Mô hình quản lý khu bảo tồn biển dựa vào cộng đồng ở thôn Xuân Tự, xã Vạn Hưng, huyện Vạn Ninh, Khánh Hòa

Tạp chí Khoa học-Công nghệ Thủy sản Số 2/2006<br /> <br /> Trường Đại học Thủy sản<br /> <br /> MÔ HÌNH QUẢN LÝ KHU BẢO TỒN BIỂN DỰA VÀO CỘNG ĐỒNG<br /> Ở THÔN XUÂN TỰ, XÃ VẠN HƯNG, HUYỆN VẠN NINH, KHÁNH HÒA<br /> Thạc sĩ Nguyễn Lâm Anh<br /> Khoa NTTS, Trường ĐHTS<br /> Các khu bảo tồn biển (KBTB) đóng một vai<br /> trò quan trọng trong quản lý nghề cá trên toàn<br /> thế giới. Đó là do chức năng của chúng trong<br /> việc bảo vệ và phục hồi các nguồn lợi biển đang<br /> dần cạn kiệt trước những tác động ngày càng<br /> tăng của con người, trực tiếp như khai thác<br /> nguồn lợi hay gián tiếp khi tác động lên các môi<br /> trường sống của sinh vật biển. Ở Việt Nam, hệ<br /> thống các KBTB đã và đang được thiết lập nhằm<br /> mục đích bảo vệ các hệ sinh thái dọc theo bờ<br /> biển. Các KBTB này được quản lý hoặc là đơn<br /> vị hành chính của các cấp chính quyền hoặc<br /> đồng quản lý với sự tham gia của cộng đồng<br /> dân cư địa phương.<br /> Được thành lập theo quyết định số 437/TSKT, ngày 26 tháng 9 năm 2000 KBTB Rạn Trào<br /> ra đời với tổng diện tích 40 ha, trong đó vùng lõi<br /> 27 ha bao quanh rạn san hô. Cơ chế quản lý<br /> dựa vào cộng đồng với việc thành lập Nhóm hạt<br /> nhân do cộng đồng bầu ra để duy trì các hoạt<br /> động của KBTB như bảo vệ nguồn lợi và môi<br /> trường, trồng tái tạo nguồn lợi san hô, tham<br /> quan trao đổi học tập... đã chứng tỏ là một công<br /> cụ hiệu quả trong quản lý nghề cá bền vững.<br /> Các hoạt động khai thác hủy diệt bị ngăn chặn,<br /> các hoạt động khai thác thủy sản truyền thống<br /> chấm dứt ở vùng lõi và giảm nhiều ở vùng đệm<br /> đã làm cho mật độ cá tăng nhiều trong và xung<br /> quanh khu bảo tồn.<br /> 1. Đặt vấn đề<br /> Các Khu bảo tồn biển (KBTB) có chức năng<br /> duy trì và bảo vệ nguồn lợi cũng như sự đa dạng<br /> sinh học của sinh vật biển trong khu bảo tồn<br /> cũng như cung cấp sự bổ sung nguồn lợi cho<br /> các vùng xung quanh nó. Vào tháng 11-2001,<br /> Hội nghị nghề cá bền vững của các nước Đông<br /> Nam Á tổ chức ở Bangkok, Thái Lan đã nhấn<br /> mạnh việc cần thiết phải thiết lập hệ thống KBTB<br /> như một công cụ hiệu quả trong bảo vệ nguồn<br /> lợi trước nguy cơ cạn kiệt do các hoạt động khai<br /> thác của con người cũng như góp phần tái tạo<br /> nguồn lợi để góp phần đảm bảo an ninh lương<br /> thực cho nhu cầu ngày càng tăng của con người<br /> (ASEAN-SEAFDEC<br /> Conference.<br /> Technical<br /> document, p.88). Trên thế giới có rất nhiều<br /> KBTB được thành lập ở những nơi môi trường<br /> nhạy cảm và dễ bị tác động như rạn san hô,<br /> <br /> 52<br /> <br /> rừng ngập mặn và thảm cỏ biển. Chẳng hạn như<br /> KBTB cho các rạn san hô ở vùng Nam Mỹ là 38,<br /> 91 ở Bắc Mỹ và 21 cho quần đảo Hawaii (Status<br /> of Coral Reefs of the World: 2002) và 646 ở<br /> vùng Đông Nam Á (Nguồn: Reefs at Risk in<br /> Southeast Asia, WRI, 2002).<br /> Ở Việt Nam, với bờ biển dài trên 3.260 km<br /> và vùng biển trải dài trên 15 vĩ độ, có nguồn lợi<br /> rạn san hô và rừng ngập mặn khá phong phú.<br /> Việc quản lý hiệu quả các hệ sinh thái đặc biệt<br /> trên sẽ đóng góp rất nhiều vào việc phát triển<br /> bền vững nghề cá nước nhà. Cho đến nay nhiều<br /> KBTB đã và đang đươc thành lập như Vườn<br /> quốc gia Cát Bà, Vườn quốc gia Côn đảo, KBTB<br /> Hòn Mun... và trong đó có KBTB Rạn Trào ở xã<br /> Vạn Hưng, huyện Vạn Ninh như một điển hình<br /> về KBTB có qui mô nhỏ và được quản lý dựa<br /> vào cộng đồng.<br /> Nằm dọc bờ biển, xã Vạn Hưng có các hệ<br /> sinh thái và nguồn lợi ven bờ phong phú với 13<br /> rạn san hô nổi và thảm cỏ biển sát bờ (Hue,<br /> N.T., Wade, H. and Vinh, N.V., 2001). Tuy nhiên<br /> nguồn lợi giàu có này đã và đang bị tàn phá do<br /> khai thác quá mức, khai thác hủy diệt như dùng<br /> chất độc và thuốc nổ, và môi trường nước ven<br /> bờ bị xuống cấp do mật độ lồng nuôi tôm hùm<br /> quá dày cũng như lượng hóa chất dùng xử lý<br /> trong các đìa nuôi tôm sú. Nếu các rạn san hô<br /> tiếp tục bị phá hủy, việc nuôi trồng thủy sản tiếp<br /> tục bị thất bại do môi trường và dịch bệnh,<br /> nguồn lợi thủy sản bị khai thác cạn kiệt thì sinh<br /> kế của cộng đồng cư dân địa phương sẽ bị đe<br /> dọa nghiêm trọng. Tình hình đó đòi hỏi phải tiến<br /> hành những biện pháp hiệu quả để bảo vệ<br /> nguồn lợi, cải thiện môi trường hướng đến sự<br /> phát triển bền vững cho địa phương. Một trong<br /> những lựa chọn hứa hẹn dẫn đến thành công là<br /> việc thành lập KBTB Rạn Trào với mô hình quản<br /> lý dựa vào cộng đồng theo xu hướng quản lý<br /> hiệu quả hiện nay với sự giúp đỡ của Tổ chức<br /> Liên minh sinh vật biển Quốc tế tại Việt Nam<br /> (IMA Việt Nam).<br /> Bài báo này nhằm giới thiệu KBTB Rạn<br /> Trào như một mô hình hiệu quả để bảo vệ và tái<br /> tạo nguồn lợi rạn san hô cũng như góp phần cải<br /> thiện môi trường ven bờ để hướng đến sự phát<br /> triển bền vững nghề cá của địa phương.<br /> <br /> Tạp chí Khoa học-Công nghệ Thủy sản Số 2/2006<br /> <br /> Trường Đại học Thủy sản<br /> <br /> Hình 1. Bản đồ vị trí vùng nghiên cứu (Nguồn: IMA Vietnam, 2003)<br /> 2. Phương pháp nghiên cứu<br /> 2.1. Địa điểm nghiên cứu được chọn là thôn<br /> Xuân Tự, xã Vạn Hưng, huyện Vạn Ninh, tỉnh<br /> Khánh Hòa.<br /> 2.2. Phương pháp đánh giá nhanh nông<br /> thôn (Rapid Rural Appraisal) được sử dụng.<br /> Ba nhóm đối tượng được chọn khảo sát là<br /> IMA Việt Nam, chính quyền và cộng đồng dân<br /> cư địa phương.<br /> Số liệu thứ cấp như các số liệu về kinh tế xã<br /> hội, nguồn lợi và hoạt động của KBTB được thu<br /> thập từ các báo cáo và số liệu thống kê của<br /> chính quyền địa phương và IMA Việt Nam.<br /> Số liệu sơ cấp về cơ cấu gia đình, nghề<br /> nghiệp, học vấn, quan điểm và nhận thức được<br /> thu thập thông qua phỏng vấn trực tiếp các cán<br /> <br /> bộ địa phương, cán bộ IMA Việt Nam và đại diện<br /> của 299 hộ gia đình.<br /> Ngoài ra các số liệu định tính phục vụ cho<br /> phân tích cũng được thu thập qua quan sát<br /> quang cảnh KBTB, thôn làng, các hộ gia đình<br /> và nhất là thái độ của người được phỏng vấn.<br /> 2.3. Số liệu được nhập và xử lý trên bảng<br /> tính Excel.<br /> 3. Kết quả nghiên cứu<br /> 3.1. Vùng nghiên cứu<br /> Theo số liệu thống kê của chính quyền địa<br /> phương, thôn Xuân Tự nằm phía bắc xã Vạn<br /> Hưng và có 4 km dọc theo vịnh Vân Phong.<br /> Tổng diện tích của thôn là 370 ha và được chia<br /> đôi bởi đường quốc lộ 1A: phần phía đông giáp<br /> biển với phần lớn dân số và phần phía tây giáp<br /> <br /> 53<br /> <br /> Tạp chí Khoa học-Công nghệ Thủy sản Số 2/2006<br /> <br /> núi dân cư thưa thớt. Dân số của thôn là<br /> 4164 người với 2046 nam giới (chiếm 49,2 %)<br /> và 2115 nữ giới (50,8% dân số). Cơ sở hạ tầng<br /> khá tốt với hệ thống đường liên thôn, có mạng<br /> lưới điện quốc gia và các công trình phục vụ<br /> cộng đồng như trường học, trạm y tế nằm trong<br /> khu vực thôn. Có 3 trạm sửa chữa tàu thuyền<br /> nhỏ.<br /> Thôn Xuân Tự có lịch sử phát triển hơn 100<br /> năm và cho đến đầu những năm 80 của thế kỷ<br /> trước người dân địa phương mới chuyển sang<br /> khai thác hải sản còn trước đó sinh kế chủ yếu<br /> vẫn là nông nghiệp. Việc khai thác quá mức và<br /> việc sử dụng những phương tiện khai thác hủy<br /> diệt đã làm cho nguồn lợi hải sản ven bờ ngày<br /> càng cạn kiệt. Trong những năm 1990-1991,<br /> nghề nuôi tôm hùm lồng và tôm sú xuất hiện và<br /> phát triển rất nhanh. Việc phát triển nuôi trồng<br /> thủy sản đã cải thiện đáng kể bộ mặt kinh tế xã<br /> hội của cộng đồng địa phương nhưng cùng lúc<br /> đó ảnh hưởng xấu đến môi trường ven bờ do<br /> mật độ nuôi quá dày và hóa chất trong quá trình<br /> nuôi dẫn đến những đợt dịch bệnh tôm bùng<br /> phát. Năm 2001, KBTB Rạn Trào được thành<br /> lập với tổng diện tích 40 ha, trong đó vùng lõi 27<br /> ha, cách bờ 3 km. KBTB là nỗ lực lớn của chính<br /> quyền và cộng đồng địa phương dưới sự giúp<br /> đỡ của IMA Việt Nam để nhằm bảo vệ sự đa<br /> dạng sinh học và tái tạo lại nguồn lợi ven bờ.<br /> 3.2. Các hoạt động chủ yếu ở vùng bờ.<br /> Khai thác hải sản:<br /> Theo IMA Việt Nam (2001), có 428 hộ gia<br /> đình (53% tổng số hộ gia đình trong thôn) khai<br /> thác hải sản ven bờ nhưng chỉ có 70 hộ coi là<br /> sinh kế chủ yếu. Trong 299 hộ được phỏng vấn,<br /> có 136 hộ (45%) tham gia hoạt động khai thác<br /> hải sản với các nghề chủ yếu là lặn (34%), rê và<br /> soi (đều khoảng 24%), rê ghẹ (16%), bẫy mực<br /> nang và câu (đều 1%).<br /> Hoạt động khai thác hải sản trong thôn chủ<br /> yếu là quy mô nhỏ với các thuyền chỉ từ 6 đến<br /> 12 mã lực với các nghề khai thác truyền thống ở<br /> vùng nước nông gần bờ với sản lượng khai thác<br /> hàng năm khoảng 100 tấn. Đối tượng khai thác<br /> chủ yếu là mực nang, ghẹ và cá rạn. Hoạt động<br /> khai thác thường diễn ra trong một đêm nên<br /> không ướp đá. Đặc biệt, nghề lặn bắt cá rạn<br /> phát triển rất nhanh chiếm đến 34% hoạt động<br /> khai thác do việc đầu tư không lớn mà giá trị cá<br /> rạn lại cao. So với 3 năm trước khi KBTB thành<br /> lập, 100% số ngư dân được phỏng vấn đều cho<br /> rằng sản lượng ngày càng giảm.<br /> Nuôi trồng hải sản<br /> Theo IMA Việt nam (2001), 677 hộ gia đình<br /> (84% tổng số hộ gia đình trong thôn) tham gia<br /> nuôi trồng thủy sản ven bờ. Trong 299 hộ được<br /> phỏng vấn, có 187 hộ (63%) hoạt động nuôi<br /> <br /> 54<br /> <br /> Trường Đại học Thủy sản<br /> <br /> trồng thủy sản với đối tượng nuôi chủ yếu là tôm<br /> hùm lồng (85%), tôm sú nuôi đìa chiếm 12% và<br /> một tỷ lệ nhỏ là ốc hương lồng (3%).<br /> Nghề nuôi tôm hùm lồng phát triển nhanh,<br /> tăng từ 1200 lồng (năm 1999) lồng lên đến 2000<br /> lồng (năm 2002) với mật độ 100 tôm hùm con<br /> trong mỗi lồng 4mx6m. Trong 299 hộ được<br /> phỏng vấn có 160 hộ nuôi tôm humg lồng với số<br /> lượng lồng từ 1 đến 12, trung bình 4 lồng/hộ.<br /> Tùy thuộc vào vốn, người nuôi tôm sẽ nuôi<br /> khoảng 20-24 tháng đến kích thước thương<br /> phẩm hay chỉ sau 6 tháng sẽ bán lại cho người<br /> khác nuôi tiếp. Họ mua tôm hùm con từ người<br /> địa phương cũng như người ngoài địa phương<br /> nhưng chỉ bán sản phẩm cho người thu mua địa<br /> phương. Tuy nhiên, mật độ lồng phát triển dày<br /> đặc đã ảnh hưởng xấu đến môi trường và tôm<br /> nuôi. Tổng sản lượng tôm hùm tăng chậm từ<br /> 100 tấn trong năm 1999 đến 120 tấn trong năm<br /> 2002, trong khi số lượng lồng tăng từ 1200 đến<br /> 2000 chiếc đã phần nào thể hiện vấn đề trên<br /> (Nguồn: thủy sản huyện 2003). Hiện một số chủ<br /> lồng có xu hướng dùng lồng nổi và kéo ra xa bờ<br /> hơn để tránh ô nhiễm.<br /> Nghề nuôi tôm sú được nuôi cùng thời gian<br /> từ 1999-2002 trên cùng một diện tích vì không<br /> có thêm hộ tham gia do chi phí đầu tư cao, rủi ro<br /> lớn và diện tích đất chỉ có hạn. Trong 290 hộ<br /> được phỏng vấn có 22 hộ nuôi tôm sú, diện tích<br /> nuôi tôm sú có từ 0,06 ha đến 2 ha, trung bình<br /> 0,67 ha cho mỗi hộ gia đình và hai vụ nuôi mỗi<br /> năm. Tất cả chủ nuôi đều sử dụng chlorine để<br /> xử lý đìa và chất kháng sinh để điều trị bệnh<br /> tôm. 100% chủ nuôi đều hiểu hóa chất có hại<br /> đến môi trường nhưng không có hộ nào có hệ<br /> thống xử lý nước thải. Họ mua tôm giống từ các<br /> trại quanh vùng và bán sản phẩm cho đầu nậu<br /> địa phương. Với cùng diện tích nuôi (30 ha) từ<br /> 1999-2002 sản lượng tôm tăng trong năm thứ<br /> hai từ 45 tấn lên 60 tấn và giảm dần mỗi năm<br /> sau đó vì dịch bệnh. Theo người nuôi, dịch bệnh<br /> nguy hiểm nhất là đốm trắng.<br /> Từ 2001 đến 2002 khoảng 3% người nuôi<br /> trồng thôn Xuân Tự bắt đầu nuôi ốc hương. Họ<br /> mua giống từ nguồn tự nhiên và từ trại giống<br /> của Viện Nuôi trồng thủy sản III và bán cho<br /> người thu mua địa phương. Mỗi vụ khoảng 5<br /> tháng và hầu hết các hộ nuôi hai vụ mỗi năm.<br /> Từ 30 lồng trong năm 2001 đã tăng lên 100 lồng<br /> trong năm 2002 và sản lượng tăng từ 6 tấn lên<br /> đến 20 tấn sau một năm.<br /> 3.3. KBTB Rạn Trào<br /> 3.3.1. Quá trình hình thành KBTB<br /> Nhằm xây dựng Dự án khai thác không hủy<br /> diệt và bền vững cá rạn san hô sống vì mục đích<br /> thương mại, từ ngày 21 đến 27 tháng 9 năm<br /> 2000, IMA Việt Nam đã đến làm việc tại tỉnh<br /> <br /> Trường Đại học Thủy sản<br /> <br /> Tạp chí Khoa học-Công nghệ Thủy sản Số 2/2006<br /> <br /> Khánh Hòa. Qua quá trình làm việc, IMA<br /> Việt Nam đã quyết định chọn xã Vạn Hưng<br /> huyện Vạn Ninh làm địa điểm triển khai Dự án.<br /> Tuy nhiên, sau quá trình điều tra khảo sát, trước<br /> tình hình thực tế tại địa phương, việc xây dựng<br /> một KBTB nhằm bảo vệ và tái tạo nguồn lợi san<br /> hô cùng nguồn lợi sinh vật sống trong rạn cũng<br /> như cải thiện môi trường vùng ven bờ đã trở<br /> thành vấn đề bức thiết. Do đó, với sự hỗ trợ của<br /> IMA Việt Nam và sự nỗ lực của chính quyền và<br /> cộng đồng nhân dân địa phương, KBTB Rạn<br /> Trào đã chính thức ra đời theo quyết định số<br /> 2479/UB của Ủy ban Nhân dân tỉnh Khánh Hòa<br /> ngày 7 tháng 11 năm 2001 tại thôn Xuân Tự, xã<br /> Vạn Hưng, huyện Vạn Ninh.<br /> KBTB Rạn Trào có tổng diện tích 40 ha với<br /> phần lõi là rạn san hô Trào có diện tích 27 ha là<br /> nơi bảo vệ nhiêm ngặt để bảo vệ và phục hồi<br /> nguồn lợi san hô và các sinh vật sống trong rạn,<br /> vùng đệm quanh vùng lõi là nơi diễn ra hoạt<br /> động nuôi tôm hùm lồng nhất là về phía bờ cần<br /> được bảo vệ và cải thiện môi trường.<br /> 3.3.2. Cơ chế hoạt động của KBTB<br /> Để thực hiện có hiệu quả mục tiêu bảo vệ<br /> và tái tạo nguồn lợi rạn san hô và các sinh vật<br /> <br /> IMA<br /> Vietnam<br /> <br /> sống trong rạn và góp phần cải thiện môi trường<br /> ven bờ, một khung quản lý với cơ chế đồng<br /> quản lý đã được thiết lập (hình 2). Ban Quản lý<br /> KBTB có 6 thành viên bao gồm Phó Chủ tịch<br /> UBND huyện Vạn Ninh, Trưởng phòng Nông<br /> nghiệp và Phát triển nông thôn huyện, Trưởng<br /> ban thủy sản, Chủ tịch xã Vạn Hưng, đại diện<br /> Trạm kiểm ngư và đại diện cộng đồng dân địa<br /> phương. Ban Quản lý chịu trách nhiệm về mặt<br /> Nhà nước và các hoạt động quản lý. Nhóm hạt<br /> nhân gồm 9 người dân và 1 chiến sĩ biên phòng.<br /> 9 người dân được cộng đồng tín nhiệm bầu lên<br /> theo nhiệm kỳ 2 năm với trách nhiệm thực hiện<br /> các hoạt động hàng ngày tại KBTB như đánh<br /> dấu vùng lõi, trồng lại san hô và bảo vệ KBTB cả<br /> ngày. Họ giám sát và ghi lại hiện trạng hàng<br /> ngày của KBTB để đề xuất ý kiến lên Ban Quản<br /> lý và IMA Việt Nam. Quy chế của KBTB Rạn<br /> Trào ra đời là kết quả các cuộc họp giữa Ban<br /> Quản lý, Nhóm hạt nhân, cộng đồng địa phương<br /> với sự hỗ trợ của IMA Việt Nam gồm 12 điều<br /> nằm trong 5 chương là những chương về quy<br /> đinh chung, tổ chức quản lý, bảo vệ khu bảo tồn,<br /> khen thưởng-xử phạt và các điều khoản thi<br /> hành.<br /> <br /> Ban Quản lý KBTB<br /> <br /> UBND huyện Vạn<br /> Ninh<br /> <br /> Biên phòng, Kiểm<br /> ngư huyện<br /> <br /> Nhóm hạt nhân<br /> <br /> KBTB Rạn Trào<br /> Hình 2: Cơ chế quản lý KBTB Rạn Trào<br /> <br /> 55<br /> <br /> Trường Đại học Thủy sản<br /> <br /> Tạp chí Khoa học-Công nghệ Thủy sản Số 2/2006<br /> <br /> Sơ đồ trên thể hiện hiện trạng quản lý tại<br /> KBTB Rạn Trào, mũi tên đậm chỉ sự liên quan<br /> trực tiếp và mũi tên nhạt chỉ sự gián tiếp hay sự<br /> hỗ trợ của IMA Việt Nam. Ban Quản lý quản lý<br /> mọi hoạt động của KBTB thông qua Nhóm hạt<br /> nhân với sự hỗ trợ của IMA Việt Nam và báo<br /> cáo lên UBND huyện để đạt được sự hỗ trợ của<br /> tất cả các cấp có thẩm quyền nhằm tăng cường<br /> tuyên truyền vận động và áp chế thực hiện quy<br /> chế KBTB. KBTB El Nido ở Palawan<br /> (Philippines) ra đời năm 1995 cũng với mục đích<br /> khuyến khích và lôi kéo sự tham gia của cộng<br /> đồng địa phương vào việc hoạch định quản lý và<br /> các hoạt động của KBTB. Do đó, Ban Quản lý<br /> với thành phần gồm có đại diện của chính quyền<br /> địa phương, các tổ chức phi chính phủ, cộng<br /> đồng dân cư và các cơ sở tư nhân có chức<br /> năng hoạch định chính sách, đề ra các kế hoạch<br /> hoạt động phù hợp, và tìm kiếm nguồn tài chính<br /> cho hoạt động bền vững (Villavicencio and<br /> Baling, 1995).<br /> KBTB ở Việt Nam được coi như một công<br /> cụ quản lý mới để bảo vệ nguồn lợi thủy sản.<br /> Vườn Quốc gia Cát Bà, với một phần nằm trên<br /> biển, thành lập năm 1986 được coi như là KBTB<br /> đầu tiên ở Việt Nam cho đến nay đã có một số<br /> KBTB được thành lập mà mới nhất là KBTB Hòn<br /> Mun (2002). Cơ chế quản lý cũng khác nhau,<br /> trong khi Vườn Quốc gia Cát Bà do Nhà nước<br /> quản lý mà không có sự tham gia của cộng đồng<br /> địa phương, KBTB Hòn Mun do Tỉnh quản lý với<br /> sự tham gia của người dân địa phương và<br /> KBTB Rạn Trào do chính quyền địa phương cấp<br /> huyện và cộng đồng dân cư quản lý.<br /> Vườn Quốc gia Cát Bà theo Viet (2001)<br /> hiện đang phải đối mặt với những vấn đề về khai<br /> thác quá mức nguồn lợi, lặn bắt cá rạn và dùng<br /> các phương tiện hủy diệt như thuốc nổ, việc phá<br /> hủy ràng ngập mặn ven bờ, việc phát triển du<br /> lịch không kiểm soát đe dọa đến môi trường<br /> đảo, đã chứng tỏ việc quản lý chưa hiệu quả.<br /> KBTB Hòn Mun cũng đang phải giải quyết<br /> những vấn đề về khai thác trái phép và quá mức<br /> nguồn lợi, ô nhiễm từ du lịch và các hoạt động<br /> trên bờ (Nguồn: Hon Mun MPA project).<br /> Sau hai năm hoạt động, KBTB Rạn Trào có<br /> thể hài lòng với những thành quả bước đầu. Cơ<br /> chế quản lý có sự tham gia của cộng đồng đã<br /> chứng tỏ là công cụ hiệu quả để bảo vệ và tái<br /> tạo nguồn lợi rạn san hô ven bờ cũng như cải<br /> thiện chất lượng môi trường. Nhận thức của<br /> cộng đồng được nâng cao, hầu hết ngư dân<br /> chấp hành quy chế KBTB được đặt ra với sự<br /> đóng góp của cộng đồng. Theo sổ theo dõi của<br /> Nhóm hạt nhân, việc khai thác hủy diệt trong<br /> KBTB hầu như đã chấm dứt. Mật độ cá trong<br /> KBTB đã tăng đáng kể so với hai năm trước với<br /> <br /> 56<br /> <br /> việc tăng về số lượng cá rạn cũng như sự xuất<br /> hiện của các đàn cá nổi, đặc biệt có cả cá heo<br /> xuất hiện như minh chứng cho lượng thức ăn<br /> dồi dào cho các loài cá ăn thịt. 73,1% các chủ<br /> nuôi tôm hùm lồng cũng cho rằng môi trường<br /> nước vùng nuôi đã được cải thiện và có tác<br /> động tích cực đến hoạt động nuôi của họ.<br /> Tuy nhiên, vẫn còn 3,6% trong số 137 ngư<br /> dân được phỏng vấn tỏ ra không hài lòng vì ngư<br /> trường của họ phải thay đổi, và một ít trong số<br /> họ vẫn tiếp tục khai thác trái phép trong KBTB.<br /> Nhóm hạt nhân không có đủ thẩm quyền chế tài<br /> để đối phó với các vi phạm. Mối liên hệ giữa<br /> Nhóm hạt nhân và Ban Quản lý ở cấp huyện còn<br /> lỏng lẻo dẫn đến việc giải quyết các vấn đề bức<br /> thiết còn chậm trễ.<br /> 4. Kết luận và đề xuất ý kiến<br /> Như vậy, việc thiết lập các KBTB qui mô<br /> nhỏ như KBTB Rạn Trào là cần thiết ở cấp độ<br /> địa phương để bảo vệ và tái tạo các nguồn lợi<br /> đang bị đe dọa cũng như cải thiện môi trường<br /> ven bờ.<br /> Mô hình quản lý KBTB dựa vào cộng đồng<br /> đã bước đầu khẳng định tính hiệu quả.<br /> Tuy nhiên để đẩy mạnh hiệu quả hoạt động<br /> của KBTB Rạn Trào nhằm đạt đến các mục tiêu<br /> đề ra, một số kiến nghị sau được đề xuất:<br /> Đẩy mạnh việc tham gia của cộng đồng vào<br /> quá trình hoạt động KBTB.<br /> Tăng cường vai trò của Nhóm hạt nhân và<br /> chính quyền xã.<br /> Thiết lập một kế hoạch quản lý toàn diện<br /> các hoạt động của KBTB để đảm bảo việc bảo<br /> vệ và tái tạo nguồn lợi cũng như cải thiện môi<br /> trường thông qua đẩy mạnh việc phân vùng<br /> chức năng và giám sát đánh giá.<br /> Tài liệu tham khảo<br /> Alternative Livelihoods<br /> http://www.komodonationalpark.org/Alternative%<br /> 20Livelihoods.htm<br /> [ Downloaded 6/12/2003]<br /> Bunce, L., Pomeroy, B., 2003. Socioeconomic<br /> monitoring guideline for coastal management in<br /> Southeast Asia: SocMon Sea<br /> Chou, L.M., Tuan, V.S., Reefs, P., Yeemin, T.,<br /> Cabanban, A., Suharsono and Kessna, I., 2002.<br /> Status of Southeast Asia coral reefs. Status of<br /> coral reefs of the world: 2002. Australian Institute<br /> of marine Science, 2002, p.129-130.<br /> Co-Management of Living Coastal Resources in<br /> ASEAN: Theory, Practice and Implications for<br /> Vietnam. Ministry of Fisheries, Hanoi, 1995.<br /> Fisheries Sector Strategy. Ministry of Fisheries,<br /> Hanoi, 1995.<br /> Guidelines for Marine Protected Areas<br /> <br />