Luận văn Thạc sĩ Quản trị kinh doanh: Phát triển đào tạo nghề thương mại và du lịch cho lao động tỉnh Thái Nguyên

Chia sẻ: Tri Tâm | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:120

Thêm vào BST

Báo xấu

20
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu của đề tài là đề xuất một số giải pháp hữu hiệu nhằm phát triển hoạt động đào tạo nghề thương mại và du lịch cho lao động tỉnh Thái Nguyên, đáp ứng được yêu cầu của xã hội trong giai đoạn mới. Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Quản trị kinh doanh: Phát triển đào tạo nghề thương mại và du lịch cho lao động tỉnh Thái Nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH NGUYỄN HẢI HÀ PHÁT TRIỂN ĐÀO TẠO NGHỀ THƯƠNG MẠI VÀ DU LỊCH CHO LAO ĐỘNG TỈNH THÁI NGUYÊN LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG Ngành: QUẢN TRỊ KINH DOANH THÁI NGUYÊN - 2019 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH NGUYỄN HẢI HÀ PHÁT TRIỂN ĐÀO TẠO NGHỀ THƯƠNG MẠI VÀ DU LỊCH CHO LAO ĐỘNG TỈNH THÁI NGUYÊN Ngành: Quản trị kinh doanh Mã số: 8. 34. 01. 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG Người hướng dẫn khoa học: TS Bùi Nữ Hoàng Anh THÁI NGUYÊN - 2019 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi thực hiện dưới sự hướng dẫn của TS. Bùi Nữ Hoàng Anh. Mọi trích dẫn trong luận văn đều ghi rõ nguồn gốc. Các số liệu, kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và chưa từng ai công bố trong một công trình nào khác. Tác giả luận văn Nguyễn Hải Hà Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
ii LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới TS Bùi Nữ Hoàng Anh Trường Đại học Kinh tế và Quản trị Kinh doanh - Đại học Thái Nguyên đã tận tình hướng dẫn, chỉ bảo và giúp đỡ tôi trong suốt thời gian thực hiện và hoàn thành luận văn này. Tôi xin cảm ơn Ban Giám hiệu cùng các thầy cô giáo Trường Đại học Kinh tế và Quản trị Kinh doanh đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong quá trình làm luận văn thạc sĩ. Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, các bạn bè đồng nghiệp tại trường Cao đẳng Thương mại và Du lịch Thái Nguyên, lãnh đạo sở Lao động Thương binh và Xã hội tỉnh Thái Nguyên, Hiệp hội Du lịch tỉnh Thái Nguyên. Tôi xin cảm ơn gia đình và bạn bè luôn bên cạnh ủng hộ, khuyến khích, động viên tạo động lực để tôi hoàn thành luận văn này. Trong quá trình làm luận văn không tránh khỏi những sai sót, tôi mong nhận được sự đóng góp quý báu từ phía thầy cô và bạn bè để tôi có thể làm tốt hơn. Thái Nguyên, tháng 8 năm 2019 Tác giả luận văn Nguyễn Hải Hà Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................... ii MỤC LỤC ....................................................................................................................iii DANH MỤC CÁC CỤM TỪ VIẾT TẮT ................................................................... vi DANH MỤC CÁC BẢNG.......................................................................................... vii DANH MỤC BIỂU ĐỒ, HÌNH .................................................................................viii MỞ ĐẦU ...................................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của vấn đề nghiên cứu........................................................................ 1 2. Mục tiêu nghiên cứu.................................................................................................. 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................................. 2 4. Những đóng góp của đề tài luận văn ......................................................................... 3 5. Bố cục của luận văn .................................................................................................. 4 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN ĐÀO TẠO NGHỀ TẠI CÁC TRƯỜNG DẠY NGHỀ ........................................... 5 1.1. Cơ sở lý luận ...................................................................................................... 5 1.1.1. Nghề và đào tạo nghề ......................................................................................... 5 1.1.2. Khái niệm và vai trò của phát triển hoạt động đào tạo nghề .............................. 9 1.1.3. Nội dung phát triển đào tạo nghề ....................................................................... 9 1.1.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến công tác đào tạo nghề ............................................ 11 1.2. Cơ sở thực tiễn về phát triển hoạt động đào tạo nghề ...................................... 15 1.2.1. Kinh nghiệm phát triển đào tạo nghề từ nước ngoài ........................................ 15 1.2.2. Kinh nghiệm phát triển đào tạo nghề của một số địa phương trong nước ............. 18 1.2.3. Bài học kinh nghiệm rút ra đối với phát triển đào tạo nghề thương mại và du lịch ở tỉnh Thái Nguyên............................................................................... 21 Chương 2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ......................................................... 23 2.1. Câu hỏi nghiên cứu .......................................................................................... 23 2.2. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................. 23 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
iv 2.2.1. Phương pháp thu thập thông tin ....................................................................... 23 2.2.2. Phương pháp tổng hợp thông tin ...................................................................... 25 2.2.3. Phương pháp phân tích thông tin ..................................................................... 25 2.3. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu ........................................................................... 26 2.3.1. Chỉ tiêu phản ánh tình hình chung của cơ sở đào tạo nghề .............................. 26 2.3.2. Chỉ tiêu phản ánh thực trạng phát triển hoạt động đào tạo nghề ..................... 26 Chương 3. THỰC TRẠNG VỀ PHÁT TRIỂN ĐÀO TẠO NGHỀ THƯƠNG MẠI VÀ DU LỊCH TẠI CÁC CƠ SỞ DẠY NGHỀ CỦA TỈNH THÁI NGUYÊN .................................................................................. 29 3.1. Đặc điểm về địa bàn nghiên cứu ...................................................................... 29 3.1.1. Điều kiện tự nhiên của tỉnh Thái Nguyên ........................................................ 29 3.1.2. Đặc điểm kinh tế xã hội .................................................................................... 33 3.1.3. Mục tiêu phát triển đào tạo nghề thương mại và du lịch của Tỉnh Thái Nguyên ............................................................................................................. 34 3.1.4. Những thuận lợi và khó khăn trong công tác đào tạo nghề thương mại và du lịch của các cơ sở đào tạo nghề trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên ............................ 35 3.2. Thực trạng hoạt động đào tạo nghề thương mại và du lịch cho lao động tỉnh Thái Nguyên .............................................................................................. 37 3.2.1. Chủ trương và chính sách đào tạo nghề của tỉnh Thái Nguyên ....................... 37 3.2.2. Hệ thống đào tạo nghề (mạng lưới cơ sở nghề) ............................................... 38 3.2.3. Phân tích thực trạng chất lượng đào tạo nghề .................................................. 41 3.2.4. Nội dung phát triển đào tạo nghề thương mại và du lịch tại các cơ sở dạy nghề của tỉnh Thái Nguyên .............................................................................. 47 3.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển đào tạo nghề Thương mại và Du lịch cho lao động tỉnh Thái Nguyên ................................................................. 74 3.3.1. Các yếu tố bên ngoài ........................................................................................ 74 3.3.2. Các yếu tố bên trong......................................................................................... 75 3.4. Đánh giá chung................................................................................................. 76 3.4.1. Những kết quả đạt được .................................................................................... 76 3.4.2. Những hạn chế tồn tại ....................................................................................... 77 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
v 3.4.3. Nguyên nhân ..................................................................................................... 77 3.5. Phân tích SWOT về đào tạo nghề thương mại và du lịch ở tỉnh Thái Nguyên .............. 79 Chương 4. GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN ĐÀO TẠO NGHỀ THƯƠNG MẠI VÀ DU LỊCH CHO LAO ĐỘNG TỈNH THÁI NGUYÊN ........................ 80 4.1. Mục tiêu phát triển hoạt động đào tạo nghề ..................................................... 80 4.1.1. Mục tiêu tổng quát............................................................................................ 80 4.1.2. Mục tiêu cụ thể ................................................................................................. 80 4.2. Định hướng phát triển hoạt động đào tạo nghề ................................................ 81 4.3. Giải pháp chủ yếu nhằm phát triển hoạt động đào tạo nghề thương mại và du lịch cho lao động tỉnh Thái Nguyên ....................................................... 82 4.3.1. Nâng cao chất lượng đào tạo nghề ................................................................... 82 4.3.2. Giải pháp gắn kết nhà trường với doanh nghiệp .............................................. 89 4.3.3. Tăng cường thay đổi quan niệm về học nghề, khuyến khích người lao động tham gia vào học nghề............................................................................. 94 4.3.4. Xác định đúng đắn nhu cầu đào tạo nghề trong lĩnh vực thương mại và du lịch .................................................................................................................... 95 4.4. Kiến nghị .......................................................................................................... 96 KẾT LUẬN ................................................................................................................ 98 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................... 101 PHỤ LỤC ................................................................................................................. 103 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
vi DANH MỤC CÁC CỤM TỪ VIẾT TẮT TT Dạng viết tắt Dạng đầy đủ 1. CĐ Cao đẳng 2. CBQL Cán bộ quản lý 3. CTĐT Chương trình đào tạo 4. CĐN Cao đẳng nghề 5. CNH Công nghiệp hóa 6. CSDN Cơ sở dạy nghề 7. CSSX Cơ sở sản xuất 8. ĐH Đại học 9. GTVL Giới thiệu việc làm 10. HĐH Công nghiệp hóa, hiện đại hóa 11. HĐND Hội đồng nhân dân 12. LĐNT Lao động nông thôn 13. LĐTB&XH Lao động Thương binh và xã hội 14. PTTH Phổ thông trung học 15. TC Trung cấp 16. THCS Trung học cơ sở 17. TTDN Trung tâm dạy nghề 18. TTGDNN-GDTX Trung tâm giáo dục nghề nghiệp giáo dục thường xuyên 19. TW Trung ương 20. UBND Ủy ban nhân dân Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
vii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Bảng mô tả đối tượng khảo sát .............................................................. 25 Bảng 3.1. Tỷ lệ lao động từ 15 tuổi trở lên đang làm việc đã qua đào tạo................ 33 Bảng 3.2. Danh sách các cơ sở đào tạo nghề thương mại và du lịch trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên ............................................................................ 40 Bảng 3.3. Danh mục đào tạo nghề thương mại và du lịch..................................... 41 Bảng 3.4. Xu hướng học tập của học sinh nghề .................................................... 42 Bảng 3.5. Kết quả học tập của học sinh học nghề ................................................. 44 Bảng 3.6. Kết quả rèn luyện của học sinh học nghề .............................................. 44 Bảng 3.7. Đánh giá chất lượng lao động sau đào tạo dưới quan điểm đánh giá của Doanh nghiệp ............................................................................ 46 Bảng 3.8. Hoạt động quảng bá tuyển sinh Hoạt động quảng bá tuyển sinh ..................50 Bảng 3.9. Cơ sở vật chất của một số cơ sở đào tạo nghề thương mại và du lịch trên địa bàn Tỉnh Thái Nguyên ...................................................... 53 Bảng 3.10. Đánh giá của CBQL doanh nghiệp về liên kết phát triển đào tạo nghề thương mại du lịch ........................................................................ 55 Bảng 3.11. Kết quả tuyển sinh qua các năm học ..................................................... 57 Bảng 3.12. Đánh giá của học sinh đang học nghề về chương trình đào tạo nghề thương mại và du lịch ................................................................... 60 Bảng 3.13. Trình độ đội ngũ giáo viên dạy nghề tại Tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2016-2018 ..................................................................................... 61 Bảng 3.14. Đánh giá của người học về năng lực dạy nghề của giáo viên ............... 62 Bảng 3.15. Kinh phí đào tạo nâng cao chất lượng giáo viên dạy nghề ................... 64 Bảng 3.16. Đổi mới công tác giảng dạy giai đoạn 2016-2019 ................................ 65 Bảng 3.17. Hợp tác, liên kết đào tạo nghề với các doanh nghiệp............................ 68 Bảng 3.18. Kết quả công tác định hướng giáo dục nghề nghiệp cho học sinh THCS, THPT trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên ....................................... 73 Bảng 3.19. Phân tích mô hình SWOT hoạt động đào tạo nghề thương mại và du lịch ở Thái Nguyên ........................................................................... 79 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
viii DANH MỤC BIỂU ĐỒ, HÌNH Biểu đồ: Biểu đồ 3.1. Số cơ sở liên kết đào tạo 2014-2018 ...................................................... 52 Biểu đồ 3.2. Đổi mới công tác giảng dạy giai đoạn 2016-2019 ................................. 65 Hình: Hình 3.1. Hệ thống giáo dục quốc dân theo Luật Giáo dục nghề nghiệp 2015 .......... 39 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của vấn đề nghiên cứu Các cơ sở dạy nghề có nhiệm vụ đào tạo nguồn nhân lực trực tiếp lao động trong sản xuất, kinh doanh và dịch vụ. Trong những năm qua, dạy nghề đã phát triển mạnh cả về quy mô và chất lượng, đáp ứng ngày càng tốt hơn nhu cầu nhân lực của thị trường lao động, những thay đổi nhanh chóng của kỹ thuật công nghệ và nhu cầu đa dạng của người lao động học nghề, lập nghiệp. Mặc dù dạy nghề có bước phát triển mới và đạt được nhiều kết quả quan trọng nhưng vẫn còn một số tồn tại, chất lượng đào tạo nghề chưa cao, chưa đáp ứng được nhu cầu của doanh nghiệp và xã hội, cơ cấu đào tạo nghề chưa hợp lý, dẫn đến tình trạng vừa thừa vừa thiếu lao động học xong nghề thì không tìm được việc hoặc không tự hành nghề được, không sử dụng kiến thức và kỹ năng được học, vẫn còn khoảng cách giữa trình độ tay nghề của học sinh mới ra trường và nhu cầu của các doanh nghiệp. Tỉnh Thái Nguyên là một trung tâm kinh tế - xã hội lớn của khu vực trung du và miền núi phía Bắc. Nằm trong vùng kinh tế trọng điểm Bắc thủ đô Hà Nội, Thái Nguyên đang nổi lên như một trung tâm kinh tế, là nơi tập trung nhiều khu công nghiệp, thương mại, dịch vụ và nhiều điểm du lịch nổi tiếng vì thế việc phát triển nghề thương mại, du lịch đáp ứng nhu cầu nhân lực trên địa bàn Tỉnh là vấn đề then chốt mang tính quyết để phát triển nhanh và bền vững. Nhưng thực tế hiện nay việc đào tạo nghề trong lĩnh vực thương mại và du lịch chưa được chú trọng thỏa đáng, chất lượng đào tạo chưa cao, quy mô đào tạo nghề còn hạn chế khó đáp ứng được mục tiêu phát triển của Tỉnh đề ra. Đại hội đại biểu Đảng bộ tỉnh Thái Nguyên lần thứ XIX nhiệm kỳ 2015-2017 đã nhấn mạnh chuyển dịch cơ cấu kinh tế và nhiệm vụ phát triền ngành du lịch đó là “Trong lĩnh vực thương mại, dịch vụ, du lịch: Phát triển các loại hình dịch vụ theo hướng nâng cao chất lượng, hiệu quả, tiện ích. Xây dựng và hoàn thiện các cơ chế chính sách ưu đãi đầu tư phát triển các loại hình dịch vụ. Đầu tư nâng cấp, hoàn thiện mạng lưới thị trường cung ứng, lưu thông hàng hóa, triển khai có hiệu quả các chính Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
2 sách phát triển thương mại, dịch vụ. Phấn đấu tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng trên địa bàn tỉnh tăng bình quân từ 20%/năm trở lên”. “Chú trọng phát triển ngành du lịch, nhất là du lịch sinh thái và du lịch văn hóa lịch sử, triển khai thực hiện tốt quy hoạch và khai thác hiệu quả Dự án du lịch Quốc gia vùng Hồ Núi Cốc và khu du lịch lịch sử, sinh thái ATK. Khuyến khích các thành phần kinh tế tham gia liên kết, hợp tác phát triển du lịch, hình thành các tua, tuyến du lịch liên hoàn”. Phát triển các loại hình dịch vụ thương mại và du lịch là một trong nhiệm vụ quan trọng trong Nghị quyết Đại hội đại biểu Đảng bộ tỉnh Thái Nguyên lần thứ XIX đã chỉ ra để thực hiện được nhiệm vụ đó cần tăng cường đầu tư phát triển đào tạo nghề thương mại và du lịch cho lao động trong tỉnh, có chính sách bảo đảm khuyến khích người học, tạo điều kiện để nhiều lao động được đào tạo nghề. Xuất phát từ thực tiễn trên, đề tài “Phát triển đào tạo nghề thương mại và du lịch cho lao động tỉnh Thái Nguyên” đã được chọn để nghiên cứu. 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Đề xuất một số giải pháp hữu hiệu nhằm phát triển hoạt động đào tạo nghề thương mại và du lịch cho lao động tỉnh Thái Nguyên, đáp ứng được yêu cầu của xã hội trong giai đoạn mới. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Góp phần hệ thống hoá, một số lý luận cơ bản về phát triển hoạt động đào tạo nghề tại các cơ sở dạy nghề. - Phân tích, đánh giá được về thực trạng chất lượng hoạt động đào tạo nghề tại một số cơ sở đào tạo nghề thương mại và du lịch trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên. - Nhận diện các yếu tố ảnh hưởng việc phát triển hoạt động đào tạo nghề thương mại và du lịch cho lao động tỉnh Thái Nguyên. - Đề xuất được các giải pháp chủ yếu nhằm mở rộng quy mô và nâng cao chất lượng hoạt động đào tạo nghề thương mại và du lịch cho lao động tỉnh Thái Nguyên trong thời gian tới. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
3 Đối tượng nghiên cứu của luận văn là phát triển hoạt động đào tạo nghề và các yếu tố tác động tới phát triển hoạt động đào tạo nghề thương mại và du lịch cho lao động có nhu cầu trong địa bàn tỉnh Thái Nguyên. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Về không gian: Nghề thương mại và du lịch được đào tạo tại một số trường trên địa bàn tỉnh như: Trường CĐ Kinh tế Tài chính Thái Nguyên, Trường Trung cấp nghề Thái Nguyên, Trường CĐ Kinh tế Kỹ thuật Thái Nguyên. Quy mô đào tạo và số lượng tuyển sinh của các cơ sở trên rất nhỏ vì vậy nghiên cứu được thực hiện chủ yếu tại trường Cao đẳng Thương mại và Du lịch Thái Nguyên là cơ sở đào tạo nghề lâu năm, có đào tạo đầy đủ các cấp trình độ từ CĐ nghề, TC nghề và sơ cấp nghề thương mại và du lịch. Đồng thời nghiên cứu có tổng hợp, so sánh một số chỉ tiêu tham chiếu với một số cơ sở dạy nghề khác trên địa bàn Tỉnh Thái Nguyên. - Về thời gian: Luận văn nghiên cứu thực trạng hoạt động đào tạo nghề trong giai đoạn 2013 - 2018, định hướng và giải pháp phát triển hoạt động này đến năm 2020. - Về nội dung: Luận văn tập trung nghiên cứu những nội dung sau: +) Về nội dung đào tạo nghề: nghiên cứu tập trung phản ánh thực trạng đào tào về kiến thức, kỹ năng nghề nghiệp và năng lực, phẩm chất. +) Về hình thức đào tạo: nghiên cứu tập trung vào hình thức đào tạo nghề chính quy tại trường và hình thức đào tạo phi chính quy tại địa bàn sinh sống hoặc tại nơi làm việc của lao động. 4. Những đóng góp của đề tài luận văn - Về mặt lý luận: Hệ thống hoá những vấn đề lý luận và thực tiễn về phát triển hoạt động đào tạo nghề tại các trường đào tạo nghề. - Về thực tiễn: Kết quả nghiên cứu của đề tài luận văn là những đóng góp thiết thực, là bằng chứng khoa học có thể được sử dụng làm căn cứ để hoạch định chiến lược, xây dựng kế hoạch phát triển hoạt động đào tạo nghề thương mại và du lịch cho lao động trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên trong những năm tới nhằm đáp ứng tốt hơn yêu cầu của xã hội về nguồn lao động có trình độ trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
4 5. Bố cục của luận văn Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, nội dung chính của luận văn được kết cấu thành 4 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển hoạt động đào tạo nghề tại các trường dạy nghề. Chương 2: Phương pháp nghiên cứu. Chương 3: Thực trạng về hoạt động đào tạo nghề thương mại và du lịch tại các cơ sở đào tạo nghề của tỉnh Thái Nguyên. Chương 4: Giải pháp phát triển hoạt động đào tạo nghề thương mại và du lịch cho lao động tỉnh Thái Nguyên. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
5 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN ĐÀO TẠO NGHỀ TẠI CÁC TRƯỜNG DẠY NGHỀ 1.1. Cơ sở lý luận 1.1.1. Nghề và đào tạo nghề 1.1.1.1. Khái niệm về nghề Có nhiều cách diễn đạt khái niệm về nghề. Từ điển tiếng Việt (1998) đưa ra định nghĩa: “Nghề là một công việc chuyên môn, theo sự phân công của xã hội”. Có tác giả quan niệm “Nghề là một hình thức phân công lao động, nó được biểu thị bằng những kiến thức lý thuyết tổng hợp và thói quen thực hành để hoàn thành những công việc nhất định”. [13] Ở một khía cạnh khác, có tác giả quan niệm “Nghề là một lĩnh vực hoạt động lao động mà trong đó, nhờ được đào tạo, con người có được những tri thức, những kỹ năng để làm ra các loại sản phẩm vật chất hay tinh thần nào đó, đáp ứng được những nhu cầu của xã hội”. [2] Vì hệ thống nghề nghiệp trong xã hội có số lượng nghề và chuyên môn nhiều như vậy nên người ta gọi hệ thống đó là “Thế giới nghề nghiệp”. Nhiều nghề chỉ thấy có ở nước này nhưng lại không thấy ở nước khác. Hơn nữa, các nghề trong xã hội luôn ở trong trạng thái biến động do sự phát triển của khoa học và công nghệ. Nhiều nghề cũ mất đi hoặc thay đổi về nội dung cũng như về phương pháp sản xuất. Nhiều nghề mới xuất hiện rồi phát triển theo hướng đa dạng hóa. Ở nước ta, mỗi năm ở cả 3 hệ trường (dạy nghề, trung học chuyên nghiệp và cao đẳng - đại học) đào tạo trên dưới 300 nghề bao gồm hàng nghìn chuyên môn khác nhau. Từ các cách hiểu trên cho thấy nghề là kết quả của sự phân công lao động xã hội, xã hội phát triển thì ngành nghề cũng thay đổi theo và dưới góc độ đào tạo, nghề là toàn bộ các kiến thức, kỹ năng, thái độ, kinh nghiệm nghề nghiệp và các phẩm chất khác. 1.1.1.2. Khái niệm đào tạo nghề Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
6 Đào tạo là một lĩnh vực bao gồm toàn bộ các hoạt động của nhà trường nhằm cung cấp kiến thức cho học sinh, sinh viên. Đây là công việc kết nối giữa mục tiêu đào tạo, nội dung chương trình đào tạo, tổ chức thực hiện chương trình và các vấn đề liên quan đến tuyển sinh, đào tạo, giám sát, đánh giá điều tra, tổ chức thực hiện, thi tốt nghiệp cùng các quy trình đánh giá, kiểm tra các chính sách liên quan đến chuẩn mực và cấp bằng ở lĩnh vực đào tạo chuyên nghiệp tại các cơ sở đào tạo nghề nghiệp. Trước đây đào tạo nghề được hiểu đơn thuần là truyền thụ tay nghề từ người này sang người khác, còn gọi là “truyền nghề”. Dạy nghề kiểu này mang đậm tính truyền thống với phương pháp chủ yếu là hành động bắt chước của người học theo người dạy. Đến nay vẫn còn một số nghề thủ công được truyền dạy theo phương pháp này. Còn theo quan niệm giáo dục dạy nghề hiện đại thì đào tạo nghề không chỉ là truyền thụ các kỹ năng, thói quen công việc mà còn là quá trình trang bị các kiến thức và kỹ năng cơ bản về khoa học kỹ thuật, giáo dục tư cách đạo đức, thái độ nghề nghiệp để người học có được nhân cách toàn diện. Tổ chức lao động quốc tế (ILO) đưa ra khái niệm: “Đào tạo nghề là nhằm cung cấp cho người học những kỹ năng cần thiết để thực hiện tất cả các nhiệm vụ liên quan đến công việc, nghề nghiệp được giao”. Hoạt động dạy nghề trong các cơ sở dạy nghề, lớp dạy nghề, nhằm truyền đạt kiến thức về lý thuyết và kỹ năng thực hành cho người học nghề, để người học nghề có trình độ, kỹ năng, kỹ xảo và đạt được những tiêu chuẩn nhất định của một nghề hoặc nhiều nghề để đáp ứng yêu cầu của thị trường lao động và xã hội. Luật dạy nghề đưa ra khái niệm như sau: “Dạy (đào tạo) nghề là hoạt động dạy và học nhằm trang bị kiến thức, kỹ năng và thái độ nghề nghiệp cần thiết cho người học nghề để có thể tìm được việc làm hoặc tự tạo việc làm sau khi hoàn thành khóa học’’ [6]. Luật cũng quy định có ba cấp trình độ đào tạo là sơ cấp nghề, trung cấp nghề và cao đẳng nghề và về hình thức dạy nghề bao gồm cả dạy nghề chính quy và dạy nghề thường xuyên. Mục tiêu của dạy nghề là đào tạo nhân lực kỹ thuật trực tiếp trong sản xuất, dịch vụ có năng lực thực hành nghề tương xứng với trình độ đào tạo, có đạo đức, lương tâm nghề nghiệp, ý thức kỷ luật, tác phong công nghiệp, có sức khỏe nhằm Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
7 tạo điều kiện cho người học nghề sau khi tốt nghiệp có khả năng tìm việc làm, tự tạo việc làm hoặc học lên trình độ cao hơn, đáp ứng yêu cầu của doanh nghiệp và nhu cầu của xã hội. Đào tạo nghề kết hợp chặt chẽ giữa giảng dạy lý thuyết với rèn luyện kỹ năng thực hành, để sau khi tốt nghiệp có thể hành nghề. Đào tạo nghề được tiến hành một cách khoa học, đảm bảo tính hệ thống, hợp lý, toàn diện trên các phương diện: kiến thức, kỹ năng, kỹ xảo, thái độ lao động, đào tạo nghề nghiệp. Như vậy, nội dung của đào tạo nghề bao gồm: trang bị các kiến thức lý thuyết cho học viên một cách có hệ thống và rèn luyện các kỹ năng thực hành, tác phong làm việc cho học viên trong phạm vi hành nghề họ theo học nhằm giúp họ có thể làm một nghề nhất định, phù hợp với yêu cầu của thị trường lao động và phát triển nguồn lực Quốc gia. * Đào tạo nghề thương mại du lịch Đào tạo nghề thương mại và du lịch: Hoạt động dạy nghề trong các cơ sở dạy nghề, lớp dạy nghề nhằm truyền đạt kiến thức về lý thuyết và kỹ năng thực hành cho người học nghề trong lĩnh vực thương mại, dịch vụ và du lịch để người học có trình độ, kỹ năng, kỹ xảo và đạt được những tiêu chuẩn nhất định đáp ứng yêu câu việc làm của thị trường lao động. 1.1.1.3. Hình thức đào tạo nghề Hiện nay có rất nhiều hình thức đào tạo nghề khác nhau, phân theo các tiêu chí khác nhau thì có các hình thức đào tạo nghề như sau: * Căn cứ vào nghề đào tạo với người học - Đào tạo mới: là hình thức đào tạo đối với người chưa có chuyên môn, chưa có nghề, bắt đầu tham gia vào các lớp nghề để có được nghề. - Đạo tạo lại: là quá trình đào tạo nghề áp dụng cho những người đã có trình độ chuyên môn song vì một lý do nào đó nghề của họ không phù hợp nữa đòi hỏi phải chuyển sang nghề, chuyên môn khác. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
8 - Đào tạo nâng cao trình độ lành nghề: là tiếp tục bồi dưỡng nâng cao kiến thức và kinh nghiệm nơi làm việc để người lao động có thể tiếp tục hành nghề và đảm nhận những công việc phức tạp hơn. * Căn cứ vào thời gian đào tạo nghề - Đào tạo nghề ngắn hạn: Thời gian thực hiện dưới 1 năm tại các trung tâm dạy nghề, lớp dạy nghề độc lập hoặc gắn với cơ sở sản xuất kinh doanh dịch vụ và các cơ sở giáo dục khác. Đào tạo nghề ngắn hạn dành cho những người có trình độ học vấn và sức khỏe phù hợp với nghề cần học. - Đào tạo dài hạn: Được thực hiện từ 1- 3 năm tại các trường dạy nghề, các trường thực hành nghề nghiệp, trường cao đẳng, trường đại học có đủ điều kiện được tổ chức dạy nghề dài hạn theo quy định. Đào tạo nghề dài hạn thường có chất lượng cao hơn so với các lớp đào tạo ngắn hạn. * Căn cứ vào trình độ lành nghề - Cấp trình độ bán lành nghề ở cấp này học viên được trang bị kiến thức và kỹ năng nghề đủ để thực hiện được một hoặc một số nhiệm vụ và công việc ít phức tạp hơn của nghề. Thời gian đào tạo dưới 1 năm. Thông thường mỗi nghề có những nhiệm vụ và mỗi nhiệm vụ lại được chia thành nhiều công việc khác nhau, trong đó một số công việc đơn giản và một số công việc phức tạp hơn. Do vậy người ta cần phân loại các công việc theo trật tự logic từ đơn giản đến phức tạp và từ đó sắp xếp chúng vào các trình độ đào tạo tương ứng. Trong quá trình phân tích nghề người ta xác định được một số công việc không quá phức tạp và xếp các công việc này vào trình độ bán lành nghề. - Cấp trình độ lành nghề: Ở đây học viên được trang bị kiến thức và kỹ năng để để thực hiện tất cả các nhiệm vụ của nghề trong điều kiện kỹ thuật và công nghệ trung bình, chất lượng sản phẩm, năng suất lao động… ở mức trung bình tiên tiến. Thời gian đào tạo là từ 1-2 năm, tùy theo nghề đào tạo. - Cấp trình độ cao: Tại cấp này học viên được trang bị kiến thức và kỹ năng để thực hiện tất cả các nhiệm vụ và công việc như trình độ lành nghề, đồng thời được trang bị thêm các kiến thức và kỹ thuật tiên tiến, hiện đại hoặc đòi hỏi tay nghề cao Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
9 hơn để làm ra các sản phẩm có chất lượng cao, năng suất lao động cao và có khả năng thích ứng nhanh với công việc mới. * Căn cứ vào hình thức đào tạo - Đào tạo chính quy là hình thức đào tạo tập trung tại các trường, trung tâm dạy nghề với quy mô đào tạo tương đối lớn, chủ yếu là đào tạo ra các công nhân kỹ thuật có trình độ lành nghề cao. - Đào tạo tại nơi làm việc (kèm cặp trong sản xuất): Là hình thức đào tạo trực tiếp chủ yếu là thực hành ngay trong quá trình sản xuất, do các doanh nghiệp tự tổ chức. - Tổ chức các lớp cạnh doanh nghiệp: Hình thức đào tạo này áp dụng chủ yếu để đào tạo những công nhân có nghề phức tạp, cần có sự hiểu biết rộng về lý thuyết và độ thực hành cao [6]. 1.1.2. Khái niệm và vai trò của phát triển hoạt động đào tạo nghề 1.1.2.1. Khái niệm phát triển hoạt động đào tạo nghề Từ cơ sở lý thuyết phát triển và đào tạo, có thể hiểu phát triển đào tạo nghề là các hoạt động nhằm giúp cho người học nghề có thể thực hiện có hiệu quả hơn chức năng, nhiệm vụ của mình trong thực tế. Phát triển quy mô đào tạo, mở rộng nhiều ngành nghề đào tạo giúp người học có nhiều cơ hội lựa chọn nghề phù hợp, nâng cao trình độ, kỹ năng của người lao động để thực hiện nhiệm vụ lao động có hiệu quả hơn đáp ứng nhu cầu thị trường lao động của xã hội [8]. 1.1.2.2. Vai trò của phát triển hoạt động đào tạo nghề Chất lượng đào tạo nghề được xem như chất lượng của quá trình đào tạo, nó được thể hiện ở kết quả đem lại “giá trị gia tăng” (sự vượt trội sau quá trình đào tạo) của học sinh, sinh viên như khối lượng, nội dung, trình độ kiến thức được đào tạo và kỹ năng thực hành, năng lực nhận thức, năng lực tư duy cùng những phẩm chất nhân văn được đào tạo, thể hiện ở sự hoàn hảo trong thực hiện mục tiêu đào tạo của cơ sở, thể hiện ở mức độ xứng đáng với sự đầu tư của học sinh, cơ sở đào tạo, nhà nước và xã hội và thể hiện ở sự hài lòng của sinh viên khi theo học chương trình [8]. 1.1.3. Nội dung phát triển đào tạo nghề 1.1.3.1. Mở rộng quy mô đào tạo nghề Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
10 Mở rộng quy mô, tạo mọi cơ hội thuận lợi cho người lao động và thanh niên tiếp cận với các dịch vụ dạy nghề bằng các hình thức như: - Triển khai hoạt động thông tin, tuyên truyền: Thông qua hoạt động tuyển sinh hàng năm nhằm quảng bá rộng rãi thông tin tuyển sinh đến phụ huynh và học sinh các trường trên địa bàn tỉnh nội dung của quảng bá tuyển sinh tập trung vào việc giới thiệu chương trình đào tạo, các quyền lợi và cơ hội việc làm khi theo học nghề đồng thời nhằm nâng cao nhận thức của xã hội và người lao động nhằm tạo sự đồng thuận trong xã hội về vai trò, vị trí của dạy nghề trong phát triển nguồn nhân lực. - Tăng cường đầu tư phát triển mạng lưới dạy nghề tại các địa phương: tăng cường gắn kết với các DN tổ chức đào tạo nghề; đầu tư phát triển mạng lưới cơ sở dạy nghề trên cơ sở liên kết với các trung tâm dạy nghề, TTGDNN-GDTX tại các huyện, xã; tăng cường năng lực của các cơ sở dạy nghề về cơ sở vật chất; trang thiết bị phương tiện dạy nghề; ưu tiên và quỹ đất cho các cơ sở dạy nghề. - Đầu tư cơ sở vật chất tương xứng với quy mô đào tạo sau khi mở rộng: Cơ sở vật chất nghèo nàn, lạc hậu, không theo kịp sự phát triển của xã hội thì sẽ không thể có được một chất lượng đào tạo tốt nhất. Do đó, việc tăng cường đầu tư cơ sở vật chất, trang bị các phương tiện giảng dạy và học tập hiện đại trong các CSDN sau khi mở rộng quy mô sẽ góp phần đào tạo nên đội ngũ lao động có chất lượng, đáp ứng tốt yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội trong xu thế hội nhập hiện nay. - Đẩy mạnh gắn kết với các DN để phát triển hoạt động đào tạo nghề. Đồng thời có cơ chế để DN hỗ trợ dạy thực hành, xây dựng chương trình, cấp học bổng cho người học nghề. [8] 1.1.3.2. Nâng cao chất lượng hoạt động đào tạo nghề - Nâng cao chất lượng công tác tuyển sinh. Để nâng cao công tác tuyển sinh, thu hút học sinh tham gia xét tuyển học nghề, các CSDN cần đổi mới chương trình đào tạo, tập trung vào các ngành xã hội đang cần. Cùng với đó phải tích cực triển khai hàng loạt giải pháp tuyển sinh như: Về các địa phương để vừa tuyên truyền nâng cao nhận thức, vừa động viên thanh niên đi học nghề; phối hợp với các trường THPT, THCS ở các huyện, thành phố tổ chức gặp gỡ, tư vấn cho phụ huynh và học sinh nhằm giới thiệu, định hướng nghề nghiệp. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn