Mô hình sống và mối quan hệ giữa cha mẹ và con cái ở nông thôn Việt Nam - Đặng Thị Hoa

44 Xã hội học, số 4 - 2009<br /> <br /> M¤ H×NH SèNG Vµ MèI QUAN HÖ GI÷A CHA MÑ<br /> VíI CON C¸I ë N¤NG TH¤N VIÖT NAM<br /> <br /> §Æng ThÞ Hoa * F<br /> 0<br /> P<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 1. Giíi thiÖu<br /> Gia ®×nh cã vai trß quan träng trong sù ph¸t triÓn cña mçi c¸ nh©n nãi riªng vµ<br /> x· héi nãi chung. §©y lµ chiÕc n«i gi¸o dôc ®Çu tiªn cña mçi con ng­êi, ë ®ã con ng­êi<br /> ®­îc häc nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n ®Çu tiªn vµ lµ m«i tr­êng gi¸o dôc tÝnh c¸ch quan<br /> träng cho mçi con ng­êi ®Õn khi tr­ëng thµnh. Mèi quan hÖ trong gia ®×nh vèn ®­îc<br /> coi lµ ®Æc tr­ng v¨n hãa cña mçi téc ng­êi vµ tõ trong mèi quan hÖ ®ã, con ng­êi ®­îc<br /> nu«i d­ìng, gi¸o dôc vµ h×nh thµnh tÝnh c¸ch. Theo ®ã m« h×nh sèng cña gia ®×nh cã<br /> ¶nh h­ëng quan träng tíi gi¸o dôc trong gia ®×nh vµ mèi quan hÖ gi÷a c¸c thµnh viªn<br /> trong gia ®×nh.<br /> Bµi viÕt nµy tËp trung nghiªn cøu vÒ m« h×nh sèng cña gia ®×nh ë n«ng th«n ViÖt<br /> Nam, ph©n tÝch vÒ sè thÕ hÖ c­ tró trong gia ®×nh vµ mèi quan hÖ gi÷a cha mÑ vµ con<br /> c¸i trong gia ®×nh ë n«ng th«n ViÖt Nam hiÖn nay vµ nh÷ng yÕu tè t¸c ®éng tíi sù biÕn<br /> ®æi trong viÖc lùa chän m« h×nh sèng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn c«ng nghiÖp hãa vµ ®«<br /> thÞ hãa hiÖn nay.<br /> §Þa bµn nghiªn cøu gåm 4 ®iÓm nghiªn cøu: HuyÖn V¨n ChÊn (tØnh Yªn B¸i) -<br /> ®¹i diÖn cho vïng d©n téc thiÓu sè miÒn nói phÝa B¾c; HuyÖn B×nh Lôc, tØnh Hµ<br /> Nam, ®¹i diÖn cho vïng ®ång b»ng B¾c Bé; huyÖn Phó Vang, tØnh Thõa Thiªn HuÕ -<br /> ®¹i diÖn cho khu vùc miÒn Trung vµ huyÖn Ch©u Thµnh, tØnh TiÒn Giang - §¹i diÖn<br /> cho ®ång b»ng Nam Bé.<br /> 2. C¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu<br /> 2.1. Thùc tr¹ng mèi quan hÖ trong gia ®×nh n«ng th«n hiÖn nay<br /> Qua kÕt qu¶ kh¶o s¸t t¹i 4 ®iÓm nghiªn cøu víi 1200 hé gia ®×nh vµ 5401 nh©n<br /> khÈu cho thÊy, xu h­íng hiÖn nay cña gia ®×nh n«ng th«n ViÖt Nam lµ gia ®×nh h¹t<br /> nh©n cã 2 thÕ hÖ (chiÕm 88,5%). Mét tû lÖ nhá hé gia ®×nh cã 3 thÕ hÖ cïng chung<br /> sèng, ®ã lµ líp ng­êi giµ (Bè mÑ cña chñ hé) chiÕm 4,9%; gia ®×nh cã 4 thÕ hÖ chiÕm<br /> 2,5%.<br /> KÕt qu¶ b¶ng 1 cho thÊy, c¸c thµnh viªn trong hé gia ®×nh cïng c­ tró trong mét<br /> m¸i nhµ chñ yÕu lµ cã mèi quan hÖ lµ vî chång vµ con ®Î víi ng­êi tr¶ lêi. C¸c mèi quan<br /> hÖ kh¸c nh­ bè mÑ ®Î, bè mÑ chång chØ chiÕm mét tû lÖ nhá (2%); thµnh viªn gia ®×nh lµ<br /> ch¸u còng chØ chiÕm 2,5%.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> *<br /> TS. ViÖn D©n téc häc<br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  Đặng Thị Hoa 45<br /> <br /> B¶ng 1: Quan hÖ gi÷a c¸c thµnh viªn cïng c­ tró trong hé gia ®×nh<br /> Quan hÖ Sè l­îng Tû lÖ % Tû lÖ % tÝch lòy<br /> Ng­êi tr¶ lêi (ntl) 1201 22.2 22.2<br /> Vî/chång 1191 22.0 44.1<br /> Con ®Î 2499 46.1 90.2<br /> Con ®Î ntl 7 .1 90.4<br /> Con riªng v/c ntl 5 .1 90.4<br /> Con nu«i 7 .1 90.6<br /> Con rÓ/ d©u 117 2.2 92.7<br /> Bè mÑ ®Î 106 2.0 94.7<br /> Bè mÑ vî/chång 111 2.0 96.7<br /> Ch¸u 136 2.5 99.2<br /> Anh em trai 9 .2 99.4<br /> Chi em gai 14 .3 99.7<br /> Hä hµng kh¸c 10 .2 99.9<br /> Ng­êi kh¸c 6 .1 100.0<br /> Tæng céng 5421 100.0<br /> <br /> <br /> NÕu so s¸nh gi÷a c¸c ®iÓm nghiªn cøu, tû lÖ gia ®×nh cã bè mÑ chñ hé cïng chung<br /> sèng ë Yªn B¸i (4,8%) cao h¬n víi c¸c ®Þa ph­¬ng kh¸c; tiÕp ®Õn lµ Hµ Nam (4,6%) vµ<br /> thÊp nhÊt lµ TiÒn Giang (3,7%)<br /> Xu h­íng h¹t nh©n ho¸ gia ®×nh ph¸t triÓn m¹nh, ®Æc biÖt lµ ë khu vùc n«ng th«n.<br /> Theo truyÒn thèng, h×nh thøc c­ tró tam, tø ®¹i ®ång ®­êng ®ang thay ®æi m¹nh, thay<br /> vµo ®ã lµ m« h×nh sèng cña c¸c cÆp vî chång vµ con c¸i t¸ch riªng víi gia ®×nh bè mÑ.<br /> §iÒu nµy còng ph¶n ¸nh mét thùc tÕ lµ nhu cÇu sinh ho¹t c¸ nh©n, quan hÖ b×nh ®¼ng<br /> d©n chñ trong gia ®×nh, sù tù do vµ tho¶ m·n h¹nh phóc riªng t­ cña c¸c cÆp vî chång,<br /> tr¸nh ®­îc nh÷ng m©u thuÉn vµ xung ®ét cña viÖc chung sèng trong gia ®×nh nhiÒu thÕ<br /> hÖ, song nã còng ®Æt ra vÊn ®Ò vÒ cuéc sèng ng­êi giµ.<br /> VÒ mèi quan hÖ trong gia ®×nh, xu h­íng t¸ch gia ®×nh h¹t nh©n ra khái gia ®×nh<br /> lín cã sù kh¸c nhau tÝnh theo nghÒ nghiÖp.<br /> * Nhãm hé kinh doanh phi n«ng nghiÖp<br /> - Thay ®æi vai trß gi÷a vî vµ chång cã liªn quan tíi sù tham gia kinh tÕ cña ng­êi<br /> phô n÷, lµm gi¶m sót mèi quan t©m cha mÑ víi con c¸i.<br /> - Kinh tÕ thÞ tr­êng kÝch thÝch chñ nghÜa c¸ nh©n, lµm suy yÕu c¸c chuÈn mùc ®¹o<br /> ®øc gia ®×nh nhÊt lµ quan hÖ cha mÑ, con c¸i. Bè mÑ th­êng thÝch ë riªng khi cßn kh¶<br /> n¨ng lao ®éng.<br /> * Nhãm hé thuÇn n«ng<br /> - Quan hÖ cha mÑ, con c¸i ®­îc duy tr× tèt h¬n v× con c¸i vÉn phô thuéc vµo cha mÑ<br /> vÒ mÆt kinh tÕ.<br /> - Sù ­u tiªn cho mèi quan hÖ cha mÑ, con c¸i, ®Æc biÖt ®èi víi ng­êi nu«i d­ìng cha<br /> mÑ khi vÒ giµ, kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i lµ con tr­ëng.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 46 Mô hình sống và mối quan hệ giữa cha mẹ và con cái ở...<br /> <br /> * Nhãm hé kinh doanh hçn hîp<br /> - Sù t¸ch biÖt gi÷a quan hÖ kinh tÕ vµ quan hÖ gia ®×nh ®ßi hái sù kÕt hîp gi÷a trËt<br /> tù gia ®×nh, quyÒn uy cña cha mÑ víi con c¸i vµ sù më réng tÝnh ®éc lËp cña con c¸i trong<br /> kinh doanh.<br /> - Quan hÖ cha mÑ - con c¸i cÇn cã tÝnh nghi lÔ ®Ó duy tr× t×nh c¶m gia ®×nh.<br /> - TÝnh chÊt gia tr­ëng kh«ng cßn phï hîp nh­ng tÝnh chÊt d©n chñ trong quan hÖ<br /> gia ®×nh vÉn cßn ®ang ®ùoc thÓ nghiÖm.<br /> 2.2 M« h×nh sèng cho ng­êi giµ<br /> Qua kh¶o s¸t, phÇn lín ý kiÕn pháng vÊn ®Òu cho r»ng, mÆc dï cao tuæi nh­ng ng­êi giµ<br /> vÉn cã thÓ sèng riªng ®Ó cã thÓ tù do h¬n trong sinh ho¹t, Ýt phô thuéc vµo con c¸i.<br /> Trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay, nhÞp ®iÖu sèng cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng khiÕn cho c¸c<br /> cÆp vî chång con c¸i kh«ng cã nhiÒu thêi gian ®Ó ch¨m sãc cha mÑ giµ. Mét bé phËn ng­êi<br /> giµ ph¶i tr«ng nom nhµ cöa, ch¨m sãc c¸c ch¸u thay thÕ cho cha mÑ ®i lµm ¨n xa. Mét bé<br /> phËn kh¸c th× sèng t¸ch riªng bªn c¹nh gia ®×nh cña c¸c con ®· tr­ëng thµnh.<br /> B¶ng 2: ý kiÕn vÒ m« h×nh sèng tèt nhÊt ®èi víi bè mÑ giµ chia theo nhãm tuæi<br /> M« h×nh sèng tèt nhÊt ®èi víi bè mÑ giµ<br /> Tæng<br /> Nhãm tuæi ng­êi Con g¸i Nhµ<br /> Víi bÊt Con trai C¹nh Sèng céng<br /> tr¶ lêi tr­ëng d­ìng Kh¸c<br /> kú tr­ëng thµnh nhµ riªng<br /> thµnh l·o<br /> Trªn 70 tuæi 25 23 1 7 6 0 1 63<br /> 39.7% 36.5% 1.6% 11.1% 9.5% .0% 1.6% 100.0%<br /> 60 ®Õn 69 tuæi 32 36 1 9 6 0 0 84<br /> 38.1% 42.9% 1.2% 10.7% 7.1% .0% .0% 100.0%<br /> 50 ®Õn 59 tuæi 83 121 5 22 27 1 4 263<br /> 31.6% 46.0% 1.9% 8.4% 10.3% .4% 1.5% 100.0%<br /> 40 ®Õn 49 tuæi 171 182 7 44 19 4 4 431<br /> 39.7% 42.2% 1.6% 10.2% 4.4% .9% .9% 100.0%<br /> 30 ®Õn 39 tuæi 114 136 3 29 15 1 2 300<br /> 38.0% 45.3% 1.0% 9.7% 5.0% .3% .7% 100.0%<br /> 20 ®Õn 29 tuæi 15 26 0 6 3 1 0 51<br /> 29.4% 51.0% .0% 11.8% 5.9% 2.0% .0% 100.0%<br /> Tæng céng 440 524 17 117 76 7 11 1192<br /> 36.9% 44.0% 1.4% 9.8% 6.4% .6% .9% 100.0%<br /> <br /> <br /> Qua kÕt qu¶ kh¶o s¸t, phÇn lín ý kiÕn ®­îc hái ®Òu mong muèn khi vÒ giµ sèng víi<br /> con trai ®· tr­ëng thµnh ph©n bæ ®iÒu theo c¸c løa tuæi hoÆc bÊt kú víi con nµo mµ hä cho<br /> lµ phï hîp (phï hîp ë ®©y ®­îc hiÓu lµ hîp c¸ch sèng, hîp vÒ tÝnh c¸ch,…). §iÒu nµy rÊt<br /> phï hîp víi truyÒn thèng v¨n hãa cña gia ®×nh víi quan niÖm: trÎ cËy cha, giµ cËy con.<br /> Tuy nhiªn, trong xu thÕ hiÖn nay, nhiÒu ng­êi l¹i cã mong muèn ra ë riªng ®Ó Ýt phiÒn hµ<br /> ®Õn con ch¸u, hoÆc ®­îc tù do, tho¶i m¸i h¬n. Do vËy, còng ®· cã 9,8% sè ý kiÕn tr¶ lêi<br /> cho r»ng m« h×nh tèt nhÊt ®èi víi ng­êi giµ lµ sèng riªng nh­ng ngay c¹nh gia ®×nh cña<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  Đặng Thị Hoa 47<br /> <br /> c¸c con ®· tr­ëng thµnh.<br /> B¶ng 3: Mong muèn vÒ m« h×nh sèng khi vÒ giµ cña ng­êi tr¶ lêi chia theo nhãm tuæi<br /> Mong muèn khi vÒ giµ sèng víi ai<br /> Nhãm tuæi Con trai Con g¸i Nhµ Kh¸c<br /> C¹nh Sèng<br /> Víi bÊt kú tr­ëng tr­ëng d­ìng<br /> nhµ riªng<br /> thµnh thµnh l·o<br /> Trªn 70 tuæi 19 26 3 7 5 1 1 62<br /> 30.6% 41.9% 4.8% 11.3% 8.1% 1.6% 1.6% 100.0%<br /> 60 ®Õn 69 tuæi 30 37 3 7 7 0 0 84<br /> 35.7% 44.0% 3.6% 8.3% 8.3% .0% .0% 100.0%<br /> 50 ®Õn 59 tuæi 68 132 8 24 26 0 5 263<br /> 25.9% 50.2% 3.0% 9.1% 9.9% .0% 1.9% 100.0%<br /> 40 ®Õn 49 tuæi 139 208 17 40 23 0 4 431<br /> 32.3% 48.3% 3.9% 9.3% 5.3% .0% .9% 100.0%<br /> 30 ®Õn 39 tuæi 97 143 10 28 19 0 3 300<br /> 32.3% 47.7% 3.3% 9.3% 6.3% .0% 1.0% 100.0%<br /> 20 ®Õn 29 tuæi 13 28 3 3 4 0 0 51<br /> 25.5% 54.9% 5.9% 5.9% 7.8% .0% .0% 100.0%<br /> Tæng céng 366 574 44 109 84 1 13 1191<br /> 30.7% 48.2% 3.7% 9.2% 7.1% .1% 1.1% 100.0%<br /> <br /> <br /> Trong quan niÖm sèng cña ng­êi ViÖt ë n«ng th«n, khi vÒ giµ rÊt cÇn cã con ch¸u<br /> qu©y quÇn bªn c¹nh. M« h×nh phæ biÕn ë c¸c n«ng th«n hiÖn nay lµ cha mÑ chia ®Êt cho<br /> c¸c cÆp vî chång con c¸i ë qu©y quÇn xung quanh, bè mÑ cã thÓ sinh ho¹t kinh tÕ riªng,<br /> nh­ng vÉn hç trî ®­îc con trong viÖc ch¨m sãc c¸c ch¸u, tr«ng nom nhµ cöa vµ ch¨n nu«i<br /> gia sóc gia cÇm.<br /> Tuy nhiªn, m« h×nh sèng cña ng­êi giµ ë n«ng th«n còng cã sù kh¸c biÖt gi÷a c¸c vïng.<br /> §èi víi vïng ®ång b»ng B¾c Bé vµ khu vùc miÒn Trung, xu h­íng qu©y quÇn ë c¹nh nhau<br /> hoÆc cïng chung sèng d­íi mét m¸i nhµ vÉn cßn phæ biÕn h¬n so víi vïng ®ång b»ng Nam<br /> Bé. §èi víi vïng d©n téc thiÓu sè th× phÇn lín cha mÑ khi vÒ giµ vÉn ë chung víi con trai<br /> tr­ëng thµnh vµ th­êng lµ con trai tr­ëng hoÆc con trai ót.<br /> “Lóc vÒ giµ chóng t«i còng kh«ng muèn xa rêi con ch¸u. Víi nh÷ng gia ®×nh cã kh¶<br /> n¨ng kinh tÕ cho phÐp th× ng­êi giµ chóng t«i thÝch t¸ch riªng vÒ kinh tÕ, sinh ho¹t riªng.<br /> Nh­ng vÉn ph¶i ë gÇn con ch¸u, lóc cßn kháe th× muèn gióp viÖc tr«ng nom, d¹y b¶o c¸c<br /> ch¸u, quan träng nhÊt lµ khi èm ®au cã con ch¸u ë bªn c¹nh” (PVS, Hµ Nam).<br /> “Víi t©m lý cña ng­êi giµ, ®«i khi còng trë nªn khã tÝnh, con c¸i th× bËn lµm ¨n<br /> kh«ng cã thêi gian ch¨m nom, ¨n uèng sinh ho¹t kh«ng cïng giê giÊc, v× vËy ai còng thÕ,<br /> muèn Ýt lµm phiÒn con, thø hai n÷a lµ tr¸nh nh÷ng m©u thuÉn kh«ng cÇn thiÕt trong gia<br /> ®×nh. Do vËy, tuy ë chung trong mét m¸i nhµ nh­ng nhiÒu gia ®×nh ng­êi giµ ¨n riªng,<br /> nhÊt lµ nh÷ng gia ®×nh cßn ®ñ c¶ «ng vµ bµ. Lóc ®Çu con c¸i kh«ng thÝch nh­ng sau còng<br /> hiÓu vµ chia sÎ víi bè mÑ giµ” (PVS, HuÕ).<br /> Tuy nhiªn, d­íi sù t¸c ®éng cña xu thÕ ®« thÞ hãa vµ c«ng nghiÖp hãa hiÖn nay, sinh<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 48 Mô hình sống và mối quan hệ giữa cha mẹ và con cái ở...<br /> <br /> ho¹t trong gia ®×nh còng cã nhiÒu yÕu tè bÞ ¶nh h­ëng. Quan niÖm vÒ ®¹o hiÕu còng phÇn<br /> nµo thay ®æi theo t¸c ®éng cña kinh tÕ thÞ tr­êng. B¶n th©n ng­êi giµ còng kh«ng muèn<br /> sèng phô thuéc vµo con c¸i, con c¸i kh«ng cã nhiÒu thêi gian ®Ó ch¨m lo cho cha mÑ giµ.<br /> Do vËy, mét xu h­íng ®ang h×nh thµnh ë n«ng th«n ViÖt Nam hiÖn nay lµ mét bé phËn<br /> ng­êi giµ thÝch sèng ®éc lËp trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ cho phÐp, kÓ c¶ trong ®iÒu kiÖn sèng<br /> chung trong mét m¸i nhµ hoÆc t¸ch ë riªng ngay bªn c¹nh nhµ cña c¸c con ®· tr­ëng<br /> thµnh.<br /> 2.3. M« h×nh sèng cho c¸c cÆp vî chång trÎ sau khi c­íi<br /> Tr­íc ®©y, trong quan niÖm cña ng­êi ViÖt, con c¸i sau khi x©y dùng gia ®×nh cÇn<br /> ph¶i ®­îc sù h­íng dÉn, chØ b¶o cña cha mÑ trong thêi gian ®Çu t¹o dùng cuéc sèng míi.<br /> Sau khi kÕt h«n, bè mÑ chång th­êng qu¸n xuyÕn toµn bé c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ trong gia<br /> ®×nh, mÑ chång th­êng cã tr¸ch nhiÖm d¹y b¶o con d©u trong lµm ¨n vµ thu vÐn chi tiªu<br /> kinh tÕ gia ®×nh.<br /> B¶ng 4 : M« h×nh sèng cña c¸c cÆp vî chång trÎ sèng chung<br /> víi bè mÑ chång/vî chia theo ®Þa bµn nghiªn cøu<br /> <br /> TØnh Tæng céng<br /> <br /> Yªn B¸i TiÒn Giang HuÕ Hµ Nam<br /> <br /> ë víi bè mÑ chång 192 206 221 261 886<br /> 64.2% 68.7% 75.69 86.4% 74.1%<br /> ë víi bè mÑ vî 28 21 11 6 66<br /> 9.4% 7.0% 3.7% 2.0% 5.5%<br /> ë riªng 70 67 53 33 223<br /> 23.4% 22.3% 17.7% 10.9% 18.6%<br /> Khac 9 6 8 2 25<br /> 3.0% 2.0% 2.6% .7% 2.1%<br /> Total 299 300 299 302 1200<br /> 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%<br /> <br /> <br /> Ngay sau lÔ c­íi, phæ biÕn nhÊt vÉn lµ c¸c cÆp vî chång trÎ sèng chung víi bè mÑ<br /> chång, ®Æc biÖt lµ ë tØnh Hµ Nam vµ HuÕ cã tû lÖ cao nhÊt (86% vµ 76%). Tuy nhiªn,<br /> xu h­íng t¸ch ra ë riªng còng ®· h×nh thµnh vµ chiÕm tû lÖ ®¸ng kÓ nhÊt lµ c¸c tØnh<br /> Yªn B¸i vµ TiÒn Giang. §iÒu nµy còng ph¶n ¸nh râ trong xu h­íng hiÖn nay quan<br /> niÖm vÒ n¬i c­ tró vµ lËp nghiÖp cña c¸c cÆp vî chång trÎ ®· cã nhiÒu thay ®æi. Cha<br /> mÑ Ýt can thiÖp h¬n vÒ kinh tÕ vµ sinh ho¹t cña c¸c cÆp vî chång con c¸i.<br /> 2.4. M« h×nh c¸c cÆp vî chång trÎ sèng riªng<br /> Mét bé phËn chiÕm tû lÖ ®¸ng kÓ c¸c cÆp vî chång trÎ t¸ch ra ë riªng ngay sau ngµy<br /> c­íi ®Ó ®éc lËp vÒ kinh tÕ vµ cã kÕ ho¹ch lµm ¨n l©u dµi.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  Đặng Thị Hoa 49<br /> <br /> B¶ng 5: Thêi gian sèng chung víi bè mÑ sau khi c­íi chia theo ®Þa bµn nghiªn cøu<br /> Thêi gian §Þa bµn Total<br /> Yªn B¸i TiÒn Giang HuÕ Hµ Nam<br /> duoi 6 thang Count 299 300 298 302 1199<br /> % 100.0% 100.0% 99.7% 100.0% 99.9%<br /> tren 2 nam Count 0 0 1 0 1<br /> % .0% .0% .3% .0% .1%<br /> Total Count 299 300 299 302 1200<br /> % within tinh 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%<br /> <br /> <br /> Trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, c¸c cÆp vî chång trÎ cµng cã<br /> xu h­íng sím t¸ch ra khái gia ®×nh bè mÑ. Lý do gióp ®ì vÒ kinh tÕ kh«ng cßn quan träng,<br /> bëi lÏ c¸c gia ®×nh trÎ ®· ®éc lËp vÒ viÖc lµm, tù chñ trong kinh tÕ vµ Ýt cã rµng buéc h¬n víi<br /> gia ®×nh cña bè mÑ. MÆc dï vËy, vÒ quan hÖ t×nh c¶m, sù ch¨m sãc cña bè mÑ víi gia ®×nh con<br /> c¸i vµ con c¸i vÉn lu«n cã tr¸ch nhiÖm ch¨m sãc cha mÑ giµ. §©y lµ mét trong nh÷ng ®Æc<br /> ®iÓm c¬ b¶n cña gia ®×nh ViÖt ë n«ng th«n hiÖn nay, sù ®éc lËp cña gia ®×nh con c¸i víi cha<br /> mÑ giµ chØ lµ t­¬ng ®èi vµ chñ yÕu lµ vÒ kinh tÕ.<br /> B¶ng 6: §¸nh gi¸ vÒ xu h­íng con c¸i sèng riªng víi cha mÑ giµ<br /> TØnh Tæng céng<br /> Møc ®¸nh gi¸<br /> Yªn B¸i TiÒn Giang HuÕ Hµ Nam<br /> Kh«ng tèt 55 27 86 107 275<br /> 18.5% 9.0% 28.7% 35.7% 23%<br /> B×nh th­êng 107 110 122 58 397<br /> 35.9% 36.7% 40.8% 19.3% 33.2%<br /> Tèt 104 141 73 111 429<br /> 34.9% 47.0% 24.4% 37.0% 35.8%<br /> RÊt tèt 5 3 2 20 30<br /> 1.7% 1.0% .7% 6.7% 2.5%<br /> Kh«ng cã ý kiÕn 27 19 16 4 66<br /> 9.1% 6.3% 5.3% 1.3% 5.5%<br /> Tæng céng 298 300 299 300 1197<br /> 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%<br /> <br /> <br /> Nh­ vËy, qua kh¶o s¸t 1197 ng­êi ®­îc hái, phÇn lín ý kiÕn cho r»ng con c¸i sèng t¸ch<br /> riªng cha mÑ giµ lµ tèt (35,8%) vµ b×nh th­êng (33,2%). HiÖn t­îng nµy rÊt phï hîp víi xu h­íng<br /> hiÖn nay, khi c¸c cÆp vî chång trÎ tham gia vµo qu¸ tr×nh vËn ®éng cña mét nÒn kinh tÕ thÞ<br /> tr­êng vµ nhÞp ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa th× nÕp sèng cò cña nÒn<br /> s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®ang bÞ chi phèi m¹nh, thay ®æi phï hîp víi nhÞp sèng míi n¨ng ®éng,<br /> nhanh vµ yªu cÇu cao vÒ giê giÊc. Trong khi ®ã, ng­êi giµ víi nh÷ng thãi quen, nhu cÇu nghØ<br /> ng¬i, nhu cÇu vÒ sinh ho¹t ¨n uèng kh«ng phï hîp víi nhÞp sèng míi ®· dÇn t¸ch ra víi lÞch sinh<br /> ho¹t riªng, nhu cÇu riªng.<br /> 2.5. C¸c yÕu tè t¸c ®éng tíi quyÒn quyÕt ®Þnh lùa chän m« h×nh sèng<br /> NÕu nh­ tr­íc ®©y, trong gia ®×nh tam, tø ®¹i ®ång ®­êng c¸c cÆp vî chång trÎ ®­îc coi lµ<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 50 Mô hình sống và mối quan hệ giữa cha mẹ và con cái ở...<br /> <br /> lùc l­îng lao ®éng chÝnh trong gia ®×nh, chÞu sù ph©n c«ng c«ng viÖc cña ng­êi ®øng ®Çu gia ®×nh<br /> (th­êng lµ bè mÑ), th× hiÖn nay c¸c cÆp vî chång trÎ ®· t¹o dùng cho m×nh nh÷ng c«ng viÖc míi,<br /> mét bé phËn tho¸t khái lµm n«ng nghiÖp, di c­ t×m viÖc lµm theo mïa vô, tù chñ h¬n vÒ kinh tÕ<br /> ®· dÇn t¸ch ra khái quü kinh tÕ chung do cha mÑ cai qu¶n.<br /> §èi víi ng­êi cao tuæi, nhu cÇu sinh ho¹t trong ¨n uèng, giê giÊc nghØ ng¬i thay ®æi ®·<br /> kh«ng cßn phï hîp víi c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ sinh ho¹t cña c¸c cÆp vî chång trÎ. Víi nh÷ng<br /> gia ®×nh cã ®iÒu kiÖn vÒ kinh tÕ, ®Æc biÖt lµ nh÷ng ng­êi giµ cã l­¬ng h­u th­êng cã nhu cÇu t¸ch<br /> khái gia ®×nh con c¸i, sèng bªn c¹nh hoÆc cã thÓ sèng chung trong mét m¸i nhµ nh­ng cã sinh<br /> ho¹t riªng.<br /> Tuy nhiªn, víi ®Æc ®iÓm gia ®×nh ng­êi ViÖt truyÒn thèng, cha mÑ lu«n gÇn gòi, gióp ®ì con c¸i,<br /> con c¸i cã tr¸ch nhiÖm ch¨m sãc, nu«i d­ìng cha mÑ khi vÒ giµ vµ ®Æc biÖt lµ t©m lý muèn con c¸i lu«n<br /> qu©y quÇn, m« h×nh sèng riªng cña ng­êi giµ chØ lµ t­¬ng ®èi, phÇn lín chØ lµ ®éc lËp vÒ kinh tÕ. Trong<br /> sinh ho¹t th­êng ngµy, cha mÑ vÉn th­êng xuyªn hç trî con c¸i trong viÖc ch¨m sãc c¸c ch¸u nhá vµ<br /> tr«ng nom nhµ cöa,…Cha mÑ vÉn cã vai trß chi phèi con c¸i trong c¸c ho¹t ®éng sinh ho¹t chung cña<br /> gia ®×nh, tham gia c¸c ho¹t ®éng sinh ho¹t céng ®ång cña dßng hä, th«n xãm. Do vËy, m« h×nh sèng phæ<br /> biÕn ë n«ng th«n hiÖn nay lµ cha mÑ sèng c¹nh c¸c con ®· tr­ëng thµnh vµ mèi liªn hÖ gi÷a gia ®×nh bè<br /> mÑ vµ gia ®×nh con c¸i vÉn lu«n chÆt chÏ.<br /> §èi víi mét sè gia ®×nh cã vî hoÆc chång ®i lµm ¨n xa, con c¸i ®­îc göi cho «ng bµ ch¨m<br /> sãc. Nh­ng trªn thùc tÕ hä vÉn hoµn toµn ®éc lËp trong kÕ ho¹ch lµm ¨n, cã kinh tÕ riªng. Sù can<br /> thiÖp cña cha mÑ víi gia ®×nh cña con c¸i cã phÇn h¹n chÕ h¬n. Tuy nhiªn, ®Ó hç trî con c¸i trong<br /> viÖc æn ®Þnh viÖc lµm, «ng bµ vÉn gióp tr«ng nom ch¸u khi bè mÑ ®i lµm ¨n, trÎ em trong c¸c gia<br /> ®×nh di c­ ®i lµm ¨n xa chñ yÕu nhËn ®­îc sù b¶o ban, d¹y b¶o cña «ng bµ nhiÒu h¬n lµ cña cha<br /> mÑ. Qua kh¶o s¸t, phÇn lín ý kiÕn cho r»ng cha mÑ cÇn quan t©m ch¨m sãc con cña m×nh h¬n<br /> nÕu nh­ kh«ng ph¶i lµ bá mÆc cho «ng bµ ch¨m sãc.<br /> B¶ng 7: ý kiÕn ®¸nh gi¸ vî chång cÇn ph¶i quan t©m<br /> ch¨m sãc con c¸i nhiÒu h¬n chia theo ®Þa bµn<br /> TØnh<br /> Møc ®¸nh gi¸ Tæng céng<br /> Yªn B¸i TiÒn Giang HuÕ<br /> Kh«ng tèt 69 63 66 197<br /> 23.2% 21.0% 22% 22.0%<br /> B×nh th­êng 120 160 180 460<br /> 40.3% 53.3% 60.2% 51.3%<br /> Tèt 73 50 33 156<br /> 24.5% 16.7% 11.0% 17.4%<br /> RÊt tèt 9 4 1 14<br /> 3.0% 1.3% .3% 1.6%<br /> Kh«ng cã ý kiÕn 27 23 19 69<br /> 9.1% 7.7% 6.3% 7.7%<br /> Tæng céng 298 300 299 897<br /> 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%<br /> <br /> <br /> Nh­ vËy, ®èi víi c¸c ®Þa ph­¬ng cã tû lÖ di c­ t×m viÖc lµm cao nh­ HuÕ, TiÒn Giang th×<br /> viÖc vî chång ng­êi con kh«ng cã ®iÒu kiÖn ch¨m sãc con c¸i, ph¶i nhê cËy cha mÑ giµ nhiÒu<br /> h¬n lµ c¸c ®Þa ph­¬ng Ýt cã hiÖn t­îng di c­ nh­ ë Yªn B¸i. Do vËy, ý kiÕn cho r»ng bè mÑ cÇn<br /> ph¶i dµnh nhiÒu thêi gian ch¨m sãc con c¸i h¬n lµ phã mÆc cho «ng bµ ë TiÒn Giang vµ HuÕ<br /> cao h¬n nhiÒu so víi Yªn B¸i.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  Đặng Thị Hoa 51<br /> <br /> Sù t¸c ®éng cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng vµ c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa thÓ hiÖn kh¸<br /> râ trong tõng mèi quan hÖ cña gia ®×nh n«ng th«n ViÖt Nam, ®©y còng lµ mét trong nh÷ng<br /> nguyªn nh©n chÝnh dÉn tíi sù t¸ch riªng tõ m« h×nh chung sèng cña ®¹i gia ®×nh thµnh c¸c<br /> gia ®×nh h¹t nh©n. Tuy nhiªn, sîi d©y rµng buéc quan hÖ gi÷a gia ®×nh bè mÑ vµ c¸c gia ®×nh<br /> con c¸i vÉn cßn hiÖn h÷u trong mèi quan hÖ t­¬ng trî, gióp ®ì vµ ch¨m sãc lÉn nhau.<br /> 3. KÕt luËn<br /> M« h×nh sèng ë n«ng th«n hiÖn nay phæ biÕn lµ sù t¸ch ra cña c¸c gia ®×nh h¹t nh©n<br /> khái c¸c gia ®×nh lín truyÒn thèng. Trong ®ã, m« h×nh sèng phæ biÕn ®èi víi ng­êi giµ lµ sèng<br /> riªng, ®éc lËp t­¬ng ®èi víi gia ®×nh c¸c con ®· tr­ëng thµnh. Gia ®×nh cña c¸c cÆp vî chång<br /> trÎ cã xu h­íng t¸ch gia ®×nh bè mÑ ngay sau khi kÕt h«n vµ tÝnh ®éc lËp vÒ kinh tÕ ngµy<br /> cµng ®­îc kh¼ng ®Þnh. Tuy nhiªn, mèi quan hÖ gi÷a c¸c gia ®×nh bè mÑ vµ c¸c gia ®×nh con<br /> c¸i vÉn lu«n ®­îc kh¼ng ®Þnh trong sinh ho¹t th­êng ngµy, trong c¸c mèi quan hÖ qua l¹i vÒ<br /> t×nh c¶m, sù gióp ®ì vµ t­¬ng trî lÉn nhau.<br /> Nh÷ng t¸c ®éng cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, xu h­íng ph¸t triÓn c«ng nghiÖp hãa vµ ®«<br /> thÞ hãa lµ yÕu tè quan träng t¸c ®éng tíi quyÒn quyÕt ®Þnh sèng riªng gi÷a c¸c gia ®×nh bè mÑ<br /> víi gia ®×nh c¸c con ®· tr­ëng thµnh. YÕu tè viÖc lµm vµ kinh tÕ hé gia ®×nh lµ c¬ së ®Ó gia ®×nh<br /> bè mÑ Ýt cã ¶nh h­ëng h¬n ®èi víi gia ®×nh con c¸i. Mèi quan hÖ kh¨ng khÝt gi÷a gia ®×nh bè mÑ<br /> vµ gia ®×nh con c¸i vÉn ®­îc kh¼ng ®Þnh lµ yÕu tè t©m lý, phong tôc tËp qu¸n vµ yÕu tè ®¹o ®øc<br /> cña gia ®×nh n«ng th«n ViÖt Nam vÉn ®­îc b¶o l­u vµ g×n gi÷./.<br /> <br /> Tµi liÖu tham kh¶o<br /> <br /> 1. TrÇn ThÞ V©n Anh (2008), “Ng­êi cao tuæi vµ gia ®×nh”, T¹p chÝ nghiªn cøu Gia ®×nh vµ<br /> giíi, quyÓn 18, sè 2, Hµ Néi, tr15.<br /> 2. Mai Huy BÝch, “N¬i c­ tró sau h«n nh©n ë ®ång b»ng s«ng Hång”, T¹p chÝ X· héi häc, sè<br /> 4, Hµ Néi, tr 33-42.<br /> 3. Vò M¹nh Lîi (1994), “Gia ®×nh vµ c¬ cÊu hé gia ®×nh ViÖt Nam - vµi nÐt ®¹i c­¬ng tõ<br /> mét cuéc kh¶o s¸t x· héi häc d©n sè gÇn ®©y”, T¹p chÝ X· héi häc, sè 3.<br /> 4. NguyÔn H÷u Minh (2008), “Khu«n mÉu n¬i c­ tró sau h«n nh©n ë n«ng th«n ViÖt Nam”,<br /> T¹p chÝ nghiªn cøu Gia ®×nh vµ giíi, quyÓn 18, sè 2.<br /> 5. NguyÔn H÷u Minh (2000), “M« h×nh chung sèng víi gia ®×nh nhµ chång sau khi kÕt h«n<br /> ë ®ång b»ng s«ng Hång vµ c¸c nh©n tè t¸c ®éng”, T¹p chÝ X· héi häc, sè 1.<br /> 6. TrÇn Tõ (1984), “C¬ cÊu tæ chøc lµng ViÖt cæ truyÒn ë ®ång b»ng B¾c Bé”, NXB Khoa häc<br /> X· héi, Hµ Néi.<br /> 7. Uû ban D©n sè, Gia ®×nh vµ TrÎ em, Lª Ngäc V¨n (2004), “Thùc tr¹ng vµ nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt<br /> ra ®èi víi gia ®×nh ViÖt Nam hiÖn nay”, NXB Khoa häc vµ C«ng nghÖ, Hµ Néi.<br /> 8. Uû ban D©n sè, Gia ®×nh vµ TrÎ em (2002), “Sè liÖu kh¶o s¸t X· héi häc vÒ cÊu tróc, chøc<br /> n¨ng, vai trß cña gia ®×nh Hµ Néi.<br /> 9. Lª Ngäc V¨n vµ céng sù (2001), “Sè liÖu ®iÒu tra c¬ b¶n vÒ gia ®×nh ViÖt Nam vµ ng­êi<br /> phô n÷ trong gia ®×nh thêi kú c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸”, NXB Khoa häc X· héi, Hµ<br /> Néi.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />