Luận văn Thạc sĩ Ngôn ngữ học: Đối chiếu thành ngữ Hán – Việt có yếu tố chỉ ẩm thực

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:107

Thêm vào BST

Báo xấu

311
lượt xem 40
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn này là khảo sát và nghiên cứu thành ngữ Hán –Việt có yếu tố chỉ ẩm thực. Tác giả sẽ đối chiếu về mặt cấu trúc, ngữ nghĩa cũng như biến thể của thành ngữ Hán – Việt có yếu tố chỉ ẩm thực. Dựa vào việc đối chiếu, chúng tôi nhằm tìm hiểu sự khác nhau và sự giống nhau về mặt cấu trúc và ngữ nghĩa để góp phần cho việc nghiên cứu về thành ngữ tiếng Hán và tiếng Việt.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Ngôn ngữ học: Đối chiếu thành ngữ Hán – Việt có yếu tố chỉ ẩm thực

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ------------------------------------------ HOÀNG THÔNG (HUANG CONG) ĐỐI CHIẾU THÀNH NGỮ HÁN – VIỆT CÓ YẾU TỐ CHỈ ẨM THỰC LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ HỌC Hà Nội – 2019
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ----------------------------------------------------- HOÀNG THÔNG (HUANG CONG) ĐỐI CHIẾU THÀNH NGỮ HÁN – VIỆT CÓ YẾU TỐ CHỈ ẨM THỰC Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành ngôn ngữ học Mã số: 60220240 Người hướng dẫn khoa học: GS.TS. Nguyễn Văn Khang Hà Nội – 2019
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan công trình nghiên cứu này là của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tôi xin cam đoan rằng các công trình nghiên cứu khác có liên quan, được trích dẫn trong công trình đều được chú thích rõ ràng ở phần tài liệu tham khảo. Mọi kiến giải, kết luận đều là kết quả nghiên cứu của bản thân tôi, không sao chép bất kỳ tài liệu nào. Nếu có gì sai sốt, tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm. Hà Nội, ngày 02 tháng 09 năm 2019 Người viết HUANG CONG
LỜI CẢM ƠN Trong hai năm học tập và thực hiện luận văn tại khoa Ngôn ngữ học của Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, tôi đã nhận được sự giúp đỡ của các thầy cô cũng như các bạn trong khoa. Tại đây, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn tới các thầy cô kính mến và các bạn thân mến trong khoa Ngôn ngữ học. Đồng thời, tôi xin chân thành bày tỏ lòng biết ơn tới GS.TS. Nguyễn Văn Khang, thầy đã nhận giúp đỡ tôi một cách nhiệt tình. Là một học viên nước ngoài, thực hiện một luận văn bằng tiếng Việt thực sự rất khó đối với tôi, thầy Khang đã hướng dẫn tôi và cho tôi rất nhiều ý kiến quý báu trong suốt quá trình làm luận văn. Cuối cùng, tôi xin cảm ơn mọi thành viên gia đình của tôi đã hỗ trợ tôi rất nhiều trong khi tôi sinh sống và học tập tại Việt Nam. Tôi xin chân thành cảm ơn tất cả mọi người đã giúp đỡ tôi trong hai năm qua. Hà Nội, ngày 15 tháng 08 năm 2019 Người viết Huang Cong
MỤC LỤC PHẦM MỞ ĐẦU ............................................................................................. 5 1. Lý do chọn đề tài: ......................................................................................... 5 2. Tổng quan vấn đề nghiên cứu ...................................................................... 6 3. Mục tiêu nghiên cứu................................................................................... 12 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu.............................................................. 13 5. Phương pháp nghiên cứu............................................................................ 13 6. Cấu trúc luận văn ....................................................................................... 13 CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ THUYẾT ............................................................. 15 1.1. Khái niệm thành ngữ ....................................................................... 15 1.1.1 Khái niệm thành ngữ trong tiếng Hán .................................................. 15 1.1.2 Khái niệm thành ngữ trong tiếng Việt ................................................... 16 1.1.3 Sự khác biệt và sự giống nhau về khái niệm thành ngữ trong tiếng Hán và tiếng Việt ..................................................................................................... 18 1.2. Nhận diện thành ngữ ....................................................................... 18 1.2.1 Nhận diện thành ngữ tiếng Hán ............................................................ 18 1.2.2 Nhận diện thành ngữ tiếng Việt............................................................. 22 1.2.3 Sự khác biệt và sự giống nhau giữa các đơn vị trong tiếng Hán và tiếng Việt ............................................................................................... 25 1.3. Đặc điểm của thành ngữ tiếng Hán và tiếng Việt ............................. 26 1.3.1 Đặc điểm của thành ngữ tiếng Hán ...................................................... 26 1.3.2 Đặc điểm của thành ngữ tiếng Việt ....................................................... 30 1.3.3 Sự khác biệt và sự giống nhau về đặc điểm của thành ngữ tiếng Hán và tiếng Việt ........................................................................................... 32 1.4. Một vài vấn đề về ẩm thực .............................................................. 33 1.5. Tiểu kết........................................................................................... 35 1
CHƢƠNG 2. ĐỐI CHIẾU ĐẶC ĐIỂM CẤU TRÚC CỦA THÀNH NGỮ CÓ YẾU TỐ CHỈ ẨM THỰC TRONG TIẾNG HÁN VÀ TIẾNG VIỆT .....38 2.1. Cách phân loại thành ngữ ................................................................ 38 2.2. Đặc điểm cấu trúc của thành ngữ có yếu tố chỉ ẩm thực trong tiếng Hán ... 41 2.2.1 Các dạng cấu trúc của thành ngữ bốn chữ có yếu tố chỉ ẩm thực trong tiếng Hán ......................................................................................................... 41 2.2.2. Các thành ngữ phi bốn chữ ................................................................... 48 2.2.3. Đặc điểm cấu trúc của thành ngữ có yếu tố chỉ ẩm thực trong tiếng Hán ....................................................................................................... 49 2.3. Đặc điểm cấu trúc của thành ngữ có yếu tố chỉ ẩm thực trong tiếng Việt ....................................................................................................... 50 2.3.1. Các dạng cấu trúc của thành ngữ bốn âm tiết có yếu tố chỉ ẩm thực trong tiếng Việt ................................................................................................ 50 2.3.2. Đặc điểm cấu trúc của thành ngữ có yếu tố chỉ ẩm thực trong tiếng Việt Theo nội dung phân tích trên, chúng có nhận xét về thành ngữ có yếu tố chỉ ẩm thực trong tiếng Việt như sau: ................................................................... 57 2.4 Sự khác nhau và sự giống nhau về đặc điểm cấu trúc của thành ngữ có yếu tố chỉ ẩm thự trong tiếng Hán và tiếng Việt ..................................... 58 2.5 Tiểu kết ........................................................................................... 60 CHƢƠNG 3. ĐỐI CHIẾU ĐẶC ĐIỂM NGỮ NGHĨA CỦA THÀNH NGỮ CÓ YẾU TỐ CHỈ ẨM THỰC TRONG TIẾNG HÁN VÀ TRONG TIẾNG VIỆT ................................................................................................. 61 3.1 Khái quát chung ............................................................................... 61 3.2 Đặc điểm ngữ nghĩa của thành ngữ có yếu tố chỉ ẩm thực trong tiếng Hán ... 64 3.2.1. Tính hình tượng ..................................................................................... 69 3.2.2. Tính biểu cảm ........................................................................................ 70 3.2.3 Tính triết lý ............................................................................................. 71 2
3.3 Đặc điểm ngữ nghĩa của thành ngữ có yếu tố chỉ ẩm thực trong tiếng Việt.......73 3.3.1 Tính dân tộc ............................................................................................ 77 3.3.2 Tính biểu trưng ....................................................................................... 78 3.5 Tiểu kết ........................................................................................... 81 PHẦN KẾT LUẬN ........................................................................................ 82 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 84 PHỤ LỤC ....................................................................................................... 88 3
DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 2.1: Bảng thống kê số lượng và tỷ lệ của thành ngữ liên hợp có yếu tố chỉ ẩm thực trong tiếng Hán ............................................................................ 44 Bảng 2.2: Bảng thống kê số lượng và tỷ lệ của thành ngữ phi liên hợp có yếu tố chỉ ẩm thực trong tiếng Hán ........................................................................ 47 Bảng 2.3: Bảng thống kê số lượng và tỷ lệ của thành ngữ liên hợp có yếu tố chỉ ẩm thực trong tiếng Việt ............................................................................ 53 Bảng 2.4: Bảng miêu tả các ví dụ cụ thể của thành ngữ so sánh có yếu tố chỉ ẩm thực trong tiếng Việt .................................................................................. 55 Bảng 2.5: Bảng thống kê số lượng và tỷ lệ của thành ngữ phi liên hợp có yếu tố chỉ ẩm thực trong tiếng việt ........................................................................ 55 Bảng2.6: Bảng thống kê số lượng và tỷ lệ của các thành ngữ phi bốn âm tiết trong tiếng Việt ................................................................................................ 56 Bảng 2.7: Bảng miêu tả các ví dụ cụ thể của thành ngữ so sánh .................... 57 Bảng 3.1: Bảng thống kê tần số xuất hiện của các yếu tố chỉ ẩm thực trong nhóm thành ngữ tiếng Hán .............................................................................. 64 Bảng 3.2: Bảng thống kê thần số xuất hiện của các yếu tố chỉ ẩm thực trong nhóm thành ngữ tiếng Việt .............................................................................. 73 4
PHẦM MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài: Thành ngữ lâu nay được coi là một loại cụm từ cố định có tần số sử dụng rất cao trong cuộc sống hàng ngày. Bất cứ trong khẩu ngữ hay trong các tác phẩm văn học, sự xuất hiện của thành ngữ luôn luôn khiến cho ngôn ngữ của chúng ta có tính thú vị và tràn đầy sức sống. Trong cuốn Thành ngữ học tiếng Việt, tác giả Hoàng văn hành viết rằng: “thành ngữ là hiện tượng trung gian, nằm ở khu vực đệm, giữa một bên là từ, thuộc từ vựng; một bên là ngữ, thuộc cú pháp; và còn một bên nữa là các hiện tượng thuộc văn học dân gian (tục ngữ, ca dao...)”[11, tr22] Cho nên việc nghiên cứu thành ngữ có thể xuất phát từ rất nhiều phương diện khác nhau, cho đến hiện nay, các nhà nghiên cứu đã đưa ra rất nhiều công trình khoa học nghiên cứu về thành ngữ từ góc độ khác nhau. Trong việc nghiên cứu thành ngữ thì các nhà nghiên cứu không chỉ quan tâm đến phần ngữ nghĩa, cấu trúc v.v. Vì thành ngữ là một loại đơn vị có đặc trưng ngôn ngữ - văn hoá, cho nên nhiều khi dựa vào thành ngữ, chúng ta có thể tìm hiểu đặc trưng văn hoá của từng dân tộc. Tác giả Mo pengling trong cuốn《汉语成语与汉文化》(thành ngữ tiếng Hán và văn hoá Hán) viết rằng: “bất cứ nhìn từ góc độ hình thức hay nội dung, thành ngữ đều là tinh hoa của ngôn ngữ và văn hoá, thành ngữ là „hoá thạch sống‟ của ngôn ngữ và văn hoá”. [42, tr2]Tiếng Việt và tiếng Hán đều có một kho tàng thành ngữ được coi là tinh hoa của ngôn ngữ và văn hoá. Thành ngữ của tiếng Việt và tiếng Hán đều có phản ánh sự tri nhận về thế giới, tư duy, cũng như cuộc sống hàng ngày của từng dân tộc. Cho nên, thông qua việc đối chiếu thành ngữ, chúng tôi nhằm tìm hiểu không chỉ ngữ nghĩa, cấu trúc của thành ngữ trong tiếng 5
Việt và tiếng Hán, mà còn muốn bộc lộ đặc trưng văn hoá của từng dân tộc được hàm chứa trong ngôn ngữ. Khi khảo sát các công trình nghiên cứu về thành ngữ và văn hoá, chúng tôi rất ấn tượng với quan điểm “dân dĩ thực vi tiên” của dân tộc Việt và dân tộc Hán, chúng tôi nhận thấy rằng ẩm thực có một vị trí quan trọng trong cuộc sống hàng ngày của hai dân tộc, đồng thời, ẩm thực cũng có sự ảnh hưởng rất lớn đối với thành ngữ. Trong luận văn này, chúng tôi sẽ thực hiện việc đối chiếu để tìm hiểu sâu sắc hơn về hệ thống thành ngữ trong hai ngôn ngữ, thông qua đối chiếu để tìm hiểu sự khác nhau và sự giống nhau của thành ngữ có yếu tố chỉ ẩm thực trong tiếng Hán và tiếng Việt. Cho đến nay, chúng tôi chưa tìm thấy có công trình nghiên cứu về đối chiếu thành ngữ có yếu tố chỉ ẩm thực giữa tiếng Việt và tiếng Hán. Cho nên, chúng tôi chọn đề tài này để làm một nghiên cứu sơ bộ về đối chiếu thành ngữ Hán Việt có yếu tố chỉ ẩm thực. Tóm lại, thông qua việc đối chiếu, chúng tôi mong muốn tìm hiểu đặc điểm cấu trúc cũng như đặc điểm ngữ nghĩa của thành ngữ tiếng Việt và tiếng Hán có liên quan đến ẩm thực. 2. Tổng quan vấn đề nghiên cứu Việc nghiên cứu thành ngữ trong tiếng Hán và tiếng Việt đã được rất nhiều nhà nghiên cứu quan tâm, trong đó, có một số tác giả đã đưa ra công trình nghiên cứu hoàn chỉnh. Trong giới Việt ngữ học, tác giả Hoàng văn hành có công trình nghiên cứu Thành ngữ học tiếng Việt, tác giả có thảo luận sự nhận diện của thành ngữ, nguồn gốc của thành ngữ, quy tắc cấu tạo, cơ cấu nghĩa của thành ngữ tiếng Việt một cách có hệ thống, đồng thời, tác giả cũng có dành một phần để thảo luận thành ngữ từ góc nhìn của văn hoá học.[11] Ở Trung Quốc thì có tác giả Ma guofan, Liu jiexiu, Shi shi có công trình nghiên cứu có hệ thống, nội dung nghiên cứu thì chủ yếu tập trung vào sự nhận diện về thành ngữ, nguồn gốc, ngữ nghĩa, cấu trúc và sự vận dụng của thành ngữ tiếng Hán. 6
Ở Trung Quốc, trước khi 1960, các nhà ngôn ngữ học vẫn coi thành ngữ là một loại đơn vị từ vựng và nghiên cứu thành ngữ với tư cách là một phần của từ vựng, trong các chuyên đề nghiên cứu từ vựng thì phần thảo luận về thành ngữ khá hạn chế. Tác giả Zhou zumo trong cuốn《汉语词汇讲话》(Hán ngữ từ vựng nói chuyện) (1959) có quan niệm rằng: “thành ngữ là những tổ hợp từ hoặc câu ngắn có tính hoàn chỉnh được ước định và sử dụng lâu dài”.[55, tr40] Vào thời điểm này, các nhà ngôn ngữ học chưa có nghiên cứu riêng về thành ngữ, về sự nhận diện thành ngữ còn chưa được nghiên cứu nhiều. Sau những năm 70, việc nghiên cứu thành ngữ tiếng Hán có sự phát triển nổi bật, tác giả Ma guofan xuất bản《成语》(thành ngữ) (1973) , tác giả cho rằng thành ngữ có tính cố định, tính thường dùng, tính lịch sử và tính dân tộc.[38] Năm 1979, tác giả Shi shi xuất bản công trình nghiên cứu《汉语成语研究》(Hán ngữ thành ngữ nghiên cứu) (1979), tắc giả giải thích thế nào là thành ngữ: “miễn là được sử dụng lâu dài trong ngôn ngữ, có tính ước định, thông thường có thành phần cấu tạo và cấu trúc cố định, có nghĩa nhất định và không thể vọng văn sinh nghĩa, có khả năng tương đương với một cụm từ cố định hoặc câu ngắn trong câu, được gọi là thành ngữ”.[45, tr12] Ông ấy cũng tập trung nghiên cứu về nguồn gốc của thành ngữ tiếng Hán, ông cho rằng thành ngữ có hai nguồn gốc chính, một là lưu truyền qua khẩu ngữ, hai là lưu truyền qua văn bản. Trong phần thành ngữ lưu truyền qua văn bản thì bất cứ là thành ngữ có nguồn gốc bản địa hay thành ngữ được vay mượn, đều có nguồn từ sáu phương diện sau: thần thoại truyền thuyết, ngụ ngôn, sự kiện lịch sử, tác phẩm nhân văn, những câu nổi tiếng được trích dẫn từ tác phẩm nhân văn, những tục ngữ dân gian do tác phẩm nhân văn trích dẫn. Tác giả Liu jiexiu xuất bản công trình nghiên cứu《成语》(Thành ngữ) vào năm 1985, đây là một công trình có sức ảnh 7
hưởng to lớn, trong đó có thảo luận về sự nhận diện, nguồn gốc, ngữ nghĩa, phát âm, sự vận dụng của thành ngữ. Ông định nghĩa và giải thích thành ngữ tiếng Hán như sau: thành ngữ là cụm từ cố định hoặc câu ngắn với hình thức cố định, nghĩa thấu triệt và đơn giản, được người ta sử dụng từ lâu...gọi nó là cụm từ cố định là dựa vào thành phần cấu trúc của nó; gọi nó là câu ngắn là dựa vào những câu ngắn gọn được bao gồm trong thành ngữ. [38, tr3] Trên đây là những nghiên cứu tổng hợp, sau khi những năm 90, sự nghiên cứu về thành ngữ thì càng ngày càng chuyên sâu. Nghiên cứu cấu trúc thành ngữ, với tỷ lệ thành ngữ bốn chữ cao trong tiếng Hán, các tác giả tập trung nghiên cứu thành ngữ bốn chữ. Yang ijun (2000),《试论 “一 X 不 Y”式成语》(Thử luận thành ngữ với cấu trúc cố định “Nhất X Bất Y”), tác giả đã thảo luận về thành ngữ bốn chữ với một cấu trúc cố định.[52] An liqing (2006),《成语的结构和语音特征》(Đặc trưng cấu trúc và ngữ âm của thành ngữ).[28] Long qingran (2009),《汉语成语结构对称类析》(Phân tích cấu trúc đối xứng của thành ngữ tiếng Hán), tác giả cho rằng: “đặc trưng đối xứng của thành ngữ tiếng Hán được thể hiện ở hai mặt, môt là tính đối xứng của cấu trúc...hai là tính đối xứng về thành phần”.[40, tr1] Wang zheng (2011),《汉语成语的结构特点及汉译法等效研究》(Nghiên cứu đặc điểm cấu trúc thành ngữ tiếng Hán và phương pháp Hán dịch). Dựa vào cấu trúc của thành ngữ, tác giả còn thảo luận về việc phiên dịch thành ngữ tiếng Hán sang tiếng Pháp. [48] Kết quả nghiên cứu về ngữ nghĩa của thành ngữ tiếng Hán cũng khá là phong phú. Wang qingjiang (2000),《成语语义类型及其对词汇——语义搭配的限制》(Loại hình ngữ nghĩa của thành ngữ và sự hạn chế của nó đối với sự kết hợp từ vựng---ngữ nghĩa ), ông nói rằng: “nghĩa khái niệm, nghĩa tình 8
cảm, nghĩa tu từ, nghĩa liên tưởng vừa ảnh hưởng vừa hạn chế khả năng kết hợp từ vựng --- ngữ nghĩa của thành ngữ”.[47, tr2] Zuo linxia (2004), 《成语语义的演变与发展》(Sự diễn biến và phát triển về nghĩa của thành ngữ), đã thảo luận về sắc thái, sự thay đổi, tức là mở rộng hoặc thu hẹp về nghĩa của thành ngữ. [56]Yao pengci (2005),《汉语成语语义场试探》(Thử khám phá trường ngữ nghĩa của thành ngữ tiếng Hán).[54] Li Jian(2014),《汉语成语的语义系统及其运用研究》(Nghiên cứu thành ngữ tiếng Hán về mặt hệ thống ngữ nghĩa và sự vận dụng của nó). [37] Mấy năm gần đây, việc nghiên cứu về thành ngữ và văn hoá đã được các nhà nghiên cứu quan tâm. Nhà ngôn ngữ học Edward Sapir cho rằng:ngôn ngữ không thể rời khỏi văn hoá mà tồn tại. Li danong (1994),《成语与中国文化》(Thành ngữ và văn hoá Trung Quốc), tác giả viết rằng: “Đặc sắc văn hoá của thành ngữ tiếng Hán có thể hiện ở hai phương diện, một là hình thức của thành ngữ...hai là nội dung của thành ngữ”.[35, tr1] Muo pengling (2001),《汉语成语与汉文化》(Hán ngữ thành ngữ và văn hoá Hán). Tác giả nói: “Thành ngữ là tinh hoa của ngôn ngữ, cũng là tinh hoa của văn hoá...trong thành ngữ tiếng Hán gần như phản ánh tất cả mọi phương diện của văn hoá Hán...ẩm thực, trang phục, tiêu chuẩn đo lường, phương tiện giao thông, lễ nghi, âm nhạc, thiên văn, lịch sử, địa lý, văn học, quân sự, chế độ thi cử...”[42, tr9]. Su chunmei (2004),《“吃”的寓意 ——成语中的饮食文化》(Ngụ ý của “ăn”---văn hoá ẩm thực trong thành ngữ), tác giả dựa vào thành ngữ phân tích văn hoá ẩm thực và quan niệm trích học của người Hán. [46]Xu dachen (2006),《齿颊生香：饮食文化与成语》(Xỉ giáp sinh hương: văn hoá ẩm thực và 9
thành ngữ), đây là một chuyên khảo về thành ngữ liên quan đến ẩm thực, tác giả liệt kê ra 429 thành ngữ tiếng Hán liên quan đến ẩm thực và dựa vào từng cái thành ngữ cụ thể thảo luận về thành ngữ ẩm thực và văn hoá. [49] Ở Việt Nam, năm 1943, trong cuốn Việt nam học sử yếu, ông Dương quảng hàm là người đầu tiên thảo luận về sự phân biệt giữa thành ngữ và tục ngữ, ông viết rằng: “Thành ngữ là những lời nói do nhiều tiếng ghép lại đã lập thành sẵn, ta có thể mượn để diễn đạt một ý tưởng của ta khi nói chuyện hoặc viết văn.”[10, tr15] Ông đưa ra sự phân biệt giữa thành ngữ và tục ngữ, mặc dù ông không đi sâu thảo luận về thành ngữ, nhưng ông đã khiến cho thành ngữ trở thành một đối tượng nghiên cứu riêng. Tác giả Nguyễn văn mệnh (1972) trong bài Về ranh giới giữa thành ngữ và tục ngữ có quan điểm cho rằng thành ngữ và tục ngữ khác nhau về ngữ nghĩa và cấu trúc ngữ pháp.[17] Cù đình tú (1973) trong bài Góp ý kiến về phân biệt thành ngữ và tục ngữ cho rằng từ gốc độ ngôn ngữ học, thành ngữ và tục ngữ khác nhau về mặt chức năng của hai đơn vị này. Thành ngữ là dùng để biểu đạt tên hoặc tính chất của sự vật và hành động, cho nên thành ngữ tương đương với từ. Tục ngữ thì dùng để truyền đạt một thông báo, lời khuyên hoặc kinh nghiệm, nó có nghĩa hoành chỉnh và với hình thức là câu.[22] Nguyễn thiện giáp (1974) trong bài Về khái niệm thành ngữ tiếng Việt dựa vào ba tiêu chuẩn để xác nhận thành ngữ: tính ổn định của cấu trúc, tính hoàn chỉnh và dễ hiểu hay không về mặt ngữ nghĩa. Thành ngữ thì dễ hiểu và có cấu trúc ổn định, về tính hoàn chỉnh về nghĩa thì có thể là hoàn chỉnh hoặc không hoàn chỉnh. [6, tr2]Cuốn Từ vựng học tiếng Việt(1998) của tác giả Nguyễn thiện giáp viết rằng: “Thành ngữ là những cụm từ cố định vừa có tính hoàn chỉnh về nghĩa, vừa có tính gợi cảm.”[8, tr77] Căn cứ vào cơ chế cấu tạo, tác giả chia ra thành ngữ thành hai loại lớn: thành ngữ hợp kết và thành ngữ hoà kết. Nguyễn văn tú (1976) trong cuốn Từ và vốn từ tiếng Việt 10
hiện đại có quan niệm rằng thành ngữ thuộc về ngữ cố định, nghĩa của các từ tố trong thành ngữ không độc lập, nghĩa của thành ngữ không phải nghĩa của các từ tố mà cấu tạo nên nó. Tác giả có thảo luận về nguồn gốc của thành ngữ là từ sáu phương diện: câu chuyện lịch sử, tôn giáo, phương ngữ, lời nói hàng ngày, những lời nói của lãnh đạo nhà nước, thành ngữ ngoại lai.[24] Đáng chú ý là trong phần thành ngữ ngoại lai, thành ngữ gốc Hán đã được rất nhiều nhà nghiên cứu quan tâm. Tác giả Nguyễn văn khang (1994), đã thảo luận về bình diện văn hoá, xã hội-ngôn ngữ học của các thành ngữ gốc Hán trong tiếng Việt. [14]Nguyễn thị tân (2004), trong bài Các dạng thức tồn tại của thành ngữ gốc Hán trong tiếng Việt đã phân tích sáu loại thành ngữ gốc Hán trong tiếng Việt. [25] Nghiên cứu thành ngữ về mặt nghĩa cũng được nhiều tác giả quan tâm. Bùi khắc việt (1978) trong bài Về tính biểu trưng của thành ngữ trong tiếng Việt viết rằng: “Nghĩa của thành ngữ được hình thành từ các phương thức tạo nghĩa như ẩn dụ, hoán dụ và so sánh.” [27, tr3]Tác giả cũng có quan điểm cho rằng nghĩa biểu trưng của thành ngữ có liên quan đến đời sống xã hội, lịch sử, phong tục tập quán và tín ngưỡng. Tác giả Nguyễn đức dân (1986) (2004) trong bài Ngữ nghĩa thành ngữ và tục ngữ, sự vận dụng và bài Vận dụng tục ngữ, thành ngữ và danh ngôn trên báo chí đều có quan niệm rằng nghĩa của thành ngữ được hình thành theo con đường biểu trưng, chúng ta hiểu thành ngữ theo nghĩa biểu trưng, một điều khái quát có thể được biểu trưng bằng nhiều từ ngữ cụ thể.[3][4] Nguyễn công đức (1995) nghiên cứu về bình diện cấu trúc và hình thái ngữ nghĩa của thành ngữ tiếng Việt. [5] Năm 2004, tác giả Hoàng văn hành có công trình Thành ngữ học tiếng Việt, tác giả dành sáu chương để thảo luận thành ngữ tiếng Việt một cách có hệ thống, bao gồm: khái quát về thành ngữ tiếng Việt, thành ngữ ẩn dụ hoá đối xứng, thành ngữ ẩn dụ hoá phi đối xứng, thành ngữ so sánh, giá trị và 11
nghệ thuật sử dụng thành ngữ tiếng Việt, thành ngữ từ góc nhìn của văn hoá học.[11] Những nghiên cứu liên quan đến đối chiếu và so sánh thành ngữ Hán – Việt thì phần lớn là luận văn hoặc luận án. Nguyễn thị thu hương (2004) đối chiếu thành ngữ Hán – Việt về mặt đặc trưng cơ bản, đặc trưng cấu trúc và chức năng ngữ pháp.[44] Lý văn hà (2011) so sánh thành ngữ Hán Việt về mặt nguồn gốc, cấu trúc và ý nghĩa, tác giả cũng phân tích lý do về sự khác biệt giữa thành ngữ tiếng Hán và thành ngữ tiếng Việt.[36]Cai xinjiao (2011) đã đối chiếu về các yếu tố về văn hoá trong thành ngữ tiếng Việt và thành ngữ tiếng Hán.[31] Trần thị ánh nguyệt (2016) đã tập trung thảo luận thành ngữ Hán – Việt bốn chữ về mặt đặc điểm cơ bản, ngữ âm, cấu trúc ngữ pháp và ngữ nghĩa.[32] Giang thị tám (2009), đặc điểm thành ngữ có yếu tố chỉ con số trong tiếng Hán (có đối chiếu với tiếng Việt).[26] Những nghiên cứu liên quan đến đối chiếu thành ngữ thành ngữ Hán – Việt có yếu tố chỉ ẩm thực thì chưa có, như vậy, chúng tôi sẽ tìm hiểu một cách sơ bộ về chủ đề này. 3. Mục tiêu nghiên cứu Mục tiêu nghiên cứu của luận văn này là khảo sát và nghiên cứu thành ngữ Hán – Việt có yếu tố chỉ ẩm thực. Chúng tối sẽ đối chiếu về mặt cấu trúc, ngữ nghĩa cũng như biến thể của thành ngữ Hán – Việt có yếu tố chỉ ẩm thực. Dựa vào việc đối chiếu, chúng tôi nhằm tìm hiểu sự khác nhau và sự giống nhau về mặt cấu trúc và ngữ nghĩa để góp phần cho việc nghiên cứu về thành ngữ tiếng Hán và tiếng Việt. Để thực hiện mục tiêu trên, nhiệm vụ cụ thể của luận văn là như sau: 1) Nhìn lại, tổng quan về những nghiên cứu về thành ngữ ở Trung Quốc và Việt Nam, đặc biệt là những nghiên cứu liên quan đến đối chiếu thành ngữ Hán – Việt và những nghiên cứu liên quan đến thành ngữ và ẩm thực. 2) Xây dựng cơ sở lý thuyết để thực hiện đề tài này. 12
3) Thống kê thành ngữ có yếu tố chỉ ẩm thực trong tiếng Hán và tiếng Việt, tiến hành việc đối chiếu, tìm ra đặc điểm về cấu trúc, ngữ nghĩa. 4) Phân tích và miêu tả sự khác nhau và sự giống nhau của thành ngữ có yếu tố chỉ ẩm thực trong tiếng Hán và tiếng Việt. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: các thành ngữ có yếu tố chỉ ẩm thực trong tiếng Hán và tiếng Việt - Phạm vi nghiên cứu: Phạm vi nghiên cứu của chúng tôi sẽ dưới hạn trong từ điển thành ngữ tiếng Hán và tiếng Việt: 陈博 (2008), 汉语成语词典, 世界图书出版公司. (Chen bo, Từ điển thành ngữ tiếng Hán, NXB sách vở thế giới). Nguyễn lực – Lương văn đang (2008), Thành ngữ tiếng Việt (in lần thứ ba), NXB khoa học xã hội. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu Phương pháp nghiên cứu được sử dụng trong luận văn là phương pháp đối chiếu, để thực hiện mục tiêu nghiên cứu chúng tôi sẽ sử dụng các thủ pháp cụ thể sau đây: - Thủ pháp thống kê: chúng tôi sẽ sử dụng phương pháp này thống kê, phân loại thành ngữ và quy chúng vào các nhóm nhất định - Thủ pháp miêu tả: chúng tôi sẽ sử dụng phương pháp này miêu tả cấu trúc và ngữ nghĩa của thành ngữ. - Thủ pháp phân tích: chúng tôi sẽ sử dụng phương pháp này phân tích đặc điểm cấu trúc và ngữ nghĩa của thành ngữ. 6. Cấu trúc luận văn - Luận văn này sẽ có: Phần mở đầu, phần kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục. - Nội dung chính sẽ có ba chương: 13
Chương 1: Cơ sở lý thuyết của luận văn Chương 2: Đối chiếu đặc điểm cấu trúc của thành ngữ Hán – Việt có yếu tố chỉ ẩm thực Chương 3: Đối chiếu đặc điểm ngữ nghĩa của thành ngữ Hán – Việt có yếu tố chỉ ẩm thực 14
CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÝ THUYẾT 1.1. Khái niệm thành ngữ Trong cuộc sống hàng ngày, hầu như chúng ta có thể nêu ra rất nhiều thành ngữ một cách dễ dàng, ví dụ: ăn cháo đá bát, bảy nổi ba chìm trong tiếng Việt, “口蜜腹剑”, “两面三刀” v.v. trong tiếng Hán. Trước khi thực hiện đề tài với chủ đề là đối chiếu thành ngữ Hán – Việt có yếu tố chỉ ẩm thực, việc đầu tiên là làm rõ về khái niệm thành ngữ trong tiếng Hán cũng như trong tiếng Việt. 1.1.1 Khái niệm thành ngữ trong tiếng Hán Từ xưa đến nay, về khái niệm thành ngữ của tiếng Hán, các nhà nghiên cứu thảo luận từ góc độ khác nhau, về mặt cơ bản, họ có một số nhận thức tương tự. Từ điển tiếng Hán hiện đại (2012) định nghĩa thành ngữ như sau: những cụm từ cố định hoặc câu ngắn ngắn gọn, thấu đáo và được người ta sử dụng từ lâu. Thành ngữ tiếng Hán phần lớn được cấu thành bởi bốn chữ, có nguồn gốc. [34, tr166] Cuốn Danh từ ngôn ngữ học (2011) định nghĩa và giải thích thành ngữ như sau: cụm từ cố định mang phong cách văn bản và được sử dụng từ lâu. Có tính chỉnh thể về mặt nghĩa và tính cố định về mặt cấu trúc, nghĩa của nó thường không phải là sự kết hợp một cách đơn giản của các thành phần của nó, mà là nghĩa chỉnh thể được khái quát trên cơ sở các thành phần cấu tạo của nó; thành phần cấu tạo và hình thức cấu trúc là cố định, không thể thay đổi, thay thế, tăng giảm các thành phần. Nguồn gốc của thành ngữ thông thường là từ thần thoại ngụ ngôn, câu chuyện lịch sử, bài văn, thi ca và khẩu ngữ.[51, tr90] 15
Các nhà ngôn ngữ học cũng có một số định nghĩa đáng chú ý, Ma guofan (1978) trong cuốn《成语》(Thành ngữ) viết rằng: “ thành ngữ là cụm từ cố định được người ta sử dụng từ lâu và có tính dân độc.”[41, tr39] Shi shi (1979) trong cuốn《汉语成语研究》(Nghiên cứu Hán ngữ thành ngữ) định nghĩa thành ngữ như sau: “thành ngữ được sử dụng từ lâu trong ngôn ngữ và do ước định mà thành, thông thường có cấu trúc và thành phần cố định, có nghĩa nhất định nào đó, không thể nhìn chữ đoán nghĩa, chức năng trong câu đương tương một cụm từ cố định và câu ngắn. ”[45, tr12] Liu jiexiu (1985) trong sách 《成语》(Thành ngữ) có định nghĩa sau: “cụm từ cố định hoặc câu ngắn có hình thức cố định, với hình thức ngắn gọn và nghĩa sâu sắc, được người ta sử dụng từ lâu.”[38, tr3] Mo Pengling (2001) trong sách 《汉语成语与汉文化》(Thành ngữ tiếng Hán và văn hoá Hán) có quan niệm rằng thành ngữ là một loại cụm từ cố định có phong cách văn bản và được sử dụng từ lâu.[42, tr1] Cuốn giáo trình 《现代汉语》 (Tiếng hán hiện đại) (2002) nhấn mạnh rằng thành ngữ là cụm từ cố định có phong cách văn bản và được sử dụng từ lâu. [57] Tóm lại các quan điểm trên đây, chúng ta được biết, phần lớn tác giả coi thành ngữ là một loại cụm từ cố định hoặc câu ngắn, thành ngữ tiếng Hán phần lớn là bốn chữ. Và thành ngữ được sử dụng từ lâu, có thành phần và cấu trúc cố định, nghĩa của thành ngữ rất sâu sắc và không thể đoán từ mặt chữ. 1.1.2 Khái niệm thành ngữ trong tiếng Việt Trong cuốn Từ điển tiếng Việt do tác giả Hoàng phê chủ biên có khái niệm về thành ngữ như sau: “tập hợp từ cố định đã quen dùng mà nghĩa của nó không thể giải thích được một cách đơn giản bằng nghĩa của các từ tạo nên.” Về khái niệm về thành ngữ, các nhà Việt ngữ học cũng có rất nhiều phát biểu 16