Luận văn Thạc sĩ Tài chính ngân hàng: Xây dựng kịch bản mô phỏng chi trả tiền gửi tại Ngân hàng thương mại của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:106

Thêm vào BST

Báo xấu

43
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu là dựa trên những kịch bản mô phỏng chi trả tiền gửi của quốc tế và thực tiễn chi trả tiền gửi tại Việt Nam để xây dựng và đưa ra một hệ thống kịch bản phù hợp nhất với thực trạng hệ thống ngân hàng của Việt Nam. Bằng cách phân chia hệ thống ngân hàng của Việt Nam thành các nhóm có mức độ rủi ro là: Rủi ro thấp, rủi ro trung bình và rủi ro cao, đề tài đưa ra các kịch bản tương ứng với mỗi nhóm ngân hàng này để có kịch bản chi trả có thể bám sát, phân tích cụ thể các trường hợp chi trả và phát huy vai trò của mình khi áp dụng vào trường hợp thực tế.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Tài chính ngân hàng: Xây dựng kịch bản mô phỏng chi trả tiền gửi tại Ngân hàng thương mại của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG ----------***--------- LUẬN VĂN THẠC SĨ XÂY DỰNG KỊCH BẢN MÔ PHỎNG CHI TRẢ TIỀN GỬI TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỦA BẢO HIỂM TIỀN GỬI VIỆT NAM Ngành: Tài chính ngân hàng NGUYỄN BỘI THƯỜNG Hà Nội - 2020
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG ----------***--------- LUẬN VĂN THẠC SĨ XÂY DỰNG KỊCH BẢN MÔ PHỎNG CHI TRẢ TIỀN GỬI TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỦA BẢO HIỂM TIỀN GỬI VIỆT NAM Ngành: Tài chính ngân hàng Mã số: 8340201 Họ và tên: Nguyễn Bội Thường Người hướng dẫn: TS. Cao Thị Hồng Vinh Hà Nội - 2020
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu và tài liệu trong luận văn “Xây dựng kịch bản mô phỏng chi trả tiền gửi tại Ngân hàng thương mại của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam”là trung thực và chưa được công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào. Tất cả những tham khảo và kế thừa đều được trích dẫn và tham chiếu đầy đủ. Học viên Nguyễn Bội Thường
ii LỜI CẢM ƠN Đầu tiền, tôi xin gửi lời cảm ơn tới Ban giám hiệu nhà trường, các giảng viên chuyên ngành, khoa Tài chính – Ngân hàng và Khoa Sau đại học của trường Đại học Ngoại Thương đã tận tình giúp đỡ tôi trong suốt thời gian học tại trường. Đặc biệt, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành và sâu sắc tới giảng viên hướng dẫn – TS. Cao Thị Hồng Vinh đã dành thời gian truyền tải kinh nghiệm, luôn tận tình, tâm huyết hướng dẫn tôi hoàn thành luận văn này. Cuối cùng, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến gia đình, người thân và bạn bè đã giúp đỡ, động viên và khuyến khích tôi – sự động viên này là điều thực sự quan trọng giúp tôi có thể hoàn thành luận văn của mình. Trong bản luận văn chắc hẳn không tránh khỏi những hạn chế vè thiếu sót. Tôi mong muốn nhận được nhiều đóng góp quý báu đến từ các thầy cô giáo và bạn học để đề tài được hoàn thiện hơn nữa và có ý nghĩa thiết thực để áp dụng vào thực tiễn cuộc sống. Tôi xin trân trọng cảm ơn!
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................... ii DANH MỤC BẢNG, HÌNH ................................................................................... vi TÓM TẮT KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU LUẬN VĂN .......................................... vii DANH MỤC VIẾT TẮT ...................................................................................... viii PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................1 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN LÝ LUẬN VỀ XÂY DỰNG KỊCH BẢN MÔ PHỎNG CHI TRẢ TIỀN GỬI TẠI NHTM CỦA BẢO HIỂM TIỀN GỬI VIỆT NAM ...........................................................................................................................6 1.1. Lý luận về bảo hiểm tiền gửi và chi trả bảo hiểm tiền gửi tại Ngân hàng thương mại..............................................................................................................6 1.1.1. Khái quát về bảo hiểm tiền gửi .............................................................6 1.1.2. Khái quát về hoạt động chi trả BHTG ...............................................10 1.1.3. Khái quát về quy trình chi trả BHTG. ................................................12 1.2. Lý luận về xây dựng kịch bản mô phỏng chi trả bảo hiểm tiền gửi tại Ngân hàng thương mại ..................................................................................................13 1.2.1.Khái quát kịch bản mô phỏng..............................................................13 1.2.2. Khái quát về quy trình xây dựng kịch bản mô phỏng chi trả ...........17 1.2.3. Các phương pháp sử dụng trong xếp hạng rủi ro ngân hàng ..........21 1.2.4. Kinh nghiệm quốc tế trong việc xây dựng mô phỏng kịch bản ........24 CHƯƠNG 2: THỰC TIỄN XÂY DỰNG KỊCH BẢN MÔ PHỎNG CHI TRẢ BẢO HIỂM TIỀN GỬI TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỦA BẢO HIỂM TIỀN GỬI VIỆT NAM ...........................................................................................30 2.1. Khái quát về Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam ..................................................30 2.1.1 Khái quát về các bộ phận thực hiện chi trả bảo hiểm tiền gửi ..........30 2.1.2 Kết quả thực hiện chi trả bảo hiểm tiền gửi tại Ngân hàng thương mại ........................................................................................................................33 2.2. Quy trình phân loại các nhóm rủi ro ngân hàng .......................................37 2.2.1. Phân loại các ngân hàng theo nguyên tắc hướng dẫn của IADI .....37
iv 2.2.2. Mục tiêu thực hiện phân loại nhóm rủi ro của ngân hàng ..............42 2.3. Tiến hành thực hiện kịch bản chi trả theo phân nhóm rủi ro của ngân hàng .......................................................................................................................43 2.3.1 Lựa chọn NHTM phát sinh nghĩa vụ chi trả (Mô phỏng) .................43 2.3.2. Lựa chọn NHTM ủy quyền chi trả (Mô phỏng) ................................45 2.3.3. Xây dựng kịch bản giai đoạn trước khi phát sinh nghĩa vụ trả tiền gửi được bảo hiểm ...............................................................................................45 2.3.4. Xây dựng kịch bản giai đoạn sau khi phát sinh nghĩa vụ trả tiền gửi được bảo hiểm ...............................................................................................51 CHƯƠNG 3: ĐỀ XUẤT KỊCH BẢN MÔ PHỎNG CHI TRẢ BẢO HIỂM TIỀN GỬI PHÙ HỢP VỚI CÁC NHÓM NGÂN HÀNG ..............................................59 3.1. Kịch bản tiếp nhận, xử lý chung đối với hệ thống ngân hàng tại Việt Nam ...............................................................................................................................59 3.1.1. Danh sách mẫu biểu ngân hàng cần gửi cho BHTG để tính toán số tiền chi trả ......................................................................................................59 3.1.2. Giả định các trường hợp xảy ra trong kịch bản tính toán số tiền chi trả bảo hiểm ...................................................................................................62 3.2. Kịch bản đối với ngân hàng có mức rủi ro cao ..........................................66 3.2.1. Xác định NHTM phát sinh nghĩa vụ chi trả ......................................66 3.2.2. Quy trình giai đoạn tính toán số tiền chi trả......................................66 3.2.3. Quy trình giai đoạn trước khi phát sinh nghĩa vụ trả tiền gửi được bảo hiểm ................................................................................................................78 3.2.4. Xác định ngân hàng ủy quyền chi trả ................................................79 3.2.5. Quy trình giai đoạn sau khi phát sinh nghĩa vụ trả tiền gửi được bảo hiểm ................................................................................................................79 3.3. Nhóm ngân hàng có độ rủi ro trung bình ...................................................80 3.3.1. Xác định NHTM phát sinh nghĩa vụ chi trả ......................................80 3.3.2. Quy trình giai đoạn tính toán số tiền chi trả......................................80 3.3.3. Quy trình giai đoạn trước khi phát sinh nghĩa vụ trả tiền gửi được bảo hiểm ................................................................................................................85 3.3.4. Xác định ngân hàng ủy quyền chi trả ................................................85
v 3.3.5. Quy trình giai đoạn sau khi phát sinh nghĩa vụ trả tiền gửi được bảo hiểm ................................................................................................................85 3.4. Nhóm ngân hàng có độ rủi ro thấp...............................................................86 3.4.1. Xác định NHTM phát sinh nghĩa vụ chi trả ......................................86 3.4.2. Quy trình giai đoạn tính toán số tiền chi trả......................................86 3.4.3. Quy trình giai đoạn trước khi phát sinh nghĩa vụ trả tiền gửi được bảo hiểm ................................................................................................................91 3.4.4. Quy trình giai đoạn sau khi phát sinh nghĩa vụ trả tiền gửi được bảo hiểm ................................................................................................................92 KẾT LUẬN ..............................................................................................................93 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ...............................................................94
vi DANH MỤC BẢNG, HÌNH Hình 1.1 – Mô hình vai trò BHTG ............................................................................10 Hình 1.2: Quy trình tiến hành chi trả BHTG ............................................................12 Hình 3.1:Tổng tài khoản tiền gửi của ngân hàng A ..................................................67 Hình 3.2: Tổng số tiền gửi tại ngân hàng A ..............................................................67 Hình 3.3: Tổng số đối tượng gửi tiền tại ngân hàng A .............................................68 Hình 3.4: Tổng số tiền vay tại ngân hàng A .............................................................69 Hình 3.5: Tài khoản vừa gửi tiền vừa vay tiền tại ngân hàng A ...............................70 Hình 3.6:Tổng tài khoản tiền gửi của ngân hàng B ..................................................81 Hình 3.7: Tổng số tiền vay tại ngân hàng B..............................................................82 Hình 3.8:Tổng tài khoản tiền gửi của ngân hàng C ..................................................87 Hình 3.9: Tổng số tiền vay tại ngân hàng C..............................................................88
vii TÓM TẮT KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU LUẬN VĂN Xây dựng kịch bản chi trả bảo hiểm tiền gửi cho người gửi tiền là một bước vô cùng quan trọng để có thể chuẩn bị cho quá trình chi trả diễn ra hiệu quả, nhanh chóng và chính xác, từ đó thể hiện sự quan tâm đến nhu cầu của người gửi tiền và giảm thiểu chi phí kinh tế - xã hội của các vụ đổ vỡ ngân hàng. Chi trả tiền gửi được bảo hiểm còn đảm bảo quyền lợi bình đẳng của tất cả người gửi tiền và gia tăng niềm tin công chúng vào hệ thống ngân hàng. Đặc biệt nếu xét về góc độ cần chấm dứt hoạt động của những ngân hàng không có khả năng phát triển trong hệ thống có quá nhiều ngân hàng yếu kém. Người gửi tiền được bồi thường trên cơ sở tiền được tích lũy từ các khoản tiền gửi của họ tại các ngân hàng (tối đa lên đến hạn mức chi trả). Qua nghiên cứu, xây dựng đề tài, người viết đã có cách thức làm việc hiệu quả, hiểu biết sâu rộng hơn về hoạt động chi trả tiền gửi được bảo hiểm tại Việt Nam, đưa ra được kịch bản mô phỏng chi trả BHTG được bảo hiểm tại NHTM có tính khả thi và các giải pháp thực hiện nhằm hoàn thiện nghiệp vụ chi trả tiền gửi được bảo hiểm không chỉ đối với hệ thống QTDND mà có thể áp dụng cho cả các NHTM trong thời gian tới.
viii DANH MỤC VIẾT TẮT Từ viết tắt Giải nghĩa BHTG Bảo hiểm tiền gửi BHTGVN Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam BTC Bộ Tài chính CCCD Căn cước công dân CDIC Bảo hiểm tiền gửi Canada CMND Chứng minh nhân dân CNTT Công nghệ thông tin FDIC Bảo hiểm tiền gửi Mỹ GDP Tổng sản phẩm quốc nội HĐQT Hội đồng quản trị HTXTD Hợp tác xã tín dụng IADI Hiệp hội bảo hiểm tiền gửi quốc tế KSĐB Kiểm soát đặc biệt NHHTX Ngân hàng hợp tác xã NHNN Ngân hàng Nhà nước NHNNVN Ngân hàng Nhà nước Việt Nam NHTM Ngân hàng thương mại PDIC Bảo hiểm tiền gửi Philippine QLTP&CT Quản lý thu phí và chi trả QTDND Quỹ tín dụng nhân dân TCBHTG Tổ chức bảo hiểm tiền gửi TCTD Tổ chức tín dụng TCTGBHTG Tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi SCV Quản lý khách hàng cá nhân SDIC Tổng công ty BHTG Singapore
1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Sự cần thiết của đề tài Xuất phát từ yêu cầu, nhiệm vụ của hoạt động nghiên cứu ứng dụng. Một trong những nhiệm vụ hàng đầu của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam (BHTGVN) là tạo điều kiện cho người gửi tiền nhanh chóng tiếp cận được với tiền gửi được bảo hiểm của mình khi ngân hàng bị phá sản, chính vì vậy nghiệp vụ chi trả tiền bảo hiểm đóng một vai trò hết sức quan trọng trong việc duy trì niềm tin của người gửi tiền đối với BHTGVN nói riêng và hệ thống tài chính ngân hàng nói chung. Tuy vậy, BHTGVN chưa chi trả bảo hiểm tiền gửi cho bất kỳ NHTM nào. Thời gian tới, với chủ trương của Chính phủ là quyết liệt trong tái cơ cấu nền kinh tế, xử lý ngân hàng, doanh nghiệp yếu kém. Do vậy, cần có nghiên cứu, xây dựng, hướng dẫn cơ chế, biện pháp xử lý các ngân hàng đổ vỡ hoặc có nguy cơ đổ vỡ.Hoạt động chi trả cần đạt được những mục tiêu chi trả kịp thời, đầy đủ và chính xác. Như vậy, việc đánh giá hoạt động chi trả là công việc phức tạp cần được nghiên cứu toàn diện và kỹ lưỡng. Do đó đề tài nghiên cứu đánh giá, nâng cao chất lượng xây dựng kịch bản mô phỏng chi trả là một công việc quan trọng và cần thiết. Xuất phát từ thực tế hoạt động chi trả của BHTGVN Từ khi thành lập đến nay BHTGVN mới chỉ thực hiện chi trả tiền bảo hiểm cho 39 TCTGBHTG là QTDND bị giải thể bắt buộc tại 11 tỉnh, thành phố trên toàn quốc (theo Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam, Báo cáo thường niên các năm) mà chưa thực hiện chi trả tiền bảo hiểm cho bất kỳ NHTM nào. Trong khi đó vai trò của NHTM đối với nền kinh tế là vô cùng quan trọng, tác động đến nhiều mặt của cuộc sống, khi có sự cố xảy ra với NHTM công tác chi trả tiền bảo hiểm sẽ gặp phải một số khó khăn do chưa lường hết được các tình huống có thể xảy ra. Để đảm bảo ổn định hệ thống tài chính ngân hàng và để đáp ứng yêu cầu của quá trình hội nhập, thực hiện tốt vai trò và trách nhiệm của BHTGVN đòi hỏi BHTGVN phải có một quy trình chi trả tiền bảo hiểm hoàn thiện, kịp thời, sẵn sàng trong mọi tình huống đặc biệt là đối với các NHTM có quy mô lớn. Chính vì vậy, việc xây dựng kịch bản mô phỏng chi trả tiền gửi được bảo hiểm tại NHTM là vô cùng cần thiết, tạo điều kiện cho BHTGVN chủ động đối phó với các tình huống xảy
2 ra trong trường hợp phát sinh nghĩa vụ trả tiền bảo hiểm tại NHTM. Điều này giúp số lượng lớn người gửi tiền tại các NHTM tiếp cận với tiền bảo hiểm một cách nhanh chóng, BHTGVN chi trả kịp thời, chính xác, đúng quy định của pháp luật, đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp cho người gửi tiền và cho chính BHTGVN, góp phần duy trì sự ổn định của hệ thống NHTM và sự phát triển an toàn, lành mạnh của hoạt động ngân hàng. Qua việc thực hiện kịch bản mô phỏng chi trả BHTG tại NHTM sẽ đánh giá được quy trình, công nghệ, năng lực tài chính, khả năng triển khai, hiệu quả của khung pháp lý và hoạt động hiện tại của BHTGVN, xác định những trở ngại chính trong việc thực hiện chi trả đối với NHTM, từ đó có những đề xuất, kiến nghị sửa đổi những hạn chế của quy trình chi trả. Xuất phát từ yêu cầu của hội nhập quốc tế Hoạt động ngân hàng quốc tế ngày càng phát triển nhanh chóng đòi hỏi cần phải có sự hợp tác và chia sẻ thông tin giữa các TCBHTG và các cơ quan giám sát trong việc xử lý những vụ đổ vỡ xuyên quốc gia. Để đáp ứng yêu cầu của quá trình hội nhập, để đảm bảo ổn định hệ thống tài chính ngân hàng đòi hỏi BHTGVN phải có một quy trình chi trả tiền gửi được bảo hiểm hoàn thiện, kịp thời, sẵn sàng trong mọi tình huống. Hiện nay trên thế giới các nước hầu như đã có quy trình chi trả tiền gửi được bảo hiểm hoàn thiện và sẵn sàng chi trả khi TCTD đổ vỡ, BHTGVN có thể học tập kinh nghiệm và thực tế chi trả của các nước trên thế giới để áp dụng vào thực tế Việt Nam. Chính vì vậy, việc xây dựng kịch bản mô phỏng chi trả tiền gửi được bảo hiểm tại NHTM là vô cùng cần thiết, đề xuất các giải pháp khả thi trong tổ chức thực hiện, tạo điều kiện cho người gửi tiền tiếp cận với tiền bảo hiểm một cách nhanh chóng, TCBHTG chi trả chính xác, đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của người gửi tiền và góp phần duy trì sự ổn định của hệ thống các TCTD và sự phát triển an toàn, lành mạnh của hoạt động ngân hàng. Nhận thức được tầm quan trọng của việc nghiên cứu xây dựng hoạt động chi trả BHTG tại Việt Nam xuất phát từ các thực tiễn nêu trên, tác giả lựa chọn đề tài “Xây dựng kịch bản mô phỏng chi trả tiền gửi tại Ngân hàng thương mại của
3 Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam” làm đề tài cho luận văn thạc sĩ của mình. 2. Tổng quan tình hình nghiên cứu Ở Việt Nam, hoạt động BHTG và chi trả BHTG của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam đã được nhiều học giả nghiên cứu cho thấy được tầm quan trọng ngày càng tăng của hoạt động này đối với nền kinh tế Việt Nam trong giai đoạn hiện nay. Luận văn Thạc sĩ kinh tế của tác giả Nguyễn Thị Thái Huy với đề tài “Nâng cao hiệu quả hoạt động của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam” năm 2010 đã nghiên cứu một số nội dung trong hoạt động BHTG, thực trạng hoạt động và những khó khăn của BHTGVN khi áp dụng “Bộ nguyên tắc cơ bản phát triển hệ thống BHTG hiệu quả” do Hiệp hội bảo hiểm tiền gửi quốc tế (IADI) ban hành, để từ đó đề ra những giải pháp, kiến nghị giúp nâng cao hiệu quả hoạt động của BHTGVN. Trong đó, tác giả có đề cập tới độ quan trọng của việc xây dựng kịch bản chi trả tiền gửi dựa theo những chuẩn mực quốc tế và tình trạng áp dụng ở Việt Nam.Đây là đề tài được nghiên cứu trong giai đoạn trước khi Luật BHTG Việt Nam được ban hành, cơ sở pháp lý đối với các nghiệp vụ nói chung chưa được hoàn thiện do đó để áp dụng vào điều kiện hiện nay còn cần nhiều chỉnh sửa cho phù hợp với thực tế hiện nay. Luận văn Thạc sĩ của tác giả Nguyễn Xuân Bắc năm 2017 với đề tài “Hoạt động chi trả bảo hiểm tiền gửi của Chi nhánh Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam tại Thành phố Hà Nội” đã hệ thống các lý luận cơ bản về hoạt động chi trả, đánh giá thực trạng hoạt động chi trả của Chi nhánh Hà Nội làm căn cứ đề xuất những giải pháp để hoàn thiện hoạt động chi trả của chi nhánh cho giai đoạn đến năm 2025. Tuy nhiên, tác giả mới tập trung nghiên cứu trong phạm vi một chi nhánh của BHTGVN, một số nội dung quan trọng về mục tiêu xây dựng kịch bản để rút ngắn thời hạn chi trả, ứng dụng CNTT hỗ trợ chi trả và sự phối hợp hoạt động giữa Chi nhánh Hà Nội với Trụ sở chính, các đơn vị bên ngoài chưa được làm rõ. Luận án Tiến sĩ Luật học của tác giả Nguyễn Đăng Quân năm 2018, với đề tài “Hoạt động bảo hiểm tiền gửi theo pháp luật Việt Nam từ thực tiễn các ngân hàng thương mại” đã phân tích các vấn đề lý luận pháp luật về BHTG, đánh giá thực tiễn pháp luật BHTG tại Việt Nam; đánh giá những ưu điểm và những vấn đề bất cập trong các quy định pháp luật của pháp luật về BHTG hiện hành, việc xây dựng kịch
4 bản chi trả cũng được tác giả đề cập tới và đưa ra hành lang pháp lý phù hợp. Nhìn chung, các công trình nghiên cứu về BHTG trong nước đã làm sáng tỏ được những nội dung lý luận cơ bản về BHTG, thực trạng hoạt động của BHTGVN và những giải pháp hoàn thiện các hoạt động nghiệp vụ của BHTGVN, bảo đảm quyền lợi của NGT, góp phần bảo đảm an toàn cho cả hệ thống TCNH Việt Nam trong giai đoạn hội nhập. Tuy nhiên, các công trình trên hầu hết mang nặng tính lý thuyết, lập luận dựa trên đánh giá mang tính định tính mà chưa đi sâu phân tích kịch bản mà BHTG cần chi trả khi có một ngân hàng bị đổ vỡ. Vì thế việc xây dựng một kịch bản chi trả đầy đủ, chi tiết, phù hợp với hành lang pháp lý hiện nay đồng thời đưa ra cách xây dựng bộ số liệu chính xác, cụ thể và vẫn đơn giản, dễ sử dụng để công tác chi trả diễn ra nhanh chóng và hiệu quả là vô cùng cần thiết. Kết quả nghiên cứu của các tài liệu, đề tài nghiên cứu đã được công bố nêu trên sẽ là những tiền đề, nội dung gợi mở mà tác giả kế thừa có chọn lọc để thực hiện nghiên cứu đề tài “Xây dựng kịch bản mô phỏng chi trả tiền gửi tại Ngân hàng thương mại của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam”. 3. Mục tiêu nghiên cứu Dựa trên những kịch bản mô phỏng chi trả tiền gửi của quốc tế và thực tiễn chi trả tiền gửi tại Việt Nam để xây dựng và đưa ra một hệ thống kịch bản phù hợp nhất với thực trạng hệ thống ngân hàng của Việt Nam. Bằng cách phân chia hệ thống ngân hàng của Việt Nam thành các nhóm có mức độ rủi ro là: Rủi ro thấp, rủi ro trung bình và rủi ro cao, đề tài đưa ra các kịch bản tương ứng với mỗi nhóm ngân hàng này để có kịch bản chi trả có thể bám sát, phân tích cụ thể các trường hợp chi trả và phát huy vai trò của mình khi áp dụng vào trường hợp thực tế. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là các bước xây dựng kịch bản phù hợp nhất với các nhóm ngân hàng có mức độ rủi ro khác nhau, bên cạnh đó là nghiên cứu các kịch bản chi trả của quốc tế để áp dụng phù hợp với thực tế của Việt Nam. Phạm vi nghiên cứu của đề tài là thực tiễn chi trả của BHTGVN đã từng chi trả cho các tổ chức tín dụng nào, các mặt tích cực, hạn chế và kết hợp với các nghiên cứu
5 về thực trạng chi trả quốc tế để đưa ra các kịch bản chi trả phù hợp nhất đối với mỗi nhóm ngân hàng. 5. Phương pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp nghiên cứu tài liệu Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu tài liệu để thu thập các nguồn thông tin như: - Số liệu của BHTGVN (Báo cáo thường niên các năm, báo cáo tổng hợp liên quan đến hoạt động chung và hoạt động chi trả của BHTGVN). - Kế thừa và sử dụng chọn lọc kết quả nghiên cứu của luận văn, luận án, các thông tin trên sách báo, tạp chí khoa học, các trang thông tin điện tử. 5.2. Phương pháp định tính - Phương pháp phân tích, sắp xếp các số liệu thu thập được và sử dụng để tính toán số tiền chi trả. - Phương pháp so sánh được sử dụng nhằm đối chiếu giữa quy định pháp luật về BHTG ở Việt Nam với quy định BHTG tại các quốc gia khác trên thế giới; giữa thực tế hoạt động chi trả của BHTGVN với các tiêu chí đánh giá hoạt động chi trả BHTG, giữa số tiền cần chi trả và tổng nguồn vốn của BHTG. - Phương pháp tổng hợp được sử dụng nhằm chỉ ra những nhận định chung, ý kiến đánh giá sau nội dung phân tích ở từng tiểu mục, đặc biệt phương pháp tổng hợp được sử dụng để tóm tắt các chương và kết luận chung của luận văn. 6. Kết cấu của đề tài Đề tài được bố cục theo 3 chương: Chương 1: Tổng quan lý luận về xây dựng kịch bản mô phỏng chi trả tiền gửi tại NHTM của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam. Chương 2: Mô phỏng chi trả của một số nước trên thế giới và kinh nghiệm áp dụng tại Việt Nam. Chương 3: Xây dựng kịch bản mô phỏng chi trả bảo hiểm tiền gửi phù hợp với các nhóm ngân hàng có độ rủi ro khác nhau.
6 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN LÝ LUẬN VỀ XÂY DỰNG KỊCH BẢN MÔ PHỎNG CHI TRẢ TIỀN GỬI TẠI NHTM CỦA BẢO HIỂM TIỀN GỬI VIỆT NAM 1.1. Lý luận về bảo hiểm tiền gửi và chi trả bảo hiểm tiền gửi tại Ngân hàng thương mại 1.1.1. Khái quát về bảo hiểm tiền gửi 1.1.1.1. Bảo hiểm tiền gửi Trong lĩnh vực tài chính ngân hàng (TCNH) tại mỗi quốc gia luôn tiềm ẩn sự rủi ro và nhạy cảm, do đó để ổn định kinh tế - xã hội trong tình huống xảy ra đổ vỡ ngân hàng, tại mỗi quốc gia luôn có một tổ chức đứng ra bảo vệ NGT. Trong quá khứ, tại các nước phát triển, mặc dù chưa có một hệ thống BHTG nhưng Chính phủ tại quốc gia đó cũng đã sử dụng công cụ “bảo hiểm ngầm” - dù không công khai cam kết việc bảo vệ tiền gửi của người dân nhưng trong tình huống có bất kỳ một ngân hàng nào đổ vỡ thì Chính phủ sẽ đứng ra chi trả cho NGT. Tuy nhiên, chính sách “bảo hiểm ngầm” này đã không đem lại đủ lòng tin cho người dân đối với hệ thống TCNH, vì vậy BHTG ra đời và chuyển từ “bảo hiểm ngầm” sang công cụ bảo vệ tiền gửi công khai. Hoạt động BHTG công khai được thực hiện lần đầu tiên tại New York (Hoa Kỳ) vào năm 1892 với tên gọi “Chương trình bảo hiểm trách nhiệm ngân hàng”, nhằm giải quyết sự đổ vỡ mang tính chất định kỳ của các ngân hàng Hoa Kỳ giai đoạn thế kỷ XIX. Sau thời gian hoạt động thử nghiệm hiệu quả đến năm 1933, Chính phủ Hoa Kỳ đã chính thức thành lập FDIC và mô hình này đã được nhiều quốc gia tham khảo và vận dụng. Đến nay, hệ thống BHTG đã được thành lập tại hơn 100 quốc gia. Trải qua thời gian hoạt động và phát triển của các hệ thống BHTG, khái niệm bảo hiểm tiền gửi có thể hiểu khái quát: “Bảo hiểm tiền gửi là một sự đảm bảo rằng số dư gốc và lãi cộng dồn của các tài khoản tiền gửi nhất định sẽ được thanh toán tới một giới hạn nhất định”(Frederic S. Mishkin (2001) , với tác dụng chính là giúp các nhà hoạch định chính sách duy trì các chiến lược BHTG để duy trì niềm tin của NGT đối với mạng ATTC mỗi quốc gia, giảm nguy cơ đồng loạt rút tiền - rủi ro chính
7 dẫn đến khủng hoảng kinh tế tài chính. Luật BHTG Việt Nam năm 2012 quy định: “Bảo hiểm tiền gửi là sự bảo đảm hoàn trả tiền gửi cho người được bảo hiểm tiền gửi trong hạn mức trả tiền bảo hiểm khi tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi lâm vào tình trạng mất khả năng chi trả tiền gửi cho người gửi tiền hoặc phá sản”(Quốc hội (2012), Luật Bảo hiểm tiền gửi số 06/2012/QH13, ban hành ngày 18/6/2012, Hà Nội.) Trong luận văn này, ta sẽ sử dụng định nghĩa về bảo hiểm tiền gửi được nêu trong Luật BHTGVN vì định nghĩa này phản ánh đúng nhất bản chất hoạt động của cơ quan BHTG tại Việt Nam. 1.1.1.2. Hệ thống bảo hiểm tiền gửi Theo Luật BHTG 2012 hoạt động BHTG bao gồm những đối tượng khác nhau: • Tổ chức BHTG Tổ chức BHTG là loại hình tổ chức được thành lập và có thể hoặc không phải là một phần của NHTW. Một số TCBHTG là các tổ chức tư nhân có sự ủng hộ của Chính phủ hoặc là tổ chức tư nhân hoàn toàn, được Chính phủ cho phép tiếp nhận đóng góp tài chính từ TCTGBHTG theo quy định tại quốc gia đó. Theo định nghĩa của IADI năm 2014: “Tổ chức bảo hiểm tiền gửi là một thực thể pháp lý chịu trách nhiệm cung cấp bảo hiểm tiền gửi, đảm bảo tiền gửi hoặc các cơ chế bảo vệ tiền gửi tương tự khác” (theo IADI (2014)) Luật BHTG Việt Nam năm 2012 quy định: “Tổ chức bảo hiểm tiền gửi là tổ chức tài chính nhà nước, hoạt động không vì mục tiêu lợi nhuận, thực hiện chính sách bảo hiểm tiền gửi, góp phần duy trì sự ổn định của hệ thống các tổ chức tín dụng, bảo đảm sự phát triển an toàn, lành mạnh của hoạt động ngân hàng” (theo Quốc hội (2012), Luật Bảo hiểm tiền gửi số 06/2012/QH13, ban hành ngày 18/6/2012, Hà Nội.) Trong khuôn khổ đề tài này người viết sẽ bám sát định nghĩa về Bảo hiểm tiền gửi được quy định trong Luật bảo hiểm tiền gửi của nước ta. BHTGVN chính là một tổ chức tài chính nhà nước, hoạt động không vì mục tiêu lợi nhuận để đảm bảo sự ổn định của hệ thống ngân hàng. • Đối tượng được bảo hiểm tiền gửi Đối với TCBHTG, đối tượng được BHTG là người có khoản tiền gửi tại
8 TCTGBHTG. “Người gửi tiền không phải đóng góp tài chính cho TCBHTG nhưng có quyền yêu cầu TCBHTG thanh toán tiền gửi kể cả tiền lãi tích lũy trên tiền gửi đó trong hạn mức chi trả tiền gửi của TCBHTG có thể là toàn bộ hoặc một phần tiền gửi do chính sách của mỗi quốc gia” (theo Luật BHTG Việt Nam 2012). Mọi người gửi tiền tại tổ chức tín dụng được bảo hiểm thì đều được bảo hiểm cho số tiền gửi của mình. Khi tổ chức tín dụng phá sản thì BHTGVN sẽ chi trả số tiền tối đa bằng hạn mức tiền gửi cho mỗi người gửi tiền, giúp người gửi tiền có niềm tin vào hệ thống tín dụng. • Tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi “Tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi là các ngân hàng và các tổ chức tài chính phi ngân hàng có hoạt động huy động tiền gửi. Theo thông lệ quốc tế, hiện nay trên thế giới có hai xu hướng tham gia BHTG, đó là các tổ chức tham gia BHTG có thể tham gia BHTG một cách bắt buộc hoặc tham gia tự nguyện”. (theo Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam (2008)). Dù là hình thức nào thì vẫn còn những hạn chế tồn tại, song hình thức gia nhập bảo hiểm bắt buộc được đánh giá là có nhiều ưu điểm hơn nên phần lớn được các quốc gia áp dụng. Ở Việt Nam, “Tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi là tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài thành lập và hoạt động theo Luật các tổ chức tín dụng được nhận tiền gửi của cá nhân”(theo Luật BHTG (2012)). Bên cạnh đó, cơ chế tham gia BHTG là bắt buộc và TCTGBHTG phải đóng phí trên tổng số dư tiền gửi theo tỷ lệ theo luật định. Tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi (TCTGBHTG) là những tổ chức tín dụng được cấp chứng nhận BHTG sẽ phải đóng phí hàng kỳ cho BHTGVN. Hiện nay, mọi tổ chức tín dụng ở Việt Nam bao gồm ngân hàng, quỹ tín dụng và tổ chức tài chính vi mô đều bắt buộc tham gia bảo hiểm tiền gửi. Khi các tổ chức này bị phá sản, BHTGVN sẽ đứng ra chi trả cho những cá nhân gửi tiền có tiền gửi tại tổ chức tín dụng này. 1.1.1.3. Vai trò của BHTG Theo Báo cáo thường niên của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam, ta có thể khái quát vai trò của BHTG như sau:
9 -BHTG có vai trò quan trọng trong việc bảo vệ người gửi tiền, nâng cao niềm tin của công chúng đối với hệ thống tài chính, ngân hàng. Đối với bất kỳ quốc gia nào thì vấn đề bảo vệ người tiêu dùng cũng là nhiệm vụ vô cùng quan trọng, chính vì vậy BHTG chính là công cụ tài chính hữu hiệu mà Chính phủ sử dụng nhằm bảo vệ người gửi tiền. BHTG có nhiệm vụ thay mặt Chính phủ bảo vệ tiền gửi của người dân, trong trường hợp TCTGBHTG phá sản thì BHTG có trách nhiệm chi trả số tiền gửi được bảo hiểm cho người gửi tiền. Chính sự bảo vệ này tạo được niềm tin cho người gửi tiền vào hệ thống tài chính – ngân hàng nói riêng và vào Chính phủ nói chung. - BHTG góp phần trong việc đảm bảo sự phát triển an toàn, lành mạnh hoạt động ngân hàng. Với sự đảm bảo của BHTG, người gửi tiền có thể yên tâm gửi tiền tại bất kỳ TCTGBHTG nào, đó có thể là QTDND nhỏ hoặc NHTM lớn. BHTG đã tạo ra một môi trường bình đẳng cho tất cả các TCTD, đặc biệt là các TCTD có quy mô nhỏ bằng một hạn mức chi trả tiền gửi được bảo hiểm giống nhau. Nếu không có BHTG thì người gửi tiền sẽ phân vân khi phải lựa chọn gửi tiền tại các NHTM lớn hay các QTDND nhỏ, nhưng với sự đảm bảo của BHTG thì họ có thể yên tâm rằng tiền gửi của mình vẫn được an toàn dù gửi ở bất kỳ TCTGBHTG nào. Chính điều đó đã thúc đẩy hoạt động tín dụng phát triển bình đằng, lành mạnh tránh được tình trạng thu hẹp cơ hội khách hàng đến với các TCTD quy mô nhỏ. - BHTG góp phần thúc đẩy quá trình huy động vốn phục vụ phát triển kinh tế và ổn định xã hội. Để phát triển kinh tế và ổn định xã hội Nhà nước sử dụng rất nhiều kênh thu hút vốn trong đó tiền gửi tại các TCTD là một kênh vô cùng quan trọng. Từ việc BHTG tạo được niềm tin cho người gửi tiền sẽ giúp người dân tạo thói quen gửi tiền vào ngân hàng thay vì các kênh đầu tư khác như: đầu tư bất động sản hay tích trữ vàng hoặc cất giấu tại nhà. - BHTG góp phần trong xử lý khủng hoảng tài chính, ngân hàng. BHTG không chỉ có vai trò quan trọng trong thời kỳ kinh tế ổn định mà còn góp phần không nhỏ trong quá trình xử lý khủng hoảng tài chính – ngân hàng. Khi có khủng hoảng tài chính – ngân hàng thì hiện tượng rút tiền hàng loạt là điều chắc chắn sẽ xảy ra, chính lúc này BHTG chính là công cụ đắc lực của Chính phủ để đối phó
10 với với tình hình khó khăn này. Thực tế khủng hoảng tài chính xảy ra năm 2008 đã chứng minh BHTG chính là biện pháp giúp Chính phủ tạo lập được niềm tin đối với ngưởi gửi tiền vào hệ thống tài chính – ngân hàng. Vai trò của BHTG được thể hiện qua mô hình sau đây: Bảo vệ người gửi tiền, góp phần nâng cao niềm tin Góp phần đảm Góp phần xử lý Vai trò bảo sự phát khủng hoảng tài chính - ngân của triển an toàn, lành mạnh hoạt hàng động ngân BHTG hàng Góp phần thúc đẩy quá trình huy động vốn phục vụ phát triển kinh tế và ổn định xã hội Hình 1.1 – Mô hình vai trò BHTG (Nguồn: Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam, Báo cáo thường niên các năm.) 1.1.2. Khái quát về hoạt động chi trả BHTG Chi trả BHTG là một phương pháp xử lý các TCTD đổ vỡ mà trong đó TCBHTG chi trả số tiền được bảo hiểm cho từng người gửi tiền. Các nội dung trọng tâm của hoạt động chi trả bao gồm: a. Thời điểm phát sinh nghĩa vụ chi trả tiền gửi được bảo hiểm: Nghĩa vụ trả tiền gửi được bảo hiểm phát sinh được quy định khác nhau ở từng quốc gia và thường được tính khởi điểm là từ khi TCTGBHTG mất khả năng thanh toán, lâm vào tình trạng phá sản. Nghĩa vụ trả tiền gửi được bảo hiểm của BHTGVN