Luận văn Thạc sĩ Kinh tế nông nghiệp: Phân tích chuỗi giá trị bưởi diễn trên địa bàn huyện Thanh Sơn tỉnh Phú Thọ

Chia sẻ: Cẩn Ngữ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:88

Thêm vào BST

Báo xấu

30
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài nghiên cứu nhằm 3 mục tiêu: Góp phần hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về Chuỗi giá trị; phân tích thực trạng chuỗi giá trị bưởi Diễn trên địa bàn huyện Thanh Sơn tỉnh Phú Thọ; đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả chuỗi giá trị bưởi Diễn trên địa bàn huyện Thanh Sơn tỉnh Phú Thọ.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế nông nghiệp: Phân tích chuỗi giá trị bưởi diễn trên địa bàn huyện Thanh Sơn tỉnh Phú Thọ

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM LỖ THỊ QUỲNH NGA PHÂN TÍCH CHUỖI GIÁ TRỊ BƯỞI DIỄN TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN THANH SƠN TỈNH PHÚ THỌ LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NÔNG NGHIỆP THÁI NGUYÊN - 2020
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM LỖ THỊ QUỲNH NGA PHÂN TÍCH CHUỖI GIÁ TRỊ BƯỞI DIỄN TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN THANH SƠN TỈNH PHÚ THỌ Ngành: Kinh tế nông nghiệp Mã số ngành: 8.62.01.15 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NÔNG NGHIỆP Người hướng dẫn khoa học: TS. HÀ QUANG TRUNG THÁI NGUYÊN - 2020
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan, các số liệu và kết quả nghiên cứu trình bày trong luận văn là trung thực và chưa hề được sử dụng để bảo vệ bất kỳ một học vị nào. Tôi xin cam đoan rằng các thông tin trích dẫn trong luận văn đều đã được chỉ rõ nguồn gốc. Tác giả luận văn Lỗ Thị Quỳnh Nga
ii LỜI CẢM ƠN Trước hết với tình cảm chân thành và lòng biết ơn sâu sắc, tôi xin gửi lời cảm ơn đến TS. Hà Quang Trung - Người trực tiếp hướng dẫn và giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này. Tôi xin trân trọng cảm ơn các thầy giáo, cô giáo Khoa Kinh tế và Phát triển nông thôn, các Thầy Cô giáo phòng Đào tạo trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên đã trực tiếp giảng dạy và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. Tôi xin trân trọng cảm ơn Ủy ban nhân dân huyện cùng bà con trên địa bàn huyện Thanh Sơn, tỉnh Phú Thọ đã cung cấp số liệu thực tế và thông tin cần thiết để tôi hoàn thành luận văn này. Trong quá trình làm nghiên cứu, mặc dù đã có nhiều cố gắng để hoàn thành luận văn, đã tham khảo nhiều tài liệu và đã trao đổi, tiếp thu ý kiến của Thầy, Cô và bạn bè. Song, do điều kiện về thời gian và trình độ nghiên cứu của bản thân còn nhiều hạn chế nên nghiên cứu khó tránh khỏi những thiếu sót. Vì vậy, tôi rất mong nhận được sự quan tâm giúp đỡ, tạo điều kiện đóng góp ý kiến của Thầy Cô và các bạn để luận văn được hoàn thiện hơn. Cuối cùng, tôi xin trân trọng cảm ơn đồng nghiệp, bạn bè, cùng toàn thể gia đình, người thân đã động viên tôi trong thời gian học tập và nghiên cứu đề tài. Thái Nguyên, tháng 3 năm 2020 Tác giả luận văn Lỗ Thị Quỳnh Nga
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ................................................................................................... ii MỤC LỤC ........................................................................................................ iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ................................................................. vi DANH MỤC CÁC BẢNG.............................................................................. vii DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ.......................................................... viii TRÍCH YẾU LUẬN VĂN ............................................................................... ix MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1 2. Mục tiêu nghiên cứu ...................................................................................... 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................. 2 4. Ý nghĩa của đề tài .......................................................................................... 3 Chương 1.CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA ĐỀ TÀI............................................. 4 1.1. Cơ sở lý luận của đề tài .............................................................................. 4 1.1.1. Một số khái niệm cơ bản ......................................................................... 4 1.1.2. Phương pháp phân tích chuỗi giá trị ....................................................... 9 1.1.3. Các yếu tố ảnh hưởng tới liên kết trong chuỗi giá trị nông sản ............ 12 1.2. Cơ sở thực tiễn ......................................................................................... 16 1.2.1. Kinh nghiệm phát triển chuỗi giá trịbưởi Da Xanh huyện Châu Thành tỉnh Bến Tre ......................................................................................... 16 1.2.2.Kinh nghiệm phát triển chuỗi giá trịbưởi Đại Minh huyện Yên Bình tỉnh Yên Bái .................................................................................................... 18 1.2.3. Bài học kinh nghiệm được rút ra cho phát triển liên kết trong chuỗi giá trị sản phẩm bưởi Diễn huyện Thanh Sơn tỉnh Phú Thọ .......................... 21 1.3. Tổng quan tài liệu nghiên cứu .................................................................. 19
iv Chương 2.ĐẶC ĐIỂM ĐỊA BÀN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU....... 21 2.1. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu ................................................................... 22 2.1.1. Điều kiện tự nhiên ................................................................................. 22 2.1.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội ...................................................................... 25 2.1.3. Đặc điểm cơ sở hạ tầng của huyện Thanh Sơn ..................................... 28 2.1.4. Nhận xét chung về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội của huyện Thanh Sơn ảnh hưởng đến phát triển chuỗi giá trị bưởi Diễn ........................ 29 2.2. Nội dung nghiên cứu ................................................................................ 30 2.3. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................... 30 2.3.1. Phương pháp thu thập thông tin số liệu ................................................ 30 2.3.2. Phương pháp phân tích thông tin số liệu ............................................... 33 2.4. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu của đề tài ................................................... 33 2.4.1. Nhóm chỉ tiêu về sản xuất bưởi Diễn.................................................... 33 2.4.2. Nhóm các chỉ tiêu phản ánh nội hàm chuỗi giá trị bưởi Diễn .............. 33 Chương 3.KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ......................... 35 3.1. Thực trạng sản xuất và phát triển cây bưởi Diễn trên địa bàn huyện Thanh Sơn tỉnh Phú Thọ ................................................................................. 35 3.1.1. Thực trạng phát triển diện tích trồng cây Bưởi tại huyện Thanh Sơn tỉnh Phú Thọ .................................................................................................... 35 3.1.2. Thực trạng phát triển diện tích trồng cây Bưởi tại huyện Thanh Sơn tỉnh Phú Thọ .................................................................................................... 37 3.2. Thực trạng phát triển chuỗi giá trị cây bưởi Diễn trên địa bàn huyện Thanh Sơn tỉnh Phú Thọ ................................................................................. 38 3.2.1. Đặc điểm chung về hộ trồng bưởi Diễn điều tra tại huyện Thanh Sơn ...... 38 3.2.2. Thực trạng các tác nhân trong chuỗi giá trị bưởi Diễn huyện Thanh Sơn................................................................................................................... 40
v 3.4. Đánh giá sự hài lòng của các tác nhân khi tham gia chuỗi giá trị bưởi Diễn huyện Thanh Sơn tỉnh Phú Thọ .............................................................. 50 3.4.1. Đánh giá lợi ích của các tác nhân khi tham gia chuỗi giá trị bưởi Diễn huyện Thanh Sơn tỉnh Phú Thọ .............................................................. 50 3.4.2. Đánh giá mức độ sẵn sàng tham gia chuỗi giá trị của các tác nhân bưởi Diễn huyện Thanh Sơn tỉnh Phú Thọ ..................................................... 52 3.4.3. Đánh giá những thuận lợi trong phát triển chuỗi giá trị bưởi Diễn huyện Thanh Sơn tỉnh Phú Thọ ...................................................................... 53 3.4.4. Đánh giá những khó khăn khi tham gia chuỗi giá trị bưởi Diễn huyện Thanh Sơn tỉnh Phú Thọ ...................................................................... 55 3.5. Phân tích điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội, thách thức đối với chuỗi giá trị bưởi Diễn huyện Thanh Sơn tỉnh Phú Thọ ................................................. 55 3.6. Giải pháp hoàn thiện chuỗi giá trị cây bưởi Diễn trên địa bàn huyện Thanh Sơn giai đoạn 2020 - 2025 ................................................................... 58 3.6.1. Quan điểm. mục tiêu hoàn thiện chuỗi giá trị cây Bưởi Diễn trên địa bàn huyện Thanh Sơn tỉnh Phú Thọ .......................................................... 59 3.6.2.Giải pháp hoàn thiện chuỗi giá trị bưởi Diễn tại huyện Thanh Sơn, tỉnh Phú Thọ .................................................................................................... 60 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ...................................................................... 62 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 66 PHỤ LỤC ....................................................................................................... 68
vi DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ADB Ngân hàng Phát triển châu Á BVTV Bảo vệ thực vật CPTG Chi phí trung gian DFID Bộ phát triển quốc tế Anh GO Giá trị sản xuất GTGT Giá trị gia tăng HQKT Hiệu quả kinh tế HTX Hợp tác xã IC Chi phí trung gian ICRAF Trung tâm Nghiên cứu Lâm nghiệp Thế giới OCOP Chương trình mỗi xã một sản phẩm PRA Phương pháp đánh giá nông thôn có sự tham gia PTNT Phát triển nông thôn SNV Tổ chức phát triển Hà Lan SWOT Công cụ phân tích điểm mạnh, yếu, cơ hội và thách thức TNHH Trách nhiệm hữu hạn UBND Uỷ ban nhân dân VA Giá trị gia tăng VND Tiền đồng Việt Nam WTO Tổ chức Thương mại Quốc tế
vii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Tình hình sử dụng đất của huyện Thanh Sơn năm 2019 .............. 23 Bảng 2.2: Tình hình phát triển kinh tế huyện Thanh Sơngiai đoạn 2017 - 2019......................................................................................... 25 Bảng 2.3: Tình hình chuyển dịch cơ cấu kinh tế huyện Thanh Sơn ......... 26 Bảng 2.4: Tình hình dân số và lao động huyện Thanh Sơn ...................... 27 Bảng 2.5: Khoảng của giá trị trung bình và ý nghĩa của thang đo likert ....... 32 Bảng 3.1: Diện tích trồng Bưởi của huyện Thanh Sơn năm 2019 ............ 36 Bảng 3.2: Diện tích, năng suất bình quân, sản lượng bưởi Diễn tạihuyện Thanh Sơn giai đoạn 2017 - 2019 .............................. 37 Bảng 3.3: Năng suất bưởi Diễn năm 2019 phân theo tuổi cây.................. 38 Bảng 3.4: Đặc điểm cơ bản của hộ trồng bưởiDiễn điều tratại huyện Thanh Sơn tỉnh Phú Thọ ........................................................... 39 Bảng 3.5. Diện tích, năng suất, sản lượng bưởi Diễn của các hộ điều tra tại huyện Thanh Sơn năm 2019 ........................................... 40 Bảng 3.6: Phân loại bưởi của nông dân theo giá sỉ ................................... 43 Bảng 3.7: Một số đặc điểm khác biệt của hai lọai hợp đồng như sau: ...... 44 Bảng 3.8: Hai cách chính phân lọai bưởi .................................................. 46 Bảng 3.9: Giá bán lẻ bưởi tại Thanh Sơn so với Hà Nội .......................... 49 Bảng 3.10: Đánh giá lợi ích của các tác nhân khi tham gia chuỗi giá trị bưởi Diễn huyện Thanh Sơn tỉnh Phú Thọ ............................... 51 Bảng 3.11: Đánh giá mức độ sẵn sàng tham gia chuỗi giá trị củacác tác nhân bưởi Diễn huyện Thanh Sơn tỉnh Phú Thọ ...................... 53 Bảng 3.12: Đánh giá những thuân lợi trong phát triển chuỗi giá trịbưởi Diễn huyện Thanh Sơn tỉnh Phú Thọ ....................................... 54 Bảng 3.13: Đánh giá những khó khăn trong phát triển chuỗi giá trị bưởi Diễn huyện Thanh Sơn tỉnh Phú Thọ ....................................... 55
viii DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ Sơ đồ 3.1: Chuỗi giá trị Buởi Diễn tại huyện Thanh Sơn ................................. 41 Sơ đồ 3.2: Kênh phân phối bưởi Diễn Thanh Sơn đối với nông dân ........... 42 Sơ đồ 3.3: Kênh phân phối bưởi Diễn Thanh Sơn đối với thương lái .......... 46 Sơ đồ 3.4: Người bán sỉ vàcác quan hệ trực tiếp .......................................... 48
ix TRÍCH YẾU LUẬN VĂN Tên tác giả: Lỗ Thị Quỳnh Nga Tên luận văn: Phân tích chuỗi giá trị bưởi Diễn trên địa bàn huyện Thanh Sơn, tỉnh Phú Thọ Ngành: Kinh tế nông nghiệp Mã số 8.62.01.15 1. Mục tiêu nghiên cứu Luận văn “Phân tích chuỗi giá trị bưởi Diễn trên địa bàn huyện Thanh Sơn, tỉnh Phú Thọ” nghiên cứu với mục tiêu: - Góp phần hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về Chuỗi giá trị - Phân tích thực trạng chuỗi giá trị bưởi Diễn trên địa bàn huyện Thanh Sơn tỉnh Phú Thọ - Đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả chuỗi giá trị bưởi Diễn trên địa bàn huyện Thanh Sơn tỉnh Phú Thọ. 2. Phương pháp nghiên cứu Phương pháp thu thập thông tin: Thu thập tài liệu thứ cấp và sơ cấp. Điều tra các tác nhân trong chuỗi giá trị bưởi Diễn tại huyện Thanh Sơn tỉnh Phú Thọ Phương pháp phân tích số liệu: Phương pháp so sánh, phương pháp thống kê mô tả, phương pháp phân tích SWOT và sử dụng thang đo Liket. 3. Kết quả nghiên cứu Trong nghiên cứu này tôi tập trung phân tích, đánh giá thực trạng trồng và liên kết chuỗi giá trị của bưởi Diễn. Đánh giá sự hài lòng của các tác nhân khi tham gia chuỗi giá trị bưởi Diễn tại Thanh Sơn thông qua đó phân tích điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội, thách thức trong liên kết chuỗi giá trị bưởi Diễn tại huyện Thanh Sơn tỉnh Phú Thọ Huyện Thanh Sơn có diện tích tự nhiên là: 62.110,40ha, dân số khoảng 12 vạn người bao gồm 14 dân tộc anh em sinh sống, trong đó dân tộc thiểu số chiếm 58%, huyện có 23 đơn vị hành chính gồm 22 xã và 01 thị trấn, 21 xã khó
x khăn, tiềm năng lao động, đất đai thuận lợi cho phát triển diện tích bưởi Diễn. Hiện nay trên địa bàn huyện Thanh Sơn có trồng 3 loại bưởi là bưởi Diễn, bưởi Da Xanh và bưởi Đỏ với tổng diện tích là 478,23 ha trong đó diện tích trồng bưởi Diễn chiếm đến gần 99% diện tích trồng bưởi hiện nay của huyện Thanh Sơn. Diện tích Bưởi thu hoạch chủ yếu được phân bổ tại các xã Tất Thắng với diện tích Bưởi Diễn cho thu hoạch là 28,68 ha, xã Tân Lập là 20,66 ha đã cho thu hoạch và xã Tân Minh là 16,44ha. Chuỗi giá trị của bưởi diễn huyện Thanh Sơnthông qua 3 kênh chính Kênh 1: bao gồm các khâu: Nông dân Thương lái nhỏ  Người bán sỉ  Người bán lẻ  Người tiêu dùng. Kênh 2: bao gồm các khâu: Nông dân Thương lái lớn  Người bán sỉ  Người bán lẻ  Người tiêu dùng. Kênh 3: bao gồm các khâu: Nông dân  Tự bán lẻ  Người tiêu dùng Qua khảo sát đánh giá tác giả thấy các tác nhân của chuỗi giá trị bưởi Diễn huyện Thanh Sơn đều thấy hài lòng với lợi ích khi tham gia chuỗi giá trị, đều thấy được sự thuận lợi và khó khăn khi tham gia chuỗi giá trị. Trên cơ sở thực trạng đó luận văn đã đưa ra đề xuất các giải pháp phát triển chuỗi giá trị bưởi Diễn như: (1) Công tác chỉ đạo, tổ chức sản xuất, (2) Công tác khuyến nông, dịch vụ sản xuất, (3) Công tác quản lý Nhà nước. (4) Về chính sách (5) Liên kết trong sản xuất - tiêu thụ sản phẩm bưởi Diễn. Các giải pháp này nhằm phát triển chuỗi giá trị bưởi Diện Thanh Sơn một cách bền vững.
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Cùng với sự nghiệp đổi mới của đất nước nền nông nghiệp nông thôn của nước ta đã có những bước phát triển nhanh, liên tục và khá toàn diện. Đặc biệt là sản xuất cây ăn quả đã và đang góp phần quan trọng vào ổn định đời sống kinh tế, chính trị tạo cơ sở thuận lợi cho việc phát triển kinh tế xã hội của đất nước. Phát triển kinh tế sản xuất cây Bưởi diễn cũng như bất kỳ ngành sản xuất kinh doanh nào, muốn tồn tại và phát triển, đứng vững trên thương trường thì vấn đề hiệu quả kinh tế phải được đặt lên hàng đầu. Qua mỗi thời kỳ sản xuất kinh doanh cần phải phân tích tìm ra được những thuận lợi, khó khăn hay những vấn đề còn tồn tại, từ đó có được hướng khắc phục tổ chức sản xuất, trong chu kỳ sản xuất sao cho mang lại hiệu quả kinh tế cao nhất. Phú Thọ là một tỉnh thuộc khu vực trung du và miền núi phía Bắc. Là tỉnh có rất nhiều sản phẩm nông nghiệp đặc sản có giá trị kinh tế cao. Dưới sự cố gắng của người dân cùng chính quyền địa phương. Nhiều sản phẩm đã có sự phát triển mạnh, có chỗ đứng trên thị trường cũng như từng bước xây dựng thương hiệu vững chắc.Bưởi diễn tại huyện Thanh Sơn, huyện miền núi của tỉnh Phú Thọ là một sản phẩm đem lại hiệu quả kinh tế cao, góp phần quan trọng vào công cuộc phát triển kinh tế địa phương. Nhiều cơ sở thu mua và chợ đầu mối hoa quả đã hình thành và phát triển một cách tự phát thu hút nhiều bạn hàng đến đây để giao dịch buôn bán nhiều loại hoa quả mà đặc biệt là quả bưởi Diễn. Có thể khẳng định rằng, bưởi Diễn là một loại trái cây quan trọng, mang lại hiệu quả kinh tế cao và có triển vọng của tỉnh Phú Thọ, đặc biệt ở huyện Thanh Sơn. Như vậy, có thể nói bưởi Diễn là một sản phẩm trái cây có tiềm năng của huyện, mang lại thu nhập cao cho người nông dân với thị trường tiêu
2 thụ rộng lớn cả trong và ngoài huyện, đồng thời, theo chiến lược phát triển nông nghiệp của huyện thì bưởi là một trong các loại trái cây mũi nhọn trong việc phát triển cây ăn quả có múi phát triển nông nghiệp với quy mô lớn, tính chuyên nghiệp và thương mại cao trên địa bàn huyện Thanh Sơn. Tuy nhiên, để có định hướng phát triển phù hợp, huyện Thanh Sơn tỉnh Phú Thọ liên kết chuỗi giá trị bưởi Diễn ở các khía cạnh kỹ thuật, kinh tế và thương mại. Có thể thấy rằng, từ trước đến nay, mặc dù đã có một số đề tài nghiên cứu về cây ăn quả ở tỉnh Phú Thọ, nhưng chưa có đề tài nào nghiên cứu sâu cho cây bưởi Diễn ở Phú Thọ và chủ yếu nghiên cứu thiên về khía cạnh kỹ thuật. Vì vậy, ở góc độ quản lý nhận thấy rằng người sản xuất cũng như các tác nhân thương mại còn thiếu hụt về kiến thức thị trường, thương mại và tổ chức sản xuất bưởi Diễn. Vì thế, đề tài “Phân tích chuỗi giá trị bưởi Diễn trên địa bàn huyện Thanh Sơn, tỉnh Phú Thọ” có khả năng ứng dụng và giải quyết được các vấn đề trên. Thông qua kết quả nghiên cứu sẽ giúp cho huyện Thanh Sơn định hướng các chính sách cụ thể nhằm phát triển sản xuất và tiêu thụ sản phẩm bưởi Diễn, góp phần nâng cao thu nhập cho người trồng bưởi Diễn và tạo việc làm cho lao động nông thôn.Việc nghiên cứu chuỗi giá trị bưởi Diễn để thấy được bức tranh tổng thể về ngành, về thị trường cùng với từng tác nhân tham gia chuỗi; tìm hiểu mức độ đầu tư, chi phí, đóng góp và thu nhập của từng tác nhân trong chuỗi là cần thiết giúp cho cơ quan chuyên môn hoạch định chính sách cũng như các tổ chức cá nhân có liên quan khác ra các quyết định về sản xuất, kinh doanh và nghiên cứu của mình. 2. Mục tiêu nghiên cứu - Góp phần hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về Chuỗi giá trị - Phân tích thực trạng chuỗi giá trị bưởi Diễn trên địa bàn huyện Thanh Sơn, tỉnh Phú Thọ - Đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả chuỗi giá trị bưởi Diễn trên địa bàn huyện Thanh Sơn, tỉnh Phú Thọ. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận văn là các tác nhân trong chuỗi giá trị bưởi Diễn trên địa bàn huyện Thanh Sơn, tỉnh Phú Thọ gồm hộ trồng bưởi diễn, người thu gom, cơ sở chế biến, doanh nghiệp, nhà phân phối, người tiêu dùng. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Về nội dung: Luận văn tập trung nghiên cứu thực trạng sản xuất bưởi Diễn và các tác nhân tham gia trong chuỗi giá trị bưởi diễn huyện Thanh Sơn, tỉnh Phú Thọ - Về địa bàn nghiên cứu: huyện Thanh Sơn, tỉnh Phú Thọ - Về thời gian nghiên cứu: Thu thập số liệu thứ cấp từ năm 2017 - 2019. Số liệu sơ cấp thu thập năm 2019. 4. Ý nghĩa của đề tài 4.1. Ý nghĩa trong học tập và nghiên cứu khoa học - Kết quả nghiên cứu của đề tài là cơ sở để xác định được hiện trạng của chuỗi giá trị. - Lập sơ đồ chuỗi giá trị, phân tích chi phí lợi nhuận theo từng tác nhân, theo từng kênh phân phối. - Chỉ ra các tác nhân chính trong chuỗi giá trị để đưa ra can thiệp hợp lý. - Xác định được địa điểm để triển khai các tác động. 4.2. Ý nghĩa trong thực tiễn - Là tài liệu tham khảo giúp huyện Thanh Sơn xây dựng quy hoạch phát triển buởi Diễn. Có ý nghĩa thiết thực cho quá trình nâng cao hiệu quả chuỗi giá trị buởi Diễn tại huyện Thanh Sơn và đối với các địa phương có điều kiện tương tự. - Đề tài góp phần cung cấp thông tin cho các tác nhân trong chuỗi giá trị, đặc biệt là cho người sản xuất (nông dân nghèo) và các nhà quản lý xây dựng chính sách khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư vào lĩnh vực sản xuất nông nghiệp.
4 Chương 1 CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA ĐỀ TÀI 1.1. Cơ sở lý luận của đề tài 1.1.1. Một số khái niệm cơ bản 1.1.1.1. Khái niệm chuỗi giá trị * Chuỗi giá trị theo khung Michael Porter Chuỗi giá trị cũng được biết đến như là chuỗi giá trị phân tích, là một khái niệm từ quản lý kinh doanh đầu tiên đã được mô tả và phổ cập bởi Michael Porter vào năm 1985 trong cuốn sách best-seller của ông có tựa đề: “Competitive Advantage: Creating and Sustaining Superior Performance” Theo Michael Porter thì chuỗi giá trị của một ngành, một doanh nghiệp bao gồm các hoạt động chính và các hoạt động bổ trợ tạo nên lợi thế cạnh tranh khi được cấu hình một cách thích hợp…Theo đó, chuỗi giá trị là một chuỗi các hoạt động mà các sản phẩm trải qua tất cả các hoạt động của chuỗi theo một thứ tự và tại mỗi hoạt động thì sản phẩm đó gia tăng thêm một số giá trị. Chuỗi các hoạt động cung cấp cho các sản phẩm nhiều giá trị gia tăng hơn tổng giá trị gia tăng của tất cả các hoạt động cộng lại (Sổ tay nghiên cứu chuỗi giá trị). Chuỗi giá trị là khung mẫu cơ sở để suy nghĩ một cách chiến lược về hoạt động trong doanh nghiệp, đồng thời đánh giá chi phí và vai trò tương đối của chúng trong việc khác biệt hóa. Khác biệt giữa giá trị với chi phí thực hiện các hoạt động cần thiết để tạo ra sản phẩm/ dịch vụ ấy sẽ quyết định mức lợi nhuận. Chuỗi giá trị giúp ta hiểu rõ các nguồn gốc của giá trị cho người mua đảm bảo một mức giá cao hơn cho sản phẩm, cũng như lý do tại sao sản phẩm này có thể thay thế sản phẩm khác. Chiến lược là một cách sắp xếp và kết hợp nội tại các hoạt động một cách nhất quán, cách thức này phân biệt rõ ràng doanh nghiệp này với doanh nghiệp khác. Chuỗi giá trị theo Kaplinsky và Morris: “Chuỗi giá trị bao gồm toàn bộ
5 các hoạt động cần thiết để đưa ra một sản phẩm hoặc dịch vụ từ một ý tưởng thông qua các giai đoạn sản xuất khác nhau, phân phối sản phẩm đến người tiêu dùng cuối cùng và vứt bỏ sau khi sử dụng”. Chuỗi giá trị tồn tại khi mà tất cả các tác nhân tham gia vào hoạt động của chuỗi theo cách để tối ưu hoá việc tạo ra giá trị dọc theo chuỗi...(Sổ tay nghiên cứu chuỗi giá trị) Theo Kaplinsky và Morris (2001), việc phân tích chuỗi giá trị gồm những nội dung sau: - Xác định tác nhân đầu tiên để bắt đầu thực hiện nghiên cứu; - Lập sơ đồ chuỗi giá trị: Quá trình lập sơ đồ chuỗi cần xác định và vẽ các quá trình cốt lõi trong chuỗi; Xác định các tác nhân trong mỗi quá trình; Vẽ dòng luân chuyển sản phẩm giữa các tác nhân dọc theo chuỗi, bao gồm dòng luân chuyển về địa lý; Xác định khối lượng sản phẩm giao dịch luân chuyển giữa các tác nhân; Xác định sự thay đổi giá trị qua mỗi quá trình; Xác định các phương thức liên kết và giao dịch giữa các tác nhân trong chuỗi. - Xác định những phân đoạn thị trường của sản phẩm và các yếu tố thành công then chốt cho sản phẩm trên thị trường; - Xác định cách thức nhà sản xuất kết nối với thị trường, đánh giá đặc điểm và vai trò của người mua và người bán trên thị trường; - Đánh giá và kiểm tra hiệu quả vận hành chuỗi giá trị: Tức là đánh giá khả năng cạnh tranh về chi phí, chất lượng, thỏa mãn nhu cầu đa dạng của khách hàng, năng lực thực hiện cải tiến cho sản phẩm cũng như quá trình tạo ra giá trị; - Quản trị chuỗi giá trị: Đánh giá sức mạnh của quyền lực chi phối thị trường ở các tác nhân, xác định tác nhân then chốt và quan trọng nhất trong việc xây dựng chuỗi giá trị bền vững; - Các vấn đề liên quan đến phân phối lợi ích, giá trị gia tăng, rủi ro, rào cản gia nhập ngành… Như vậy, chuỗi giá trị hàng hóa - dịch vụ là nói đến những hoạt động cần
6 thiết để biến một sản phẩm (hoặc một dịch vụ) từ lúc còn là khái niệm khác nhau, đến khi phân phối tới người tiêu dùng cuối cùng và vứt bỏ sau khi đã sử dụng. Một chuỗi giá trị tồn tại khi tất cả những người tham gia trong chuỗi hoạt động và có trách nhiệm tạo ra giá trị tối đa trong toàn chuỗi. (Võ Thị Thanh Lộc, 2013) Chúng ta có thể hiểu khái niệm này theo nghĩa hẹp hoặc nghĩa rộng: Nếu hiểu chuỗi giá trị theo nghĩa hẹp thì chuỗi giá trị là một khối liên kết dọc hoặc một mạng liên kết giữa một số tổ chức kinh doanh độc lập trong một chuỗi sản xuất. Hay nói cách khác một chuỗi giá trị gồm một loạt các hoạt động thực hiện trong một đơn vị sản xuất để sản xuất ra một sản phẩm nhất định. Tất cả các hoạt động này tạo thành một “chuỗi” kết nối người sản xuất với người tiêu dùng, mặt khác mỗi hoạt động lại bổ sung giá trị cho sản phẩm cuối cùng. Nếu hiểu Chuỗi giá trị theo nghĩa rộng thì đó là một phức hợp những hoạt động do nhiều người tham gia khác nhau thực hiện để biến một nguyên liệu thô thành thành phẩm được bán lẻ. Kết quả của chuỗi có được khi sản phẩm đã được bán cho người tiêu dùng cuối cùng Như vậy, khái niệm về chuỗi giá trị đã bao hàm cả tổ chức và điều phối, các chiến lược và quan hệ quyền lực của những người tham gia khác nhau trong chuỗi. 1.1.1.2. Khái niệm chuỗi giá trị nông sản Các nghiên cứu về chuỗi giá trị nông sản sử dụng thuật ngữ “chuỗi giá trị” hay “chuỗi cung ứng” để mô tả chuỗi giá trị nông sản. FAO (2010) định nghĩa: “Chuỗi giá trị nông sản bao gồm tập hợp các tác nhân và hoạt động đưa một sản phẩm nông sản từ sản xuất đến người tiêu dùng cuối cùng, theo đó, giá trị của sản phẩm được gia tăng trong mỗi khâu trung gian. Một chuỗi giá trị có thể là một liên kết dọc hay một mạng lưới các tác nhân độc lập với nhau vào các khâu chế biến, đóng gói, bảo quản, vận chuyển, và phân phối”. (Võ Thị Thanh Lộc, 2013)
7 Như vậy, khái niệm chuỗi giá trị nông sản cũng mang những đặc điểm của khái niệm chung về chuỗi giá trị, đó là mô tả chuỗi những hoạt động để đưa 1 sản phẩm từ sản xuất đến tiêu dùng cuối cùng. Các hoạt động trong chuỗi giá trị nông sản bao gồm sản xuất, thu gom, chế biến, bán buôn, bán lẻ cũng như các chức năng hỗ trợ như cung ứng vật tư đầu vào, dịch vụ tài chính, dịch vụ hậu cần, đóng gói và marketing. Chuỗi giá trị bị ảnh hưởng bởi các đặc tính của sản phẩm nông sản. Sản phẩm nông sản có các đặc tính đặc thù như tính mùa vụ, mau hỏng, chất lượng không đồng nhất, vấn đề vệ sinh an toàn thực phẩm của sản phẩm. Những đặc tính những vấn đề trong tổ chức, hoạt động, và hiệu suất của chuỗi, từ đó ảnh hưởng tới đặc điểm của chuỗi. 1.1.1.3. Các khái niệm khác liên quan * Chuỗi sản xuất - cung ứng: Đây là khái niệm mới sử dụng trong kinh tế thị trường với mục tiêu chính là sản xuất hàng hoá theo ngành hàng. Từ các quan điểm của các nhà kinh tế khác nhau chúng tôi cho rằng, một chuỗi sản xuất được hiểu đó là tất cả các bên tham gia vào một hoạt động kinh tế có sử dụng các yếu tố đầu vào để tạo ra một sản phẩm hoàn chỉnh và chuyển giao sản phẩm đó tới người tiêu dùng cuối cùng. Trong một chuỗi sản xuất - cung ứng: Dòng luân chuyển thông tin thường không phải là chủ yếu mà mục tiêu chính hướng đến là chi phí và giá. Chiến lược sản xuất thường tập trung vào các sản phẩm, hàng hoá cơ bản. Định hướng của chuỗi sản xuất - cung ứng chủ yếu là hướng cung... Vấn đề trọng tâm của chuỗi sản xuất chính là khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp và kết cấu tổ chức trong chuỗi các tác nhân tham gia độc lập. * Ngành hàng: Vào những năm 1960, phương pháp phân tích ngành hàng (Filière) được sử dụng nhằm xây dựng các giải pháp thúc đẩy các hệ thống sản xuất nông nghiệp. Các vấn đề được quan tâm nhiều nhất đó là làm thế nào để các hệ thống sản xuất tại địa phương được kết nối với công nghiệp chế biến, thương mại, xuất khẩu và tiêu dùng nông sản. Bước sang những năm 1980,
8 phân tích ngành hàng được sử dụng và nhấn mạnh vào giải quyết các vấn đề chính sách của ngành nông nghiệp, sau đó phương pháp này được phát triển và bổ sung thêm sự tham gia của các vấn đề thể chế trong ngành hàng (GTZ Eschborn, 2007). Nói một cách khác, có thể hiểu ngành hàng là "Tập hợp những tác nhân (hay những phần hợp thành tác nhân) kinh tế đóng góp trực tiếp vào sản xuất tiếp đó là gia công, chế biến và tiêu thụ ở một thị trường hoàn hảo của sản phẩm nông nghiệp". Như vậy, nói đến ngành hàng là ta hình dung đó là một chuỗi, một quá trình khép kín, có điểm đầu và điểm kết thúc, bao gồm nhiều yếu tố động, có quan hệ móc xích với nhau. Sự tăng lên hay giảm đi của yếu tố này có thể ảnh hưởng tích cực hay tiêu cực tới các yếu tố khác. Trong quá tình vận hành của một ngành hàng đã tạo ra sự dịch chuyển các luồng vật chất trong ngành hàng đó. Sự dịch chuyển được xem xét theo ba dạng sau: - Sự dịch chuyển về mặt thời gian. - Sự dịch chuyển về mặt không gian: - Sự dịch chuyển về mặt tính chất (hình thái của sản phẩm): Nói chung, ngành hàng bao gồm toàn bộ các hoạt động được gắn kết chặt chẽ với nhau trong một quá trình từ sản xuất, vận chuyển, chế biến đến phân phối sản phẩm nhằm thoả mãn nhu cầu tiêu dùng của khách hàng. Chúng ta thấy rằng ngành hàng là một chuỗi tác nghiệp, chuỗi các tác nhân và cũng là một chuỗi những thị trường, nó kéo theo những luồng vật chất và những bù đắp bằng giá trị tiền tệ. * Tác nhân: Tác nhân là một "tế bào" sơ cấp với các hoạt động kinh tế, độc lập và tự quyết định hành vi của mình. Có thể hiểu rằng, tác nhân là những hộ, những doanh nghiệp, những cá nhân tham gia trong ngành hàng thông qua hoạt động kinh tế của họ. Tác nhân được phân ra làm hai loại: