Luận văn Thạc sỹ Kinh tế: Tăng cường sự tham gia của cộng đồng trong quản lý và sử dụng công trình thủy lợi trên địa bàn huyện Giao Thủy tỉnh Nam Định

Chia sẻ: Le Huy Hieu | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:129

Thêm vào BST

Báo xấu

138
lượt xem 34
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn Thạc sỹ Kinh tế: Tăng cường sự tham gia của cộng đồng trong quản lý và sử dụng công trình thủy lợi trên địa bàn huyện Giao Thủy tỉnh Nam Định trình bày cơ sở lý luận và thực tiễn về tăng cường sự tham gia của cộng đồng trong quản lý và sử dụng các công trình thủy lợi; đặc điểm địa bàn và phương pháp nghiên cứu, kết quả nghiên cứu và thảo luận.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sỹ Kinh tế: Tăng cường sự tham gia của cộng đồng trong quản lý và sử dụng công trình thủy lợi trên địa bàn huyện Giao Thủy tỉnh Nam Định

B GIÁO D C VÀ ðÀO T O TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P HÀ N I  PHÙNG H U QUÂN TĂNG CƯ NG S THAM GIA C A C NG ð NG TRONG QU N LÝ VÀ S D NG CÁC CÔNG TRÌNH TH Y L I N I ð NG TRÊN ð A BÀN HUY N GIAO TH Y, T NH NAM ð NH LU N VĂN TH C S KINH T Chuyên ngành: Kinh t nông nghi p Mã s : 60.31.10 Ngư i hư ng d n khoa h c: GS.TS. PH M VÂN ðÌNH Hà N i - 2010
L I CAM ðOAN Tôi xin cam ñoan r ng, s li u và k t qu nghiên c u trong lu n văn này là trung th c và chưa ñư c s d ng ñ b o v m t h c v nào. Các thông tin trích d n trong lu n văn ñ u ñã ñư c ch rõ ngu n g c. Hà N i, ngày tháng 3 năm 2011 Tác gi Phùng H u Quân Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ……………………………. ii
L I C M ƠN Trong quá trình th c hi n lu n văn này, tôi ñã nh n ñư c s giúp ñ nhi t tình c a các t ch c và cá nhân. Tôi xin chân thành c m ơn nh ng t ch c, cá nhân ñó. Trư c tiên tôi xin bày t lòng bi t ơn sâu s c ñ n GS.TS Ph m Vân ðình, ngư i thày ñã hư ng d n và giúp ñ tôi trong su t quá trình nghiên c u và hoàn thành lu n văn. Tôi xin chân thành c m ơn các th y giáo, cô giáo Vi n Sau ñ i h c, Khoa Kinh t và PTNT, B môn Kinh t nông nghi p và Chính sách ñã giúp ñ và t o ñi u ki n v m i m t ñ tôi h c t p, nghiên c u và hoàn thành lu n văn. Tôi xin chân thành c m ơn UBND huy n Giao Thu , Phòng NN&PTNT, Phòng Th ng kê, Phòng Tài nguyên và môi trư ng, Công ty KTCTTL huy n, UBND, HTX nông nghi p và nhân dân 2 xã Hoành Sơn và Giao Hà ñã t o ñi u ki n thu n l i cho quá trình nghiên c u th c t c a tôi. Tôi xin chân thành c m ơn nh ng ngư i thân và b n bè ñã chia s nh ng khó khăn, ñ ng viên tôi h c t p, nghiên c u và hoàn thành lu n văn này. Phùng H u Quân Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ……………………………. iii
DANH M C CÁC T VI T T T CN Công nghi p ðVT ðơn v tính HTX H p tác xã HTXDV H p tác xã d ch v HTXDVNN H p tác xã d ch v nông nghi p KTCTTL Khai thác công trình thu l i NN Nông nghi p PIM Pim PTNT Phát tri n nông thôn PTSX Phát tri n s n xu t QLN Qu n lý nư c TNHH Trách nhi m h u h n UBND U ban nhân dân Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ……………………………. iv
DANH M C CÁC B NG Trang B ng 2.1 Phân lo i công trình thu l i Vi t Nam 13 B ng 2.2 Các n i dung tham gia theo nhóm và giai ño n 18 B ng 2.3 S lư ng các LID phân theo di n tích 32 B ng 3.1 Tình hình dân s và lao ñ ng c a huy n Giao Th y qua 3 47 năm 2007 – 2009 B ng 3.2 Tình hình ñ t ñai và s d ng ñ t ñai huy n Giao Th y 49 qua 3 năm 2007 – 2009 B ng 3.3 K t qu s n xu t kinh doanh c a huy n Giao Th y qua 3 52 năm 2007 – 2009 B ng 4.1 T l giá tr ñóng góp c a c ng ñ ng theo quy mô công 66 trình và các giai ño n qu n lý B ng 4.2 ð c ñi m kinh t - k thu t c a hai công trình nghiên c u 68 B ng 4.3 Tình hình tham gia c a c ng ñ ng trong xác ñ nh nhu 75 c u, kh o sát thi t k công trình B ng 4.4 M t s ch tiêu ph n ánh k t qu tham gia c a c ng ñ ng 76 trong xác ñ nh nhu c u, kh o sát thi t k hai công trình nghiên c u B ng 4.5 Tình hình tham gia c a c ng ñ ng trong xây d ng công 78 trình B ng 4.6 M t s ch tiêu th c hi n trong xây d ng công trình 79 B ng 4.7 Tình hình tham gia c a c ng ñ ng trong qu n lý kênh 83 Hoành L 2 Hoành Sơn B ng 4.8 M c thu thu l i phí theo quy ñ nh c a UBND t nh 84 B ng 4.9 Tình hình phân b thu l i phí công trình 85 B ng 4.10 M t s ch tiêu th c hi n thu l i phí ba công trình 87 Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ……………………………. v
B ng 4.11 Tình hình duy tu, b o dư ng hai công trình 89 B ng 4.12 Tình hình tham gia c a c ng ñ ng trong phân ph i nư c 93 B ng 4.13 M t s ch tiêu ñánh giá tác ñ ng tham gia c a c ng ñ ng 95 Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ……………………………. vi
DANH M C CÁC SƠ ð Trang Sơ ñ 4.1 Mô hình nhà nư c qu n lý công trình thu l i l n 61 Sơ ñ 4.2 Mô hình nhân dân qu n lý công trình thu l i n i ñ ng 62 Sơ ñ 4.3 S tham gia c a c ng ñ ng trong qu n lý và s d ng các 63 công trình thu l i c a huy n Sơ ñ 4.4 Sơ ñ m ng lư i công trình thu l i c a huy n 64 Sơ ñ 4.5 ð c ñi m trong s d ng công trình thu l i 65 Sơ ñ 4.6 Cây v n ñ v nguyên nhân c ng ñ ng không tham gia xác 71 ñ nh nhu c u, kh o sát thi t k công trình Sơ ñ 4.7 Vai trò tham gia c a c ng ñ ng trong kh o sát thi t k 73 công trình kênh Hoành L 2 Hoành Sơn Sơ ñ 4.8 Cây v n ñ v cơ s tham gia c a c ng ñ ng trong xác 74 ñ nh nhu c u, kh o sát thi t k kênh Hoành L 2 Hoành Sơn Sơ ñ 4.9 T ch c b máy qu n lý kênh M Tho 6 Giao Hà 81 Sơ ñ 4.10 T ch c b máy qu n lý kênh Hoành L 2 Hoành Sơn 82 Sơ ñ 4.11 K ho ch tư i tiêu kênh M Tho 6 Giao Hà 91 Sơ ñ 4.12 K ho ch tư i tiêu kênh Hoành L 2 Hoành Sơn 92 Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ……………………………. vii
DANH M C CÁC ð TH Trang ð th 4.1 Ý ki n c a ngư i dân v m c thu n p thu l i phí 87 Sơ ñ 4.2 Ý ki n c a ngư i dân v tình hình cung c p nư c ñ y ñ , 94 k p th i Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ……………………………. viii
M CL C Trang 1. ð t v n ñ 1 1.1 Tính c p thi t c a ñ tài nghiên c u 1 1.2 M c tiêu nghiên c u c a ñ tài 3 1.2.1 M c tiêu chung 3 1.2.2 M c tiêu c th 3 1.3 ð i tư ng và ph m vi nghiên c u c a ñ tài 4 1.3.1 ð i tư ng nghiên c u 4 1.3.2 Ph m vi nghiên c u 4 2. Cơ s lý lu n và th c ti n v tăng cư ng s tham gia c a 5 c ng ñ ng trong qu n lý và s d ng các công trình thu l i 2.1 Cơ s lý lu n 5 2.1.1 M t s khái ni m cơ b n 5 2.1.2 Vai trò c a thu l i n i ñ ng 7 2.1.3. S tham gia c a c ng ñ ng trong qu n lý, s d ng các 14 công trình thu l i n i ñ ng 2.2 Cơ s th c ti n 27 2.2.1 S tham gia c a c ng ñ ng trong qu n lý và s d ng 27 công trình thu l i c a m t s nư c trên th gi i 2.2.2 S tham gia c a c ng ñ ng trong qu n lý và s d ng 34 công trình thu l i Vi t Nam 2.3 Các công trình nghiên c u có liên quan 41 3. ð c ñi m ñ a bàn và phương pháp nghiên c u 44 3.1 ð c ñi m t nhiên, kinh t - xã h i c a huy n Giao Thu , 44 t nh Nam ð nh 3.1.1 ð c ñi m t nhiên 44 Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ……………………………. ix
3.1.2 ð c ñi m kinh t - xã h i 46 3.2 Phương pháp nghiên c u 54 3.2.1 Phương pháp ch n ñi m nghiên c u 54 3.2.2 Phưong pháp thu th p s li u 54 3.2.3 Phương pháp phân tích 54 3.3 M t s ch tiêu phân tích 57 3.3.1 Ch tiêu ñánh giá s tham gia c a c ng ñ ng 57 3.3.2 Ch tiêu ñánh giá k t qu tham gia 57 4. K t qu nghiên c u và th o lu n 59 4.1 Th c tr ng tham gia c a c ng ñ ng trong qu n lý và s d ng các công trình thu l i n i ñ ng trên ñ a bàn huy n 59 Giao Thu 4.1.1 ð c ñi m c a quá trình phát tri n thu l i huy n Giao 59 Thu 4.1.2 S tham gia c a c ng ñ ng ñ a phương trong qu n lý và 67 s d ng hai công trình nghiên c u 4.2 Gi i pháp tăng cư ng s tham gia c a c ng ñ ng trong qu n lý và s d ng các công trình thu l i n i ñ ng trên ñ a 94 bàn huy n Giao Thu , t nh Nam ð nh 4.2.1 Quan ñi m 94 4.2.2 ð nh hư ng 96 4.2.3 M c tiêu 97 4.2.4 Gi i pháp 98 5. K t lu n 105 5.1 K t lu n 105 5.2 Ki n ngh 108 TÀI LI U THAM KH O 109 Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ……………………………. x
PH L C 110 Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ……………………………. xi
1. ð T V N ð 1.1 Tính c p thi t c a ñ tài nghiên c u Trong s n xu t nông nghi p, thu l i luôn ñư c coi là biên pháp hàng ñ u trong các bi n pháp thâm canh tăng năng su t cây tr ng [4]. Vi t Nam, Chính ph ñã ñ u tư m t lư ng l n ngân sách vào vi c xây d ng các công trình thu l i v a và nh và giao các công trình này cho các Công ty Khai thác công trình thu l i qu n lý ñ v n hành công trình và cung c p nư c cho nông dân, nông dân tr thu l i phí theo d ch v cho các d ch v thu l i mà h ñư c nh n. Tuy nhiên, th c t là hi u qu tư i tiêu c a các công trình thu l i chưa cao, thu l i phí thu ñư c m i ch ñáp ng ñư c kho ng 35 - 40% t ng chi phí v n hành và s a ch a thư ng xuyên [6]. Nhi u công trình không ñ kinh phí ñ th c hi n s a ch a l n và s a ch a ñ nh kỳ. nhi u nơi, công trình b xu ng c p, d n ñ n th t thoát nư c nhi u. Bên c nh ñó, c ng ñ ng hư ng l i chưa quan tâm ñ n vi c qu n lý và s d ng công trình, v n còn b nh hư ng b i tâm lí “xin cho”, h coi công trình là c a Nhà nư c và do Nhà nư c qu n lý ch không ph i vi c c a h . M t khác, chúng ta còn thi u m t cơ ch ñ hư ng cho c ng ñ ng tham gia vào qu n lý và s d ng công trình. Nh ng năm g n ñây, v i s ñ i m i cơ ch và s xu t hi n c a mô hình chuy n giao qu n lý thu nông (PIM) ñã m ra m t cơ h i m i, m t bư c ngo t m i trong qu n lý và s d ng công trình thu l i. Cơ s thành công c a PIM d a trên vi c khai thác hi u qu nh ng ngu n l c to l n c a ngư i dân. PIM v a là phương ti n, v a là m c tiêu trong ti n trình phát tri n thu l i c a h u h t các qu c gia hi n nay. Qua mô hình PIM, C ng ñ ng hư ng l i ñã bư c ñ u nh n th c vai trò và t m quan tr ng c a mình trong qu n lý, v n hành và s a ch a công trình. Trong qu n lý thu nông cơ s , ñ có t ch c qu n lý t t (t ch c c a ngư i dùng nư c) thì s tham gia c a ngư i hư ng l i là m t y u t t o nên s b n v ng c a t ch c ñó. Xu hư ng chung trong qu n lý và s d ng công Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ……………………………. 1
trình thu l i là tăng cư ng s tham gia c a c ng ñ ng, chuy n giao qu n lý công trình cho cơ s m t cách phù h p ñ b o ñ m g n trách nhi m và l i ích c a ngư i s d ng nư c v i h th ng công trình m t cách hi u qu nh t. Giao thu là m t huy n thu n nông c a t nh Nam ð nh. M y năm qua, tình hình thi u nư c ñã tác ñ ng không nh ñ n nông nghi p c a huy n. M t m t do h n hán c c b d n ñ n thi u nư c t thư ng ngu n. M t khác do Qu n lý và s d ng còn nhi u b t c p, h th ng công trình thu l i ñã xu ng c p d n ñ n năng l c tư i tiêu b h n ch . Nh ng năm qua, huy n ñã t p trung ñ u tư xây d ng nhi u công trình th y l i, góp ph n b o v ngu n nư c, môi trư ng, kinh t - xã h i và phát tri n nông thôn b n v ng. Tuy nhiên, hi u qu khai thác c a nhi u h th ng công trình th y l i còn th p, chưa tương x ng v i ñ u tư, nhi u công trình ñã và ñang xu ng c p. Có nhi u nguyên nhân d n ñ n tình tr ng này, nhưng quan tr ng là thi u cơ ch chính sách và t ch c qu n lý h th ng th y l i phù h p, ñ c bi t là thi u s tham gia m nh m c a ngư i dân trong qu n lý v n hành công trình. Hi n nay trên c nư c ñã có nhi u d án, mô hình và ñ tài nghiên c u ñ nâng cao vai trò c a c ng ñ ng cũng như huy ñ ng s tham gia c a c ng ñ ng trong qu n lý và s d ng công trình thu l i. Tuy nhiên, các nghiên c u v n chưa th c s g n v i th c ti n; các mô hình v n không ñư c các ñ a phương áp d ng ñ ng b và ñ n nay v n chưa phát huy hi u qu . Th c t là trên ñ a bàn huy n Giao Thu chưa có m t nghiên c u nào v thu l i nói chung và thu l i n i ñ ng nói riêng, ñ c bi t là nghiên c u thu l i có s tham gia c a c ng ñ ng. V n ñ thu l i n i ñ ng v n chưa ñư c quan tâm ñúng m c, chưa phát huy ñư c vai trò c a c ng ñ ng và chưa có s g n k t gi a nhà qu n lý và ngư i dân. Th c tr ng thu l i n i ñ ng trên ñ a bàn huy n hi n nay ra sao? V n ñ qu n lý và s d ng các công trình th y l i n i ñ ng trên ñ a bàn huyên hi n nay như th nào? M c ñ tham gia c a c ng ñ ng trong qu n lý và s Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ……………………………. 2
d ng công trình thu l i n i ñ ng ñ n ñâu? ðó là nh ng v n ñ ñ t ra có ý nghĩa c v lý lu n và th c ti n c n ñư c gi i ñáp. Xu t phát t nh ng v n ñ trên, tôi ti n hành nghiên c u ñ tài “Tăng cư ng s tham gia c a c ng ñ ng trong qu n lý và s d ng các công trình thu l i n i ñ ng trên ñ a bàn huy n Giao Thu , t nh Nam ð nh”. 1.2 M c tiêu nghiên c u c a ñ tài 1.2.1 M c tiêu chung Nghiên c u ñánh giá th c tr ng, ñ xu t các gi i pháp ch y u nh m tăng cư ng s tham gia c a c ng ñ ng trong qu n lý và s d ng công trình thu l i n i ñ ng trên ñ a bàn huy n Giao Thu , t nh Nam ð nh. 1.2.2 M c tiêu c th - Góp ph n h th ng hoá nh ng v n ñ lý lu n và th c ti n v s tham gia c a c ng ñ ng trong qu n lý và s d ng các công trình thu l i n i ñ ng; - ðánh giá th c tr ng tham gia c a c ng ñ ng trong qu n lý và s d ng công trình thu l i n i ñ ng trên ñ a bàn huy n Giao Thu , t nh Nam ð nh; - ð xu t ñ nh hư ng và các gi i pháp ch y u nh m tăng cư ng s tham gia c a c ng ñ ng trong qu n lý và s d ng công trình thu l i n i ñ ng trên ñ a bàn huy n Giao Thu , t nh Nam ð nh. 1.3 ð i tư ng và ph m vi nghiên c u c a ñ tài 1.3.1 ð i tư ng nghiên c u ð i tư ng nghiên c u c a ñ tài là nh ng v n ñ lý lu n và th c ti n v công trình thu l i n i ñ ng, c ng ñ ng và s tham gia c a c ng ñ ng trong qu n lý và s d ng công trình thu l i n i ñ ng. ð i tư ng nghiên c u c a ñ tài là v n ñ qu n lý và s d ng công trình thu l i n i ñ ng, trong ñó ch n ñi m kh o sát t i hai xã Hoành Sơn và Giao Hà v i c ng ñ ng nh ng ngư i dân hư ng l i công trình t i ñ a bàn nghiên c u. 1.3.2 Ph m vi nghiên c u Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ……………………………. 3
1.3.2.1 V không gian ð tài ti n hành nghiên c u trên ñ a bàn huy n Giao Thu , trong ñó các ñi m nghiên c u ñư c ti n hành t i xã Hoành Sơn (c m thu nông C n Gi a qu n lý) và xã Giao Hà (c m thu nông C n Nh t qu n lý). 1.3.2.2 V th i gian ð tài ti n hành nghiên c u theo s li u ñi u tra th c t năm 2010 và s li u liên quan trong th i gian 3 năm (2007 - 2009). 1.3.2.3 V n i dung ð tài t p trung nghiên c u th c tr ng tham gia c a c ng ñ ng trong qu n lý và s d ng công trình thu l i n i ñ ng và ñ xu t nh ng gi i pháp tăng cư ng s tham c a c ng ñ ng trong qu n lý và s d ng công trình thu l i n i ñ ng trên ñ a bàn huy n Giao Thu . 2. CƠ S LÝ LU N VÀ TH C TI N V TĂNG CƯ NG Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ……………………………. 4
S THAM GIA C A C NG ð NG TRONG QU N LÝ VÀ S D NG CÁC CÔNG TRÌNH THU L I 2.1 Cơ s lý lu n 2.1.1 M t s khái ni m cơ b n * Công trình thu l i n i ñ ng là công trình có quy mô nh c p cu i cùng c a h th ng thu l i, thu c k t c u h t ng nh m khai thác m t l i c a nư c; phòng, ch ng tác h i do nư c gây ra, b o v môi trư ng và cân b ng sinh thái. Công trình thu l i n i ñ ng tr c ti p tư i tiêu cho các chân ru ng, bao g m: c ng, tr m bơm, ñư ng ng d n nư c, kênh, công trình trên kênh và b bao các lo i [7], [9]. * H th ng thu l i n i ñ ng v i ch c năng cơ b n là h th ng ñi u ti t nư c m t ru ng, nó có ý nghĩa quy t ñ nh ñ n cách th c ñi u ti t nư c trên các th a ru ng và hi u qu s d ng nư c, ñ c bi t là khi th c hi n các ch ñ tư i theo hư ng t i ưu nh m nâng cao năng su t và ti t ki m nư c tư i trong thâm canh, ña d ng hóa cây tr ng [12]. * C ng ñ ng Có nhi u quan ñi m khác nhau v c ng ñ ng. Trong ph m vi nghiên c u c a ñ tài, c ng ñ ng ñây ñư c hi u là c ng ñ ng cư dân nông thôn, c ng ñ ng làng xã, có th hi u m t cách chung nh t, ñó là m t t p h p cư dân nông thôn g m nhi u dòng t c, s ng chung trên m t d i ñ t (m t làng, thôn hay xã), có chung phong t c, t p quán và truy n th ng văn hoá [4]. C ng ñ ng hư ng l i công trình thu l i là t p h p các cư dân nông thôn n m trong vùng ph c v c a công trình, s d ng chung công trình thu l i ñó. Ngoài nh ng ñ c ñi m chung như các c ng ñ ng nông thôn khác, c ng ñ ng hư ng l i các công trình thu l i có nh ng ñ c ñi m riêng như sau: - Các thành viên c a c ng ñ ng liên h , h p tác v i nhau thông qua s d ng tài nguyên nư c c a công trình thu l i. S lư ng, ch t lư ng ngu n Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ……………………………. 5
nư c, phương th c và th i ñi m cung c p nư c quy ñ nh b n ch t c a s h p tác gi a các thành viên trong c ng ñ ng. - C ng ñ ng hư ng l i công trình thu l i ñôi khi r ng hơn c ng ñ ng làng xã. N u ranh gi i c a c ng ñ ng làng xã là làng hay xã thì ranh gi i c a c ng ñ ng hư ng l i công trình thu l i l i là ph m vi ph c v c a công trình. Như v y, c ng ñ ng hư ng l i công trình thu l i có th bao g m nhi u làng, nhi u xã. Do ñó s h p tác trong c ng ñ ng hư ng l i công trình thu l i ñôi khi ñòi h i s ph i h p gi a các c ng ñ ng làng xã l i v i nhau. - Tuỳ theo tính ch t k thu t c a vi c tư i tiêu, c ng ñ ng hư ng l i còn có th ñư c chia thành c ng ñ ng ñ u ngu n nư c và c ng ñ ng cu i ngu n nư c. N u s ph i h p gi a các c ng ñ ng này không t t thì c ng ñ ng cu i ngu n nư c luôn luôn b thi t thòi (tư i ñư c ít nhưng chi phí l i cao). Do ñó, các ho t ñ ng c a c ng ñ ng hư ng l i công trình thu l i ph i có s ph i k t h p gi a các c ng ñ ng ñ u ngu n nư c và cu i ngu n nư c v vi c xác ñ nh chi phí, phân b và s d ng h p lý ngu n nư c ñ tránh mâu thu n gi a các c ng ñ ng. * S tham gia: Có nhi u quan ñi m v tham gia, theo cách hi u chung nh t thì tham gia là góp ph n ho t ñ ng c a mình vào m t ho t ñ ng, m t t ch c chung nào ñó [4]. Cách hi u này không khái quát ñư c b n ch t, n i dung c a tham gia trong t ng th các m i quan h c a nó, ñ c bi t là trong phát tri n c ng ñ ng. Theo quan ñi m c a các nhà nghiên c u phát tri n, tham gia (Participation) là m t triêt lý ñ c bi t quan tr ng trong nghiên c u phát tri n c ng ñ ng. Theo Oakley P. (1989), tham gia là m t quá trình t o kh năng nh y c m c a ngư i dân và làm tăng kh năng ti p thu và năng l c c a ngư i dân nh m ñáp ng các nhu c u phát tri n cũng như khích l các sáng ki n ñ a phương. Quá trình này hư ng t i s tăng cư ng năng l c t ki m soát các ngu n l c và t ch c ñi u hành trong nh ng hoàn c nh nh t Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ……………………………. 6
ñ nh. Tham gia bao hàm vi c ra quy t ñ nh, th c hi n, phân chia l i ích và ñánh giá các ho t ñ ng phát tri n c a ngư i dân [3]. Như v y, theo ph m vi nghiên c u c a ñ tài thì s tham gia c a c ng ñ ng trong qu n lý và s d ng công trình thu l i ch là m t khía c nh phát tri n thu l i trong m t t ng th phát tri n chung. Tuy nhiên nó cũng mang ñ y ñ nh ng n i dung, tính ch t c a tham gia như trong b t kỳ s phát tri n nào. 2.1.2 Vai trò c a thu l i n i ñ ng 2.1.2.1 Thu l i trong nông nghi p Trong t ng lư ng nư c c a trái ñ t, ch có 3% là nư c ng t, trong ñó ch có 0,3% là s n sàng dùng ñư c cho chúng ta, ph n còn l i b gi trong các m m băng, trong mây [10]. Hi n nay, nhi u vùng trên th gi i, vào nh ng th i ñi m nh t ñ nh, có tình tr ng thi u nư c vì con ngư i không ch c n có nư c mà nư c ph i ñ , b o ñ m v lư ng và ch t, ñúng ch và ñúng lúc. Lưu lư ng m t con sông có l n ñ n ñâu, cho dù vào m t mùa nào ñó có th gây lũ l t, nhưng vào mùa khô thì các con sông này có lúc b khô c n. Vào mùa khô c n, nư c càng c n thi t hơn cho sinh ho t, nông nghi p, nuôi tr ng thu s n… Do v y, công tác thu l i hình thành và phát tri n như là m t ho t ñ ng không th thi u nh m ñi u hoà gi a lư ng nư c ñ n c a t nhiên v i yêu c u v nư c c a con ngư i. Công tác thu l i bao g m t ng h p nh ng bi n pháp khai thác, s d ng, b o v các ngu n nư c và h n ch nhưngc thi t h i do nư c gây ra như h n hán, lũ l t… Công tác thu l i bao g m t ng h p các bi n pháp như quy ho ch, xây d ng, qu n lý và s d ng công trình; th c hi n tư i tiêu khoa h c nh m ch ñ ng ngu n nư c cho tr ng tr t, chăn nuôi, t ñó t o ñi u ki n m r ng di n tích canh tác, tăng năng su t, ña d ng hoá cơ c u cây tr ng, v t nuôi. Do tính Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ……………………………. 7
ñ c thù nông nghi p nông thôn nên công tác thu l i trong nông nghi p cũng có nh hư ng l n ñ n ñ i s ng xã h i nông thôn qua vi c s d ng nư c trong sinh ho t, thúc ñ y phát tri n ngành ngh nông thôn, t o c nh quan môi trư ng sinh thái. 2.1.2.2 Vai trò c a thu l i * Nư c và vai trò c a nư c tư i ñ i v i cây tr ng Nư c là m t y u t ch y u c a m i h sinh thái và c n thi t cho các ho t ñ ng kinh t c a con ngư i, ñ c bi t là v i nông nghi p, nư c càng có ý nghĩa quan tr ng ñ n năng su t và s n lư ng cây tr ng. Các thí nghi m, th c nghi m c a T ch c Khí tư ng th gi i (OMM) và T ch c Lương Nông (FAO) thì nhu c u v nư c c a cây tr ng chính là lư ng b c thoát hơi ti m năng (PET). Tuỳ theo mùa sinh trư ng c a cây tr ng mà có ch ñ nư c h p lý cho cây tr ng [5]. Vi t Nam, yêu c u nư c tư i ph c v s n xu t nông nghi p chi m t tr ng t 80 - 90% t ng lư ng nư c dùng, có vai trò quy t ñ nh ñ i v i năng su t, s n lư ng cây tr ng, nh t là lúa nư c .Vai trò c a nư c ñ i v i cây tr ng ñư c x p ngang hàng v i 3 y u t quan tr ng là phân - c n - gi ng [8]. Theo B Nông nghi p và Phát tri n nông thôn, tư i tiêu nư c cho lúa h p lý góp ph n làm tăng năng su t t 17 - 25%. K t qu nghiên c u c a C c Qu n lý và Khai thác công trình thu l i nư c ta thì tư i tiêu cho lúa góp ph n làm tăng năng su t t 20 - 30% [6]. ð i v i nư c ta, do ñ a hình ph c t p, khí h u có hai mùa rõ r t nên hàm lư ng dòng ch y 80% t p trung vào mùa mưa, còn l i 20% t p trung vào mùa khô. Trong khi ñó nhu c u dùng nư c trong nông nghi p thì ngư c l i, mùa mưa yêu c u 20%, mùa khô yêu c u 80% [6]. Nư c tư i ph c v cho s n xu t nông nghi p ñư c cung c p t ngu n t nhiên thông qua h th ng công trình thu l i do con ngư i xây d ng. ð Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ……………………………. 8
khai thác t t công trình thu l i và s d ng h p lý, ti t ki m ngu n nư c c n có m t cơ ch t ch c qu n lý phù h p. Tác d ng c a nư c ñ i v i s n xu t nông nghi p r t quan tr ng. Tuy nhiên nư c cũng gây ra không ít nh ng th m ho ñ i v i s n xu t cũng như tính m ng và ñ i s ng c a con ngư i. Tình tr ng khô h n, lũ l t x y ra và tác h i c a nó ñ i v i con ngư i ñã th hi n tác ñ ng hai m t c a nư c ñ i v i s n xu t và ñ i s ng xã h i. Con ngư i v i vai trò ch th c n ph i nh n th c rõ ràng tác ñ ng x u c a nư c ñ có bi n pháp ñi u ch nh và h n ch tác h i c a nư c ñ i v i s n xu t và ñ i s ng. * Vai trò c a thu l i n i ñ ng ñ i v i nông nghi p Trong nông nghi p, thu l i là bi n pháp hàng ñ u và có ý nghĩa vô cùng quan tr ng. Nó là ñi u ki n ñ phát huy t t hi u qu c a các bi n pháp k thu t và các ti n b k thu t khác trong nông nghi p. Trong phát tri n nông thôn và c ng ñ ng nông thôn, vai trò c a thu l i n i ñ ng th hi n m t s ñi m sau ñây: - Thu l i n i ñ ng góp ph n ph n ñi u hoà và phân ph i nư c cân ñ i gi a các chân ru ng, t o s liên k t gi a cơ quan qu n lý và nông dân; - Thu l i n i ñ ng góp ph n phát tri n c ng ñ ng. Nó liên k t các ho t ñ ng s n xu t c a nhi u nông dân có ru ng nương do m t công trình ph c v . Vì v y, công trình thu l i n i ñ ng ñư c coi là tài s n c a c ng ñ ng; - Nó g n li n v i không ch các ho t ñ ng s n xu t mà còn liên quan ñ n các ho t ñ ng ñ i s ng, góp ph n làm cho nông thôn phát tri n; - Công trình thu l i n i ñ ng có tác d ng ña d ng kinh t nông thôn, không nh ng giúp phát tri n tr ng tr t mà còn giúp phát tri n chăn nuôi, nuôi tr ng thu s n…; Thông qua vi c cung c p nư c tư i, thu l i n i ñ ng góp ph n ña d ng hoá các ho t ñ ng s n xu t nh ng vùng khó khăn thư ng có n n s n Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ……………………………. 9