Luận văn Thạc sĩ Văn hóa học: Trang phục nữ của người Dao Quần Trắng (xã Hùng Đức - huyện Hàm Yên - tỉnh Tuyên Quang)

VIỆN HÀN LÂM<br /> KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM<br /> HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI<br /> <br /> BÙI TƯỜNG VÂN<br /> <br /> TRANG PHỤC NỮ CỦA NGƯỜI DAO QUẦN TRẮNG<br /> (XÃ HÙNG ĐỨC – HUYỆN HÀM YÊN – TỈNH TUYÊN QUANG)<br /> <br /> Chuyên ngành : Văn hóa học<br /> Mã số : 60 31 06 40<br /> <br /> LUẬN VĂN THẠC SĨ VĂN HÓA HỌC<br /> <br /> NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:<br /> TS. Nguyễn Mỹ Thanh<br /> <br /> HÀ NỘI, 2016<br /> <br /> LỜI CAM ĐOAN<br /> <br /> Tôi xin cam đoan rằng số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này<br /> hoàn toàn trung thực và không lặp trùng lặp với các đề tài khác trong cùng<br /> lĩnh vực.<br /> Tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm về lời cam đoan này.<br /> <br /> Tác giả<br /> <br /> Bùi Tường Vân<br /> <br /> MỤC LỤC<br /> MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1<br /> Chương 1. Tổng quan địa bàn nghiên cứu ............................................................ 8<br /> 1.1. Người Dao Quần Trắng ở xã Hùng Đức và thôn Văn Nham .............................. 8<br /> 1.2. Đặc điểm về kinh tế............................................................................................ 10<br /> 1.3. Đặc điểm về xã hội ............................................................................................. 13<br /> 1.4. Một số đặc điểm về văn hóa ............................................................................... 14<br /> Tiểu kết chương 1...................................................................................................... 22<br /> Chương 2. Trang phục nữ truyền thống của người Dao Quần Trắng và biến<br /> đổi.............................................................................................................................. 24<br /> 2.1. Quá trình làm ra bộ trang phục .......................................................................... 24<br /> 2.2. Các thể loại Y phục ............................................................................................ 32<br /> 2.3. Đồ trang sức ....................................................................................................... 43<br /> 2.4. Các mô típ hoa văn trang trí trên trang phục ..................................................... 45<br /> 2.5. Một số thay đổi của bộ trang phục cổ truyền ..................................................... 48<br /> Tiểu kết chương 2...................................................................................................... 50<br /> Chương 3. Những giá trị và vấn đề biến đổi của bộ trang phục nữ người Dao<br /> Quần Trắng.............................................................................................................. 52<br /> 3.1. Giá trị nghệ thuật và thẩm mỹ ............................................................................ 52<br /> 3.2. Giá trị văn hóa .................................................................................................... 57<br /> 3.3. Những nhận định xung quanh việc biến đổi trang phục nữ người Dao Quần<br /> Trắng ở thôn Văn Nham............................................................................................ 61<br /> 3.4. Một số ý kiến về vấn đề bảo tồn trang phục nữ truyền thống của người Dao<br /> Quần Trắng ................................................................................................................ 70<br /> Tiểu kết chương 3...................................................................................................... 71<br /> KẾT LUẬN .............................................................................................................. 74<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................... 77<br /> <br /> MỞ ĐẦU<br /> 1. Tính cấp thiết của đề tài<br /> Tìm hiểu văn hóa các dân tộc thiểu số là đề tài được các nhà nghiên cứu<br /> quan tâm từ lâu. Văn hóa Dao Quần Trắng nằm trong chỉnh thể văn hóa<br /> Việt Nam, góp phần làm đa dạng nền văn hóa dân tộc. Cùng với tiếng nói<br /> và chữ viết, trang phục truyền thống không những chứa đựng giá trị lịch sử,<br /> nhân văn, mà còn là nét văn hóa đặc trưng của đồng bào các dân tộc nói<br /> chung và tộc người Dao Quần Trắng nói riêng, góp phần tạo nên sự thống<br /> nhất trong đa dạng của cộng đồng các dân tộc anh em, khẳng định bản sắc<br /> văn hóa Việt Nam.<br /> Trong phạm vi của đề tài của mình, tôi xin phép được nghiên cứu ở một<br /> góc nhỏ nhưng tiêu biểu đó là “Trang phục nữ người Dao Quần Trắng (xã<br /> Hùng Đức - huyện Hàm Yên - tỉnh Tuyên Quang)”. Có thể nói rằng sáng<br /> tạo ra trang phục, ra vẻ đẹp, đầu tiên có lẽ là nữ giới. Họ không chỉ là người<br /> tạo ra chúng, mà còn phát huy tối đa tài năng của mình để tạo ra bộ trang<br /> phục đó, từ hoa văn, màu sắc đến bố cục các hoạ tiết trang trí… Đồng thời<br /> họ cũng là người lưu giữ vốn văn hóa truyền thống đó.<br /> Tìm hiểu về ý nghĩa của bộ trang phục, ngoài yếu tố ảnh hưởng của môi<br /> trường sống, hay kỹ thuật chế tạo ra nó, còn có những quan niệm về cái<br /> đẹp, tâm lý tộc người - chủ nhân của bộ trang phục. Những yếu tố đó tạo<br /> nên phong cách, cá tính, hình thức riêng của từng dân tộc, đó là dấu ấn mà<br /> tính truyền thống được lưu giữ qua nhiều thế hệ. Và khi nhìn dưới góc độ<br /> tiếp cận văn hóa học để chỉ ra cái riêng của bộ trang phục nữ, người ta có<br /> thể thấy được cái riêng của người Dao Quần Trắng, khi nhìn thấy sự khác<br /> biệt đó chúng ta có thể nhận ra nét bản sắc riêng hàm chứa trong nó.<br /> Mặt khác, tiến trình văn hóa cũng là kết quả của một tiến trình lịch sử<br /> của dân tộc đó mà trang phục luôn lưu giữ một cách rõ nét nhất những tín<br /> hiệu lịch sử của dân tộc đó. Tìm hiểu về trang phục là tìm hiểu về cội<br /> nguồn, thị hiếu, gu thẩm mỹ thông qua những họa tiết, hoa văn, các môtip,<br /> 1<br /> <br /> biểu tượng, hình ảnh, hay bố cục và cả màu sắc đó là tư duy nghệ thuật của<br /> cá nhân tộc người được thể hiện trên từng loại chất liệu vải, rồi phương<br /> phát dệt, nhuộm, bố cục các bộ phận trang phục cũng là những phát hiện vô<br /> cùng quan trọng.<br /> 2. Tình hình nghiên cứu đề tài<br /> Cho đến nay, có nhiều công trình nghiên cứu và xuất bản về người Dao<br /> Quần Trắng. Tuy nhiên, trong phạm vi luận văn này, tôi chỉ xin tập trung tổng<br /> quan tình hình nghiên cứu về trang phục nữ của người Dao Quần Trắng nói<br /> chung và trang phục nữ giới nói riêng, cũng như những nghiên cứu về vùng<br /> đất Tuyên Quang – đặc biệt là thôn Văn Nham – xã Hùng Đức – huyện Hàm<br /> Yên của tỉnh Tuyên Quang - địa bàn nghiên cứu của luận văn.<br /> Về trang phục của người Dao Quần Trắng, đã có một số công trình nghiên<br /> cứu nhắc đến. Song chỉ là mục nhỏ trong các chuyên khảo hoặc một vài bài<br /> báo giới thiệu một cách tổng quát về trang phục của họ.<br /> Do vậy, tư liệu còn rất sơ sài thiếu cụ thể, duy có cuốn “Người Dao ở Việt<br /> Nam” của Bế Viết Đăng, Nguyễn Khắc Tụng, Nông Trung, Nguyễn Nam<br /> Tiến. Cuốn sách là một công trình khá đầy đủ và tổng quát về người Dao nói<br /> chung và Dao Quần Trắng nói riêng ở Việt Nam, là nguồn tư liệu quý, đáng<br /> tin cậy và cần thiết cho những ai quan tâm tới những dân tộc này. Cụ thể, các<br /> tác giả có đề cập đến trang phục của 7 nhóm người Dao ở Việt Nam, cuốn<br /> sách giới thiệu khá chi tiết về những nét chung của người Dao, cũng như hình<br /> thái kinh tế, sinh hoạt vật chất, sinh hoạt xã hội cũng như một số tục lệ chủ<br /> yếu trong đời sống của người Dao, rồi đến tôn giáo tín ngưỡng, văn học nghệ<br /> thuật và tri thức dân gian. Trong chương thứ ba, các tác giả đã viết về trang<br /> phục của người Dao nói chung và người Dao Quần Trắng nói riêng nhưng<br /> không nhiều, miêu tả khá sơ lược có 3 trang (từ trang 161 đến trang 163),<br /> trong đó tập trung miêu tả trang phục người phụ nữ như khăn, áo, yếm.<br /> Nhưng cũng chưa đi sâu vào khâu tả trang phục và hoa văn cũng như cách<br /> cắt may.v.v…<br /> 2<br /> <br />