm vi về không gian: Đề tài được nghiên cứu trên địa bàn thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên. - Phạm vi về thời gian: Đề tài tiến hành từ tháng 6/2019 đến tháng 3/2020 3. Nội dung nghiên cứu Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
ix - Nội dung 1: Đánh giá thực trạng chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp trên địa bàn thị xã Phổ Yên theo hướng nông nghiệp đô thị. - Nội dung 2: Các yếu tố ảnh hưởng đến chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp trên địa bàn thị xã Phổ Yên theo hướng nông nghiệp đô thị. - Nội dung 3: Đề ra những giải pháp nhằm thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp trên địa bàn thị xã Phổ Yên theo hướng nông nghiệp đô thị giai đoạn 2020-2025. 4. Kết luận Thị xã Phổ Yên có điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội thuận lợi cho chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng nông nghiệp đô thị. Trên thực tế, chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng nông nghiệp đô thị trên địa bàn thị xã Phổ Yên đang diễn ra mạnh mẽ. Giai đoạn 2014-2018, cơ cấu kinh tế nông nghiệp trên địa bàn thị xã Phổ Yên chuyển dịch theo chiều hướng tích cực, phát huy được lợi thế của địa phương. Trong 5 năm qua, cơ cấu kinh tế nông nghiệp địa phương có sự chuyển dịch theo hướng giảm dần tỷ trọng trồng trọt, tăng dần tỷ trọng chăn nuôi và dịch vụ. Thu nhập, đời sống của người dân nông thôn từng bước cải thiện, góp phần đáng kể vào chương trình xoá đói, giảm nghèo, ổn định đời sống, phát triển kinh tế - xã hội và xây dựng nông thôn mới. Tổng nguồn vốn đầu tư cho các dự án nông nghiệp tăng mạnh, năm 2017 nguồn vốn tăng 3,49% so với năm 2016; năm 2018 mức tăng lên đến 82,78%. Có bốn yếu tố chính ảnh hưởng đến chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp trên địa bàn thị xã Phổ Yên theo hướng nông nghiệp đô thị, gồm: Thị trường tiêu thụ sản phẩm; Quy hoạch sản xuất của nhà nước; Diện tích đất sản xuất; Bảo quản và chế chiến nông sản Nhằm thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp trên địa bàn thị xã Phổ Yên theo hướng nông nghiệp đô thị, một số giải pháp được đề xuất gồm: Nâng cao chất lượng công tác quy hoạch; Hoàn thiện chính sách đất đai; Hoàn thiện cơ chế, chính sách khuyến khích, hỗ trợ phát triển sản xuất và Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
x thực hiện tái cơ cấu ngành nông nghiệp; Phát triển bền vững công nghiệp và dịch vụ hỗ trợ thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng đô thị hóa; Nâng cao tiềm lực KH&CN phục vụ chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp; Nâng cao hiệu lực quản lý của bộ máy chính quyền các cấp bảo đảm thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng đô thị hóa. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
1 MỞ ĐẦU 1.1. Tính cấp thiết của đề tài Nông nghiệp là ngành sản xuất vật chất cơ bản của xã hội cung cấp nhiều loại sản phẩm thiết yếu cho đời sống xã hội, là thị trường rộng lớn của nền kinh tế, cung cấp nguồn nhân lực và tạo nên tích luỹ ban đầu cho sự ngiệp phát triển của đất nước. Lý luận và thực tiễn đã chứng minh rằng, nông nghiệp đóng vai trò to lớn trong sự phát triển kinh tế. Hầu hết các nước phải dựa vào sản xuất nông nghiệp để tạo sản lượng lương thực, thực phẩm cần thiết đủ để nuôi sống dân tộc mình và tạo nền tảng cho các ngành, các hoạt động kinh tế khác phát triển. Việt Nam là một nước nông nghiệp, có nhiều lợi thế và tiềm năng về đất đai, lao động và điều kiện sinh thái ... cho phép phát triển một nền nông nghiệp sinh thái bền vững đa canh và có nhiều mặt hàng xuất khẩu có giá trị lớn. Song trong thực tế, sản xuất nông nghiệp hiện nay vẫn còn nhiều bất cập cần phải tập trung nghiên cứu và giải quyết, nhằm đáp ứng yêu cầu tăng nhanh tốc độ chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp phục vụ sự nghiệp phát triển CNH và HĐH, tạo thế và lực mới cho sự nghiệp phát triển của nền nông nghiệp Việt Nam trong thời gian tới. Nhìn chung, trong những năm qua quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp nước ta nói chung và trên địa bàn thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên nói riêng đã mang lại những hiệu quả tích cực. Cơ cấu kinh tế nông nghiệp của thị xã đã được chuyển dịch theo hướng CNH, HĐH, tập trung sản xuất theo hướng hàng hóa, giá trị thực tế sản xuất của mỗi ngành trong sản xuất nông nghiệp được tăng lên, đóng góp của nông nghiệp cho nguồn thu ngân sách của thị xã Phổ Yên nói riêng và tỉnh Thái Nguyên nói chung ngày càng tăng. Tuy nhiên, so với lợi thế và tiềm năng, thị xã Phổ Yên còn chưa phát huy hết lợi thế để có sự phát triển nhanh, hiệu quả và bền vững. Sản xuất còn manh mún, mang tính tự phát, phạm vi nông hộ. Chất lượng hàng hóa và sức cạnh tranh không cao, cơ cấu cây trồng chuyển dịch chậm, chưa tương Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
2 xứng với tiềm năng, lợi thế của địa phương. Sản phẩm bán ra trên thị trường chủ yếu dưới dạng tươi sống, khi vào vụ thu hoạch rộ thường xảy ra tình trạng ế thừa, giá cả giảm mạnh gây thất thu cho nông dân…Vì vậy, việc nghiên cứu, đánh giá thực trạng chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp trên địa bàn thị xã Phổ Yên sẽ chỉ ra được những bất cập, hạn chế và đề xuất các giải pháp nhằm thúc đẩy sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng hợp lý, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa là hết sức cần thiết. Với lý do đó, tác giả chọn đề tài “Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp trên địa bàn thị xã Phổ Yên theo hướng nông nghiệp đô thị” làm đề tài cho luận văn thạc sĩ - chuyên ngành kinh tế nông nghiệp của mình. 2. Mục tiêu nghiên cứu - Hệ thống hóa cơ sở lý luận, thực tiễn về chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp. - Phân tích được thực trạng chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp trên địa bàn thị xã Phổ Yên theo hướng nông nghiệp đô thị. - Phân tích các yếu tố ảnh hưởng tới chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp trên địa bàn thị xã Phổ Yên theo hướng nông nghiệp đô thị. - Đưa ra được những giải pháp nhằm thúc đẩy quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp trên địa bàn thị xã Phổ Yên theo hướng nông nghiệp đô thị. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Vấn đề chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp trên địa bàn thị xã Phổ Yên theo hướng nông nghiệp đô thị. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi về nội dung: Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp trên địa bàn thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên. - Phạm vi về không gian: Đề tài được nghiên cứu trên địa bàn thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
3 - Phạm vi về thời gian: + Số liệu thứ cấp: 2014 – 2018. + Số liệu sơ cấp: khảo sát năm 2019. Đề tài tiến hành nghiên cứu thực trạng chuyển dich cơ cấu kinh tế nông nghiệp trong giai đoạn 2014 – 2018. (giai đoạn 5 năm) 4. Những đóng góp mới của luận văn Đối với thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên: Đề tài có ý nghĩa lớn trong việc tìm hiểu thực trạng quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp tại thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên theo hướng nông nghiệp đô thị và tìm ra các nhân tố ảnh hưởng đến công tác này. Qua đó, có các kiến nghị cho lãnh đạo thị xã, các sở, ban, ngành của tỉnh Thái Nguyên trong việc đẩy mạnh quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp tại thị xã Phổ Yên theo hướng nông nghiệp đô thị. Đối với các nghiên cứu sau này: Đề tài cung cấp các cơ sở lý luận và kinh nghiệm thực tiễn về quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp đối với thị xã Phổ Yên theo hướng nông nghiệp đô thị và các địa phương khác có điều kiện tương tự ở tỉnh Thái Nguyên và các tỉnh khác trong khu vực. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
4 Chương 1 CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA ĐỀ TÀI 1.1. Cơ sở lý luận của đề tài 1.1.1. Cơ cấu kinh tế nông nghiệp Cơ cấu kinh tế nông nghiệp là một tổng thể bao gồm các mối quan hệ tương quan giữa các yếu tố của lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất thuộc lĩnh vực nông, lâm, ngư nghiệp trong khoảng thời gian và điều kiện kinh tế xã hội cụ thể. Theo đó, có thể hiểu “Cơ cấu kinh tế nông nghiệp là tổng thể các yếu tố hợp thành nền nông nghiệp theo những quan hệ nhất định cùng với sự tác động qua lại lẫn nhau gắn liền với những điều kiện lịch sử cụ thể (điều kiện tự nhiên, trình độ công nghệ, trình độ phân công lao động, trình độ tổ chức quản lý…) nhằm thực hiện có hiệu quả những mục tiêu đã định”(Vũ Đình Thắng, 2014). Cơ cấu kinh tế nông nghiệp của nước ta hiện nay phụ thuộc chặt chẽ vào nhiều nhân tố đa dạng và phức tạp. Cụ thể được phân thành các nhóm nhân tố sau: - Nhóm nhân tố tự nhiên bao gồm: điều kiện đất đai, thời tiết, khí hậu…đây là những nhân tố có ý nghĩa to lớn đối với sản xuất nông, lâm, ngư nghiệp. Kinh tế nông nghiệp gắn với điều kiện tự nhiên rất chặt chẽ, nếu điều kiện tự nhiên thuận lợi sẽ cho năng suất cao và ngược lại. - Nhóm nhân tố về kinh tế và tổ chức bao gồm: thị trường và các nguồn lực đóng vai trò hết sức quan trọng. Hệ thống chính sách kinh tế vĩ mô của nhà nước có ảnh hưởng lớn đến việc xây dựng và chuyển dịch cơ cấu kinh tế nói chung và kinh tế nông nghiệp nói riêng. Chính sách phát triển kinh tế hàng hoá và chính sách khuyến khích xuất khẩu đã tạo điều kiện để phát triển nền nông nghiệp đa canh, hình thành các vùng sản xuất chuyên môn hoá với quy mô ngày càng lớn.
5 - Nhóm nhân tố về kĩ thuật như: máy móc, thiết bị…có tác động mạnh mẽ đến việc hình thành và chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp. 1.1.2. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp 1.1.2.1. Khái niệm Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp là quá trình phát triển của các ngành kinh tế thuộc lĩnh vực nông nghiệp dẫn đến sự tăng trưởng khác nhau giữa các ngành và làm thay đổi mối quan hệ tương tác giữa chúng so với một thời điểm trước đó màt hường là so với năm trước hay là quá trình làm biến đổi cấu trúc và các mối quan hệ tương tác trong hệ thống theo những định hướng và mục tiêu nhất định, nghĩa là đưa hệ thống đó từ trạng thái này tới trạng thái khác tối ưu hơn thông qua sự quản lý, điều khiển của con người theo đúng quy luật khách quan (Trần Quốc Khánh, 2014). Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp là kết quả của quá trình phát triển nên vừa chịu tác động của các yếu tố khách quan như điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội; vừa chịu tác động của các yếu tố chủ quan như sự can thiệp của chính quyền bằng các chính sách kinh tế xã hội. Do là kết quả của quá trình phát triển và bản thân cơ cấu kinh tế luôn ở trạng thái động thường được so sánh qua hai mốc thời gian, thường là năm sau so với năm trước nên cơ cấu kinh tế tự thân nó đã có sự chuyển dịch. Sự chuyển dịch này có thể theo hướng tiến bộ hay không tiến bộ, mang lại kết quả kinh tế mong muốn hay không mong muốn và do đó có thể làm cho hệ thống kinh tế phát triển hay trì trệ, lâm vào khủng hoảng hay tụt hậu xa hơn về kinh tế so với các khu vực kinh tế khác. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp có vai trò vô cùng quan trọng đối với ngành nông nghiệp nói riêng, cho nền kinh tế nói chung. Điều này thể hiện cụ thể trên các mặt sau: Thứ nhất, chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp còn gắn liền với quá trình tái phân công lao động xã hội. Thông qua quá trình chuyển dịch
6 cơ cấu kinh tế nông nghiệp sẽ tạo ra hệ thống kinh tế nông nghiệp hợp lý, cho phép khai thác tối ưu các nguồn lực (vốn, tài nguyên, lao động, kỹ thuật…), đảm bảo sự phát triển cân đối, ổn định, bền vững, đáp ứng nhu cầu tiêu dùng của xã hội. Thứ hai, chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp hợp lý còn tạo điều kiện để ngành nông nghiệp nhanh chóng thích ứng với yêu cầu hội nhập và mở rộng hợp tác quốc tế. Thứ ba, đối với Việt Nam, việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp hợp lý còn góp phần duy trì có hiệu quả nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần, trong đó kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo; kinh tế nhà nước và kinh tế tập thể là nền tảng, bảo đảm định hướng xã hội chủ nghĩa. Thứ tư, chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp hợp lý góp phần thực hiện thành công quá trình CNH, HĐH, thực hiện chiến lược hướng về xuất khẩu, từng bước chuyển sang nền kinh tế tri thức. 1.1.2.2. Đặc điểm của chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp * Tính khách quan Theo sự thay đổi của xã hội Việt Nam qua các thời kỳ thì cơ cấu nông nghiệp cũng có sự thay đổi và được hình thành trên các quy luật khách quan. Đây là các mối quan hệ tương quan giữa các yếu tố của lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất thuộc lĩnh vực nông, lâm, ngư nghiệp trong khoảng thời gian và điều kiện kinh tế xã hội cụ thể. Do đó mà trong mỗi giai đoạn phát triển của lực lượng sản xuất đều được biểu hiện thông qua các đặc điểm bên trong cơ cấu kinh tế nông nghiệp. Cũng như các ngành khác, “trong nông nghiệp cũng tồn tại mối quan hệ giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất mang tính khách quan. Do đó, khi con người tác động không được làm mất đi tính khách quan của cơ cấu kinh tế nông nghiệp. Vì vậy trong hoàn cảnh và điều kiện cụ thể của từng
7 vùng mà đặt ra một cơ cấu KTNN phù hợp trong từng giai đoạn phát triển của vùng đó” (Phạm Hữu Hùng, 2012). * Tính đặc thù Tại Việt Nam, cơ cấu KTNN trải qua quá trình hình thành và phát triển cùnglịch sử nên ở mỗi giai đoạn phát triển của cơ cấu kinh tế lại mang những đặc điểm rất khác nhau, nó biểu hiện rất rõ khi ta phân tích cấu trúc bên trong của cơ cấu kinh tế nông nghiệp. Xã hội loài người càng phát triển, sự phân công lao động càng cao sẽ dẫn đến nhu cầu của con người về sản phẩm để tiêu dùng ngày càng nhiều cả về số lượng, chủng loại, mẫu mã và chất lượng tốt hơn. Chính sự phát triển tất yếu đó đòi hỏi phải xác lập cơ cấu kinh tế phù hợp hơn đáp ứng nhu cầu của khách quan. Tại nước ta, mỗi vùng khác nhau có cơ cấu kinh tế mang đặc điểm khác nhau trong cùng một thời gian nhất định. “Sự khác nhau giữa các vùng này nhằm phát huy tối đa các lợi thế của từng vùng trên cơ sở đáp ứng tối đa nhu cầu của thị trường. Các khu vực có điều kiện tự nhiên khác nhau rõ rệt thì cơ cấu kinh tế nông nghiệp cũng khác rõ rệt vì nó cần phải biến đổi để phù hợp với khu vực đó. Vì vậy, không thể xây dựng cơ cấu kinh tế nông nghiệp mẫu, chuẩn mực cho mọi vùng nông thôn.” (Nguyễn Đình Quế, 2014). *. Là quá trình luôn vận động, biến đổi Theo sự phát triển, thay đổi của thời đại thì cơ cấu kinh tế nông nghiệp cũng không ngừng thay đổi. Bởi lẽ: cơ cấu kinh tế bao gồm tổng thể các quan hệ kinh tế, trong khi đó các quan hệ này không ngừng vận động biến đổi theo hướng tích cực để đạt hiệu quả như mục đích người quản lý. Cơ cấu kinh tế phản ánh trực tiếp mối quan hệ của các yếu tố luôn vận động của lực lượng sản xuất dưới tác động chi phối của các quy luật tự nhiên và sự vận động xã hội. Trong quản lý kinh tế người ta không thể cứng nhắc rập khuôn các cơ chế quản lý cũ khi mà xu thế thay đổi thì phương thức quản lý