Luận văn Thạc sĩ Ngôn ngữ học: Hành động hỏi và hồi đáp trong tiểu thuyết Mảnh đất lắm người nhiều ma của Nguyễn Khắc Trường

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM<br /> HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI<br /> <br /> VŨ ĐỨC DUY<br /> <br /> HÀNH ĐỘNG HỎI VÀ HỒI ĐÁP TRONG<br /> TIỂU THUYẾT‘MẢNH ĐẤT LẮM NGƯỜI NHIỀU MA’<br /> CỦA NGUYỄN KHẮC TRƯỜNG<br /> <br /> LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ HỌC<br /> <br /> HÀ NỘI, 2018<br /> <br /> VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM<br /> HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI<br /> <br /> VŨ ĐỨC DUY<br /> <br /> HÀNH ĐỘNG HỎI VÀ HỒI ĐÁP TRONG<br /> TIỂU THUYẾT‘MẢNH ĐẤT LẮM NGƯỜI NHIỀU MA’<br /> CỦA NGUYỄN KHẮC TRƯỜNG<br /> Ngành: Ngôn ngữ học<br /> Mã số: 8.22.90.20<br /> <br /> LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ HỌC<br /> <br /> NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC<br /> PGS.TS HÀ QUANG NĂNG<br /> <br /> HÀ NỘI, 2018<br /> <br /> LỜI CAM ĐOAN<br /> Tôi xin cam đoan luận văn này là công trình nghiên cứu thực sự của cá<br /> nhân tôi, dưới sự hướng dẫn khoa học của PGS.TS Hà Quang Năng<br /> Các số liệu sử dụng trong luận văn có nguồn gốc rõ ràng, được liệt kê<br /> trong các tài liệu tham khảo, không sao chép của người khác. Các kết luận<br /> nghiên cứu trong luận văn được đúc kết từ cơ sở lý luận đến thực tiễn của vấn<br /> đề mà luận văn cần giải quyết.<br /> Tôi xin chịu trách nhiệm về nghiên cứu của mình./.<br /> <br /> Học viên<br /> <br /> VŨ ĐỨC DUY<br /> <br /> MỤC LỤC<br /> MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1<br /> Chương 1. CƠ SỞ LÍ THUYẾT CỦA ĐỀ TÀI ............................................ 8<br /> 1.1. Lý thuyết hội thoại .................................................................................. 8<br /> 1.2. Lý thuyết hành động ngôn ngữ ............................................................. 16<br /> 1.3. Đôi nét về nhà văn Nguyễn Khắc Trường và tiểu thuyết Mảnh đất lắm<br /> người nhiều ma ............................................................................................ 21<br /> Chương 2. HÀNH ĐỘNG HỎI TRỰC TIẾP VÀ HỒI ĐÁP TRONG<br /> TÁC PHẨM MẢNH ĐẤT LẮM NGƯỜI NHIỀU MA CỦA NGUYỄN<br /> KHẮC TRƯỜNG .......................................................................................... 27<br /> 2.1. Kết quả thống kê, phân loại .................................................................. 27<br /> 2.2. Phát ngôn hỏi trực tiếp và hồi đáp ........................................................ 28<br /> 2.3. Cặp thoại hẫng có phát ngôn hỏi trực tiếp và hồi đáp .......................... 45<br /> Chương 3. HÀNH ĐỘNG HỎI GIÁN TIẾP VÀ HỒI ĐÁP TRONG TÁC<br /> PHẨM MẢNH ĐẤT LẮM NGƯỜI NHIỀU MA CỦA NGUYỄN KHẮC<br /> TRƯỜNG ....................................................................................................... 52<br /> 3.1. Kết quả thống kê, phân loại .................................................................. 52<br /> 3.2. Phát ngôn hỏi gián tiếp và hồi đáp ....................................................... 53<br /> 3.3. Cặp thoại hẫng có phát ngôn hỏi gián tiếp và hồi đáp ......................... 68<br /> KẾT LUẬN .................................................................................................... 75<br /> DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 78<br /> PHỤ LỤC ....................................................................................................... 80<br /> <br /> MỞ ĐẦU<br /> 1. Tính cấp thiết của đề tài<br /> Từ xa xưa, nghiên cứu ngôn ngữ văn chương truyền thống mới chỉ dựa trên<br /> ngữ pháp và ngữ nghĩa, tức là đi sâu vào bình diện kết học, nghĩa học của câu chữ<br /> trong văn bản văn học mà bỏ qua mặt dụng học khi đi vào nghiên cứu các tác phẩm<br /> văn học. Đây là hướng đi của ngôn ngữ học cổ điển (ngôn ngữ học tiền ngữ<br /> dụng). Hạn chế của các phương pháp nghiên cứu truyền thống này là mới chỉ<br /> thấy được mô hình mã mà chưa thấy được mô hình suy ý, tách rời ngôn ngữ<br /> nhân vật khỏi ngữ cảnh rộng và hẹp nên không thấy được nhiều hơn những nghĩa<br /> nằm trên câu chữ trực tiếp. Điều này cũng có nghĩa là chúng ta đã bỏ qua một<br /> mảng lớn nội dung tác phẩm, bao gồm các hành động ngôn ngữ (trực tiếp/gián<br /> tiếp), nghĩa hàm ẩn, hợp phần ngữ cảnh… là những nhân tố quan trọng kiến tạo<br /> nên cuộc giao tiếp hoàn chỉnh giữa các nhân vật trong tác phẩm và giữa nhà văn<br /> với bạn đọc. Nói một cách đơn giản, trong ngôn ngữ của nhân vật văn học và nhà<br /> văn khi tạo nên tác phẩm văn học còn rất nhiều điều nằm ngoài câu chữ mà ngôn<br /> ngữ học truyền thống đã bỏ qua hoặc chưa phát hiện ra. Những nội dung ngoài câu<br /> chữ này đóng vai trò không nhỏ giúp người đọc hiểu sâu hơn nội dung tác phẩm<br /> cũng như những điều nhà văn gửi gắm.<br /> Nghiên cứu ngôn ngữ văn học ngày nay áp dụng những thành tựu của ngữ<br /> dụng học để phát hiện thêm nhiều góc khuất đằng sau câu chữ. Chúng ta coi tác<br /> phẩm văn học là một diễn ngôn, tức là sản phẩm giao tiếp giữa nhà văn và bạn đọc.<br /> Trong đó bao gồm nhiều hành động ngôn ngữ giữa các nhân vật, thông qua nhiều<br /> cuộc thoại, đoạn thoại khác nhau. Bởi vậy, cần thiết phải dùng lí thuyết hội thoại<br /> trong ngữ dụng học nghiên cứu các cuộc thoại, đoạn thoại đó để thấy được vị thế,<br /> tính cách, dấu ấn thời đại, xã hội cũng như nghệ thuật xây dựng nhân vật của nhà<br /> văn và tư tưởng anh ta gửi gắm vào chúng. Một trong những lí thuyết quan trọng<br /> cần sử dụng khi nghiên cứu ngôn ngữ nhân vật văn học là “hành động hỏi và hồi<br /> đáp”. Bởi lẽ, nhờ sự tác động của ngữ cảnh và thông qua những chuyển hóa khác<br /> nhau mà hành động hỏi ngoài việc dùng để hỏi còn có thể thực hiện các hành động<br /> nói khác như: hứa hẹn, giãi bày, trách móc... và người trả lời (hồi đáp) có rất nhiều<br /> <br /> 1<br /> <br />