Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Quản lý thu bảo hiểm xã hội trên địa bàn quận Nam Từ Liêm – Thành phố Hà Nội

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:88

Thêm vào BST

Báo xấu

26
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của luận văn nhằm nghiên cứu những vấn đề lý luận cơ bản về quản lý thu BHXH thông qua việc trình bày khái quát về hoạt động thu BHXH, nội dung quản lý thu BHXH, phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý thu BHXH của cơ quan BHXH, nghiên cứu kinh nghiệm quản lý thu BHXH của các địa phương khác để rút ra bài học kinh nghiệm cho BHXH quận Nam Từ Liêm.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Quản lý thu bảo hiểm xã hội trên địa bàn quận Nam Từ Liêm – Thành phố Hà Nội

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC THƢƠNG MẠI LƢU TRẦN MINH ANH QUẢN LÝ THU BHXH TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN NAM TỪ LIÊM – THÀNH PHỐ HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Hà nội, Năm 2020
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC THƢƠNG MẠI LƢU TRẦN MINH ANH QUẢN LÝ THU BHXH TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN NAM TỪ LIÊM – THÀNH PHỐ HÀ NỘI Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Mã số : 8340410 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS Chu Thị Thủy Hà nội, 2020
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan: (i) Luận văn này là sản phẩm nghiên cứu của tôi, (ii) Số liệu trong luận văn được điều tra trung thực, (iii) Tôi xin chịu trách nhiệm về nghiên cứu của mình. Tác giả luận văn Lƣu Trần Anh Minh
ii LỜI CẢM ƠN Trước tiên, tôi xin được gửi lời cảm ơn đến tất cả quý thầy cô đã giảng dạy trong chương trình đào tạo cao học chuyên ngành Quản lý kinh tế, lớp CH24B.QLKT, những người đã truyền đạt cho tôi những kiến thức hữu ích làm cơ sở cho tôi thực hiện tốt luận văn này. Tôi xin chân thành cảm ơn TS. Chu Thị Thủy đã tận tình hướng dẫn cho tôi trong thời gian thực hiện luận văn, đã chỉ bảo cho tôi nhiều kinh nghiệm thực hiện đề tài. Tôi cũng xin cảm ơn đến tất cả các anh, chị, đồng nghiệp đã giúp đỡ tôi trong quá trình thu thập tài liệu, số liệu, thông tin của luận văn. Sau cùng tôi xin gửi lời biết ơn sâu sắc đến gia đình đã luôn tạo điều kiện tốt nhất cho tôi trong suốt quá trình học cũng như thực hiện luận văn. Mặc dù đã hết sức cố gắng, nhưng do trình độ còn hạn chế và thời gian hạn hẹp, chắc chắn luận văn còn có những thiếu sót nhất định. Rất mong thầy cô và bạn đọc góp ý. Xin trân trọng cám ơn! Tác giả luận văn Lƣu Trần Anh Minh
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................... 0 LỜI CẢM ƠN.............................................................................................................ii MỤC LỤC ..................................................................................................................ii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT................................................................................... vi DANH MỤC BẢNG, HÌNH, SƠ ĐỒ .....................................................................vii PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................ 0 1. Tính cấp thiết của đề tài ....................................................................................... 1 2. Tổng quan tình hình nghiên cứu ......................................................................... 3 3. Các mục tiêu nghiên cứu ...................................................................................... 4 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ....................................................................... 5 5. Phƣơng pháp nghiên cứu ....................................................................................... 5 6. Ý nghĩa của nghiên cứu ........................................................................................ 6 7. Kết cấu của đề tài .................................................................................................. 6 CHƢƠNG 1: MỘT SỐ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN, HUYỆN ........................................................................... 7 1.1. Khái niệm về quản lý thu bảo hiểm xã hội tại bảo hiểm xã hội quận, huyện7 1.1.1. Khái niệm bảo hiểm và bảo hiểm xã hội ......................................................... 7 1.1.2. Thu bảo hiểm xã hội ........................................................................................ 8 1.1.3. Khái niệm quản lý và quản lý thu bảo hiểm xã hội ...................................... 11 1.1.4. Cơ quan bảo hiểm xã hội quận, huyện và vai trò thu bảo hiểm xã hội....... 13 1.2. Nội dung quản lý thu bảo hiểm xã hội tại bảo hiểm xã hội quận, huyện .... 16 1.2.1. Các chính sách pháp luật về thu bảo hiểm xã hội ........................................ 16 1.2.2. Lập và giao kế hoạch thu bảo hiểm xã hội ................................................... 19 1.2.3. Xác định đối tượng tham gia và căn cứ đóng bảo hiểm xã hội ................... 21 1.2.4. Tổ chức thu và đôn đốc các đơn vị nộp bảo hiểm xã hội ............................. 25 1.2.5. Thanh tra, kiểm tra thu bảo hiểm xã hội ...................................................... 27 1.3. Các yếu tố ảnh hƣởng đến quản lý thu bảo hiểm xã hội trên địa bàn quận, huyện. ....................................................................................................................... 28
iv 1.3.1. Yếu tố khách quan.......................................................................................... 28 1.3.2. Yếu tố chủ quan.............................................................................................. 29 CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN NAM TỪ LIÊM, THÀNH PHỐ .............................................. 31 HÀ NỘI .................................................................................................................... 31 2.1. Giới thiệu chung về quận Nam Từ Liêm và bảo hiểm xã hội quận Nam Từ Liêm , thành phố Hà Nội ........................................................................................ 31 2.1.1. Đặc điểm địa lý, đặc điểm tự nhiên và tình hình kinh tế xã hội quận Nam Từ Liêm ảnh hưởng đến quản lý thu BHXH. ........................................................ 31 2.1.2. Lịch sử hình thành và phát triển của Bảo hiểm xã hội quận Nam Từ Liêm32 2.2. Thực trạng quản lý thu bảo hiểm xã hội trên đại bàn quận Nam Từ Liêm, thành phố Hà Nội. ................................................................................................... 39 2.2.1. Thực trạng ban hành và thực hiện các chính sách pháp luật về BHXH .... 39 2.2.2. Thực trạng lập kế hoạch thu BHXH tại BHXH Quận Nam Từ Liêm ........ 41 2.2.3. Xác định đối tượng tham gia và căn cứ thu Bảo hiểm xã hội ..................... 42 2.2.5. Thanh tra, kiểm tra thu bảo hiểm xã hội ...................................................... 55 2.3. Đánh giá thực trạng chung qua nghiên cứu quản lý thu bảo hiểm xã hội trên địa bàn quận Nam Từ Liêm, thành phố Hà Nội. ......................................... 55 2.3.1. Những thành công ......................................................................................... 55 2.3.2. Những hạn chế và nguyên nhân ................................................................... 57 CHƢƠNG 3: ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP VÀ KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN NAM TỪ LIÊM, THÀNH PHỐ HÀ NỘI TRONG THỜI GIAN TỚI ............................................ 63 3.1. Phƣơng hƣớng và nhiệm vụ quản lý thu bảo hiểm xã hội trên địa bàn quận Nam Từ Liêm giai đoạn 2020 – 2025. .................................................................... 63 3.2. Một số giải pháp nhằm hoàn thiện quản lý thu bảo hiểm xã hội trên địa bàn quận Nam Từ Liêm giai đoạn 2020 – 2025 .................................................... 64 3.2.1. Hoàn thiện lập kế hoạch thu Bảo hiểm xã hội ............................................. 64 3.2.2. Hoàn thiện tổ chức thu bảo hiểm xã hội ...................................................... 67
v 3.2.3. Đẩy mạnh thông tin, tuyên truyền về BHXH đến các đối tượng ................. 70 3.2.3. Hoàn thiện thanh tra, kiểm tra thu bảo hiểm xã hôi.................................... 72 3.3. Một số kiến nghị nhằm hoàn thiện quản lý thu BHXH trên địa bàn quận Nam Từ Liêm, TP Hà Nội ...................................................................................... 73 3.3.1. Đối với cơ quan quản lý nhà nước ................................................................ 73 3.3.2. Đối với tổ chức công đoàn và đại diện người sử dụng lao động trên địa bàn TP Hà Nội ................................................................................................................. 75 KẾT LUẬN .............................................................................................................. 76 TÀI LIỆU THAM KHẢO
vi DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Từ viết tắt Giải nghĩa BHTN Bảo hiểm thất nghiệp BHXH Bảo hiểm xã hội BHYT Bảo hiểm y tế DN Doanh nghiệp DNNN Doanh nghiệp nhà nước DSPHSK Dưỡng sức phục hồi sức khỏe ĐTNN Đầu tư nước ngoài HCSN Hành chính sự nghiệp HTX Hợp tác xã NLĐ Người lao động NSDLĐ Người sử dụng lao động KCB Khám chữa bệnh TNLĐ-BNN Tai nạn lao động- bệnh nghề nghiệp TP Thành phố SXKD Sản xuất kinh doanh
vii DANH MỤC BẢNG, HÌNH, SƠ ĐỒ Bảng 2.1: Chi tiết đội ngũ cán bộ của BHXH Nam Từ Liêm (2019) .................................. 38 Bảng 2.2: Tình hình thu BHXH trên địa bàn quận Nam Từ Liêm giai đoạn....................... 41 2017 – 2019 ......................................................................................................................... 41 Bảng 2.3: Số đơn vị sử dụng lao động tham gia BHXH bắt buộc giai đoạn (2017 – 2019) 44 Bảng 2.4: So sánh số đơn vị sử dụng lao động tham gia BHXH bắt buộc giai đoạn (2017 – 2019) .................................................................................................................................... 45 Bảng 2.5: Số lao động tham gia BHXH bắt buộc trong khối DNNQD 2017– 2019 ........... 48 Bảng 2.6: So sánh số người lao động tham gia BHXH bắt buộc giai đoạn ......................... 49 (2017 – 2019) ....................................................................................................................... 49 Bảng 2.7: Tình hình nợ đọng BHXH trên địa bàn quận Nam Từ Liêm .............................. 50 2017 - 2019 .......................................................................................................................... 50 Bảng 2.8: So sánh tỷ lệ nợ đọng BHXH giai đoạn (2017 – 2019) ...................................... 50 Bảng 2.9: Phân loại nợ đọng tính đến 31/12/2019............................................................... 50 Bảng 2.10: Kết quả thực hiện kế hoạch kiểm tra 2019 ........................................................ 55 Hình 2.1: Sơ đồ tổ chức bộ máy của BHXH quận Nam Từ Liêm ....................................... 36
1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Bảo hiểm xã hội (BHXH) gắn liền với sự phát triển kinh tế và xã hội, nên việc xác định đúng vai trò của BHXH trong cuộc sống, sự tác động của BHXH đối với đời sống của người lao động, với xã hội là một vấn đề cần đặt ra nghiêm túc. Cùng với công cuộc đổi mới đang diễn ra trên khắp các lĩnh vực, chính sách bảo hiểm xã hội cũng từng bước được sửa đổi để phù hợp với sự phát triển chung của nền kinh tế - xã hội. Vì vậy, nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn về bảo hiểm xã hội là một vấn đề cấp bách và cơ bản, không những của các nhà nghiên cứu, nhà quản lý, mà còn cả những người lao động với tư cách vừa là đối tượng, vừa là chủ thể của chính sách bảo hiểm xã hội. Quỹ BHXH là một bộ phận cốt lõi không thể thiếu được và có thể nói nó giữ vai trò quan trọng nhất trọng hoạt động BHXH. Việc thu quỹ BHXH ảnh hưởng trực tiếp đến việc chi trả các chế độ cho NLĐ và đảm bảo sự ổn định của chính sách BHXH trong tương lai. Do vậy, quản lý thu BHXH là nhiệm vụ quan trọng của ngành BHXH. Để quản lý thu BHXH đạt hiệu quả cao thì việc quản lý thu BHXH phải được tổ chức chặt chẽ, thống nhất, khoa học trong cả hệ thống, từ lập kế hoạch, phân cấp thu, quản lý tiền thu BHXH… Thực tiễn hoạt động thu BHXH giai đoạn vừa qua trên địa bàn quận Nam Từ Liêm tuy đã đạt được một số thành quả song hoạt động thu BHXH trên địa bàn quận Nam Từ Liêm cũng không tránh khỏi những hạn chế. Có rất nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng trên, một trong số những nguyên nhân là quản lý thu chưa phù hợp, sự phối hợp giữa các đơn vị liên quan thiếu chặt chẽ, nhịp nhàng và đồng bộ. Tuy nhiên, trong thực hiện chính sách BHXH, BHYT, BHTN của các DN còn gặp nhiều khó khăn, hạn chế, đặt ra những vấn đề cần quan tâm giải quyết, như sau: Không có cơ quan quản lý nhà nước nào chịu trách nhiệm và nắm rõ số DN ngoài nhà nước ở từng thời điểm có bao nhiêu đơn vị còn đang tồn tại, hoạt động, quản lý sử dụng lao động như thế nào? Tên của chủ DN là gì? Địa chỉ ở đâu? Việc sản xuất kinh doanh ra sao? Chấp hành pháp luật thế nào?
2 Việc đăng ký tham gia BHXH của các DN còn hạn chế, nhiều DN trốn đóng, không đăng ký tham gia hoặc đăng ký tham gia không đủ số người thuộc diện theo quy định trong khi việc quản lý lao động tại các DN còn rất nhiều bất cập. Tình trạng nợ đọng tiền đóng BHXH xảy ra thường xuyên, thậm chí có những DN lạm dụng quỹ BHXH chiếm dụng tiền đóng của NLĐ để sử dụng làm vốn sản xuất kinh doanh... Do đó, đã ảnh hưởng không nhỏ đến việc thực hiện chế độ, chính sách BHXH đối với NLĐ và kết quả thu BHXH. Công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật về chính sách BHXH của cơ quan BHXH và các đơn vị chưa thường xuyên công tác kiểm tra, xử lý vi phạm pháp luật đối với các chủ sử dụng lao động cố tình không đóng, đóng không đúng, không kịp thời hay không đầy đủ BHXH cho NLĐ còn chưa thực sự quyết liệt; giải quyết nợ đọng BHXH là một trong những vấn đề gây bức xúc hiện nay. Quản lý thu BHXH ảnh hưởng trực tiếp đến chi BHXH và quá trình thực hiện chính sách BHXH trong tương lai. Do BHXH cũng như các loại hình bảo hiểm khác đều dựa trên nguyên tắc có đóng có hưởng, việc thu nộp BHXH đã đặt ra yêu cầu thu đúng, thủ đủ, kịp thời. Nếu không thu được thì quỹ BHXH sẽ không có nguồn để chi trả các chế độ BHXH cho người lao động. Do đó, thực hiện thu BHXH có một vai trò quyết định, then chốt trong quá trình đảm bảo ổn định cho cuộc sống của người lao động cũng như các đơn vị sử dụng lao động được hoạt động bình thường. Do vậy, quản lý thu BHXH là nhiệm vụ quan trọng và khó khăn của ngành BHXH. Để khắc phục những hạn chế nêu trên, nhằm mở rộng và tăng trưởng nguồn thu BHXH, phát triển bền vững quỹ BHXH, rất cần có những giải pháp thiết thực, hiệu lực và hiệu quả trong thời gian tới. Từ nhận định nêu trên, học viên đã lựa chọn đề tài: “Quản lý thu BHXH trên địa bàn quận Nam Từ Liêm – Thành phố Hà Nội ” làm đề tài luận văn thạc sỹ của mình. Với mục tiêu giúp các cơ quan chức năng quản lý thu BHXH trên địa bàn quận Nam Từ Liêm nâng cao năng lực, thực hiện tốt chức năng, nhiệm vụ của mình.
3 2. Tổng quan tình hình nghiên cứu Các công trình nghiên cứu liên quan đến vấn đề quản lý thu bảo hiểm xã hội tại Việt Nam đã được công bố, đáng chú ý như: - Năm 2000, Bảo hiểm xã hội Việt Nam có đề tài nghiên cứu khoa học “Nghiên cứu xây dựng luận cứ khoa học cơ bản để hoàn thiện hệ thống Bảo hiểm xã hội ở Việt Nam”; do Tiến sĩ Kinh tế Nguyên Huy Ban chủ đề tài. Tác giả đã nêu những quan điểm và định hướng cơ bản để phát triển BHXH ở Việt Nam, đồng thời đề ra một số giải pháp cho việc hoạch định chính sách BHXH ở Việt Nam, phân tích đánh giá những thành tựu, cũng như những mặtđạt được của hệ thống chính sách BHXH và tổ chức thực hiện chính sách đó ở Việt Nam. - Năm 2005, Bảo hiểm xã hội Việt Nam có đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ mã số CB2005-10-51: “Nghiên cứu xây dựng lộ trình thực hiện Bảo hiểm xã hội đối với người lao động ở Việt Nam”; do Tiến sĩ Nguyên Tiến Phúc chủ đề tài. Đề tài đánh giá thực trạng về lao động và việc làm của Việt Nam trong thời gian qua, nêu được các thành tựu cũng như mặt hạn chế yếu kém ảnh hưởng đến thu nhập và khả năng tham gia BHXH của người lao động như thế nào. Đồng thời đề tài cũng sơ lược về quá trình phát triển kinh tế, xã hội ở nước ta trong những năm gần đây, nêu rõ những thành tựu và những tồn tại ảnh hưởng trực tiếp đến việc xây dựng lộ trình thực hiện BHXH ở nước ta trong thời gian tới. - Năm 2008, Bảo hiểm xã hội Việt Nam có đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ mã số CB2008-08-05: “Cơ sở khoa học xây dựng dữ liệu phục vụ cho mục tiêu tính toán cấn đối quỹ Bảo hiểm xã hội” do TS Trịnh Thị Hoa làm chủ nhiệm đề tài. Đề tài đánh giá được thực trạng hoạt động thống kê hiện nay của BHXH Việt Nam. Hoàn thiện hệ thống dữ liệu phục vụ hoạt động thống kê trong tính toán cân đối quỹ BHXH. Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ: “Chiến lược phát triển bảo hiểm xã hội phục vụ mục tiêu phát triển kinh tế – xã hội đến năm 2020” chủ nhiệm đề tài là TS. Nguyễn Huy Ban. Đề tài tập trung nghiên cứu mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế và phát
4 triển BHXH, những mục tiêu cơ bản trong phát triển nền kinh tế và xã hội ở Việt Nam; hoạt động BHXH là nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển kinh tế; những yêu cầu để phát triển BHXH đáp ứng sự phát triển kinh tế và xã hội. Đề tài đã nêu những quan điểm và định hướng cơ bản để phát triển BHXH ở Việt Nam, đồng thời đề ra một số giải pháp cho việc hoạch định chính sách BHXH ở Việt Nam, như dự báo dân số và lao động đến năm 2020; vấn đề BHXH cho các loại hình lao động thuộc các khu vực kinh tế khác nhau; các nguồn đóng góp, mức đóng góp và cơ chế quản lý sử dụng quỹ BHXH. Các công trình nghiên cứu trên đề cập tới thực trạng chất lượng quản lý thu Bảo hiểm xã hội trong cơ quan, đơn vị bảo hiểm xã hội thời gian qua. Đó là hướng nghiên cứu rộng, xung quanh vấn đề thu bảo hiểm xã hội nói chung hoặc nghiên cứu trên phương diện triết học, xã hội học, kinh tế học hay nghiên cứu sâu vào một trong những khía cạnh của BHXH. Ngoài ra, trong thực tiễn thực hiện chính sách BHXH, BHYT, BHTN trên địa bàn quuận Nam Từ Liêm, bên cạnh những kết quả đã đạt được còn phát sinh một số vấn đề cần quan tâm giải quyết, đó là: - Nhận thức, hiểu biết về BHXH của người lao động và DN còn hạn chế; ý thức chấp hành pháp luật về BHXH chưa cao. - Quá trình quản lý thu BHXH đối với các DN còn gặp khó khăn như: Việc quản lý đối với DN và người lao động thuộc diện bắt buộc tham gia BHXH; những vi phạm pháp 5 luật về BHXH chủ yếu diễn ra tại các doanh nghiệp với chiều hướng ngày càng gia tăng. Do đó, đề tài có tính cấp thiết cả về mặt lý luận và thực tiễn. 3. Các mục tiêu nghiên cứu - Về lý luận: Nghiên cứu những vấn đề lý luận cơ bản về quản lý thu BHXH thông qua việc trình bày khái quát về hoạt động thu BHXH, nội dung quản lý thu BHXH, phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý thu BHXH của cơ quan BHXH, nghiên cứu kinh nghiệm quản lý thu BHXH của các địa phương khác để rút ra bài học kinh nghiệm cho BHXH quận Nam Từ Liêm. - Về thực tiễn: Phân tích, đánh giá thực trạng quản lý thu BHXH, chỉ ra những thành công, hạn chế và nguyên nhân của những thành công, hạn chế trong
5 quản lý thu BHXH trên địa bàn quận Nam Từ Liêm giai đoạn 2017 - 2019. - Đề xuất các giải pháp và kiến nghị nhằm hoàn thiện quản lý thu BHXH trên địa bàn quận Nam Từ Liêm giai đoạn 2020 – 2025. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Những quy phạm pháp luật về BHXH liên quan đến quản lý thu BHXH, các quy định nghiệp vụ về quản lý thu BHXH của BHXH Việt Nam được áp dụng trên địa bàn quận Nam Từ Liêm. 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Không gian nghiên cứu: Phạm vi của đề tài chỉ tập trung nghiên cứu thực trạng quản lý thu BHXH trên địa bàn quận Nam Từ Liêm – TP Hà Nội. - Thời gian nghiên cứu: Các dữ liệu nghiên cứu sử dụng trong luận văn được thu thập từ năm 2017 đến năm 2019. Đề xuất các giải pháp hoàn thiện quản lý thu BHXH trên địa bàn quận Nam Từ Liêm 2020 – 2025. - Nội dung nghiên cứu: Nghiên cứu các vấn đề về thu, nộp BHXH của NLĐ, NSDLĐ và cơ quan BHXH, các yếu tố ảnh hưởng đến số thu BHXH, đối tượng nộp BHXH, phương thức thu, quy trình tổ chức quản lý thu, nguyên nhân trốn tránh nộp BHXH, những biện pháp chống thất thu BHXH. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu - Luận văn sử dụng phương pháp tiếp cận thực tế quan sát, điều tra, thu thập số liệu, phương pháp xử lý tài liệu lý luận, thực tế như thống kê, so sánh, tổng hợp và phân tích số liệu. - Phương pháp dự đoán, so sánh, phân tích định hướng hoạt động để xây dựng giải pháp phù hợp. Nguồn dữ liệu: Luận văn sử dụng dữ liệu được thu thập từ BHXH thành phố Hà Nội; BHXH quận Nam Từ Liêm và các nguồn bên ngoài khác, bao gồm: - Sách, giáo trình về quản lý thu BHXH - Dữ liệu thu thập từ tài liệu, thông tin báo cáo của BHXH thành phố Hà Nội: + Tài liệu giới thiệu về cơ quan: Lịch sử hình thành, cơ cấu tổ chức, chức năng,
6 nhiệm vụ, quyền hạn, các quy định ban hành về quản lý thu BHXH quận Nam Từ Liêm. + Các báo cáo hoạt động thu BHXH của đơn vị giai đoạn 2017 – 2019 và định hướng hoạt động của cơ quan đến năm 2025. - Dữ liệu được thu tập từ các nguồn bên ngoài khác: Tài liệu trên Website của cơ quan BHXH, tạp chí BHXH, các bài viết của chuyện gia kinh tế... 6. Ý nghĩa của nghiên cứu - Luận văn góp phần hệ thống hóa cơ sở lý luận về quản lý thu BHXH của cơ quan BHXH. - Phân tích thực trạng, từ đó đề ra những giải pháp cụ thể khả thi nhằm hoàn hiện quản lý thu BHXH tại BHXH quận Nam Từ Liêm, góp phần phát triển bền vững quỹ BHXH cũng như đảm bảo ổn định chính trị - xã hội, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo an sinh xã hội trên địa bàn quận Nam Từ Liêm, TP Hà Nội. 7. Kết cấu của đề tài Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo; phụ lục, luận văn được kết cấu thành 3 chương chính: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý thu bảo hiểm xã hội trên địa bàn quận, huyện. Chương 2: Thực trạng quản lý thu bảo hiểm xã hội trên địa bàn quận Nam Từ Liêm, TP Hà Nội. Chương 3: Đề xuất giải pháp và kiến nghị nhằm hoàn thiện quản lý thu bảo hiểm xã hội trên địa bàn quận Nam Từ Liêm, TP Hà Nội thời gian tới.
7 CHƢƠNG 1: MỘT SỐ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN, HUYỆN 1.1. Khái niệm về quản lý thu bảo hiểm xã hội trên địa bàn quận, huyện 1.1.1. Khái niệm bảo hiểm và bảo hiểm xã hội Bảo hiểm xã hội là một trong những loại hình bảo hiểm ra đời khá sớm và đến nay đã được thực hiện ở tất cả các nước trên thế giới. BHXH là một trong những chính sách xã hội cơ bản nhất của mỗi quốc gia, thể hiện trình độ văn minh, tiềm lực và sức mạnh kinh tế cũng như khả năng quản lý của quốc gia đó. Mầm mống của BHXH xuất hiện từ thế kỉ XIII tại Nam Âu, tuy nhiên nó chỉ mang tính sơ khai, với phạm vi nhỏ hẹp. Thời gian từ thế kỉ XVI đến thế kỉ XVIII một số nghiệp đoàn thợ thủ công ra đời, trong nghề nghiệp để bảo vệ lẫn nhau họ đã thành lập nên các quỹ tương trợ (năm 1973 ở Anh đã thành lập hội “bằng hữu” để giúp đỡ các hội viên khi bị ốm đau, tai nạn nghề nghiệp). Mặc dù đã có quá trình phát triển tương đối dài, nhưng cho đến nay còn có nhiều khái niệm về BHXH, chưa có khái niệm thống nhất. Bởi lẽ, BHXH được tiếp cận từ nhiều góc độ khác nhau thì các quan điểm đưa ra cũng khác nhau: - Theo PGS.TS. Nguyễn Văn Định (2007), Bảo hiểm xã hội là “sự đảm bảo thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập đối với người lao động khi họ gặp phải những biến cố làm giảm hoặc mất khả năng lao động, mất việc làm trên cơ sở hình thành và sử dụng một quỹ tiền tệ tập trung nhằm đảm bảo đời sống cho người lao động và gia đình họ, góp phần bảo đảm an toàn xã hội.”[24, tr.53]. Nhưng nếu tiếp cận từ góc độ khác, BHXH lại có thể được khái niệm hẹp hơn: Từ góc độ pháp luật: BHXH là một chế độ pháp định bảo vệ NLĐ, sử dụng tiền đóng góp của NLĐ, NSDLĐ và được tài trợ, bảo hộ của Nhà nước nhằm trợ cấp vật chất cho người được bảo hiểm và gia đình trong trường hợp bị giảm hoặc mất thu nhập bình thường do ốm đau, tai nạn lao động, thai sản, hết tuổi lao động theo quy định của pháp luật hoặc chết. Từ góc độ tài chính: BHXH là thuật (kỹ thuật) chia sẻ rủi ro và tài chính giữa
8 những người tham gia bảo hiểm theo quy định của pháp luật. Từ góc độ chính sách xã hội: BHXH là một chính sách xã hội nhằm đảm bảo đời sống vật chất cho NLĐ khi họ không may gặp phải các “rủi ro xã hội”, nhằm góp phần đảm bảo an toàn xã hội… - Theo quy định tại Điều 3 Luật Bảo hiểm xã hội: “BHXH là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của NLĐ khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, thai sản, TNLĐ, BNN, thất nghiệp, hết tuổi lao động hoặc chết, trên cơ sở đóng vào quỹ BHXH”[30, tr.2]. Như vậy, BHXH là Sự đảm bảo thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập cho người lao động, khi họ gặp phải biến cố, rủi ro làm suy giảm sức khỏe, mất khả năng lao động, mất việc làm, chết; gắn liền với quá trình tạo lập một quỹ tiền tệ tập trung được hình thành bởi các bên tham gia BHXH đóng góp và việc sử dụng quỹ đó cung cấp tài chính nhằm đảm bảo mức sống cơ bản cho bản thân NLĐ và những người ruột thịt của NLĐ trực tiếp phải nuôi dưỡng, góp phần đảm bảo an toàn xã hội. 1.1.2. Thu bảo hiểm xã hội 1.1.2.1. Khái niệm Thu BHXH là “việc Nhà nước dùng quyền lực của mình bắt buộc các đối tượng phải đóng BHXH theo mức phí quy định hoặc cho phép một số đối tượng tự nguyện tham gia, lựa chọn mức đóng và phương thức đóng phù hợp với thu nhập của mình. Trên cơ sở đó, hình thành nên một quỹ tiền tệ tập trung nhằm mục đích đảm bảo cho các hoạt động BHXH.” 1.1.2.2. Vai trò thu bảo hiểm xã hội Quỹ BHXH hiện đang được thực hiện nhằm đạt mục tiêu là một công quỹ độc lập với ngân sách nhà nước, nhằm đảm bảo về tài chính để chi trả các chế độ BHXH cho NLĐ. Vì thế công tác thu BHXH ngày càng trở thành khâu quan trọng và quyết định đến sự tồn tại và phát triển của việc thực hiện chính sách BHXH. - Thu BHXH là hoạt động thường xuyên và đa dạng của ngành BHXH nhằm đảm bảo nguồn quỹ tài chính BHXH đạt được tập trung thống nhất: Thu đóng góp BHXH là hoạt động của các cơ quan BHXH từ Trung ương đến địa phương cùng
9 với sự phối hợp của các ban ngành chức năng trên cơ sở quy định của pháp luật về thực hiện chính sách BHXH nhằm tạo ra nguồn tài chính tập trung từ việc đóng góp của các bên tham gia BHXH. Đồng thời tránh được tình trạng nợ đọng BHXH từ các cơ quan đơn vị, từ người tham gia BHXH. Qua đó, đảm bảo sự công bằng trong việc thực hiện và triển khai chính sách BHXH nói chung và giữa những người tham gia BHXH nói riêng. - Để chính sách BHXH được diễn ra thuận lợi thì thu BHXH có vai trò như một điều kiện cần và đủ trong quá trình tạo lập cùng thực hiện chính sách BHXH: Bởi đây là đầu vào, là nguồn hình thành cơ bản nhất trong quá trình tạo lập quỹ BHXH. Đồng thời đây cũng là một khâu bắt buộc đối với người tham gia BHXH thực hiện nghĩa vụ của mình. Do vậy công tác thu BHXH là một công việc đòi hỏi độ chính xác cao, thực hiện thường xuyên, liên tục, kéo dài trong nhiều năm và có sự biến động về mức đóng và số lượng người tham gia. - Thu BHXH vừa đảm bảo cho quỹ BHXH được tập trung về một mối, vừa đóng vai trò như một công cụ thanh kiểm tra số lượng người tham gia BHXH biến đổi ở từng khối lao động, cơ quan, đơn vị ở từng địa phương hoặc trên phạm vi toàn quốc. Bởi công tác thu BHXH cũng đòi hỏi phải được tổ chức tập trung thống nhất có sự ràng buộc chặt chẽ từ trên xuống dưới, đảm bảo an toàn tuyệt đối về tài chính, đảm bảo độ chính xác trong ghi chép kết quả đóng BHXH của từng cơ quan đơn vị cũng như của từng người lao động. Hơn nữa, hoạt động thu BHXH là hoạt động liên quan đến quyền lợi và nghĩa vụ của cả một đời người và có tính kế thừa, số thu BHXH một phần dựa trên số lượng người tham BHXH để tạo lập lên quỹ BHXH, cho nên nghiệp vụ của công tác thu BHXH có một vai trò hết sức quan trọng và rất cần thiết trong thực hiện chính sách BHXH. Bởi đây là khâu đầu tiên giúp cho chính sách BHXH thực hiện được các chức năng cũng như bản chất của mình. - Hoạt động thu BHXH ở hiện tại ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động chi và quá trình thực hiện chính sách BHXH trong tương lai. Do BHXH cũng như các loại hình bảo hiểm khác đều dựa trên cơ sở nguyên tắc có đóng có hưởng BHXH đã đặt ra yêu cầu quy định đối với công tác thu nộp BHXH. Nếu không thu được BHXH
10 thì quỹ BHXH không có nguồn để chi trả cho các chế độ BHXH cho NLĐ. Vậy hoạt động thu BHXH ảnh hưởng trực tiếp đến công tác chi và quá trình thực hiện chính sách BHXH. Do đó, thực hiện công tác thu BHXH đóng một vai trò quyết định, then chốt trong quá trình đảm bảo ổn định cho cuộc sống của NLĐ cũng như các đơn vị doanh nghiệp được hoạt động bình thường. 1.1.2.3. Nguyên tắc thu bảo hiểm xã hội Một là, thu bảo hiểm xã hội dựa trên các văn bản pháp luật; Hai là, thu đúng đối tượng, thu đủ số lượng và đảm bảo đúng thời gian quy định; Ba là, bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của người tham gia BHXH; Bốn là, bảo đảm hoạt động thu BHXH ổn định, bền vững, hiệu quả. 1.1.2.4. Phương thức thu bảo hiểm xã hội Có 3 phương thức chính để thực hiện thu BHXH đó là: - Thu phí trực tiếp từ người lao động: Phương thức này thường được áp dụng ở các nước mà chế độ BHXH đã được phổ cập rộng rãi và người dân sử dụng phổ biến tài khoản các nhân để chi tiêu, chi trả các khoản trong cuộc sống. - Thu phí BHXH thông qua hệ thống thuế: Phương thức này áp dụng rộng rãi ở các nước có hệ thống BHXH phát triển và có chế độ thuế thu nhập phổ biến. Bằng phương thức này khi mọi người trong xã hội đóng thuế thu nhập cũng tức là đã đóng BHXH. Phương thức này có ưu điểm là: Hiệu quả thu phí BHXH là tối đa, không có tình trạng trốn đóng BHXH, chi phí cho công tác thu BHXH rất nhỏ… nhưng nhược điểm của nó lại là làm sai lệch bản chất của việc đóng BHXH. - Thu phí gián tiếp thông qua đơn vị sử dụng lao động: Đây là phương thức thu phí phổ biến ở nhiều nước trên thế giới hiện nay. Với hình thức này, hàng tháng các đơn vị sử dụng lao động phải có trách nhiệm đóng đầy đủ và đúng thời gian quy định cho cơ quan BHXH. Kết quả thu có tốt hay không phụ thuộc phần lớn vào ý thức tự giác của người sử dụng lao động. Nhược điểm của phương thức này là phí BHXH có thể bị sử dụng sai mục đích, tình trạng trốn đóng hoặc kéo dài thời gian đóng diễn ra phổ biến, quyền lợi của người lao động bị đe dọa. Ngoài ra còn có thể thu phí BHXH thông qua hệ thống các đại lý thu cấp dưới.
11 1.1.3. Khái niệm quản lý và quản lý thu bảo hiểm xã hội 1.1.3.1. Khái niệm quản lý Trên thực tế tồn tại nhiều cách tiếp cận khái niệm “quản lý”. Thông thường, quản lý đồng nhất với các hoạt động tổ chức chỉ huy, điều khiển, động viên, kiểm tra, điều chỉnh… Nguyễn Minh Đạo (1997) (Cơ sở khoa học quản lý, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội 1997), "Quản lý là sự tác động chỉ huy, điều khiển, hướng dẫn các quá trình xã hội và hành vi hoạt động của con người nhằm đạt tới mục tiêu đã đề ra" Theo Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh (2002), Giáo trình khoa học quản lý, “Quản lý là sự tác động có hướng đích của chủ thể quản lý đến một hệ thống nào đó nhằm biến đổi nó từ trạng thái này sang trạng thái khác theo nguyên lý phá vỡ hệ thống cũ để tạo lập hệ thống mới và điều khiển hệ thống” (Khoa học quản lý, tập I, Trường ĐH KTQD, Hà Nội 2001), "Quản lý là việc đạt tới mục đích của tổ chức một cách có kết quả và hiệu quả thông qua quá trình lập kế hoạch, tổ chức, lãnh đạo và kiểm tra các nguồn lực của tổ chức" Từ những quan niệm này cho thấy, quản lý là một hoạt động liên tục và cần thiết khi con người kết hợp với nhau trong tổ chức. Đó là quá trình tạo nên sức mạnh gắn liền các hoạt động của các cá nhân với nhau trong một tổ chức nhằm đạt được mục tiêu chung. Quản lý bao gồm các yếu tố sau: - Chủ thể quản lý là tác nhân tạo ra các tác động và đối tượng bị quản lý tiếp nhận trực tiếp các tác động của chủ thể quản lý và các khách thể khác chịu các tác động gián tiếp từ chủ thể quản lý. Tác động có thể liên tục nhiều lần. - Muốn quản lý thành công, trước tiên cần phải xác định rõ chủ thể, đối tượng và khách thể quản lý. Điều này đòi hỏi phải biết định hướng đúng. - Chủ thể quản lý phải thực hành việc tác động và phải biết tác động. Vì thế chủ thể phải hiểu đối tượng và điều khiển đối tượng một cách có hiệu quả. - Chủ thể có thể là một người, một nhóm người; còn đối tượng có thể là con người (một hoặc nhiều người), giới vô sinh hoặc giới sinh vật. Tóm lại, quản lý là một quá trình tác động, gây ảnh hưởng của chủ thể quản