Luận văn Thạc sĩ Tâm lí học: Khả năng thích ứng nghề nghiệp của sinh viên sư phạm tại Đại học Quy nhơn trong thực tập sư phạm

Chia sẻ: Lavie Lavie | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:233

Thêm vào BST

Báo xấu

189
lượt xem 46
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn Thạc sĩ Tâm lí học: Khả năng thích ứng nghề nghiệp của sinh viên sư phạm tại Đại học Quy nhơn trong thực tập sư phạm nêu lên một số cơ sở lý luận cũng như xác định thực trạng và đưa ra giải pháp nhằm tăng khả năng thích ứng nghề nghiệp của sinh viên sư phạm tại Đại học Quy nhơn trong thực tập sư phạm.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Tâm lí học: Khả năng thích ứng nghề nghiệp của sinh viên sư phạm tại Đại học Quy nhơn trong thực tập sư phạm

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Nguyễn Thị Như Hồng KHẢ NĂNG THÍCH ỨNG NGHỀ NGHIỆP CỦA SINH VIÊN SƯ PHẠM TẠI ĐẠI HỌC QUY NHƠN TRONG THỰC TẬP SƯ PHẠM LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÍ HỌC Thành phố Hồ Chí Minh – 2014
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Nguyễn Thị Như Hồng KHẢ NĂNG THÍCH ỨNG NGHỀ NGHIỆP CỦA SINH VIÊN SƯ PHẠM TẠI ĐẠI HỌC QUY NHƠN TRONG THỰC TẬP SƯ PHẠM LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÍ HỌC Chuyên ngành: Tâm lí học Mã số : 60. 31. 04. 01 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS HUỲNH VĂN SƠN Thành phố Hồ Chí Minh - 2014
LỜI CAM ĐOAN Đề tài “Khả năng thích ứng nghề nghiệp ở sinh viên sư phạm tại Đại học Quy Nhơn trong thực tập sư phạm” là luận văn tốt nghiệp thạc sĩ ngành Tâm lý học của tôi tại trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh. Tôi xin cam đoan đây là công trình của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa được công bố trong các công trình nghiên cứu khác. Tác giả
LỜI CẢM ƠN Tôi xin bày tỏ lòng cảm ơn chân thành đến quý thầy, cô Khoa Tâm lý - Giáo dục và các thầy, cô giảng dạy lớp Cao học Tâm lý học K23 đã tạo điều kiện tốt nhất cho tôi trong thời gian học tập và nghiên cứu tại trường. Xin gửi lời biết ơn sâu sắc đến PGS.TS Huỳnh Văn Sơn, người thầy kính mến đã hết lòng quan tâm, giúp đỡ tận tình, hướng dẫn nghiên cứu tạo điều kiện giúp tôi hoàn thành luận văn. Xin được cảm ơn các giảng viên và sinh viên trường Đại học Quy Nhơn, Ban giám hiệu, giáo viên và học sinh các trường Tiểu học: Quang Trung, Ngô Mây, Nguyễn Văn Cừ; các trường Mầm non: 2/9, Hương Sen, Quy Nhơn đã tạo điều kiện cho tôi trong quá trình khảo sát thực trạng và thực nghiệm những biện pháp trong đề tài. Xin phép gửi lời cảm ơn đến Ban giám hiệu trường Đại học Quy Nhơn, Khoa Tâm lý - Giáo dục & Công tác xã hội, các phòng ban của trường đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình vừa công tác vừa học tập và nghiên cứu để hoàn thành luận văn này.
MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cam đoan Lời cảm ơn Mục lục Danh mục các chữ viết tắt Danh mục các bảng Danh mục các biểu đồ MỞ ĐẦU .........................................................................................................................1 CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KHẢ NĂNG THÍCH ỨNG NGHỀ NGHIỆP CỦA SINH VIÊN SƯ PHẠM TRONG THỰC TẬP SƯ PHẠM ..............................8 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề về TUNN - TTSP.......................................................8 1.1.1. Những nghiên cứu trên thế giới về TUNN - TTSP ........................................8 1.1.2. Những nghiên cứu trong nước về TUNN - TTSP ........................................11 1.2. Lý luận về khả năng TUNN của SVSP trong TTSP ...........................................14 1.2.1. Khả năng TUNN ...........................................................................................14 1.2.2. Thực tập và TTSP .........................................................................................26 1.2.3. Sinh viên sư phạm và các đặc điểm của sinh viên sư phạm .........................34 1.2.4. Khả năng TUNN của SVSP trong TTSP ......................................................38 1.2.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng TUNN của SVSP trong TTSP............42 1.3. Tiêu chí và thang điểm đánh giá khả năng TUNN của SVSP trường Đại học Quy Nhơn trong TTSP ...............................................................................................45 CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG KHẢ NĂNG THÍCH ỨNG NGHỀ NGHIỆP CỦA SINH VIÊN SƯ PHẠM TẠI ĐẠI HỌC QUY NHƠN TRONG THỰC TẬP SƯ PHẠM ...........................................................................................................................51 2.1. Vài nét về địa bàn và khách thể nghiên cứu .......................................................51 2.1.1. Vài nét về địa bàn nghiên cứu - Trường Đại học Quy Nhơn .......................51 2.1.2. Vài nét về khách thể nghiên cứu ...............................................................52 2.2. Tổ chức và phương pháp nghiên cứu ..................................................................53
2.2.1. Nghiên cứu lý luận........................................................................................53 2.2.2. Nghiên cứu thực tiễn.....................................................................................54 2.3. Kết quả nghiên cứu thực trạng khả năng TUNN của SVSP trường Đại học Quy Nhơn trong TTSP .......................................................................................................59 2.3.1. Nhận thức của SVSP trường Đại học Quy Nhơn về khả năng TUNN trong TTSP ................................................................................................................................59 2.3.2. Biểu hiện của khả năng TUNN của SVSP trong TTSP ................................69 2.3.3. Mức độ giải quyết các vấn đề trong TTSP thông qua tình huống giả định ..88 2.3.4. Tổng hợp khả năng TUNN của SVSP trường Đại học Quy Nhơn trong TTSP ................................................................................................................................94 2.3.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng TUNN của SVSP trường Đại học Quy Nhơn trong TTSP ....................................................................................................98 2.3.6. Nguyên nhân SVSP chưa thực sự thích ứng với hoạt động nghề nghiệp trong quá trình TTSP ............................................................................................101 CHƯƠNG 3. MỘT SỐ BIỆN PHÁP NÂNG CAO KHẢ NĂNG THÍCH ỨNG NGHỀ NGHIỆP CỦA SINH VIÊN SƯ PHẠM TẠI ĐẠI HỌC QUY NHƠN TRONG TTSP............................................................................................................104 3.1. Các nguyên tắc xây dựng biện pháp nâng cao khả năng TUNN của SVSP tại Đại học Quy Nhơn trong TTSP ......................................................................................104 3.2. Một số biện pháp nâng cao khả năng TUNN của SVSP tại Đại học Quy Nhơn ..................................................................................................................................106 3.3. Kết quả nâng cao khả năng TUNN của SVSP tại Đại học Quy Nhơn theo mô hình thực nghiệm......................................................................................................111 3.3.1. Tổ chức thực nghiệm ..................................................................................111 3.3.1. Kết quả nghiên cứu thực nghiệm ................................................................114 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ...................................................................................128 TÀI LIỆU THAM KHẢO.........................................................................................131
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Viết đầy đủ Viết tắt Điểm trung bình ĐTB Độ lệch chuẩn ĐLC Giảng viên GV Giáo viên hướng dẫn GVHD Kết quả học tập KQHT Nghiệp vụ sư phạm NVSP Phần trăm % Sinh viên sư phạm SVSP Số lượng SL Số thứ tự STT Thích ứng nghề nghiệp TUNN Thực tập sư phạm TTSP Xếp hạng XH
DANH MỤC CÁC BẢNG STT TÊN BẢNG TRANG 1 Bảng 2.1: Mô tả mẫu nghiên cứu đề tài. 53 Bảng 2.2: Kết quả nhận thức của SVSP về khái niệm khả năng TUNN 2 60 trong TTSP. Bảng 2.3: Kết quả nhận thức của SVSP về tầm quan trọng của khả năng 3 61 TUNN trong TTSP. Bảng 2.4: Kết quả nhận thức của SVSP về các đặc điểm của khả năng 4 63 TUNN trong TTSP. Bảng 2.5: Kết quả nhận thức của SVSP về các biểu hiện của khả năng 5 66 TUNN trong TTSP. Bảng 2.6: Đánh giá chung nhận thức của SVSP về khả năng TUNN trong 6 67 TTSP. 7 Bảng 2.7: Tâm trạng của SVSP khi tham gia TTSP. 70 Bảng 2.8: Những khó khăn của SVSP biểu hiện ở tâm thế nghề 8 71 nghiệp. 9 Bảng 2.9: Mức độ thích ứng với nội dung TTSP của SVSP. 73 Bảng 2.10: Những khó khăn của SVSP trong việc thích ứng với nội dung 10 74 TTSP. Bảng 2.11: Mức độ thích ứng với việc rèn luyện kỹ năng nghề nghiệp của 11 76 SVSP. Bảng 2.12: Những khó khăn của SVSP trong việc thích ứng với việc 12 78 rèn luyện kỹ năng nghề nghiệp. Bảng 2.13: Mức độ thích ứng với các điều kiện phương tiện của 13 80 SVSP. Bảng 2.14: Những khó khăn của SVSP trong việc thích ứng với các 14 82 điều kiện phương tiện TTSP. 15 Bảng 2.15: Mức độ thích ứng với các mối quan hệ trong đợt TTSP. 84 Bảng 2.16: Những khó khăn của SVSP trong việc thích ứng với các 16 85 mối quan hệ trong đợt TTSP. 17 Bảng 2.17: Các mặt biểu hiện TUNN của SVSP. 87 Bảng 2.18: Mức độ giải quyết vấn đề trong TTSP thông qua tình huống giả 18 88 định của SVSP.
19 Bảng 2.19: Mức độ TUNN của SVSP theo chuyên ngành. 95 20 Bảng 2.20: Mức độ TUNN của SVSP theo công việc làm thêm. 96 21 Bảng 2.21: Mối tương quan giữa mức độ TUNN và KQHT của SVSP. 97 Bảng 2.22: Kết quả các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng TUNN của 22 99 SVSP trường Đại học Quy Nhơn. Bảng 2.23: Đánh giá của SV, GV và GVHD về những nguyên khiến 23 SVSP chưa thực sự thích ứng với hoạt động nghề nghiệp trong quá 101 trình TTSP. Bảng 3.1: Khả năng TUNN trong TTSP thể hiện ở “tâm thế nghề 24 115 nghiệp” của SVSP trước và sau thực nghiệm. Bảng 3.2: Kiểm định T -Test kết quả khả năng TUNN trong TTSP thể 25 116 hiện ở “tâm thế nghề nghiệp” của SVSP trước và sau thực nghiệm Bảng 3.3: Mức độ sẵn sàng với hoạt động TTSP của SVSP trước và sau 26 116 thực nghiệm. Bảng 3.4 Kết quả tâm trạng của SVSP trong đợt TTSP trước và sau 27 117 thực nghiệm. Bảng 3.5. Kiểm định T- Test kết quả tâm trạng của SVSP trong đợt 28 118 TTSP trước và sau thực nghiệm. Bảng 3.6: Kết quả nhận thức của SVSP về khả năng TUNN trong 29 121 TTSP trước và sau thực nghiệm. Bảng 3.7: Kiểm định T - Test kết quả nhận thức của SVSP về khả 30 122 năng TUNN trong TTSP trước và sau thực nghiệm. Bảng 3.8: Kết quả biểu hiện của khả năng TUNN trong TTSP trước và sau 31 123 thực nghiệm. Bảng 3.9: Kiểm định T - Test kết quả biểu hiện của khả năng TUNN 32 124 trong TTSP trước và sau thực nghiệm. Bảng 3.10: Kết quả mức độ giải quyết vấn đề trong TTSP thông qua 33 124 tình huống giả định của SVSP trước và sau thực nghiệm. Bảng 3.11: Kiểm định T - Test kết quả mức độ giải quyết vấn đề trong 34 TTSP thông qua tình huống giả định của SVSP trước và sau thực 125 nghiệm. Bảng 3.12: Kết quả khả năng TUNN của SVSP trong TTSP trước và sau 35 126 thực nghiệm. Bảng 3.13: Kiểm định T - Test kết quả khả năng TUNN của SVSP 36 126 trong TTSP trước và sau thực nghiệm.
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ STT TÊN BIỂU ĐỒ TRANG Biểu đồ 2.1: Đánh giá chung nhận thức của SVSP về khả năng TUNN 1 68 trong TTSP. Biểu đồ 2.2: Mức độ giải quyết vấn đề trong TTSP thông qua 5 tình 2 88 huống giả định. Biểu đồ 2.3: Kết quả giải quyết tình huống thích ứng với điều kiện 3 89 phương tiện. Biểu đồ 2.4: Kết quả giải quyết tình huống thích ứng với các mối quan hệ 4 90 trong đợt TTSP. Biểu đồ 2.5: Kết quả giải quyết tình huống thích ứng với kỹ năng 5 91 nghề nghiệp. Biểu đồ 2.6: Kết quả giải quyết tình huống thích ứng với nội dung 6 92 TTSP. Biểu đồ 2.7: Kết quả giải quyết tình huống thích ứng với tâm thế 7 93 nghề nghiệp. Biểu đồ 2.8: Đánh giá chung kết quả khả năng TUNN của SVSP 8 94 trong TTSP. Biểu đồ 3.1. Mức độ sẵn sàng với hoạt động TTSP của SVSP trước và 9 117 sau thực nghiệm. Biểu đồ 3.2: Kết quả tâm trạng của SVSP trong đợt TTSP trước và sau 10 118 thực nghiệm. Biểu đồ 3.3. Những khó khăn của SVSP trong TTSP trước và sau 11 119 thực nghiệm.
1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Bước vào thế kỷ XXI, với xu thế toàn cầu hoá và hội nhập quốc tế, chất lượng nguồn nhân lực là lợi thế cạnh tranh giữa các quốc gia và là động lực chủ yếu đảm bảo sự phát triển bền vững của mỗi nước. Chiến lược phát triển giáo dục Việt Nam 2011 - 2020 đã chỉ rõ: “Nguồn nhân lực chất lượng cao là một trong những động lực quan trọng thúc đẩy sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa, là yếu tố cơ bản để phát triển xã hội, tăng trưởng kinh tế nhanh và bền vững”. Do vậy cần “giáo dục con người Việt Nam phát triển toàn diện, có đạo đức, tri thức, sức khỏe và thẩm mỹ, phát triển được năng lực của cá nhân, đào tạo những người lao động có kỹ năng nghề nghiệp, năng động, sáng tạo, trong đó “đặc biệt chú trọng nhân lực khoa học - công nghệ trình độ cao, cán bộ quản lý, kinh doanh giỏi và công nhân kỹ thuật lành nghề trực tiếp góp phần nâng cao sức cạnh tranh của nền kinh tế…” [63]. Khả năng thích ứng là một yếu tố quan trọng trong việc phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho xã hội. Trong cuộc sống, con người có khả năng thích ứng sẽ dễ dàng hòa nhập với môi trường và đáp ứng nhanh những tác động tích cực và tiêu cực từ môi trường. Trong đào tạo nghề nghiệp tại các trường Đại học - Cao đẳng, khả năng TUNN lại càng quan trọng hơn, nhất là đối với SVSP. SVSP chính là thế hệ người giáo viên - những người sẽ quyết định chất lượng giáo dục và đào tạo trong tương lai. Vì thế SVSP cần được quan tâm phát triển khả năng TUNN. Khả năng TUNN giúp SVSP nhanh chóng tiếp thu các tri thức, kỹ năng, kỹ xảo nghề nghiệp; tích cực, chủ động và sáng tạo trong việc lĩnh hội tay nghề. Khi ra trường, SVSP bớt bỡ ngỡ với công việc, nhanh chóng hòa nhập để thực hiện hoạt động nghề nghiệp có chất lượng và hiệu quả cao. Trong chương trình đào tạo giáo viên có trình độ Đại học, TTSP chính là môi trường thuận lợi giúp SVSP chuẩn bị cho hoạt động nghề nghiệp của mình. Đây là giai đoạn khả năng TUNN của SVSP được thể hiện rõ ràng nhất, vì trong hoạt động TTSP, SVSP có cơ hội được thử sức mình với vai trò mới - người giáo viên, vận dụng những tri thức, kỹ năng, kỹ xảo đã học để tiến hành hoạt động giảng dạy, giáo dục có hiệu
2 quả. Chính vì vậy TTSP được các nhà giáo dục gọi là hình thức “rút ngắn khoảng cách giữa nhà trường và xã hội”, tạo điều kiện để SVSP thâm nhập môi trường thực tế học hỏi kiến thức chuyên môn, thực hành nghề nghiệp, từ đó nâng cao khả năng TUNN. Trường Đại học Quy Nhơn là một trường Đại học đa ngành thuộc khu vực Miền Trung Tây Nguyên, ước tính mỗi năm có hàng ngàn sinh viên tốt nghiệp phục vụ nhu cầu lao động cho khu vực và trên cả nước, trong đó có hơn một nữa là SVSP. SVSP năm thứ 4 ở tất cả các chuyên ngành đào tạo đều phải tham gia TTSP, do đó không tránh khỏi sự bỡ ngỡ và gặp nhiều khó khăn trong việc tìm ra cách thức phù hợp để đáp ứng yêu cầu của hoạt động TTSP. Vì vậy để hoạt động TTSP có kết quả, SVSP phải có khả năng thích ứng với những đặc điểm, điều kiện mới của hoạt động TTSP. Ngược lại, sinh viên dễ rơi vào trạng thái thụ động, chán nản và không hoàn thành tốt được đợt TTSP theo yêu cầu của nhà trường. Xuất phát từ những lý do đó, đề tài nghiên cứu “Khả năng TUNN của SVSP tại Đại học Quy Nhơn trong TTSP” được thực hiện. 2. Mục đích nghiên cứu Xác định thực trạng khả năng TUNN của SVSP tại Đại học Quy Nhơn trong TTSP, trên cơ sở đó, đề xuất một số biện pháp nhằm nâng cao khả năng TUNN cho SVSP tại Đại học Quy Nhơn trong TTSP. 3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Khả năng TUNN của SVSP tại Đại học Quy Nhơn trong TTSP. 3.2. Khách thể nghiên cứu Khách thể nghiên cứu chính là SVSP năm thứ 4 trường Đại học Quy Nhơn. Khách thể nghiên cứu bổ trợ là các GV trường Đại học Quy Nhơn, các GVHD SVSP tại các cơ sở thực tập. 4. Giả thuyết nghiên cứu Khả năng TUNN của SVSP trường Đại học Quy Nhơn trong TTSP chỉ ở mức trung bình là chủ yếu. Nếu có một số biện pháp tác động cho SVSP như: đa dạng hóa các hình thức tổ chức trong hoạt động TTSP, phối hợp chặt chẽ giữa GV trường sư phạm với các GVHD trong việc giáo dục nghề nghiệp cho SVSP, phát triển năng lực
3 tự học, tự nghiên cứu, tự rèn luyện kỹ năng nghề nghiệp,… thì có thể nâng cao khả năng TUNN cho SVSP. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Hệ thống hoá các vấn đề lý luận có liên quan đến đề tài: khả năng, khả năng thích ứng, nghề nghiệp, khả năng TUNN, khả năng TUNN của SVSP,… 5.2. Xác định thực trạng khả năng TUNN của SVSP tại Đại học Quy Nhơn trong TTSP. 5.3. Đề xuất một số biện pháp nhằm nâng cao khả năng TUNN của SVSP tại Đại học Quy Nhơn. 6. Phạm vi nghiên cứu 6.1. Nội dung nghiên cứu Đề tài tập trung tìm hiểu mức độ của khả năng TUNN của SVSP tại Đại học Quy Nhơn trong TTSP. Đề tài nghiên cứu khả năng TUNN trong TTSP tập trung chủ yếu ở TTSP đợt 2. 6.2. Khách thể nghiên cứu Khách thể chính: SVSP năm thứ 4 thuộc hai ngành Giáo dục Tiểu học và Giáo dục Mầm non trường Đại học Quy Nhơn. Khách thể bổ trợ: GV tại Đại học Quy Nhơn và GVHD thực tập tại các cơ sở thực tập. 6.3. Địa bàn nghiên cứu Đề tài chỉ nghiên cứu khả năng TUNN trong TTSP tại 6 trường Tiểu học và Mầm non trên địa bàn thành phố Quy Nhơn, tỉnh Bình Định - nơi các SVSP thuộc Khoa Giáo dục Tiểu học & Mầm non đã và đang TTSP. Cụ thể: + Tiểu học Nguyễn Văn Cừ + Tiểu học Ngô Mây + Tiểu học Quang Trung + Mầm non Quy Nhơn + Mẫu giáo Hương Sen + Mầm non 2/9.
4 7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Phương pháp luận nghiên cứu đề tài 7.1.1. Quan điểm lịch sử Khả năng TUNN của SVSP được phân tích dưới quan điểm lịch sử. Đề tài nghiên cứu tại một thời điểm lịch sử nhất định với khách thể nhất định do vậy kết quả nghiên cứu của khả năng TUNN là kết quả ngay tại thời điểm được nghiên cứu trong đề tài với chính khách thể đã được xác lập. 7.1.2. Quan điểm hệ thống cấu trúc Vận dụng quan điểm hệ thống cấu trúc để xây dựng cơ sở lý luận của đề tài. Các khâu xây dựng bảng hỏi, bình luận thực trạng được tiến hành trên cấu trúc đã xác lập. Các biện pháp nâng cao khả năng TUNN được nghiên cứu trong mối liên hệ chặt chẽ với nhau, không có biện pháp nào hoàn toàn biệt lập mà chúng nằm trong một chỉnh thể thống nhất. 7.1.3. Quan điểm thực tiễn Khả năng TUNN của sinh viên nói chung, SVSP nói riêng là một vấn đề đang được quan tâm. Hiện nay báo chí và các phương tiện truyền thông luôn đề cập đến vấn đề SVSP ra trường không thể làm tốt nghề được đào tạo, thiếu kỹ năng sư phạm, thiếu phẩm chất nhân cách nghề nghiệp dẫn đến những tác hại xấu như chất lượng giáo dục đào tạo kém chất lượng, suy thoái nhân cách đạo đức người giáo viên. Vì vậy, việc tìm hiểu khả năng TUNN, đề xuất biện pháp nâng cao khả năng TUNN cho sinh viên đáp ứng với yêu cầu thực tiễn của xã hội. 7.2. Các phương pháp nghiên cứu đề tài Đề tài sử dụng phối hợp các phương pháp nghiên cứu sau: 7.2.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận - Mục đích Xây dựng đề cương nghiên cứu và cơ sở lý luận của đề tài; lựa chọn phương pháp làm cơ sở cho việc tiến hành khảo sát thực trạng khả năng TUNN của SVSP tại Đại học Quy Nhơn trong TTSP. - Nội dung Nghiên cứu những vấn đề lý luận có liên quan đến thích ứng, khả năng, khả
5 năng thích ứng, khả năng TUNN, biểu hiện của khả năng TUNN của SVSP,… - Cách thức nghiên cứu Phân tích, tổng hợp, khái quát hóa, hệ thống hóa lý thuyết để làm rõ cơ sở lý luận của vấn đề nghiên cứu. 7.2.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn 7.2.2.1. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi - Mục đích Khảo sát mức độ của khả năng TUNN của SVSP; thu thập thông tin của GV và GVHD TTSP về việc đánh giá mức độ của khả năng TUNN của SVSP, tìm hiểu các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng TUNN của SVSP cũng như những biện pháp đề xuất nhằm nâng cao khả năng TUNN cho SVSP. - Nội dung Xây dựng phiếu điều tra bằng bảng hỏi với SVSP, GV trường Đại học Quy Nhơn và GVHD thực tập tại các cơ sở TTSP. - Cách thức nghiên cứu Tổ chức điều tra thử bằng bảng thăm dò trước khi thiết kế bảng hỏi và quy trình thực hiện cụ thể cho việc điều tra chính thức. 7.2.2.2. Phương pháp phỏng vấn - Mục đích Thu thập bổ sung thêm một số thông tin chưa nghiên cứu được bằng phương pháp điều tra bảng hỏi, khẳng định kết quả nghiên cứu thực trạng, tăng tính thuyết phục, độ phong phú và thực tế của kết quả nghiên cứu. - Nội dung Xây dựng phiếu phỏng vấn đối với SVSP, GV trường Đại học Quy Nhơn và GVHD thực tập tại các cơ sở TTSP về mức độ của khả năng TUNN của SVSP, khó khăn SVSP thường gặp phải trong quá trình TTSP và nguyên nhân của thực trạng đó. - Cách thức nghiên cứu Soạn thảo phiếu phỏng vấn và quy trình thực hiện cụ thể, tiến hành phỏng vấn, ghi chép và xử lý thông tin bổ trợ cho việc thực hiện đề tài.
6 7.2.2.3. Phương pháp quan sát - Mục đích Thu thập thêm thông tin và kiểm chứng mức độ của khả năng TUNN của SVSP. - Nội dung Quan sát những biểu hiện của khả năng TUNN của SVSP trong quá trình TTSP, cách thức giải quyết các tình huống nảy sinh của SVSP trong quá trình TTSP,… - Cách thức nghiên cứu + Xây dựng các nội dung cần quan sát trước khi tiến hành quan sát, bao gồm: • Tâm thế của SVSP trong tiết giảng. • Khả năng giải quyết các tình huống nảy sinh trong tiết giảng. • Mức độ thực hiện các kỹ năng nghề nghiệp trong tiết giảng. + Quan sát trong giờ lên lớp của SVSP tại các lớp TTSP. + Tiến hành ghi chép để tổng hợp thông tin, đồng thời so sánh, đối chiếu với các kết quả thu được từ phương pháp điều tra bằng bảng hỏi và phương pháp phỏng vấn. 7.2.2.4. Phương pháp thực nghiệm - Mục đích Kiểm chứng hiệu quả của các biện pháp nâng cao khả năng TUNN của SVSP trong TTSP. - Nội dung Xây dựng kế hoạch và tổ chức các hoạt động nhằm nâng cao khả năng TUNN cho SVSP như: giao lưu, nói chuyện chuyên đề về khả năng TUNN, hoạt động TTSP và những khó khăn thường gặp, tổ chức lớp học kỹ năng thích ứng,… - Cách thức nghiên cứu Chọn ngẫu nhiên một nhóm thực nghiệm. Trước khi thực nghiệm, tiến hành đo mức độ TUNN của nhóm. Sau khi thực nghiệm, sẽ đo mức độ TUNN của nhóm một lần nữa để có cơ sở kết luận về tác động của phương pháp thực nghiệm. 7.2.2.5. Phương pháp thống kê toán học - Mục đích
7 Xử lý các thông tin thu được từ các phương pháp nghiên cứu thực tế ở trên. - Nội dung Sử dụng phần mềm SPSS phiên bản 16.0 xử lý các thông tin thu được từ các phương pháp trên, đồng thời kiểm định tính khách quan, độ tin cậy của các kết quả nghiên cứu. Cụ thể: sử dụng một số phép tính như: tính tần số, tỷ lệ phần trăm, trị số trung bình, độ lệch chuẩn, sử dụng phép so sánh giá trị trung bình (Compare means): kiểm định t hay mẫu độc lập (Independent - Samples T Test), kiểm định t cặp đôi giữa hai biến (Paired - Samples T Test), kiểm nghiệm tương quan (One - way ANOVA)… - Cách thức nghiên cứu Thống kê số liệu, nhập số liệu và xử lý số liệu theo phần mềm đã lựa chọn. 8. Đóng góp mới của đề tài 8.1. Xác định mức độ của khả năng TUNN của SVSP tại Đại học Quy Nhơn trong TTSP bằng bảng câu hỏi. 8.2. Xác định các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng TUNN của SVSP tại Đại học Quy Nhơn trong TTSP. 8.3. Đề xuất một số biện pháp nhằm nâng cao khả năng TUNN của SVSP trường Đại học Quy Nhơn.
8 CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KHẢ NĂNG THÍCH ỨNG NGHỀ NGHIỆP CỦA SINH VIÊN SƯ PHẠM TRONG THỰC TẬP SƯ PHẠM 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề về TUNN - TTSP Thích ứng và TUNN trong TTSP là một trong những vấn đề lý thú trong Tâm lý học vì thế đã thu hút được sự quan tâm của các nhà Tâm lý học trong và ngoài nước. Đã có rất nhiều công trình nghiên cứu thích ứng, TUNN trong TTSP. Ở đây chúng tôi xin nhóm lại thành hai hướng chính: 1.1.1. Những nghiên cứu trên thế giới về TUNN - TTSP Năm 1925, Harvey Carr cho rằng học tập là một công cụ quan trọng được con người sử dụng để thích nghi với môi trường, nghề nghiệp. Ông đã tập trung nghiên cứu hành vi thích nghi. Theo ông, hành vi thích nghi gồm 3 thành phần: 1/ Một động lực dùng như một kích thích cho hành vi (ví dụ: đói, khát); 2/ Một khung cảnh môi trường hay hoàn cảnh mà sinh vật ở trong đó; 3/ Một phản ứng thoả mãn động lực kia (ví dụ: ăn, uống). Năm 1968, một số tác giả người Nga như N.D. Carsev, L.N. Khadecva và K.D. Pavlov đã nêu ra các tiêu chuẩn sinh lý của sự TUNN, trong đó họ đã nghiên cứu khá sâu sắc cơ sở sinh lý của sự thích ứng ở học sinh với chế độ học tập và rèn luyện trong nhà trường. Những phản ứng sinh lý, những biến đổi của các hệ số tương quan đặc biệt là hệ tuần hoàn và hệ thần kinh được tác giả quan tâm và chỉ ra những biến đổi cụ thể. Năm 1969, E.A. Ermoleava nghiên cứu “Đặc điểm thích ứng xã hội và nghề nghiệp ở sinh viên đã tốt nghiệp trường sư phạm”. Tác giả đã đưa ra khái niệm “thích ứng là quá trình thích nghi của người lao động trong tập thể nhất định” và đã đưa ra chỉ số cho sự TUNN của sinh viên đã tốt nghiệp trường sư phạm. Năm 1971, X.A. Kughen và O.N. Nhicandov đã nghiên cứu “Sự thích ứng với hoạt động lao động của các kỹ sư trẻ”. Các tác giả này đã đưa ra nhiều mức độ thích ứng khác nhau trong hoạt động lao động của các kỹ sư vào nghề.
9 Năm 1972, A.S. Serbacov và A.B. Mudric đã nghiên cứu “Sự TUNN của người thầy giáo” và đã nêu lên quan niệm chung về sự thích ứng của người thầy giáo. Những yếu tố chủ quan và khách quan có ảnh hưởng đến hiệu quả của sự thích ứng đó cũng được phân tích khá cụ thể. Năm 1973, N.I. Ivanov, A.V. Cleremov nghiên cứu TUNN của sinh viên Đại học Kim loại - Mỏ mang tên G.I. Nôsôva khẳng định: “TUNN là một quá trình phức tạp và nhiều mặt. Thích ứng nhanh hay chậm đối với việc học tập và thực hành nghề nghiệp ở trường Đại học có tương quan rất lớn với kết quả học tập”. Năm 1980, trong tập chí “Những vấn đề tâm lý học” số 4, A.A. Krintreva đã trình bày những nghiên cứu của mình về những đặc điểm tâm lý của sự thích ứng đối với sản xuất ở những học sinh mới ra trường ở các trường trung cấp kỹ thuật chuyên nghiệp và trường phổ thông trung học. Tác giả cho rằng: thích ứng là quá trình làm quen với sản xuất, là quá trình gia nhập dần vào sản xuất A.A. Krintreva cũng đưa ra một số chỉ số đặc trưng của sự TUNN đó là: + Sự thích ứng nhanh chóng nắm vững chuyên ngành sản xuất, các chuẩn mực kỹ thuật. + Sự phát triển tay nghề. + Vị trí xã hội trong tập thể. + Sự hài lòng đối với công việc và vị thế của mình trong tập thể. Năm 1981, D.E. Super và E.G. Knasel trong nghiên cứu của mình đã cho rằng: Sự phát triển nghề của giới trẻ được phát triển gợi mở và sự thích ứng trở thành một năng lực chính dẫn đến sự thành công về nghề nghiệp [61]. Năm 1984, tác giả A.Kh. Roxtunov khi nghiên cứu về thích ứng nghề của sinh viên đã nhận định: Sự thích ứng là một quá trình tiếp cận phức tạp của sinh viên đối với các điều kiện và nhiệm vụ của các trường Đại học, nhờ sự “rung động” về tâm lý và đạo đức của họ nhằm phù hợp với các đòi hỏi mới của hoạt động. Việc nghiên cứu, tìm kiếm các yêu cầu và phẩm chất “mẫu mực” về giáo dục xã hội và tâm lý học của sự TUNN đã buộc chúng ta phải nêu ra những “kỳ vọng” sau đây của sự thích ứng giáo dục xã hội:
10 + Phải xây dựng cấu trúc thích ứng gồm hai yếu tố liên quan với nhau là: nhu cầu thích ứng và tình huống thích ứng. + Động lực TUNN phải được duy trì, phát triển và có kết quả. + Sự TUNN cho phép cá nhân sử dụng các khả năng hoạt động của con người. Việc phân tích lý thuyết đã cho thấy, các yếu tố quan trọng của hoạt động nghề nghiệp là phương hướng của cá nhân trong môi trường xã hội cụ thể; xác định được mục đích đúng đắn, xây dựng được các nhiệm vụ nghề nghiệp; sự kết hợp các giá trị của kết quả hoạt động - sự TUNN của các nhà chuyên môn tương lai bao gồm mức độ am hiểu nghề, nghĩa là kiến thức về các đòi hỏi của nghề nào đó, cùng các điều kiện hoạt động nghề nghiệp, tạo thuận lợi cho sự thích ứng, giúp thúc đẩy quá trình nắm vững nghề nghiệp một cách tự lập và khắc phục được mọi khó khăn trong công tác [24]. M.L. Savickas đã có rất nhiều công trình nghiên cứu về nghề và thích ứng nghề. Trong các tác phẩm của mình, đặc biệt trong bài viết “Measuring career development: Current status and future dereetion” (1994), ông đã đánh giá rất cao vai trò của thích ứng nghề. Ông coi đó như là “sự trưởng thành về nghề nghiệp”. Ông cho rằng: Thích ứng nghề biểu hiện ở sự sẵn sàng đối mặt với tất cả những công việc có thể dự đoán được,… là sự tham gia vào những vị trí nghề nghiệp khác nhau, sự điều chỉnh sao cho phù hợp để đáp ứng được những thay đổi và điều kiện làm việc [57, 58, 59]. Năm 1998, E.V. Tadevoxian cho rằng: Sự thích ứng với hoạt động học tập - nghề nghiệp là năng lực của con người cải biến (cải tổ, cải tạo, biến đổi) có hiệu quả và chiếm lĩnh đối tượng của hoạt động nhận thức ở mức độ đã định của tính tích cực nhận thức mà không có sự rối loạn đáng kể nào,… [26]. Năm 2005, nhóm tác giả P.J. Rottinghaus, S.X. Day và F.H. Borgen trong một công trình nghiên cứu đã chỉ ra rằng: Thích ứng nghề là xu hướng mà mỗi cá nhân đưa ra khả năng của bản thân để xây dựng và điều chỉnh kế hoạch nghề nghiệp của mình, đặc biệt là đối mặt với những tình huống không biết trước. Đề cập đến tiến trình, tầm quan trọng của mối quan hệ giao thoa giữa môi trường làm việc và năng lực của mỗi cá nhân, nhấn mạnh đến khả năng điều chỉnh và vấn đề mà mỗi cá nhân phải đối mặt, khả năng xoay sở với những vấn đề rắc rối về nghề nghiệp,…[56].