Lực lượng truyền giáo của đạo Tin Lành ở Trung Quốc (giai đoạn trước cách mạng văn hóa)

Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 5 - 2012<br /> <br /> 55<br /> <br /> t«n gi¸o ë n­íc ngoµi<br /> <br /> LùC L¦îNG TRUYÒN GI¸O CñA §¹O TIN LµNH<br /> ë TRUNG QUèC (GIAI §O¹N TR¦íC C¸CH M¹NG V¡N HãA)<br /> (PhÇn ®Çu)<br /> Vò ThÞ Thu Hµ(*)<br /> Më ®Çu<br /> <br /> Lùc l­îng truyÒn gi¸o cho chóng ta<br /> <br /> nhËn biÕt nguån gèc vµ b¶n chÊt cña mét<br /> t«n gi¸o tr­íc khi du nhËp vµo mét vïng<br /> <br /> ®Êt míi vµ lµ mét trong nh÷ng yÕu tè thÓ<br /> hiÖn sù ph¸t triÓn cña t«n gi¸o ®ã. Víi<br /> <br /> Trung Anh - Anh Trung ®Çu tiªn ë Trung<br /> Quèc gåm 6 quyÓn lín, trë thµnh ng­êi<br /> tiªn phong trong lÜnh vùc giao l­u v¨n<br /> <br /> hãa gi÷a Trung Quèc víi Ph­¬ng T©y<br /> thêi k× cËn ®¹i(1).<br /> <br /> Ngµy 01/8/1807, sau khi ®­îc phong<br /> <br /> mét lùc l­îng truyÒn gi¸o ®«ng ®¶o vµ<br /> <br /> môc s­ kh«ng l©u, Robert Morrison lËp<br /> <br /> viÖc sö dông ph­¬ng thøc truyÒn gi¸o<br /> <br /> Ngµy 8 th¸ng 9 n¨m 1807, «ng ®Æt ch©n<br /> <br /> dåi dµo vÒ nh©n lùc vµ vËt lùc céng víi<br /> <br /> phï hîp, thÝch nghi víi v¨n hãa, x· héi<br /> <br /> b¶n ®Þa lµ nh÷ng yÕu tè kh«ng thÓ thiÕu<br /> gióp mét t«n gi¸o cã thÓ tån t¹i vµ ph¸t<br /> <br /> triÓn mét c¸ch bÒn v÷ng t¹i mét vïng<br /> ®Êt míi. Trong bµi viÕt nµy, t¸c gi¶ tËp<br /> <br /> trung t×m hiÓu lùc l­îng truyÒn gi¸o cña<br /> ®¹o Tin Lµnh t¹i Trung Quèc cã nguån<br /> <br /> gèc tõ ®©u vµ sù ph¸t triÓn cña nã ra sao<br /> sau khi truyÒn vµo Trung Quèc?<br /> 1. Nh÷ng gi¸o sÜ tiªn phong<br /> <br /> Robert Morrison (1782 - 1834)<br /> <br /> Robert Morrison lµ gi¸o sÜ truyÒn<br /> <br /> gi¸o ®¹o Tin Lµnh ®Çu tiªn ®­îc Ph­¬ng<br /> T©y cö ®Õn Trung Quèc, lµ ng­êi ®Æt nÒn<br /> <br /> mãng cho ®¹o Tin Lµnh ë Trung Quèc, lµ<br /> häc gi¶ ®Çu tiªn dÞch bé Kinh Th¸nh ra<br /> <br /> tiÕng H¸n. ¤ng còng lµ ng­êi phiªn dÞch,<br /> ®¹i diÖn giao thiÖp víi bªn ngoµi vÒ<br /> chÝnh trÞ, th­¬ng vô cña C«ng ti §«ng<br /> Ên - mét c«ng ti cña n­íc Anh ®ãng t¹i<br /> Ma Cao. ¤ng cßn tù biªn tËp bé Tõ ®iÓn<br /> <br /> tøc ®­îc cö sang Trung Quèc truyÒn gi¸o.<br /> ®Õn<br /> <br /> Qu¶ng<br /> <br /> Ch©u.<br /> <br /> Ban<br /> <br /> ®Çu,<br /> <br /> Robert<br /> <br /> Morrison võa lµm phiªn dÞch t¹i C«ng ti<br /> §«ng Ên võa tiÕn hµnh ho¹t ®éng truyÒn<br /> <br /> gi¸o. Do th©m nhËp vµo Trung Quèc<br /> <br /> truyÒn gi¸o v« cïng khã nªn n¨m 1813<br /> Morrison ®· kiÕn nghÞ víi Héi TruyÒn<br /> gi¸o Lu©n §«n lÊy khu vùc phÝa ®«ng Ên<br /> <br /> §é lµm ph¹m vi truyÒn gi¸o, hîp thµnh<br /> Héi TruyÒn gi¸o phÝa ngoµi S«ng H»ng,<br /> ®ång thêi ®Ò xuÊt “KÕ ho¹ch truyÒn gi¸o<br /> <br /> phÝa ngoµi S«ng H»ng”, néi dung bao<br /> gåm x©y dùng tr­êng häc, xuÊt b¶n, liªn<br /> <br /> hîp c¸c gi¸o sÜ truyÒn gi¸o thuéc c¸c héi<br /> ®oµn truyÒn gi¸o kh¸c cïng nhau truyÒn<br /> gi¸o. Sau khi Héi TruyÒn gi¸o Lu©n §«n<br /> cö thªm gi¸o sÜ W. Milne ®Õn Ma Cao, hä<br /> <br /> *. ThS., ViÖn Nghiªn cøu T«n gi¸o.<br /> 1. Cæ Tr­êng Thanh. Tõ Robert Morrison ®Õn John<br /> Leighton Start - C©u chuyÖn vÒ c¸c gi¸o sÜ truyÒn<br /> gi¸o Tin Lµnh ë Trung Quèc, Nxb. Th­ §iÕm<br /> Th­îng H¶i, Th­îng H¶i, 2005, tr.1-17<br /> <br /> Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 5 - 2012<br /> <br /> 56<br /> ®Æt c¬ së gèc t¹i Malacca vµ triÓn khai<br /> <br /> tiªn ®­îc chän ®Ó cö ®Õn Trung Quèc. E.<br /> <br /> phô tr¸ch x©y dùng tr­êng häc vµ c«ng<br /> <br /> thÇn häc vµ ®­îc phong môc s­ n¨m 1829.<br /> <br /> ho¹t ®éng truyÒn gi¸o. Gi¸o sÜ W. Milne<br /> viÖc xuÊt b¶n; gi¸o sÜ Robert Morrison<br /> <br /> chñ yÕu truyÒn gi¸o trong bé phËn ng­êi<br /> Hoa ë Ma Cao vµ Nam T­êng. §ång thêi<br /> <br /> hä cïng ©m thÇm tiÕn hµnh truyÒn gi¸o<br /> ë Qu¶ng Ch©u.<br /> <br /> N¨m 1814 Robert Morrison ®· thu<br /> <br /> nhËn ®­îc mét tÝn ®å ®Çu tiªn tªn lµ TÕ<br /> Cao vµ tiÕn hµnh lÔ Baptem t¹i mét con<br /> <br /> suèi thuéc vïng ven biÓn ë Ma Cao.<br /> <br /> Kh«ng l©u sau, anh trai vµ em trai cña<br /> TÕ Cao còng tin nhËn theo ®¹o Tin Lµnh.<br /> <br /> N¨m 1816 gi¸o sÜ W. Milne lµm lÔ<br /> <br /> Baptem cho L­¬ng Pha. Sau khi tin nhËn<br /> ®¹o Tin Lµnh, L­¬ng Pha ®· rÊt nç lùc<br /> <br /> truyÒn gi¸o, biªn so¹n c¸c bµi viÕt vÒ t«n<br /> <br /> gi¸o, ®­îc gi¸o sÜ truyÒn gi¸o yªu mÕn.<br /> Do<br /> <br /> vËy,<br /> <br /> n¨m<br /> <br /> 1823<br /> <br /> Robert<br /> <br /> Morriso<br /> <br /> ®· chän L­¬ng Pha lµm ng­êi phô tr¸ch<br /> c«ng viÖc truyÒn gi¸o ë Qu¶ng Ch©u, Ma<br /> Cao trong thêi gian «ng trë vÒ n­íc. §Æc<br /> <br /> biÖt lµ giao cho L­¬ng Pha quyÒn tiÕn<br /> <br /> hµnh Th¸nh lÔ, nh­ vËy L­¬ng Pha dÇn<br /> trë thµnh gi¸o sÜ truyÒn gi¸o mang quèc<br /> tÞch Trung Quèc ®Çu tiªn.<br /> N»m trong<br /> <br /> khu«n<br /> <br /> khæ<br /> <br /> “KÕ<br /> <br /> ho¹ch<br /> <br /> truyÒn gi¸o phÝa ngoµi S«ng H»ng”, d­íi<br /> sù chØ ®¹o vµ tham gia cña Robert<br /> <br /> Morrison, n¨m 1918 th­ viÖn Anh Hoa<br /> <br /> C. Bridgman (1801 - 1861) tèt nghiÖp viÖn<br /> <br /> Th¸ng 2/1830 «ng ®Õn Qu¶ng Ch©u b¾t<br /> ®Çu häc tiÕng Trung d­íi sù gióp ®ì cña<br /> Robert Morrison vµ L­¬ng Pha.<br /> <br /> So víi mèc thêi gian Morrison ®Æt<br /> <br /> ch©n ®Õn Trung Quèc, ®Õn thêi ®iÓm nµy<br /> chñ nghÜa t­ b¶n ¢u - Mü ®· ph¸t triÓn<br /> <br /> ®­îc h¬n 20 n¨m, ®· h×nh thµnh ®­êng<br /> biÓn ®Õn Qu¶ng Ch©u vµ Ma Cao, sè<br /> l­îng th­¬ng gia, quan chøc ¢u - Mü ë<br /> <br /> Trung Quèc còng t¨ng lªn rÊt nhiÒu.<br /> <br /> Robert Morrison, E. C. Bridgman, v.v…<br /> ph¸t ®éng thµnh lËp “Héi Liªn hiÖp tÝn<br /> h÷u Qu¶ng Ch©u” gåm c¸c tÝn ®å ®¹o Tin<br /> <br /> Lµnh quèc tÞch Anh, Mü ë Trung Quèc,<br /> <br /> mÆt kh¸c, thµnh lËp th­ viÖn, kho t­ liÖu,<br /> ®ång thêi d­íi sù ®Ò x­íng cña Robert<br /> <br /> Morrison, E. C. Bridgman ®· s¸ng lËp<br /> mét tê b¸o tiÕng Anh cã tªn lµ “Tïng b¸o<br /> <br /> Trung Quèc” chuyªn giíi thiÖu t×nh h×nh<br /> lÞch sö, chÝnh trÞ, x· héi Trung Quèc cho<br /> <br /> ng­êi Ph­¬ng T©y(2). E. C. Bridgman lµ<br /> <br /> ng­êi ra søc ñng hé, tuyªn truyÒn viÖc<br /> dïng vò lùc ®Ó më c¸nh cöa vµo Trung<br /> <br /> Quèc, tham gia kÝ §iÒu ­íc bÊt b×nh<br /> ®¼ng Trung - Mü. Gi¸o sÜ nµy cã ®Þa vÞ vµ<br /> <br /> tÇm ¶nh h­ëng nhÊt ®Þnh trong lÞch sö<br /> quan hÖ Trung Mü thêi k× ®Çu.<br /> <br /> D­íi sù h« hµo c¸c c¬ quan h÷u quan<br /> <br /> ®­îc x©y dùng t¹i Malacca. Gi¸o sÜ<br /> <br /> ë Anh vµ Mü cö gi¸o viªn ®Õn Trung<br /> <br /> §«n cßn s¸ng lËp mét sè cë së b¸o chÝ<br /> <br /> 1839, S. R. Brown (1810 - 1880) ®­îc cö ®Õn<br /> <br /> truyÒn gi¸o cña Héi TruyÒn gi¸o Lu©n<br /> tiÕng Trung t¹i Nam T­êng.<br /> <br /> Nh÷ng “chiÕn binh tiªn phong” cña<br /> <br /> Héi TruyÒn gi¸o n­íc Mü<br /> <br /> §Çu thÕ kØ XIX Héi TruyÒn gi¸o n­íc<br /> <br /> Mü b¾t ®Çu quan t©m ®Õn viÖc truyÒn<br /> gi¸o vµo Trung Quèc. Sau khi t×m kiÕm<br /> vµ<br /> <br /> båi<br /> <br /> d­ìng,<br /> <br /> th¸ng<br /> <br /> 10/1829<br /> <br /> E.<br /> <br /> C.<br /> <br /> Bridgman vµ D. Abeel lµ hai ng­êi ®Çu<br /> <br /> Quèc d¹y häc cña E. C. Bridgman, n¨m<br /> Trung Quèc. ¤ng lµ ng­êi ®Çu tiªn ®­a<br /> gi¸o dôc Trung Quèc ra khái thêi k×<br /> <br /> Trung cæ. N¨m 1839, ngay khi ®Õn Trung<br /> Quèc «ng ®· s¸ng lËp gi¶ng ®­êng<br /> Robert Morrison ë Ma Cao, ®©y lµ gi¶ng<br /> <br /> 2. Diªu D©n QuyÒn, La VÜ Hång. L­îc sö Kit« gi¸o<br /> Trung Quèc, Nxb. V¨n hãa T«n gi¸o, B¾c Kinh,<br /> 2001, tr. 5.<br /> <br /> 56<br /> <br /> Vò ThÞ Thu Hµ. Lùc l­îng truyÒn gi¸o…<br /> <br /> 57<br /> <br /> ®­êng mang phong c¸ch Ph­¬ng T©y<br /> <br /> sö Trung<br /> <br /> mét lÇn trë vÒ n­íc Mü «ng ®· mang<br /> <br /> v.v… Charles Gutzlaff biªn tËp vµ xuÊt<br /> <br /> ®Çu tiªn ë Trung Quèc. N¨m 1848, trong<br /> theo 3 häc sinh sang Mü häc. Sau nµy, hä<br /> <br /> ®Òu trë thµnh nh÷ng ng­êi rÊt næi tiÕng<br /> <br /> ë Trung Quèc, mét ng­êi lµ nhµ c¶i c¸ch<br /> chÝnh trÞ, mét ng­êi lµ b¸c sÜ T©y y thÕ<br /> hÖ ®Çu tiªn ë Trung Quèc, mét ng­êi lµm<br /> c«ng viÖc môc vô cho Héi TruyÒn gi¸o.<br /> <br /> N¨m 1838, gi¸o sÜ Peter Parker (1804 -<br /> <br /> 1889) ®Õn Trung Quèc. ¤ng lµ b¸c sÜ<br /> <br /> truyÒn gi¸o ®Çu tiªn ®Õn Trung Quèc,<br /> ngoµi viÖc lµm nghÒ y «ng cßn ®¶m nhËn<br /> vai trß lµm viªn chøc ngo¹i giao cña Mü<br /> <br /> ë Trung Quèc nhiÒu n¨m. ¤ng lµ ng­êi<br /> <br /> Mü ®Çu tiªn quan ph­¬ng chñ tr­¬ng<br /> chiÕm lÜnh l·nh thæ §µi Loan, Trung<br /> Quèc, lµ mét gi¸o sÜ truyÒn gi¸o n­íc<br /> <br /> ngoµi quan träng trong lÞch sö quan hÖ<br /> gi÷a Trung Quèc víi n­íc ngoµi thêi k×<br /> cËn ®¹i.<br /> <br /> N¨m 1833, Héi TruyÒn gi¸o n­íc Mü cö<br /> <br /> 2 gi¸o sÜ S. W. Williams vµ I. Tracey ®Õn<br /> <br /> Trung Quèc truyÒn gi¸o. S. W. Williams<br /> <br /> Quèc”, “Gi¶i<br /> <br /> phãng Trung<br /> <br /> Quèc”, “§¹o Quang hoµng ®Õ chuyÖn”,<br /> b¶n t¹p chÝ “ChuyÖn §«ng T©y h»ng<br /> <br /> th¸ng”, ®©y lµ t¹p chÝ tiÕng Trung ®Çu<br /> tiªn ë Trung Quèc cña ®¹o Tin Lµnh.<br /> <br /> Nh÷ng gi¸o sÜ truyÒn gi¸o ®Çu tiªn<br /> <br /> cña Héi Th¸nh Tin Lµnh Baptist Mü<br /> <br /> N¨m 1834, Héi Th¸nh Tin Lµnh Baptist<br /> <br /> Mü cö gi¸o sÜ W. Dean sang Bangkok Th¸i<br /> <br /> Lan x©y dùng héi th¸nh dµnh cho ng­êi<br /> <br /> Hoa ®Çu tiªn. Sau ®ã gi¸o sÜ nµy ho¹t ®éng<br /> <br /> qua l¹i gi÷a Ma Cao vµ Hång K«ng. N¨m<br /> 1837, «ng x©y dùng Héi Th¸nh Tin Lµnh<br /> Baptist cña ng­êi Hoa ®Çu tiªn t¹i Ma<br /> Cao. B¾t ®Çu tõ n¨m 1842, W. Dean lÇn<br /> <br /> l­ît tiÕn hµnh kh¶o s¸t ë Ninh Ba,<br /> Th­îng H¶i, cuèi cïng quyÕt ®Þnh truyÒn<br /> <br /> gi¸o ë TriÒu Ch©u, Qu¶ng §«ng, x©y<br /> <br /> dùng ®­îc 5 ®Þa h¹t truyÒn gi¸o vµ lµm<br /> lÔ Baptem cho mÊy tr¨m ng­êi. ¤ng cßn<br /> biªn tËp “Tõ ®iÓn Anh - H¸n”(4).<br /> <br /> Issachar Jacob Roberts (1802 - 1871)<br /> <br /> còng lµ mét gi¸o sÜ rÊt næi tiÕng, «ng phô<br /> <br /> næi tiÕng v× liªn quan ®Õn phong trµo<br /> <br /> 80 bµi ®¨ng trªn “Tïng b¸o Trung Quèc”,<br /> <br /> Trung Quèc, «ng ®· quyªn gãp tiÒn<br /> <br /> tr¸ch viÖc xuÊt b¶n cña Héi. ¤ng cã gÇn<br /> <br /> biªn tËp “Tõ ®iÓn ph¸t ©m tiÕng Qu¶ng<br /> <br /> §«ng”, “Tõ ®iÓn ©m tiÕt tiÕng Trung” vµ<br /> “Tæng luËn Trung Quèc”, v.v…<br /> <br /> Gi¸o sÜ Charles Gutzlaff (1803 - 1851)<br /> <br /> ®Õn Trung Quèc n¨m 1831. Gi¸o sÜ nµy<br /> võa truyÒn gi¸o võa lµm gi¸n ®iÖp, bu«n<br /> <br /> b¸n thuèc phiÖn vµ trùc tiÕp tham gia<br /> vµo chiÕn tranh x©m l­îc Trung Quèc do<br /> <br /> n­íc Anh ph¸t ®éng(3). Trong qu¸ tr×nh<br /> ho¹t<br /> <br /> ®éng<br /> <br /> ë<br /> <br /> Trung<br /> <br /> Quèc,<br /> <br /> Charlas<br /> <br /> Gutzlaff ®· viÕt s¸ch, biªn tËp t¹p chÝ,<br /> dÞch Kinh Th¸nh vµ viÕt c¸c bµi gi¶ng<br /> ®¹o. C¸c t¸c phÈm næi tiÕng cña gi¸o sÜ<br /> <br /> nµy gåm cã: “Bót kÝ ba lÇn ®i ®­êng biÓn<br /> <br /> ®Õn vïng duyªn h¶i Trung Quèc”, “L­îc<br /> <br /> Th¸i b×nh Thiªn quèc. Tr­íc khi ®Õn<br /> thµnh lËp “Quü I. J. Roberts vµ Héi<br /> <br /> TruyÒn gi¸o Trung Quèc”. Gi¸o sÜ I. J.<br /> Roberts ®Õn Ma Cao n¨m 1838 lµ gi¸o sÜ<br /> <br /> truyÒn gi¸o thø 2 cña Héi Th¸nh Tin<br /> <br /> Lµnh Baptist Nam Mü ®Õn Ma Cao. ¤ng<br /> th­êng truyÒn gi¸o trong céng ®ång d©n<br /> <br /> c­ bÞ bÖnh phong. Sau khi n­íc Anh<br /> chiÕm ®­îc Hång K«ng, I. J. Roberts lµ<br /> gi¸o sÜ truyÒn gi¸o n­íc ngoµi ®Çu tiªn<br /> <br /> ®Õn Hång K«ng truyÒn gi¸o vµ x©y dùng<br /> nhµ thê ë Hång K«ng, nh­ng sau ®ã<br /> kh«ng l©u «ng l¹i quyÕt ®Þnh sang<br /> Qu¶ng Ch©u më mét c¬ së truyÒn gi¸o<br /> <br /> 3. Cæ Tr­êng Thanh. S®d, tr. 44.<br /> 4. Diªu D©n QuyÒn, La VÜ Hång. S®d, tr.11<br /> <br /> 57<br /> <br /> Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 5 - 2012<br /> <br /> 58<br /> míi. N¨m 1846, I. J. Roberts thuª ®Êt x©y<br /> <br /> Metchell sang Ph­¬ng §«ng nh­ng còng<br /> <br /> Sau khi kÕt thóc ChiÕn tranh Nha phiÕn,<br /> <br /> gi¸o ch­a cã kÕt qu¶ g×.<br /> <br /> dùng mét nhµ thê nhá t¹i Qu¶ng Ch©u.<br /> I. J. Roberts tõ Ma Cao vµo Trung Quèc<br /> <br /> chØ dõng l¹i ë Singapore, viÖc truyÒn<br /> <br /> C¸c n¨m 1840 vµ 1860, chÝnh phñ thùc<br /> <br /> lôc ®Þa vµ tõ ®ã kÕt giao víi Hång Tó<br /> <br /> d©n c¸c n­íc Ph­¬ng T©y ph¸t ®éng hai<br /> <br /> Thiªn quèc(5).<br /> <br /> Quèc. C¶ hai cuéc chiÕn tranh nµy ®Òu<br /> <br /> Toµn - thñ lÜnh phong trµo Th¸i b×nh<br /> <br /> Nh÷ng gi¸o sÜ tiªn phong cña Gi¸o<br /> <br /> héi Anh gi¸o n­íc Mü<br /> <br /> Ngay tõ n¨m 1821, Gi¸o héi Anh gi¸o<br /> <br /> n­íc Mü ®· cö gi¸o sÜ tham gia vµo c«ng<br /> viÖc truyÒn gi¸o ë Ch©u Phi vµ Ên §é<br /> <br /> cïng víi Gi¸o héi Anh gi¸o n­íc Anh.<br /> <br /> Th¸ng 5 n¨m 1834, Héi nµy quyÕt ®Þnh ®Õn<br /> Trung Quèc truyÒn gi¸o. N¨m 1835, Gi¸o<br /> <br /> héi Anh gi¸o n­íc Mü cö 2 gi¸o sÜ lµ H.<br /> <br /> Lookwood vµ F. R. Hanson ®Õn Trung Quèc<br /> b»ng ®­êng biÓn trªn con tµu mang biÓn<br /> <br /> hiÖu “Robert Morrison”. Tuy hai gi¸o sÜ<br /> <br /> cuéc ChiÕn tranh Nha phiÕn t¹i Trung<br /> <br /> kÕt thóc b»ng sù thÊt b¹i cña ChÝnh phñ<br /> Trung Quèc. Sau khi hai cuéc chiÕn<br /> <br /> tranh nµy kÕt thóc, hµng lo¹t c¸c “®iÒu<br /> ­íc bÊt b×nh ®¼ng” ®­îc kÝ kÕt. Chóng<br /> mang l¹i lîi Ých trùc tiÕp cho sù nghiÖp<br /> <br /> truyÒn gi¸o cña ®¹o Tin Lµnh ë Trung<br /> <br /> Quèc, tõ ®ã c¸c gi¸o ®oµn truyÒn gi¸o<br /> b¾t ®Çu cö rÊt nhiÒu gi¸o sÜ ®Õn Trung<br /> <br /> Quèc më réng ho¹t ®éng truyÒn gi¸o,<br /> x©y dùng c¬ së truyÒn gi¸o mét c¸ch quy<br /> m« vµ hÖ thèng.<br /> <br /> 2. C¸c héi ®oµn truyÒn gi¸o n­íc<br /> <br /> nµy ®· ®Õn Qu¶ng Ch©u nh­ng kh«ng cã<br /> <br /> ngoµi vµ Héi Th¸nh Tin Lµnh trong n­íc<br /> <br /> truyÒn gi¸o nªn hä ®· quay l¹i Indonesia.<br /> <br /> 2.1. C¸c héi ®oµn truyÒn gi¸o n­íc Anh<br /> <br /> c¸ch nµo ®i s©u vµo néi ®Þa Trung Quèc ®Ó<br /> N¨m 1840, gi¸o sÜ W. J. Boone ®­îc cö ®Õn<br /> Ma Cao truyÒn gi¸o, ®ång thêi d¹y häc<br /> trong tr­êng cña Héi Gi¸o dôc Robert<br /> <br /> ë Trung Quèc<br /> <br /> Héi TruyÒn gi¸o Lu©n §«n<br /> <br /> N¨m 1843, Héi TruyÒn gi¸o Lu©n §«n<br /> <br /> Morrison. Sau ChiÕn tranh Nha phiÕn, W. J.<br /> <br /> ®Õn Trung Quèc truyÒn gi¸o, tõ ®ã c¸c ®Þa<br /> <br /> gi¸o. Khi “§iÒu ­íc Nam Kinh” ®­îc kÝ, W.<br /> <br /> B¾c, Hoa Trung lÇn l­ît ®­îc thµnh lËp.<br /> <br /> Boone ®Õn H¹ M«n x©y dùng c¬ së truyÒn<br /> J. Boone ®Ò x­íng lîi dông viÖc më cöa<br /> <br /> h¹t Hoa Nam, Th­îng H¶i, Phóc KiÕn, Hoa<br /> §Þa h¹t Hoa Nam bao gåm: Qu¶ng<br /> <br /> th«ng th­¬ng 5 cöa khÈu ®Ó më réng ho¹t<br /> <br /> Ch©u, PhËt S¬n, Tïng Hãa, Hång K«ng,<br /> <br /> n­íc nhËn häc vÞ tiÕn sÜ thÇn häc, «ng<br /> <br /> n­íc ngoµi ë ®Þa h¹t nµy gåm: Robert<br /> <br /> ®éng truyÒn gi¸o. N¨m 1844, sau khi vÒ<br /> <br /> ®· mang theo 6-7 gi¸o sÜ trë l¹i Th­îng<br /> H¶i. D­íi sù l·nh ®¹o cña W. J. Boone<br /> <br /> Th­îng H¶i vÒ sau ®· trë thµnh c¨n cø ®Þa<br /> <br /> truyÒn gi¸o næi tiÕng cña Gi¸o héi Anh<br /> gi¸o n­íc Mü(6).<br /> <br /> Nh÷ng thö nghiÖm cña Héi Th¸nh Tin<br /> <br /> Lµnh Tr­ëng L·o n­íc Mü<br /> N¨m<br /> <br /> 1837,<br /> <br /> Héi<br /> <br /> Th¸nh<br /> <br /> Tin<br /> <br /> Lµnh<br /> <br /> Tr­ëng L·o n­íc Mü ®· tõng ph¸i hai<br /> ®«i vî chång gi¸o sÜ R. W. Orr vµ A.<br /> <br /> Ma Cao, v.v… C¸c gi¸o sÜ truyÒn gi¸o<br /> Morrison,<br /> <br /> William<br /> <br /> Lockhart,<br /> <br /> James<br /> <br /> Legge, William Charles Milne, Benjamin<br /> <br /> Hobson, William Gillspie, John Chambers,<br /> F. S. Turner, J. R. Carmichael, Ernst J.<br /> Eitee, James Anderson, Miss Rowe, T. W.<br /> <br /> Pearce, Alex Baxter… T¹i ®Þa h¹t Hoa<br /> Nam, Héi TruyÒn gi¸o Lu©n §«n x©y<br /> <br /> dùng rÊt nhiÒu nhµ thê, nhµ gi¶ng ®¹o,<br /> <br /> 5. Cæ Tr­êng Thanh. S®d, tr.103.<br /> 6. Diªu D©n QuyÒn, La VÜ Hång. S®d, tr. 13<br /> <br /> 58<br /> <br /> Vò ThÞ Thu Hµ. Lùc l­îng truyÒn gi¸o…<br /> <br /> 59<br /> <br /> s¸ng lËp Héi Y d­îc Trung Quèc, x©y<br /> <br /> §«n vµo M«ng Cæ truyÒn gi¸o n¨m 1871.<br /> <br /> ®ång thêi x©y dùng BÖnh viÖn Nh· Ly T­,<br /> <br /> gi¸o Lu©n §«n ë Hoa B¾c gåm cã:<br /> <br /> dùng bÖnh viÖn HuÖ ¸i ë Qu¶ng Ch©u,<br /> BÖnh viÖn Na §¶ Tè, ViÖn Y häc, Th­<br /> <br /> viÖn Hoa Anh, Tr­êng N÷ sinh Hoa Anh<br /> t¹i Hång K«ng.<br /> <br /> §Þa h¹t Th­îng H¶i ®­îc Walter Henry<br /> <br /> Medhurst vµ William Lockhart s¸ng lËp<br /> n¨m 1843, sau ®ã ®­îc ®æi tªn thµnh Hoa<br /> <br /> §«ng. §Þa h¹t nµy cã nhµ in, bÖnh viÖn,<br /> viÖn thÇn häc vµ tr­êng trung häc ë<br /> <br /> Th­îng H¶i, ®ång thêi lÊy Th­îng H¶i<br /> <br /> lµm trung t©m ®Ó triÓn khai c¸c ho¹t ®ång<br /> truyÒn gi¸o ë khu vùc Hoa §«ng. C¸c gi¸o<br /> <br /> C¸c gi¸o sÜ truyÒn gi¸o cña Héi TruyÒn<br /> Jonathan Lees, James Williamson, J. K.<br /> Mackenzie, W. H. Rees, S. Macfarlane,<br /> <br /> William Lockhart, John Dudgeon, S. E.<br /> <br /> Meech, G. Owen, James Gilmour, v.v.…<br /> Héi TruyÒn gi¸o Lu©n §«n cã BÖnh viÖn<br /> <br /> Mai §¹i Phu ë Thiªn T©n, BÖnh viÖn B¸c<br /> Thi ë Th­¬ng Ch©u vµ tham gia x©y<br /> <br /> dùng BÖnh viÖn HiÖp Hßa, ViÖn ThÇn<br /> <br /> häc HiÖp Hßa vµ §¹i häc YÕn Kinh ë B¾c<br /> Kinh.<br /> <br /> §Þa h¹t Hoa Trung bao gåm: H¸n<br /> <br /> sÜ truyÒn gi¸o n­íc ngoµi ë ®Þa h¹t nµy<br /> <br /> KhÈu, Vò X­¬ng, H¸n D­¬ng, HiÓu C¶m,<br /> <br /> John Griffith, A. Williamson, v.v…<br /> <br /> Kh¸nh, Hå Nam, v.v… vµ cã c¸c gi¸o sÜ:<br /> <br /> gåm cã: A. Wylie, W. Muirhead, J. Edkins,<br /> N¨m 1844, Héi TruyÒn gi¸o Lu©n §«n<br /> <br /> truyÒn vµo H¹ M«n qua ®­êng Singapore<br /> <br /> vµ x©y dùng ®Þa h¹t Phóc KiÕn bao gåm:<br /> <br /> H¹ M«n, Ch­¬ng Ch©u, HuÖ An vµ Thinh<br /> Ch©u. §Þa h¹t nµy ®· s¸ng lËp Tr­êng<br /> <br /> Nam n÷ sinh, BÖnh viÖn Hµn UyÓn, BÖnh<br /> <br /> Thiªn M«n, T¹o ThÞ, Hoµng Bi, Trïng<br /> Evan Bryant, Thomas Bryson, Shearer,<br /> <br /> Arnold Foster, Arther Bonsey, Gillison, C.<br /> G.<br /> <br /> Sparham,<br /> <br /> G.<br /> <br /> W.<br /> <br /> Wilson,<br /> <br /> Davenport, Walford Hart, v.v…<br /> <br /> Cecil<br /> <br /> Gi¸o héi Anh gi¸o n­íc Anh<br /> <br /> N¨m 1844 hai gi¸o sÜ Bishop George<br /> <br /> viÖn Nh©n ThÕ, ®ång thêi liªn kÕt víi<br /> <br /> Smith vµ Robert Samuel Maclay ®· ®­a<br /> <br /> Tr­êng Th¸nh ®¹o M©n Nam ë H¹ M«n.<br /> <br /> Quèc vµ lÇn l­ît x©y dùng ®Þa h¹t Hoa<br /> <br /> mét vµi Héi Th¸nh cña Mü vµ Anh më<br /> C¸c gi¸o sÜ truyÒn gi¸o cña ®Þa h¹t nµy ë<br /> Phóc<br /> <br /> KiÕn<br /> <br /> gåm<br /> <br /> cã:<br /> <br /> Alexander Stronach,<br /> <br /> John<br /> <br /> John<br /> <br /> James Sadler, John Parker.<br /> <br /> Stronach,<br /> <br /> Macgowan,<br /> <br /> §Þa h¹t Hoa B¾c bao gåm: Thiªn T©n,<br /> <br /> Tiªu Tr­¬ng, Th­¬ng Ch©u, TÕ Nam, B¾c<br /> <br /> Kinh, §«ng An, M«ng Cæ, v.v… N¨m 1861,<br /> ®Þa h¹t nµy x©y dùng chi héi Thiªn T©n,<br /> <br /> n¨m 1888 thµnh lËp chi héi Tiªu Tr­¬ng,<br /> n¨m 1895 x©y dùng chi héi Th­¬ng Ch©u.<br /> Chi héi B¾c Kinh cña ®Þa h¹t nµy ®­îc<br /> <br /> thµnh lËp n¨m 1861, tõ ®ã c¸c gi¸o sÜ<br /> <br /> triÓn khai ho¹t ®éng truyÒn gi¸o ®Õn Cè<br /> <br /> An, VÜnh Thanh, Vò Thanh, §«ng An,<br /> v.v… vµ ®Õn n¨m 1897 chi héi §«ng An<br /> ®­îc thµnh lËp. Héi TruyÒn gi¸o Lu©n<br /> <br /> Gi¸o héi Anh gi¸o n­íc Anh vµo Trung<br /> Trung, Phóc KiÕn, Hoa Nam, Hoa T©y vµ<br /> Hå Nam, Qu¶ng T©y. C¸c gi¸o sÜ truyÒn<br /> <br /> gi¸o cña Gi¸o héi Anh gi¸o n­íc Anh<br /> gåm:<br /> <br /> Robert<br /> <br /> David<br /> <br /> Jacson,<br /> <br /> William<br /> <br /> Welton, John Stewart Burgess, Arthur<br /> Evans<br /> <br /> Moule,<br /> <br /> George<br /> <br /> Evans<br /> <br /> Moule,<br /> <br /> Jarvis Downman, Valentine, James Bates,<br /> <br /> J. H. Horsburgh, Francis Mccaw, William<br /> H. Collins, J. R. Wolfe, Alford, Vincent J.<br /> <br /> Stanton, W. Atkinson, J. Grundy, W. Light,<br /> Reuben lowrie, Ronald Owen Hall, W. W.<br /> Cassels, v.v… ngoµi ra cßn mét sè gi¸o sÜ<br /> ng­êi Trung Quèc.<br /> <br /> §Þa h¹t Hoa Trung khi míi thµnh lËp<br /> <br /> gåm 6 chi héi lµ: Th­îng H¶i, Ninh Ba,<br /> Hµng Ch©u, ThiÖu H­ng, Th¸i Ch©u vµ<br /> <br /> 59<br /> <br />