Luận văn tốt nghiệp: Thực trạng và giải pháp phòng ngừa hạn chế rủi ro tín dụng tại ngân hàng Công Thương Việt Nam

Chia sẻ: Thùy Linh Nguyễn | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:72

Thêm vào BST

Báo xấu

443
lượt xem 184
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo luận văn - đề án 'luận văn tốt nghiệp: thực trạng và giải pháp phòng ngừa hạn chế rủi ro tín dụng tại ngân hàng công thương việt nam', luận văn - báo cáo, kinh tế - thương mại phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn tốt nghiệp: Thực trạng và giải pháp phòng ngừa hạn chế rủi ro tín dụng tại ngân hàng Công Thương Việt Nam

LUẬN VĂN Thực trạng và giải pháp phòng ngừa hạn chế rủi ro tín dụng tại ngân hàng Công Thương Việt Nam
1 CHƯƠNG 1: R I RO TÍN D NG TRONG HO T NG C A CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG M I 1.1. R i ro trong ho t ng c a các NHTM: 1.1.1. Khái ni m v r i ro trong ho t ng ngân hàng: nh nghĩa truy n th ng: R i ro trong ho t ng ngân hàng là nh ng bi n c không mong i x y ra, gây m t mát, thi t h i tài s n, thu nh p c a ngân hàng trong quá trình ho t ng. nh nghĩa hi n i: R i ro trong ho t ng ngân hàng là kh năng nh ng s ki n chưa ch c ch n trong tương lai s làm cho ch th là các NHTM không th t ư c nh ng m c tiêu chi n lư c và m c tiêu ho t ng, cũng như chi phí cơ h i c a vi c làm m t i nh ng cơ h i th trư ng. 1.1.2. Phân lo i r i ro trong ho t ng ngân hàng: Do c thù ngân hàng là m t t ch c kinh doanh ti n t và cung ng các d ch v ngân hàng theo Lu t các TCTD nên tính ch t ho t ng và r i ro có nh ng khác bi t so v i các doanh nghi p ho t ng trong các lĩnh v c khác. Có th nói, ho t ng ngân hàng liên quan n vi c ch p nh n r i ro ch không ph i né tránh r i ro. Các NHTM c n ánh giá các cơ h i kinh doanh d a trên m i quan h r i ro - l i ích nh m tìm ra nh ng cơ h i t ư c nh ng l i ích x ng áng v i m c r i ro ch p nh n. Các NHTM s ho t ng t t n u m c r i ro mà ngân hàng gánh ch u là h p lý và ki m soát ư c, ng th i n m trong ph m vi, kh năng các ngu n l c tài chính và năng l c tín d ng c a mình. Ho t ng kinh doanh c a các NHTM không ch bao g m nghi p v huy ng v n và c p tín d ng mà còn r t nhi u lĩnh v c ho t ng khác như b o lãnh, kinh doanh ngo i h i, ch ng khoán, góp v n liên doanh, d ch v th ... Chính vì v y nên r i ro trong ho t ng c a các NHTM cũng r t a d ng: - R i ro tín d ng: là r i ro v s t n th t tài chính, phát sinh t vi c khách hàng i vay không th c hi n ho c th c hi n không úng các nghĩa v tr n úng h n theo cam k t ho c vi c khách hàng m t kh năng thanh toán. i u này có nghĩa là các kho n thanh toán bao g m c ph n g c và lãi vay có th b trì hoãn, th m chí là không ư c hoàn tr , và h u qu là s nh hư ng nghiêm tr ng ns luân
2 chuy n ti n t và s b n v ng c a tính ch t trung gian d b t n thương trong ho t ng c a ngân hàng. R i ro tín d ng không ch gi i h n ho t ng cho vay, mà còn bao g m nhi u ho t ng mang tính ch t tín d ng khác như tài tr thương m i, th u chi, bao thanh toán… - R i ro lãi su t: là r i ro làm gi m l i nhu n ròng khi lãi su t bi n ng theo chi u hư ng b t l i. R i ro lãi su t x y ra khi có s chênh l ch gi a kỳ h n bình quân c a các tài s n và các kho n n c a ngân hàng trong i u ki n lãi su t th trư ng thay i ngoài d ki n c a ngân hàng d n n kh năng gi m thu nh p c a ngân hàng so v i d tính. - R i ro thanh kho n: là r i ro phát sinh ch y u t xu hư ng c a các NHTM là huy ng ng n h n và cho vay dài h n, hay nói cách khác là r i ro khi các NHTM không áp ng ư c cho các kho n ph i tr khi n h n thanh toán do tài s n c a ngân hàng không có kh năng thanh kho n hay không th huy ng v n. Trư ng h p này thư ng x y ra n u như các kho n huy ng v m t k thu t s ph i hoàn tr theo yêu c u c a ngư i g i ti n. c bi t, như chúng ta ã th y trong b t c m t cu c kh ng ho ng nào thì ngư i g i ti n s rút ti n c a mình ra nhanh hơn vi c ngư i i vay s n sàng tr n . - R i ro ngo i h i: là r i ro phát sinh khi có s chênh l ch v kỳ h n c a các kho n ngo i h i mà các NHTM ang n m gi , và vì th làm cho các NHTM có th ph i gánh ch u thua l khi t giá ngo i h i bi n ng. - R i ro ho t ng: là r i ro liên quan n công ngh , cơ s h t ng, quy trình, con ngư i trong quá trình ho t ng kinh doanh ngân hàng, hay nói cách khác r i ro ho t ng bao g m toàn b các r i ro có th phát sinh t cách th c mà m t NHTM i u hành các ho t ng c a mình. - R i ro lu t pháp: là r i ro ngân hàng có th b kh i ki n vì x y ra nh ng sai sót ho c s c trong quá trình ho t ng kinh doanh gây thi t h i cho khách hàng và i tác. R i ro lu t pháp mà các NHTM ph i i m t có th ti m n trong nhi u lĩnh v c kinh doanh. Nguyên nhân d n n r i ro lu t pháp có th là do con ngư i ho c do công ngh máy móc.Th m chí, NHTM có th g p ph i r i ro lu t pháp ngay c khi ngân hàng không ph i là bên gây thi t h i.
3 - R i ro chi n lư c: là r i ro phát sinh t nh ng thay i trong môi trư ng ho t ng c a các NHTM trên ph m vi r ng hơn v m t kinh doanh và tài chính. R i ro chi n lư c cũng có th phát sinh t các ho t ng c a b n thân các NHTM. - R i ro uy tín: là r i ro khi các NHTM b dư lu n ánh giá x u, gây khó khăn nghiêm tr ng cho ho t ng c a ngân hàng trong vi c ti p c n ngu n v n ho c khách hàng r i b ngân hàng. - R i ro th trư ng: là lo i r i ro t n th t tài s n, x y ra khi lãi su t, t giá hay giá c th trư ng bi n ng theo chi u hư ng x u. Nói cách khác, r i ro th trư ng x y ra khi có s thay i c a các i u ki n th trư ng hay nh ng bi n ng c a th trư ng. 1.2. R i ro tín d ng trong ho t ng c a các NHTM: 1.2.1. Khái ni m v r i ro tín d ng: Có nhi u nh nghĩa v r i ro tín d ng, theo i u 2 “Quy nh v phân lo i n , trích l p và s d ng d phòng x lý r i ro tín d ng” ban hành kèm theo Quy t nh s 493/2005/Q -NHNN ngày 22/04/2005 c a Th ng c NHNN: r i ro tín d ng là kh năng x y ra t n th t trong ho t ng ngân hàng c a TCTD do khách hàng không th c hi n ho c không có kh năng th c hi n nghĩa v c a mình theo cam k t. 1.2.2. c i m c a r i ro tín d ng: 1.2.2.1. R i ro tín d ng có tính ch t a d ng và ph c t p: Tính ch t a d ng và ph c t p c a r i ro tín d ng bi u hi n s a d ng và ph c t p c a các nguyên nhân d n n r i ro tín d ng, cũng như các h u qu do r i ro tín d ng gây ra. Nh n th c và v n d ng c i m này, khi th c hi n phòng ng a và h n ch r i ro tín d ng c n áp d ng ng b nhi u bi n pháp, không ch quan v i b t c m t d u hi u r i ro nào. Bên c nh ó, trong quá trình x lý h u qu r i ro tín d ng c n xu t phát t nguyên nhân, b n ch t và h u qu c a r i ro ưa ra bi n pháp phù h p. 1.2.2.2. R i ro tín d ng có tính t t y u: Các chuyên gia kinh t u cho r ng ho t ng kinh doanh ngân hàng th c ch t là qu n lý r i ro (ch y u là r i ro tín d ng) mc phù h p t ư cm cl i
4 nhu n tương ng. Do nhi u nguyên nhân ch quan và khách quan d n n r i ro, c bi t do không th có ư c thông tin cân x ng v vi c s d ng v n vay cho ho t ng kinh doanh c a khách hàng vay, nên b t c kho n cho vay nào cũng ti m n nguy cơ r i ro i v i ho t ng tín d ng c a các NHTM. Vì v y trong quá trình c p tín d ng cho khách hàng, các NHTM c n ch ng có các bi n pháp thích h p xác nh r i ro, nh lư ng r i ro, qu n lý r i ro và ki m soát r i ro. 1.2.2.3. R i ro tín d ng có th d báo trư c ho c không th d báo: Các r i ro có th d báo trư c: danh m c cho vay hay u tư c a m t NHTM luôn luôn có m t s kho n th t thoát ti m tàng chưa ư c xác nh. Tuy nhiên, n u gi nh r ng các c i m chung c a danh m c cho vay nhìn chung v n gi ng nhau trong m t giai o n h p lý thì các NHTM có th d báo các kho n th t thoát này v im tm c tương i chính xác b ng cách nghiên c u các c i m di n bi n c a danh m c cho vay theo th i gian. Các r i ro không th d báo trư c: có nhi u s ki n n m ngoài t m ki m soát c a các NHTM, các cú s c ngo i sinh do các i u ki n chưa phát sinh t i th i i m ký k t m t th a thu n kinh doanh,...là nh ng nguyên nhân có th d n n r i ro mà các NHTM không th d báo trư c. 1.2.3. Bi u hi n c a r i ro tín d ng: Vì r i ro tín d ng là kh năng (xác su t) v n c a khách hàng nên: - Nh ng khách hàng phá s n, l a o, chây ỳ trong vi c tr n là bi u hi n rõ nh t. - Bên c nh ó, các kho n n không tr ư c khi nh n các c p khác nhau cũng th hi n các kh năng v n khác nhau. Có nhi u tiêu chí ph n nh r i ro tín d ng c a các NHTM như: - N x u và t l n x u trên t ng dư n , trên v n ch s h u, trên qu d phòng t n th t. -N áng nghi ng (có v n ): kh năng chuy n thành n x u cao. - N không có tài s n b o m. 1.2.4. Nguyên nhân c a r i ro tín d ng: 1.2.4.1. Nguyên nhân khách quan t phía n n kinh t và các cơ quan qu n lý Nhà Nư c:
5 + Xu t phát t h th ng thông tin: Thông tin tín d ng bao g m thông tin l ch s , thông tin hi n t i và xu hư ng phát tri n c a khách hàng trong tương lai (g m c thông tin v tài chính và phi tài chính) và c bi t là các thông tin th ng kê v các ch tiêu trung bình ngành ph c v cho vi c x p lo i khách hàng vay. Hi n nay, các NHTM không ch quan tâm n vi c h i tin v x p h ng doanh nghi p nh m ánh giá khách hàng có quan h tín d ng mà còn s d ng thông tin vào nh ng m c ích khác như m r ng i tư ng cho vay, th c hi n công tác marketing n khách hàng truy n th ng, khách hàng ti m năng, và m r ng th ph n trên th trư ng. Tuy nhiên: - H th ng thông tin c a Vi t Nam hi n nay còn khá nhi u b t c p, Vi t Nam chưa có cơ ch công b thông tin y . Trong th i gian qua, Trung tâm thông tin tín d ng (CIC) tr c thu c NHNN ho t ng ã t ư c nh ng k t qu bư c ur t áng khích l trong vi c cung c p thông tin v tình hình ho t ng tín d ng nhưng chưa ph i là cơ quan nh m c tín nhi m doanh nghi p ho t ng m t cách c l p và hi u qu . - Vai trò n i k t các NHTM c a Trung tâm thông tin tín d ng (CIC) còn l ng l o, chưa t ư c k t qu như mong mu n. ây chính là thách th c cho các NHTM trong vi c m r ng và ki m soát ho t ng tín d ng. N u các NHTM c g ng ch y theo thành tích, m r ng tín d ng trong i u ki n môi trư ng thông tin b t cân x ng thì s gia tăng nguy cơ n x u. + Xu t phát t h th ng văn b n lu t: V cơ b n, ho t ng tín d ng c a các NHTM ã ư c Lu t hoá trong các văn b n Lu t và các văn b n pháp quy c a Chính Ph , NHNN. Tuy nhiên, qua nghiên c u, phân tích, ng th i, úc k t t nh ng trư ng h p r i ro trong th c t ho t ng c a các NHTM cho th y v n còn nh ng “l h ng” khá nguy hi m, ó v a là nh ng nguyên nhân sâu xa, v a là nh ng nguyên nhân nh hư ng tr c ti p nr i ro tín d ng c a các NHTM.
6 - Ho t ng tín d ng c a các NHTM hi n nay ch u s i u ch nh, chi ph i c a khá hi u lu t, văn b n dư i lu t ch ng chéo, không rõ ràng, không h p lý, thi u tính ch t ch và chưa th t s hoàn ch nh . - Chính Ph thư ng xuyên ban hành m i các chính sách v thu , v xu t nh p kh u, ho c các quy nh v t ai, nhà …Khi m t chính sách b thay i t ng t s nh hư ng n ho t ng s n xu t, kinh doanh, nh hư ng n k ho ch, cũng như kh năng d báo s c tiêu th trên th trư ng c a các doanh nghi p. Vi c nh hư ng chi n lư c s n xu t, kinh doanh không phù h p, không chính xác s dn n s n xu t cung vư t c u, hàng hóa khó tiêu th , giá bán h , thua l , khách hàng s không m b o ngu n ti n tr n cho các NHTM. + Xu t phát t công tác ki m tra, thanh tra: - Hi n nay, bên c nh nh ng c g ng và k t qu t ư c, ho t ng thanh tra, ki m tra, giám sát c a NHNN i v i các NHTM chưa th t s có hi u qu : - Năng l c cán b thanh tra, giám sát chưa áp ng ư c yêu c u, th m chí m t s nghi p v kinh doanh và công ngh m i thanh tra còn chưa n m b t k p th i. - N i dung và phương pháp thanh tra, giám sát còn l c h u, ch m ư c i m i, ho t ng m t cách th ng theo ki u x lý v vi c ã phát sinh, ít có kh năng ngăn ch n, phòng ng a r i ro và vi ph m. + Xu t phát t các cơ quan ban ngành liên quan: Ho t ng c a các cơ quan ban ngành có liên quan n ho t ng tín d ng c a các NHTM hi n nay có th nói còn nhi u v n c n bàn lu n: - Qu n lý doanh nghi p còn l ng l o, c p phép tràn lan. - Công ch ng tài s n th ch p sai pháp lu t. - Cơ quan thi hành án thông ng v i ngư i thi hành án, trung tâm bán u giá tài s n th ch p tiêu c c. - S kém hi u qu c a cơ quan pháp lu t c p a phương: Trong nh ng năm g n ây, Qu c h i, y ban thư ng v Qu c h i, Chính Ph , NHNN và các cơ quan ban ngành có liên quan ã ban hành nhi u lu t, văn b n dư i lu t hư ng d n thi hành lu t liên quan n ho t ng tín d ng ngân hàng. Tuy lu t và các văn b n hư ng d n u ã ư c ban hành song vi c tri n khai vào ho t ng ngân hàng thì
7 l i h t s c ch m ch p và còn g p ph i nhi u vư ng m c. Các cơ quan pháp lu t l i ch m ch p trong quá trình th c thi ch c năng c a mình. - Công ty mua bán n và tài s n t n ng - B Tài chính (DATC) ho t ng chưa hi u qu . 1.2.4.2. Nguyên nhân ch quan t phía các NHTM: + Xu t phát t cán b qu n lý, cán b tín d ng: o c c a cán b tín d ng là m t trong nh ng y u t quan tr ng gi i quy t vn h n ch r i ro tín d ng. M t cán b h n ch v năng l c có th ư cb i dư ng thêm nâng cao trình , nhưng m t cán b tha hóa v o c mà l i gi i v m t nghi p v thì th t s nguy hi m khi ư c b trí trong công tác tín d ng. i u này có th nh n th y qua các v án kinh t l n trong th i gian v a qua có liên quan n ho t ng ngân hàng u có s ti p tay c a nh ng cán b tín d ng cùng v i khách hàng ho c b n thân cán b tín d ng c ý: - Th c hi n trái v i qui trình tín d ng. - Tr c ti p thu n nhưng không n p mà dùng cho m c ích cá nhân. - L p h sơ gi vay ti n cá nhân, nh ngư i vay h ,… - T y xóa, s a ch a ch ng t có giá th ch p vay ti n. - nh giá TSB không úng giá tr th c do thông ng v i khách hàng. Bên c nh v n o c, năng l c, trình , kinh nghi m c a m t b ph n cán b tín d ng hi n nay chưa áp ng nhu c u công vi c. i u này có th th y trong th c t qua vi c b trí công vi c chưa phù h p v i trình chuyên môn, b n thân t ng cán b chưa có ý th c t nâng cao nghi p v . Ngoài ra có th nh n th y rõ nét nh t là công tác phân công cán b tín d ng qu n lý khách hàng c a các NHTM hi n nay không theo chuyên ngành kinh t , t ód n n vi c: - Cán b tín d ng làm vi c theo ki u a năng, không chuyên sâu vào m t ngành ngh c th nào nên không có nhi u ki n th c chuyên ngành. Khách hàng khi cung c p các d án, có nhi u thông s k thu t máy móc chuyên ngành hoàn toàn xa l v i cán b tín d ng. Thuê chuyên gia ánh giá òi h i chi phí cao nên ch y u mà các ngân hàng thư ng làm trong nh ng trư ng h p này là t tìm hi u thông tin thông qua sách, báo, t p chí chuyên ngành, qua m ng internet.
8 - N u cán b tín d ng không có ki n th c chuyên môn v chuyên ngành c n th m nh s ưa ra nh ng ánh giá sai, gây b c xúc cho khách hàng ho c ngư c l i, khách hàng thông tin sai mà không bi t, gây ra nh ng quy t nh sai l m trong cho vay. Ngoài ra, s g n bó, n l c v i công vi c c a m t b ph n cán b tín d ng cũng chưa ư c phát huy do chính sách tuy n d ng, s d ng, phân công, b trí công vi c và v n ãi ng c a các NHTM ( c bi t là các NHTMNN) chưa s c thu hút. Th c t hi n nay cho th y do tác ng c a quá trình c nh tranh, r t nhi u cán b tín d ng gi i, nhi u kinh nghi m c a các NHTMNN ã ư c các NHTMCP, các ngân hàng có v n u tư nư c ngoài tuy n d ng vào nh ng v trí quan tr ng v i nhi u ãi ng . Ngu n nhân l c c a các NHTMNN ã m ng do quá trình m r ng m ng lư i, l i ngày càng b hao h t do chính sách tuy n d ng, s d ng, phân công, b trí công vi c, và v n ãi ng chưa th t s thu hút. + Xu t phát t chính sách, quy trình tín d ng và s v n d ng chính sách, quy trình tín d ng chưa nghiêm túc: Nhân t u tiên nh hư ng c bi t quan tr ng n ch t lư ng tín d ng c a các NHTM ó là chính sách tín d ng. Tuy nhiên, chính sách tín d ng ch phát huy tác d ng khi ư c xây d ng trên cơ s khách quan và s nghiêm túc c a vi c ban hành và v n d ng. Th c t , v n còn nhi u nguyên nhân khác nhau d n n chính sách tín d ng chưa th t s h p lý: - Chính sách tín d ng c a các NHTM hi n nay ph n l n u chưa t t m chi n lư c, chưa theo nguyên t c th trư ng, th m chí còn b cu n theo các h i ch ng, phong trào, kh u hi u phát tri n kinh t và theo ch nghĩa thành tích. - Các NHTM h u như chưa xây d ng ư c chính sách tín d ng khoa h c, phù h p th hi n ư c quan i m và chi n lư c riêng. - Ngoài ra, các NHTM không có chi n lư c phát tri n rõ nét hay nói cách khác chưa qu n tr v danh m c cho vay theo lĩnh v c s trư ng. - Chính sách tín d ng v i v n lãi su t v n còn khá nhi u b t c p.
9 - Quy trình tín d ng thông thư ng ư c xác l p trên nh ng quy nh chung c a pháp lu t v ngân hàng và nh ng c thù trong ho t ng c a riêng m i ngân hàng. Thông thư ng, quy trình tín d ng ư c th ng nh t qua các bư c sau: THI T L P TH M NH RA QUY T GI I THANH LÝ H SƠ H SƠ NH VÀ KÝ NGÂN HP NG KHÁCH KHÁCH VÀ THU VÀ X LÝ HP NG THI T L P HÀNG VAY HÀNG VAY N TRANH CH P Quy trình tín d ng n u không phát huy ư c tác d ng s nh hư ng n ch t lư ng qu n lý r i ro tín d ng. Trên th c t , không ph i quy trình tín d ng c a các NHTM luôn m b o tính h p lý và ch t ch , bi u hi n như: - Thông tin c n ph i th c hi n trong các bư c c a quy trình không ư c quy nh chi ti t và y , cũng như m i quan h gi a các bư c chưa ư c nh n th c úng n. - Trên th c t , vi c phân nh rõ gi a khâu th m nh và cho vay nhi u NHTM v n chưa th t s tách bi t. Ch m t vài ngân hàng ang ti n hành tri n khai, áp d ng quy trình tín d ng m i v i vi c phân chia c l p gi a ba ch c năng: quan h khách hàng, qu n lý r i ro và qu n lý n . Tuy v y, gi a mô hình phân chia cũ và m i, bên c nh nh ng ưu i m v n t n t i nh ng h n ch chưa th kh c ph c nh hư ng n công tác qu n lý r i ro tín d ng. - Do s c ép c nh tranh trong vi c m r ng th ph n tín d ng, trong quá trình v n d ng không ít NHTM ã b qua các bư c c a quy trình, h th p tiêu chu n ánh giá khách hàng, không chú ý úng m c n tình hình tài chính, năng l c s n xu t kinh doanh, kh năng tr n , ngu n tr n c a khách hàng vay nên n y sinh nhi u sai ph m: v i u ki n vay v n, v vi c l p h sơ vay v n, v vi c ki m tra, qu n lý n vay, v cơ c u l i th i h n tr n ( i u ch nh kỳ h n tr n , gia h n n g c và lãi). Vi c nh n th c chưa y và v n d ng chưa th t s nghiêm túc c a cán b tín d ng i v i các chính sách và quy trình tín d ng cũng nh hư ng n ch t lư ng tín d ng c a các NHTM vì n u nh n th c y , th c hi n nghiêm túc các quy
10 nh, nh t là th m tra ch t ch kh năng tài chính, hi u qu c a phương án s n xu t kinh doanh, các i u ki n v b o m ti n vay c a khách hàng r i m i quy t nh u tư thì kh năng thu h i v n là r t l n. Ngư c l i, n u buông l ng qu n lý ho c th m tra chưa y ã quy t nh u tư thì m c r i ro s gia tăng, th m chí có khi m t v n. + Xu t phát t công tác th m nh: ánh giá uy tín, năng l c qu n tr , năng l c tài chính c a khách hàng: - ánh giá uy tín c a khách hàng là v n th t s khó khăn i v i các cán b th c hi n công tác th m nh trong vi c ti p c n thông tin v khách hàng khi ngu n thông tin và kh năng phát tín hi u c a khách hàng còn h n ch . Hi n nay, công tác ánh giá uy tín c a khách hàng ch y u d a vào c m tính và ch quan c a các cán b nghi p v , như d a vào các quan h trong quá kh : khách hàng vay tr úng h n ư c xem là khách hàng có uy tín, còn i v i khách hàng m i quan h thì ch y u d a vào ý ki n ch quan c a cán b tín d ng khi ti p xúc v i khách hàng, ho c qua m t s thông tin thu th p ư c. Trong khi ó i tư ng khách hàng ư c xem là chi n lư c ph c v c a ngân hàng là khu v c kinh t tư nhân thì còn quá non tr , ch y u là các doanh nghi p v a và nh , chưa có danh ti ng trên th trư ng, ý th c c a doanh nghi p trong vi c xây d ng uy tín và thương hi u chưa cao, các hi p h i ngành thì chưa phát huy vai trò c a mình, chưa h tr nhi u cho các doanh nghi p thành viên phát tri n, nh t là vi c gi i thi u các thành viên cho th trư ng nên ã d n n vi c thu th p thông tin ánh giá i v i khu v c kinh t trên là r t khó khăn. - ánh giá năng l c c a khách hàng: * V năng l c qu n tr : ngu n nhân l c là y u t quan tr ng quy t nh s thành b i c a m t doanh nghi p và cũng có ý nghĩa quy t nh n hi u qu ng v n c a ngân hàng. Tuy nhiên, vi c ánh giá ngu n nhân l c, nh t là b ph n lãnh o c a khách hàng hi n nay hoàn toàn chưa có cơ s , ch y u là li t kê b ng c p và s năm công tác. * V năng l c tài chính: công vi c ánh giá ư c th c hi n ch y u d a vào vi c phân tích s li u trên các báo cáo tài chính do khách hàng cung c p. Hi n nay do
11 Vi t Nam chưa có quy nh v minh b ch thông tin nên có th nói tin c y c a các báo cáo tài chính chưa th t s cao nên vi c phân tích báo cáo tài chính s không ph n ánh úng th c ch t năng l c tài chính c a khách hàng. ánh giá hi u qu phương án/d án vay là khâu quan tr ng, nh hư ng l n nh t n kh năng thu h i v n c a các NHTM. Tuy nhiên do có nhi u nhân t ch quan và khách quan tác ng nên ã d n n ch t lư ng ánh giá phương án/d án vay chưa th t s hi u qu : - Khi nh n m t d án, cán b th m nh s ph i ti n hành th m nh các khía c nh như y u t th trư ng, k thu t, công ngh và c các y u t kinh t , xã h i c a d án. Tuy nhiên, vi c th m nh d án trong m t môi trư ng thi u thông tin như c a Vi t Nam là m t thách th c l n i v i các cán b th m nh. Trên th trư ng hi n nay, có r t ít doanh nghi p ho t ng trong lĩnh v c nghiên c u th trư ng. Do ó, khi ánh giá th trư ng i v i s n ph m c a d án, cán b th m nh ch y u ph i d a vào các ngu n thông tin không chính th c, thu th p qua báo chí, internet,… - Thêm vào ó, trình xây d ng d án/phương án s n xu t kinh doanh c a h u h t các doanh nghi p, c bi t là các doanh nghi p v a và nh còn y u. - Ngoài ra, h th ng pháp lu t và cơ ch chính sách c a Nhà Nư c thư ng xuyên thay i, không có tính minh b ch và không có tính d báo cũng có th gây ra nhi u r i ro cho d án, như: các chi n lư c phát tri n vùng, ngành; các quy nh liên quan n xu t nh p kh u; các tiêu chu n v môi trư ng, … - Tiêu chu n th ng nh t chung v m t b ng ánh giá, cách x p lo i doanh nghi p gi a các NHTM chưa có s th ng nh t, chưa ư c ti n hành thư ng xuyên, nh kỳ, m t s ngân hàng xem vi c này ch mang tính hình th c. K t qu là vi c ánh giá d án không mang tính kh thi, nh t là trong i u ki n trình cán b th m nh còn chưa ư c chuyên sâu. + Xu t phát t tài s n b o m: Qu n tr danh m c TSB là yêu c u c n thi t trong công tác qu n lý r i ro tín d ng, và là m c xích quan tr ng trong quy trình cho vay thu h i n , x lý các kho n n có v n . Tuy nhiên, vi c giám sát, qu n lý, ánh giá, phân lo i, d báo, c nh báo v danh m c các TSB mà m t NHTM l a ch n, xét ưu tiên nh n làm
12 bo m ti n vay chưa ư c làm thư ng xuyên, chưa có tính h th ng mà ch d ng m c ki m tra trên h sơ pháp lý, nh kỳ ánh giá l i giá tr i u ch nh m c dư n cho vay ho c yêu c u khách hàng b sung. Theo quy nh c a pháp lu t, vi c xác nh giá tr TSB ti n vay do các bên th a thu n, ho c thuê t ch c tư v n, t ch c chuyên môn xác nh trên cơ s giá th trư ng t i th i i m xác nh, có tham kh o n các lo i giá như giá quy nh c a Nhà nư c (n u có), giá mua, giá tr còn l i trên s sách k toán và các y u t khác v giá. Tuy nhiên, trên th c t , tr nh ng ng s n có giá tr l n hàng t ng, các NHTM m i thuê t ch c tư v n, t ch c chuyên môn nh giá, còn l i a s vi c nh giá u do các bên th a thu n, và như v y cho th y giá tr TSB ưc nh giá còn mang tính ch quan và thi u tính khoa h c. Ngoài ra, v phương pháp nh giá i v i t ng lo i tài s n chưa ư c các NHTM s d ng m t cách thích h p, d n n vi c: n u nh giá th p, khách hàng không hài lòng, nhưng n u nh giá cao, NHTM s khó m b o kh năng thu h i n vay và lãi vay trong trư ng h p khách hàng m t kh năng thanh toán, khi ó bu c NHTM ph i thanh lý tài s n th ch p, c m c . Kinh t tăng trư ng cao trong vài năm tr l i ây cùng v i giá b t ng s n b y lên cao do u cơ và vư t xa giá tr th c ã làm n y sinh tư tư ng l m d ng vào TSB . S r t r i ro n u cán b tín d ng quên r ng kho n vay c n ph i ư c tr b ng chính dòng ti n t o ra b i phương án s n xu t kinh doanh ch không ph i b ng ti n bán TSB . TSB ch là s m b o cu i cùng khi phương án kinh doanh c a khách hàng g p r i ro ngoài d ki n. Tâm lý d a ch y u vào TSB s làm gi m ch t lư ng th m nh kho n vay nên s không ánh giá chính xác ư c hi u qu và s an toàn c a kho n vay, d d n n vi c cho vay nh ng d án r i ro, khách hàng không uy tín. ây là th c tr ng áng lo ng i trong quan i m c p tín d ng hi n nay c a các NHTM. T s l a ch n không ch c ch n khách hàng t t cung c p tín d ng nên gi m b t r i ro, các NHTM ã tính m t ph n r i ro vào trong lãi vay ngân hàng, làm cho khách hàng vay t t ph i gánh ch u m t m c lãi vay cao hơn m c áng ra h ư c hư ng. ây cũng là tâm lý thư ng th y các NHTM c a các nư c ang phát tri n.
13 iv ivn b o hi m tài s n, cán b tín d ng thư ng không chú ý ôn c, ki m tra vi c khách hàng có mua b o hi m úng nh kỳ n khi phương ti n b tai n n, vi c tr c v t, s a ch a ph i b thêm r t nhi u v n, gây khó khăn lâu dài v kh năng thanh toán kho n n vay… Thông tin b t cân x ng v giá tr th c c a TSB gi a khách hàng và NHTM cũng là v n c n ư c quan tâm. Khi th ch p, c m c tài s n ch có khách hàng bi t rõ v hi n tr ng c a tài s n như s h ng hóc trong các dây chuy n s n xu t, máy móc, thi t b , ho c ngôi nhà r t khó bán do m t s c im c bi t. Trong khi ó trình c a cán b thư ng không áp ng y chuyên môn trong t t c các lĩnh v c nên không th ánh giá ư c chính xác hi n tr ng c a máy móc thi t b cũng như n m ư c nh ng thông tin không t t v t ai, nhà ; i u này nh hư ng r t l n n giá tr mua bán c a tài s n. Vì v y, khi x y ra r i ro, vi c phát mãi tài s n thu h i n g p không ít khó khăn. Thêm vào ó, cơ ch pháp lý v b o m ti n vay chưa rõ ràng, ch u s iu ch nh, chi ph i c a nhi u văn b n lu t, dư i lu t ch ng chéo nhau, c bi t iv i TSB là b t ng s n. Cu i cùng là các v n liên quan n quá trình x lý, phát mãi TSB ã gây c n tr không ít cho các NHTM như: - Vi c các ngân hàng ph i i m t v i nh ng khó khăn trong th i gian trư c khi bán u giá tài s n. - Trong vi c phát mãi TSB , các NHTM chưa có th c quy n trong vi c bán, qu n lý và khai thác tài s n thu c quy n ti p qu n. - S ph i h p gi a cơ quan công an, vi n ki m soát, tòa án, các s , ban, ngành, chính quy n a phương trong vi c x lý TSB còn nhi u h n ch , chưa ng b , ch t ch và k p th i. - Vi c xác nh quy n s h u th c s c a khách hàng i v i tài s n cũng là v n khó khăn. - Vư ng m c khi NHTM nh n l i TSB t cơ quan thi hành án. - Th t c chuy n quy n s h u, quy n s d ng cho ngư i mua, ngư i nh n tài s n c a các cơ quan Nhà nư c có th m quy n còn quá nhiêu khê.
14 + Xu t phát t thông tin tín d ng: Các NHTM hi n nay chưa nh n ư c s ph i h p h tr cung c p thông tin t các cơ quan ch c năng như cơ quan thu , chi c c th ng kê, hay các cơ quan ch qu n. Bên c nh các nguyên nhân khách quan, b n thân các NHTM ôi khi cũng l thu c khá nhi u vào các s li u c a khách hàng cung c p mà chưa ch ng tìm ki m thông tin hay nói cách khác có tình tr ng thông tin b t cân x ng gi a các NHTM và khách hàng vay. Vi c thu th p thông tin c a m i ngân hàng v khách hàng, v ngành ngh , v môi trư ng kinh t mà khách hàng ang ho t ng, v các văn b n m i ư c ban hành, v tình hình di n bi n giá c th trư ng trong và ngoài nư c, c bi t là nh ng c nh báo v các ngành hàng ngân hàng ang và s u tư chưa ư c th c hi n m t cách thư ng xuyên và có tính h th ng. + Xu t phát t ho t ng ki m soát n i b : Hi n nay, các NHTM u có b ph n ki m soát n i b , tuy nhiên, m t s ngân hàng, b ph n này chưa th t s ho t ng có hi u qu , nh t là tình tr ng thi u nhân s , cũng như trình c a cán b chưa áp ng c v nghi p v l n kinh nghi m nên không th phát hi n các sai ph m có nh ng khuy n cáo k p th i nh m ch n ch nh và tư v n cho ban i u hành v nh ng r i ro tín d ng có th x y ra. Ki m soát n i b có m t s ưu th hơn so v i vi c thanh tra, ki m tra c a NHNN do: - Xét v th i gian, công tác ki m soát n i b c a các NHTM x lý k p th i, nhanh chóng các v n ngay khi v a phát sinh. - Xét v tính sâu sát c a ngư i ki m soát viên, do vi c ki m tra ư c th c hi n thư ng xuyên cùng v i công vi c kinh doanh nên m i v n ư c hi u úng v i b n ch t c a nó. 1.2.4.3. Nguyên nhân t phía khách hàng i vay: + i v i khách hàng là doanh nghi p: Trong ho t ng kinh doanh, ngoài ngu n v n t có c a mình, các doanh nghi p luôn ph i s d ng m t ngu n v n bên ngoài, ó là v n vay các NHTM. ây là
15 nhu c u vay v n r t c n thi t nh m m b o cho các doanh nghi p th c hi n nhi m v ho t ng s n xu t, kinh doanh m t cách n nh. Tùy c i m và tính ch t ho t ng c a t ng lo i hình doanh nghi p, vi c s d ng v n vay c a các NHTM cũng có s khác nhau. R i ro tín d ng xu t phát t phía khách hàng là doanh nghi p thư ng do: - M c ích s d ng v n vay c a khách hàng không ư c th c hi n úng. - Khách hàng không th t s n l c trong vi c s d ng v n vay có hi u qu . - Khách hàng chưa có thi n chí trong v n cung c p thông tin y và chính xác cho ngân hàng ph c v cho vi c c p tín d ng. - M t b ph n khách hàng không có thi n chí trong vi c tr n . - Công tác qu n lý, i u hành c a m t s các doanh nghi p chưa th t s hi u qu . - S h n ch c a i ngũ nhân viên c a doanh nghi p. - Tình hình tài chính c a h u h t các doanh nghi p thi u s minh b ch, trung th c, chưa áp ng yêu c u. - Công ngh , quy trình s n xu t không t o ra ư c nh ng s n ph m mang tính c nh tranh. - S tác ng c a các nhân t khách quan như môi trư ng pháp lý, môi trư ng kinh t - xã h i... + i v i khách hàng là cá nhân: M c dù quan h tín d ng gi a ngân hàng v i khách hàng là cá nhân th t c ơn gi n hơn nhi u so v i khách hàng là doanh nghi p, song th c t s lư ng khách hàng cá nhân l i r t l n nên vi c tìm hi u các nguyên nhân t phía khách hàng cá nhân có ý nghĩa r t quan tr ng. V i khách hàng cá nhân, nguyên nhân r i ro có th là: - Ho t ng kinh doanh không g p thu n l i, kh năng qu n lý tình hình tài chính y u kém. - Ngu n hoàn tr chính t thu nh p cơ b n b m t ho c suy gi m do m t vi c, chuy n sang công vi c kém hơn ho c không còn kh năng lao ng. - Cá nhân g p nh ng chuy n b t thư ng trong cu c s ng, vì v y, h ph i s d ng m t s ti n l n nên nh hư ng kh năng hoàn tr cho ngân hàng.
16 - o c cá nhân không t t: c tình l a o ngân hàng, s d ng v n sai m c ích... 1.2.4.4. Nguyên nhân khác: S bi n ng quá nhanh, và khó có th d oán ư c trên các m t kinh t , chính tr , xã h i trong và ngoài nư c cũng nh hư ng n ch t lư ng các kho n c p tín d ng c a các NHTM. Bi u hi n rõ nét nh t là tình hình bi n ng giá c các m t hàng mà các NHTM ang u tư, ho c các cơ ch , chính sách thương m i, chính sách xu t nh p kh u các nư c áp d ng i v i Vi t Nam (h n ng ch, chính sách b o h , hay các v ki n thương m i,..): - Ngành d t may trong nh ng năm g n ây ã g p không ít khó khăn vì b kh ng ch h n ng ch ã nh hư ng tr c ti p n ho t ng kinh doanh c a các doanh nghi p d t may. - M t hàng thép cũng b nh hư ng l n c a giá thép th gi i. Vi c tăng giá phôi thép làm cho m t s doanh nghi p s n xu t thép trong nư c ph i ngưng s n xu t do chi phí giá thành cao trong khi không tiêu th ư c s n ph m. - D u thô, nông, lâm, th y h i s n…cũng trong tình tr ng tương t : giá c di n bi n b t thư ng và chính sách b o h th trư ng, c nh tranh v i các i tác l n cũng gây r i ro cho các nhà xu t kh u... Bên c nh ó, quá trình t do hóa tài chính và h i nh p kinh t qu c t cũng tác ng không nh n ho t ng c p tín d ng c a các NHTM. V i môi trư ng h i nh p, các doanh nghi p, nh ng khách hàng thư ng xuyên c a ngân hàng ph i i m t v i s c nh tranh gay g t c a th trư ng, nguy cơ thua l là i u có th x y ra. B n thân các NHTM trong môi trư ng h i nh p kinh t cũng g p ph i nh ng nguy cơ r i ro khi ph i c nh tranh v i các NHTM nư c ngoài v n m nh hơn v m i m t, khi v n n x u gia tăng vì h u h t nh ng khách hàng có ti m l c tài chính l n s b các ngân hàng nư c ngoài thu hút... Cu i cùng là do s n nh c a n n kinh t nư c ta khi chính sách qu n lý kinh t v n có nh ng thay i t ng t, hành lang pháp lý chưa th t s an toàn, i u ch nh quy ho ch các ngành, các vùng chưa phù h p… 1.2.5. ánh giá r i ro tín d ng:
17 Các Ngân hàng ph i ánh giá và xác nh r i ro tín d ng trên cơ s kh năng “ch ng r i ro” và ki m soát, qu n tr r i ro c a mình có chính sách tín d ng phù h p. ánh giá ngân hàng thư ng áp d ng m t s tiêu chí sau: + T l an toàn v n th i thi u: ây là t l gi a v n t có c a ngân hàng trên t ng tài s n có r i ro quy i. T l này ph n ánh và o lư ng m c ch u ng c a ngân hàng khi r i ro tín d ng phát sinh. Ý nghĩa c a t l an toàn v n t i thi u. T l an toàn v n t i thi u cho th y m c r i ro mà các ngân hàng ư c phép m o hi m trong s d ng v n cao hay th p tùy thu c vào l n c a c a v n t có c a ngân hàng, c th : i v i nh ng ngân hàng có v n t có l n thì nó ư c phép s d ng v n v i m c li u lĩnh hơn nh m thu l i l i nhu n cao hơn, r i ro l n hơn, ngư c l i, nh ng ngân hàng mà v n t có ít ch ph i u tư v n m t cách an toàn hơn. • N u H 3 = 8% : ngân hàng có m t t l h p lý gi a v n t có v i m c r i ro trong s d ng tài s n • N u H 3 > 8% : m c r i ro c a ngân hàng th p, ngân hàng s d ng v n an toàn nhưng kém hi u qu , có th gi m sút l i nhu n. • N uH3
18 gi m l i nhu n, l ho c m t v n d n n tình tr ng thi u h t ngu n v n chi tr ti n g i cho khách hàng. Các NHTM do không thu h i ư c các kho n n và lãi n h n, d n n m t kh năng thanh toán, n u nghiêm tr ng và kéo dài d gây hi u ng ph n ng dây chuy n, e d a n hàng lo t các NHTM khác do khách hàng ua nhau rút ti n g i, n n kinh t lâm vào kh ng ho ng tài chính, ti n t . Bài h c v s v hàng lo t các h p tác xã tín d ng trong nh ng năm 1989-1990 nư c ta, Chính Ph ã ph i b ra hàng trăm t ng n nh tình hình kinh t và an ninh xã h i; nhìn r ng hơn là cu c kh ng ho ng tài chính ti n t khu v c ông Nam Á vào nh ng năm 1997-1998, Chính Ph nhi u nư c và các t ch c tài chính qu c t ã ph i d c h u bao c u nguy các NHTM, cơ c u l i các NHTM, quy t nh gi i th , sáp nh p các NHTM m b o kh năng thanh toán, duy trì m r ng tín d ng nh m ph c h i kinh t các nư c g p kh ng ho ng. 1.2.6.1. Tác ng i v i ho t ng kinh doanh c a các NHTM: Khi g p r i ro tín d ng, các NHTM ch ng nh ng không thu h i ư c v n tín d ng ã c p và lãi t ho t ng cho vay, mà còn ph i tr v n và lãi cho kho n ti n huy ng khi n h n, i u này làm cho các ngân hàng m t cân i trong vi c thu chi. Hay nói cách khác, các ngân hàng rơi vào tình tr ng m t kh năng thanh kho n, m t lòng tin c a ngư i g i ti n, t ó nh hư ng n uy tín c a c ngân hàng. Và không thu ư c n , vòng quay v n tín d ng c a các NHTM s gi m t ó làm cho ho t ng kinh doanh c a các ngân hàng không t hi u qu như mong mu n. Tóm l i, r i ro tín d ng x y ra nh ng m c khác nhau: nh nh t là các NHTM s b gi m l i nhu n khi không thu h i ư c lãi cho vay, n ng nh t là khi các NHTM không thu ư c c v n và lãi, n th t thu v i t l cao s d n n b l và m t v n. N u tình tr ng này kéo dài không kh c ph c ư c, các NHTM có th s b phá s n, gây h u qu nghiêm tr ng cho n n kinh t nói chung và h th ng ngân hàng nói riêng. Chính vì v y, òi h i các nhà qu n tr ngân hàng ph i h t s c th n tr ng và có nh ng bi n pháp thích h p nh m gi m thi u r i ro trong cho vay. 1.2.6.2. i v i n n kinh t nói chung: Khi m t NHTM g p ph i r i ro tín d ng hay b phá s n thì ngư i g i ti n kh p m i nơi s rơi vào tâm tr ng hoang mang, lo s , khi ó s x y ra tình tr ng m i
19 ngư i t n rút ti n t t c các ngân hàng, vi c làm này s tác ng x u n toàn h th ng ngân hàng. Ho t ng ngân hàng liên quan n ho t ng c a các doanh nghi p, vì v y NHTM phá s n s nh hư ng n tình hình s n su t kinh doanh c a các doanh nghi p. Khi ó, s r i lo n c a các NHTM s nh hư ng r t l n n toàn b n n kinh t , làm cho n n kinh t b suy thoái, giá c tăng, s c mua gi m, th t nghi p tăng, xã h i m t n nh. Tóm l i, n u nh ng t n th t do r i ro trong ho t ng tín d ng gây ra m c ki m soát ư c thì vi c x lý tương i d dàng trong gi i h n cho phép c a qu d phòng bù p r i ro c a các NHTM. Tuy nhiên, khi t n th t l n, vư t quá kh năng x lý c a các NHTM thì v n s tr nên nghiêm tr ng, gây h u qu khó lư ng không nh ng cho chính NHTM, mà còn cho c nh ng NHTM và các doanh nghi p khác có liên quan, nh hư ng t i quy n l i ngư i g i ti n và cu i cùng, nh hư ng t i toàn b n n kinh t , và là nguy cơ ti m n cho kh ng ho ng tài chính. N u tác ng l n, ôi khi nh hư ng n c n n kinh t khu v c và th gi i vì ngày nay n n kinh t m i qu c gia u ph thu c vào n n kinh t khu v c và th gi i. 1.3. Nguyên t c c a Basel v qu n tr r i ro tín d ng: 1.3.1. Nguyên t c 1: Hi ng qu n tr có trách nhi m phê duy t và nh kỳ xem xét chi n lư c v r i ro tín d ng và các chính sách v r i ro tín d ng c a ngân hàng. Chi n lư c v r i ro tín d ng ph n ánh m c ch p nh n r i ro c a ngân hàng v i m c sinh l i nh t nh mà ngân hàng kỳ v ng. Chi n lư c c n th hi n tuyên b c a ngân hàng trong vi c s n sàng c p tín d ng d a trên lo i hình r i ro ti m năng, ngành kinh t , v trí a lý, dòng ti n, kỳ h n và m c sinh l i d ki n. Chi n lư c cũng có th xác nh th trư ng m c tiêu và các c tính t ng quát mà ngân hàng mu n t ưc trong danh m c tín d ng. 1.3.2. Nguyên t c 2: Ban i u hành có trách nhi m th c hi n chi n lư c ch p nh n m t t l n x u ư cH i ng qu n tr phê duy t, phát tri n các chính sách, th t c nh m phát