Luận văn Thạc sĩ Tâm lý học: Phong cách giáo dục của cha mẹ đối với con từ 3 đến 6 tuổi tại trường Quốc tế Koala House

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:145

Thêm vào BST

Báo xấu

39
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu: Xác định các phong cách giáo dục của cha mẹ đối với con từ 3 đến 6 tuổi đang học các lớp mẫu giáo tại trường Quốc tế Koala House .Trên cơ sở đó, đưa ra những kiến nghị cần thiết nhằm nâng cao hiệu quả công tác chăm sóc, giáo dục trẻ trong gia đình. Mời các bạn tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Tâm lý học: Phong cách giáo dục của cha mẹ đối với con từ 3 đến 6 tuổi tại trường Quốc tế Koala House

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN --------------------------- VŨ THỊ TỐ UYÊN PHONG CÁCH GIÁO DỤC CỦA CHA MẸ ĐỐI VỚI CON TỪ 3 ĐẾN 6 TUỔI TẠI TRƢỜNG QUỐC TẾ KOALA HOUSE LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÝ HỌC Hà Nội - 2015
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN --------------------------- VŨ THỊ TỐ UYÊN PHONG CÁCH GIÁO DỤC CỦA CHA MẸ ĐỐI VỚI CON TỪ 3 ĐẾN 6 TUỔI TẠI TRƢỜNG QUỐC TẾ KOALA HOUSE Chuyên ngành: Tâm lý học Mã số: 60 31 04 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÝ HỌC Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Trịnh Thị Linh Hà Nội – 2015
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Cao đẳng CĐ Đại học ĐH Sau đại học SĐH Trung học phổ thông THPT Phong cách giáo dục PCGD Số lượng SL
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn này là công trình nghiên cứu mà tôi đã thực hiện dưới sự hướng dẫn của TS. Trịnh Thị Linh. Các trích dẫn và tài liệu sử dụng trong luận văn đều được dẫn nguồn và có độ tin cậy cao về mặt khoa học. Số liệu và kết quả nghiên cứu của luận văn hoàn toàn trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Hà Nội Ngày 12 tháng 7 năm 2015 Người cam đoan Vũ Thị Tố Uyên
LỜI CẢM ƠN Em xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo trong Khoa Tâm lý học, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn – Đại học Quốc gia Hà Nội đã nhiệt tình giảng dạy em trong suốt quá trình học tập. Em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến Cô giáo Trịnh Thị Linh, người đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ, động viên và cổ vũ cho em trong quá trình thực hiện luận văn. Tôi xin cảm ơn tập thể thầy cô giáo và phụ huynh các em học sinh trường Quốc tế Koala – House đã hợp tác với tôi trong quá trình điều tra thực tiễn. Tôi cũng xin cảm ơn gia đình và bạn bè đã giúp đỡ, động viên, tạo điều kiện để tôi hoàn thành luận văn này. Xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, ngày 12 tháng 7 năm 2015 Tác giả Vũ Thị Tố Uyên
MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHONG CÁCH GIÁO DỤC CỦA CHA MẸ ĐỐI VỚI CON TỪ 3 ĐẾN 6 TUỔI TẠI TRƢỜNG MẦM NON QUỐC TẾ KOALA HOUSE .......................................................................... 5 1.1. Tổng quan một vài công trình nghiên cứu về phong cách giáo dục của cha mẹ đối với con từ 3 đến 6 tuổi. .............................................................. 5 1.1.1. Các công trình nghiên cứu ở nước ngoài. ...................................... 5 1.1.2. Các công trình nghiên cứu trong nước......................................... 10 1.2. Một số vấn đề lý luận về phong cách giáo dục của cha mẹ đối với trẻ mẫu giáo ..................................................................................................... 14 1.2.1. Lý luận về phong cách giáo dục của cha mẹ ............................... 14 1.2.2. Lý luận về trẻ mẫu giáo................................................................ 22 1.2.3. Phong cách giáo dục của cha mẹ đối với con từ 3 đến 6 tuổi tại trường mầm non Quốc tế Koala House.................................................. 26 1.2.4. Phong cách giáo dục của cha mẹ và sự phát triển tâm lý của trẻ 29 1.2.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến phong cách giáo dục của cha mẹ ...... 33 Tiểu kết chương1............................................................................................. 35 Chƣơng 2. TỔ CHỨC VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .................. 36 2.1. Vài nét về địa bàn và khách thể nghiên cứu........................................ 36 2.1.1. Vài nét về địa bàn nghiên cứu...................................................... 36 2.1.2. Vài nét về khách thể nghiên cứu .................................................. 37 2.2. Tổ chức nghiên cứu ............................................................................. 39 2.2.1. Tổ chức nghiên cứu về mặt lý luận ............................................. 39 2.2.2. Tổ chức nghiên cứu thực tiễn....................................................... 39 2.3. Phương pháp nghiên cứu ..................................................................... 41
2.3.1. Phương pháp nghiên cứu tài liệu ................................................. 41 2.3.2. Phương pháp chuyên gia .............................................................. 42 2.3.3. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi ........................................... 42 2.3.4. Phương pháp phỏng vấn sâu ........................................................ 43 2.3.5. Phương pháp phân tích chân dung tâm lý .................................... 43 2.3.6. Phương pháp xử lý số liệu bằng thống kê toán học ..................... 44 Tiểu kết chương 2............................................................................................ 46 Chƣơng 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ........................................................ 47 3.1. Thực trạng phong cách giáo dục của cha mẹ đối với con từ 3 đến 6 tuổi tại trường Quốc tế Koala House.......................................................... 47 3.1.1. Phong cách giáo dục của cha mẹ nói chung ................................ 47 3.1.2. Phong cách giáo dục của cha mẹ trong từng lĩnh vực giáo dục gia đình .................................................................................................. 52 3.1.3. Mối liên hệ giữa PCGD của cha mẹ và tự đánh giá của cha mẹ về vai trò của họ trong giáo dục trẻ. ........................................................... 57 3.2. Mối liên hệ giữa phong cách giáo dục của cha mẹ và sự phát triển tâm lý của trẻ ..................................................................................................... 60 3.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến phong cách giáo dục của cha mẹ .............. 70 3.3.1. Yếu tố nghề nghiệp của cha mẹ ................................................... 70 3.3.2. Yếu tố thu nhập của cha mẹ ......................................................... 72 3.3.3. Yếu tố giới tính của trẻ................................................................. 73 3.4. Phân tích chân dung tâm lý ................................................................. 75 Tiểu kết chương 3............................................................................................ 83 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ...................................................................... 84 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... i PHỤ LỤC
DANH MỤC BẢNG, BIỂU ĐỒ Bảng 1.1. Phong cách giáo dục của cha mẹ đối với con .................................... 9 Bảng 2.1. Mẫu khách thể nghiên cứu theo nghề nghiệp và trình độ học vấn .. 38 Bảng 2.2. Mẫu khách thể nghiên cứu theo giới tính, độ tuổi và số con trong gia đình. ........................................................................................................... 38 Bảng 2.3. Độ tin cậy của bảng hỏi về phong cách giáo dục của cha mẹ ......... 40 Bảng 3.1. Sự tương đồng trong PCGD của từng cặp bố mẹ ............................ 51 Bảng 3.2. PCGD của cha mẹ trong từng lĩnh vực giáo dục gia đình ............... 53 Bảng 3.3. Phong cách giáo dục của cha mẹ và nhận định về vai trò của họ trong giáo dục trẻ.............................................................................................. 57 Bảng 3.4. PCGD và nhận định của cha mẹ về trách nhiệm của các bên liên quan khi trẻ có lỗi ............................................................................................. 59 Bảng 3.5. PCGD của cha mẹ và thái độ nhận lỗi của trẻ khi mắc sai phạm.... 61 Bảng 3.6. PCGD của cha mẹ và việc chia sẻ khó khăn của trẻ với họ ............ 62 Bảng 3.7. PCGD của cha mẹ và sự tự tin ở trẻ ................................................ 65 Bảng 3.8. Phong cách giáo dục của cha mẹ và khả năng tự lập của trẻ .......... 67 Bảng 3.9. Dự báo tác động của PCGD mà cha mẹ sử dụng với sự phát triển của con.............................................................................................................. 69 Bảng 3.10. Phong cách giáo dục của cha mẹ với nghề nghiệp của họ ............ 70 Bảng 3.11. PCGD và thu nhập của cha mẹ trong gia đình .............................. 72 Bảng 3.12. PCGD của cha mẹ và giới tính của con ......................................... 73 Biểu đồ 3.1. Phong cách giáo dục của cha mẹ nói chung ................................ 47 Biểu đồ 3.2. Phong cách giáo dục của bố và phong cách giáo dục của mẹ ..... 50 Biểu đồ 3.3. Phong cách giáo dục của bố và phong cách giáo dục của mẹ trong từng lĩnh vực giáo dục gia đình. ............................................................. 56
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài "Con người muốn trở thành con người cần phải có giáo dục” [2]. Điều đó đã được đúc kết trong suốt lịch sử phát triển của nhân loại. Thực tế đã cho thấy nếu trẻ không được sống, không được giáo dục trong môi trường gia đình và xã hội thì khi lớn lên họ chẳng khác mấy các loài động vật. Kinh nghiệm giáo dục truyền thống của cha ông ta cũng khẳng định: Uốn cây từ thuở còn non Dạy con từ thuở con còn trẻ thơ. Có thể nói, quá trình nuôi dưỡng, giáo dục trẻ bắt đầu ngay từ khi trẻ vẫn còn trong bào thai của mẹ. Khi trẻ cất tiếng khóc chào đời, thì chính môi trường gia đình, đặc biệt bố mẹ là người đầu tiên thực hiện vai trò, trách nhiệm cao cả đó. Có thể khẳng định rằng, gia đình là “trường học” đầu tiên và cha mẹ là những nhà giáo dục đặt nền móng quan trọng đối với cuộc đời mỗi người. Đúng như những gì mà nhà giáo dục A.X. Macarencô đã nhận định: “Những gì mà bố mẹ đã làm cho con trước 5 tuổi, đó là 90% kết quả của quá trình giáo dục. Nói cách khác là những phẩm chất đạo đức, tính cách, cũng như những năng lực chuyên biệt của bố mẹ thường ảnh hưởng rất lớn đối với con cái trong gia đình” [2]. Giáo dục gia đình, như vậy không những có tác dụng mạnh mẽ, có ý nghĩa sâu sắc đối với tuổi trẻ thơ, mà còn có ý nghĩa đối với cả cuộc đời của mỗi người. Nhiều công trình nghiên cứu trên thế giới đã cho thấy tác động to lớn từ các kiểu phong cách giáo dục của cha mẹ đối với sự phát triển tâm sinh lý của trẻ. Các tác giả cũng khẳng định rằng, những gì mà trẻ trải qua thời thơ ấu sẽ để lại dấu ấn không nhỏ cho chính họ trong việc gia nhập vào các mối quan hệ sau này. Ở Việt Nam, thực tế những năm gần đây, cho phép chúng tôi ghi nhận rằng tình trạng bạo lực học đường cũng như vi phạm pháp luật của trẻ thành niên có xu hướng gia tăng. Bên cạnh những vấn đề về giáo dục học đường, 1
giáo dục gia đình cũng được nhìn nhận như là một trong những yếu tố có tác động không nhỏ đến thực trạng này. Không ít các bậc phụ huynh vì mải chăm lo cho “công cuộc mưu sinh” mà “quên” đi trách nhiệm làm cha, làm mẹ của mình. Khi trẻ còn nhỏ, họ tin tưởng người giúp việc và các cô giáo mầm non, rồi phó thác con em mình cho họ. Khi lớn lên, với lý do rằng mình không có kiến thức để dạy con học, họ lại tìm đến các giáo viên bộ môn cũng như các lớp học thêm để các thầy cô kèm cặp và bảo ban con em họ. Thời gian mà các ông bố, bà mẹ này dành cho con theo đó cũng giảm đi đáng kể. Ngược lại, không ít các ông bố, bà mẹ do thiếu kiến thức về sự phát triển tâm- sinh lý của trẻ, thiếu hiểu biết về các phương pháp giáo dục con nên lại rất khắt khe, cứng nhắc, thậm chí còn đánh đập con trẻ một cách tàn bạo, làm ảnh hưởng không nhỏ tới sự phát triển tâm lý của trẻ. Từng có thời gian làm việc ở trường mầm non Quốc tế Koala House, khi gặp gỡ các bậc phụ huynh có con ở độ tuổi này, chúng tôi nhận thấy rằng, không ít trong số họ đang rất băn khoăn, về việc “dạy dỗ” con em mình, thậm chí có người còn tỏ ra vô cùng hoang mang, lo lắng. Vì vậy, họ tìm đến các lớp học “làm bạn với con”, “dạy con không trừng phạt”, “kỷ luật không nước mắt”… với mong muốn tìm được cách thức giáo dục con hiệu quả nhất. Điều này khiến chúng tôi rất trăn trở. Bởi lẽ, theo ghi nhận chủ quan của chúng tôi cũng như của các cô giáo ở đây thì trẻ ở trường Quốc tế Koala House nhìn chung khá nhanh nhẹn và thông minh so với trẻ cùng lứa tuổi. Trong khi đó, các bậc phụ huynh vẫn còn nhiều băn khoăn, lo lắng về cách thức dạy con của họ. Vậy thì, họ hiện đang sử dụng các phong cách giáo dục gì đối với trẻ? Phong cách đó có thể chịu sự chi phối của những yếu tố nào? Và liệu có sự khác biệt hay không giữa phong cách giáo dục của cha và mẹ đối với trẻ? Tất cả những điều này đã thúc đẩy chúng tôi lựa chọn đề tài: “Phong cách giáo dục của cha mẹ đối với con từ 3 đến 6 tuổi tại trường Quốc tế Koala House” để thực hiện trong khuôn khổ của luận văn Thạc sĩ Tâm lý học. 2
2. Mục đích nghiên cứu Xác định các phong cách giáo dục của cha mẹ đối với con từ 3 đến 6 tuổi đang học các lớp mẫu giáo tại trường Quốc tế Koala House .Trên cơ sở đó, đưa ra những kiến nghị cần thiết nhằm nâng cao hiệu quả công tác chăm sóc, giáo dục trẻ trong gia đình. 3. Đối tƣợng nghiên cứu Các kiểu phong cách giáo dục của cha mẹ đối với con từ 3 đến 6 tuổi đang học các lớp mẫu giáo tại trường Quốc tế Koala House và yếu tố ảnh hưởng tới các kiểu phong cách giáo dục này. 4. Khách thể nghiên cứu 96 cặp cha mẹ có con từ 3 đến 6 tuổi đang học các lớp mẫu giáo tại trường Quốc tế Koala House 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Nhiệm vụ nghiên cứu lý luận Xây dựng cơ sở lý luận nghiên cứu phong cách giáo dục của cha mẹ đối với trẻ từ 3 đến 6 tuổi, cụ thể: làm rõ các khái niệm công cụ như phong cách giáo dục, trẻ mẫu giáo, phong cách giáo dục của cha mẹ đối với con từ 3 đến 6 tuổi; xác định biểu hiện của các kiểu phong cách giáo dục cũng như các yếu tố tác động đến phong cách giáo dục được nghiên cứu. 5.2. Nhiệm vụ nghiên cứu thực tiễn Làm rõ thực trạng các phong cách giáo dục của cha mẹ đối với con từ 3 đến 6 tuổi đang học các lớp mẫu giáo tại trường Quốc tế Koala House và các yếu tố ảnh hưởng tới thực trạng này. Trên cơ sở đó, đề xuất kiến nghị góp phần tạo dựng phong cách giáo dục phù hợp của cha mẹ với trẻ mẫu giáo hiện nay. 6. Giả thuyết nghiên cứu Các bậc cha mẹ có con từ 3 đến 6 tuổi đang học mẫu giáo tại trường Quốc tế Koala House sử dụng 3 kiểu phong cách giáo dục cơ bản trong quá 3
trình giáo dục con là: phong cách giáo dục dân chủ, độc đoán và tự do. Trong đó, phong cách giáo dục dân chủ được cha mẹ sử dụng nhiều nhất. Có sự khác biệt giữa cha và mẹ trong việc sử dụng các kiểu phong cách giáo dục. Giới tính của trẻ, nghề nghiệp của cha mẹ và thu nhập của họ là những yếu tố ảnh hưởng có ý nghĩa thống kê tới việc sử dụng các kiểu PCGD của cha mẹ. 7. Giới hạn phạm vi nghiên cứu Trong đề tài này chúng tôi chỉ tập trung nghiên cứu 3 kiểu phong cách giáo dục của cha mẹ đối với con từ 3 đến 6 tuổi đang học tại các lớp mẫu giáo như: phong cách giáo dục dân chủ, độc đoán và tự do. Về những yếu tố ảnh hưởng đến các kiểu phong cách giáo dục của cha mẹ, chúng tôi chỉ tập trung tìm hiểu sự ảnh hưởng của các yếu tố khách quan từ phía trẻ cũng như từ phía cha mẹ trẻ. Các yếu tố chủ quan không được chúng tôi đề cập trong nghiên cứu này. 8. Phƣơng pháp nghiên cứu 8.1. Phương pháp nghiên cứu tài liệu 8.2. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi 8.3. Phương pháp chuyên gia 8.4. Phương pháp phỏng vấn sâu 8.5. Phương pháp phân tích chân dung tâm lý 8.6. Phương pháp xử lý số liệu bằng thống kê toán học. 4
Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHONG CÁCH GIÁO DỤC CỦA CHA MẸ ĐỐI VỚI CON TỪ 3 ĐẾN 6 TUỔI TẠI TRƢỜNG QUỐC TẾ KOALA HOUSE 1.1. Tổng quan một vài công trình nghiên cứu về phong cách giáo dục của cha mẹ đối với con từ 3 đến 6 tuổi. 1.1.1. Các công trình nghiên cứu ở nước ngoài. Có thể nói, phong cách giáo dục của cha mẹ từ lâu đã nhận được sự quan tâm nghiên cứu của rất nhiều nhà khoa học xã hội, đặc biệt là các nhà nghiên cứu trong lĩnh vực Tâm lý học và Giáo dục học. Cụ thể: Ở phương Tây: Người đầu tiên phải kể đến là A. X. Macarenco (1988-1939), nhà giáo dục Xô Viết vĩ đại. Theo ông “Con đường giáo dục của trẻ em có tác dụng mạnh mẽ là giáo dục bằng tấm gương sáng và các phẩm chất riêng của những người xung quanh – đặc biệt là cha mẹ” [dẫn theo 13]. Macarenco luôn đề cao vai trò và tầm quan trọng trong giáo dục gia đình đối với trẻ lứa tuổi mầm non. Ông khẳng định việc giáo dục trẻ mẫu giáo phải thông qua hoạt động trò chơi và lao động. Cha mẹ chính là người đầu tiên xây dựng cho trẻ tình yêu thương gia đình và những người xung quanh. Trong giáo dục con cái, nếu trẻ mắc lỗi các bậc cha mẹ không nên trách phạt con mà phải làm sao cho trẻ nhận thấy những việc làm chưa đúng để chúng có ý thức sửa sai. Và ông cũng kịch liệt lên án việc giáo dục con bằng cách áp đặt, trừng phạt, ngăn cản và tạo ra các loại “uy quyền” của cha mẹ. Những vấn đề nói trên được Macarenco gói gọn trong tác phẩm: Bài ca sư phạm và Cuốn sách của những người làm cha mẹ. 5
Đồng quan điểm với Macarenco, Schaefer (1959) cũng khẳng định rằng mối quan hệ giữa cha mẹ, con cái, anh chị em trong gia đình có ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển và nhận thức xã hội của trẻ. Và “chìa khóa” để các bậc cha mẹ mở cánh cửa tương lai con em mình chính là mối quan hệ gắn bó, thân thiện của cha mẹ với con cái trong gia đình. Ông đã đưa ra mô hình lý thuyết về các kiểu giáo dục dựa trên 2 bình diện chính, độc lập và đối cực với nhau là: Sự yêu thương / ghét bỏ và sự kiểm soát / tự chủ. Theo đó, các kiểu phong cách giáo dục dân chủ, độc đoán, thờ ơ hay nuông chiều được thiết lập (dẫn theo 22) cụ thể như sau: Tự chủ Dân chủ Thờ ơ Ghét bỏ Yêu thương Độc đoán Nuông chiều Kiểm soát Đặc biệt, vào những năm 60 của thế kỷ trước, Diana Baumrind chính là người đặt dấu ấn quan trọng cho các nghiên cứu đương đại về phong cách giáo dục của cha mẹ. Theo bà hai yếu tố tạo nên phong cách giáo dục của cha mẹ chính là sự đáp ứng của cha mẹ và sự kỳ vọng của cha mẹ đối với con. Ở đây, sự đáp ứng của cha mẹ được hiểu là sự trợ giúp của cha mẹ đối với con cái nhằm thỏa mãn những nhu cầu của trẻ. Sự kỳ vọng của cha mẹ được thể hiện thông qua sự kiểm soát của họ đối với con cái của mình làm sao chúng trưởng thành, cư xử có trách nhiệm hơn. Sự kết hợp của hai yếu tố này làm nên phong cách giáo dục của các bậc cha mẹ. Căn cứ vào tính chất, cường độ của từng yếu tố mà D. Baumrind phân chia phong cách giáo dục của cha mẹ thành 3 kiểu: phong cách giáo dục dân chủ, độc đoán và tự do [49]. 6
Dựa trên công trình nghiên cứu của Baumrind, Maccoby và Martin (1983) đã bổ sung thêm 1 phong cách giáo dục của cha mẹ với con. Theo đó, các tác giả này đưa ra 4 kiểu phong cách giáo dục của cha mẹ là: dân chủ, độc đoán, dễ dãi và bỏ mặc. Các tác giả này cho rằng cha mẹ bỏ mặc rất ít đáp ứng yêu cầu của trẻ và cũng rất ít kiểm soát trẻ [55]. Như vậy, có thể nói những nghiên cứu trên đây về các phong cách giáo dục của cha mẹ đã đặt nền tảng quan trọng cho các nghiên cứu lý thuyết đương đại về vấn đề này. Quá trình tìm hiểu về phong cách giáo dục của cha mẹ trong những năm gần đây, chúng tôi ghi nhận công trình nghiên cứu của Kellerhals và Montandon (1991). Hai ông đã phân ra 3 kiểu giáo dục chính: kiểu giáo dục mang tính “hợp đồng” đặc trưng bởi sự ít kiểm soát, nhấn mạnh tới động cơ, tới chiến thuật quan hệ; kiểu giáo dục theo “thể chế” cần nhiều đến sự kiểm soát hơn là đến động cơ và quan hệ; kiểu giáo dục “gia trưởng của mẹ” đặc trưng bởi việc nhấn mạnh đến sự điều ứng cho thích hợp hơn là tính tự chủ, tự điều chỉnh. Tương ứng với đó là 3 phong cách giáo dục: Dân chủ, độc đoán và bao bọc [57]. Trên cơ sở nền tảng đó, năm 1993, 1999, Darling và Steinberg đã có rất nhiều đóng góp trong quá trình nghiên cứu phong cách giáo dục của cha mẹ đối với trẻ. Các tác giả này khẳng định rằng: Trách nhiệm của cha mẹ và yêu cầu, đòi hỏi của cha mẹ là hai thành tố tạo nên những cha mẹ tốt. Cha mẹ có trách nhiệm là người biết cân bằng rõ ràng giữa nhu cầu cao của cha mẹ với sự đáp ứng tình cảm và công nhận quyền tự chủ của con cái. Đây được xem như là một trong những yếu tố dự báo gia đình phù hợp nhất cho sự phát triển từ thời thơ ấu tới tuổi trưởng thành của con trẻ [48]. Đồng tình với quan điểm này, Ulla Bjornberg, cũng cho rằng cha mẹ thường sử dụng 3 kiểu phong cách giáo dục sau đây trong quá trình nuôi dưỡng trẻ: phong cách theo luật định; phong cách gia trưởng; phong cách theo thỏa thuận. Tác giả cho rằng không thể lơ là trong việc giáo dục con cái ở tuổi 7
mầm non. Mặc dù trẻ có đi lớp nhưng phần lớn thời gian trẻ vẫn ở nhà (thời gian ngủ, ăn sáng, ăn tối, hai ngày cuối tuần…). Vì vậy, cha mẹ cần thu xếp thời gian để “chơi” với trẻ một cách khoa học [56]. Cũng trên cơ sở kế thừa và phát huy những thành tựu nghiên cứu của D. Baumrind, nhóm tác giả Jessica M. Miller, Colleen Dilorio và William Dudley (2002) đã chỉ ra mối liên hệ giữa phong cách giáo dục của các bà mẹ với tính xung đột và bạo lực ở thiếu niên Mỹ. Kết quả cho thấy, ở những gia đình cha mẹ có phong cách giáo dục dễ dãi thì con cái họ thường có phản ứng dữ dội và tiêu cực trong những tình huống có xung đột, ít làm chủ được bản thân khi chịu sự kích động. Trong khi đó, ở những gia đình cha mẹ có phong cách giáo dục dân chủ hoặc độc đoán thì tính chất xung đột của trẻ thấp hơn. Nói một cách khác, nhóm tác giả nhận thấy rằng phong cách giáo dục của mẹ có liên quan tới các phản ứng của thanh thiếu niên trong các tình huống gây ra xung đột [54]. Tuy nhiên, khi tìm hiểu về phong cách giáo dục của cha mẹ đối với con ở độ tuổi này, tác giả Winsler (2005) nhận thấy chỉ có một số ít bố mẹ sử dụng phong cách giáo dục tương đồng trong quá trình giáo dục con. Đây là cơ sở để tác giả khẳng định rằng việc thống nhất trong cách giáo dục con của mỗi gia đình là vô cùng quan trọng và cần tìm ra những yếu tố tối ưu để có phương pháp nuôi dạy con cho phù hợp [42]. Gần đây nhất, tại một hội thảo giáo dục của Romania năm 2010 có đề cập đến phong cách giáo dục của cha mẹ gồm: “Phong cách lôi cuốn; phong cách kỉ luật; phong cách gắn bó quan hệ, phong cách tự do. Ngoài ra, tại hội thảo còn đề cập tới kỹ thuật giáo dục và 4 yếu tố tác động tới giáo dục: Sự kiểm soát, động lực, luân lý, kỹ thuật trong các mối quan hệ. Để thực hiện tốt vai trò giáo dục đòi hỏi cần có kỹ thuật giáo dục phù hợp với từng giai đoạn lứa tuổi” [53]. 8
Như vậy, nhìn chung các công trình nghiên cứu về phong cách giáo dục của cha mẹ đều đề xuất 3 đến 4 kiểu phong cách giáo dục khác nhau. Tựu chung lại, chúng tôi có thể tổng hợp trong bảng số liệu như sau: Bảng 1.1 Phong cách giáo dục của cha mẹ đối với con Maccoby Kellerhal & Darling & Ulla Tác Schaefer Baumrind &Martin Montandon Steinberg Bjornberg giả (1959) (1971) (1983) (1991) (1993) (2001) Dân chủ Dân chủ Dân chủ Dân chủ Dân chủ Lôi cuốn Kiểu Độc đoán Độc đoán Độc đoán Độc đoán Độc đoán Kỉ luật PCGD Tự do Tự do Bỏ mặc Bao bọc Tự do Tự do Nuông Nuông Gắn bó Dễ dãi Chiều chiều quan hệ Ở châu Á: Nếu như các công trình nghiên cứu ở phương Tây, phần lớn tập trung tìm hiểu về các phong cách giáo dục của cha mẹ đối với con và ảnh hưởng từ các phong cách giáo dục đó đến sự phát triển của trẻ thì ở châu Á, các công trình chủ yếu lại mang tính so sánh giữa phong cách giáo dục của bố mẹ châu Á với phong cách giáo dục của bố mẹ châu Âu, châu Mỹ. Năm 1994, nghiên cứu của Chao [43], Chen và cộng sự (1997) cho thấy các bậc cha mẹ châu Á vẫn duy trì quan điểm dạy dỗ truyền thống bằng việc sử dụng uy quyền và các phương pháp độc đoán như đánh đòn đứa trẻ, luôn dùng mệnh lệnh để áp đặt đối với trẻ, trừng phạt trẻ nghiêm khắc... Chen cũng khẳng định, kiểu nuôi dạy con cái theo cách chuyên quyền của các bậc cha mẹ Trung Quốc vẫn tồn tại ở Đài Loan [47]. 9
Cũng trong giai đoạn này, nghiên cứu của Chao cho biết các mô hình của Baumrind có thể không phù hợp và có ý nghĩa đối với người châu Á do có sự khác nhau trong quan niệm về sự kiểm soát và sự chăm sóc của cha mẹ. Khi nghiên cứu các bà mẹ Mỹ gốc Trung Quốc về cách nuôi dạy con theo kiểu “nghiêm khắc” hay “chuyên quyền” và thành tích của chúng tại trường trung học, ông khẳng định người Trung Quốc nuôi dạy con theo kiểu “giáo dục” và “quản lý” khác với phương pháp “dân chủ” và “độc đoán” của Baumrind, lại đạt được kết quả tích cực ở trẻ [44]. Mới đây nhất, nghiên cứu của Mimi Chang (2007), cũng nhận thấy sự khác biệt rất lớn về văn hóa trong cách sử dụng phong cách giáo dục của cha mẹ người Mỹ gốc Trung Quốc với người Mỹ chính thống. Kết quả nghiên cứu cho biết những cha mẹ gốc Trung Quốc hay sử dụng uy quyền của mình để “quản lý” con cái và điều đó dẫn đến một kết quả là có sự xung đột về văn hóa giữa bố mẹ, con cái trong gia đình người Mỹ gốc Trung quốc [46]. Có thể nói rằng, hệ thống các công trình nghiên cứu trên thế giới tương đối đồ sộ với nhiều nội dung phong phú về phong cách giáo dục cũng như ảnh hưởng của các phong cách đó đến sự phát triển tâm lý của trẻ lứa tuổi thanh thiếu niên. Tuy nhiên, các nghiên công trình nghiên cứu về phong cách giáo dục của cha mẹ đối với trẻ em lứa tuổi mầm non chưa nhắc đến nhiều và chưa thật sự nổi trội trong lĩnh vực nghiên cứu này. Đó cũng là một trong số những lý do gây sức hút cho các nhà khoa học tiến hành các nghiên cứu sau này đóng góp thêm thành tựu mới cho nhân loại. 1.1.2. Các công trình nghiên cứu trong nước Trước hết phải kể đến tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh về giáo dục của cha mẹ đối với trẻ mầm non. Bác nói : “Điều thứ năm trong phong trào thi đua “năm tốt” là xây dựng gia đình, nuôi con, dạy con cái tốt”, “...Không chỉ làm cho con cháu mình khỏe và ngoan mà phải cố gắng giúp đỡ cho tất cả 10
các cháu đều ngoan và khỏe”. Ngoan và khỏe là các giá trị xã hội đi liền nhau, không thể có một giá trị đạo đức chung chung, trừu tượng mà giá trị đạo đức phải gắn với một con người cụ thể, một đứa trẻ khỏe mạnh. Chỉ có trên nền tảng tự nhiên, một cơ sở vật chất phát triển chín muồi thì mới xây dựng được các giá trị xã hội khác. Bác khẳng định thế hệ trẻ là tương lai của đất nước, vì thế phải ra sức chăm lo và giáo dục cho các cháu. Và chính cha mẹ phải là người gương mẫu thực hiện các hành vi trong mọi lĩnh vực của đời sống để cho trẻ noi theo [24]. Trên tinh thần coi trọng giáo dục gia đình, năm 1975, các tác giả Vũ Hạnh, Trần Truyền, Đỗ Quảng đã viết cuốn “Bàn tay người mẹ - Kinh nghiệm giáo dục gia đình”. Tác phẩm bao gồm những câu chuyện nhỏ kể về những kinh nghiệm giáo dục con trong gia đình. Thông qua những câu chuyện này, các tác giả khẳng định, những người mẹ xuất thân từ những hoàn cảnh khác nhau, làm những công việc khác nhau, song họ đều có được cách thức giáo dục con khoa học. Đó là dùng tình yêu thương, sự cảm nhận, chia sẻ và sống với thế giới của con để hiểu con. Thông điệp mà các tác giả của cuốn sách muốn gửi đến người đọc là để có thể giáo dục con hiệu quả thì điều quan trọng là cần phải hiểu đặc điểm riêng của con mình, luôn luôn lắng nghe để có thể chia sẻ với trẻ, có như vậy mới có thể đề ra những biện pháp, phương pháp và xây dựng cho chính mình một phong cách giáo dục phù hợp [10]. Cũng theo hướng nghiên cứu về phong cách giáo dục, năm 1993, Lê Tiến Hùng có nghiên cứu về chủ đề “Quyền uy và việc sử dụng quyền uy của cha mẹ trong giáo dục gia đình”. Kết quả nghiên cứu cho thấy: Chất lượng giáo dục gia đình có thể được nâng cao nếu mỗi bậc cha mẹ có được định hướng đúng đắn trong sử dụng uy quyền của mình. Tuy nhiên, tác giả mới chỉ đề cập đến khía cạnh uy quyền của cha mẹ trong gia đình mà chưa đi sâu nghiên cứu đến ảnh hưởng của cách giáo dục đó đối với sự phát triển tâm sinh lí của các con trong gia đình [15]. 11
Đồng thuận với các quan điểm nêu trên, tác giả Ngô Công Hoàn (1993) trong “Tâm lý học gia đình” đã đề cập tới sự tác động qua lại giữa phong cách giáo dục con của cha mẹ với sự phát triển của trẻ. Theo ông, mối quan hệ tốt đẹp của cha mẹ và con cái được thiết lập, có khả năng hình thành tính độc lập, tự chủ, tính năng động, tích cực xã hội cao cho con cái. Khi cha mẹ có phong cách giáo dục độc đoán, quyền uy quá mức, áp đặt, khắt khe thì con cái sẽ có sự phát triển lệch lạc như dễ duy kỷ và bất lực, tách ra khỏi bản thân, tránh tiếp xúc với thực tế, khuynh hướng muốn trốn vào mơ mộng, mộng tưởng, khó khăn khi tiếp xúc với xã hội và những trẻ cùng tuổi, thụ động, thiếu sáng kiến, bất lực trong tự vệ, mặc cảm tự ti, phụ thuộc, có khuynh hướng thoái lui [11]. Kết quả nghiên cứu này đã được khẳng định thông qua tác phẩm “Gia đình và vấn đề giáo dục gia đình” (1994) của Trung tâm nghiên cứu gia đình và phụ nữ. Công trình nghiên cứu này khẳng định có nhiều gia đình quá nuông chiều, thả mặc nên trẻ dễ hư hỏng, hỗn láo; ngược lại có những gia đình cha mẹ quá thiên về việc sử dụng quyền uy, bạo lực, roi vọt cũng gặp những thất bại do hậu quả tiêu cực của cách giáo dục đó đối với con em mình. Từ đó, nhóm nghiên cứu thấy được tầm quan trọng trong việc sử dụng phong cách giáo dục của cha mẹ đối với con. Tuy nhiên, việc kết hợp sử dụng phương pháp nào cho hợp lý với con mình còn tùy thuộc vào nhận thức của cha mẹ về con cái họ một cách chính xác [31]. Cùng bàn về vấn đề này, tác giả Phạm Khắc Chương (1998) đã đi sâu nghiên cứu về “Uy quyền của bố mẹ trong giáo dục gia đình”. Ông nhận thấy có những bậc cha mẹ khi sai bảo, yêu cầu con cái thực hiện một vấn đề nào đó được chúng vâng lời, chấp hành, hoàn thành một cách tốt đẹp, nghiêm túc. Nhưng cũng có những bậc cha mẹ khi sai bảo, yêu cầu hay ngăn cản con cái về một hành động nào đó, chúng lại ương bướng, chỉ trích lại bố mẹ ở những 12