Nghiên cứu Y học<br />
<br />
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 16 * Phụ bản của Số 1 * 2012<br />
<br />
MỐI LIÊN QUAN GIỮA NHÓM MÁU ABO VÀ BỆNH NHIỄM DENGUE<br />
Ở TRẺ EM<br />
Cao Thị Tâm*, Đông Thị Hoài Tâm**<br />
<br />
TÓM TẮT<br />
Mục tiêu: Khảo sát mối liên quan giữa nhóm máu ABO với các bệnh cảnh của bệnh nhiễm Dengue cấp ở trẻ<br />
em.<br />
Phương pháp: Mô tả cắt ngang.<br />
Kết quả: Từ tháng 5/2009-5/2010 tại BV Bệnh Nhiệt Đới, chúng tôi tiến hành khảo sát nhóm máu ABO<br />
trên 418 trường hợp được chẩn đoán nhiễm Dengue cấp (MAC-ELISA hoặc NS1 dương tính), trong đó có<br />
51,4% có biểu hiện sốc. Trong nhóm sốc, nhóm máu B chiếm tỷ lệ cao nhất (41,4%) còn trong nhóm không sốc,<br />
nhóm máu O chiếm tỷ lệ cao nhất (44,3%), p=0,01. Nhóm máu B có biểu hiện sốc nhiều hơn các nhóm khác B<br />
(p=0,03), cũng như nhóm máu O biểu hiện ít sốc hơn nhóm khác O (P=0,00). Trong 65 trường hợp tái sốc, nhóm<br />
máu B chiếm tỷ lệ cao nhất: 52,3%, và cũng khác biệt thống kê với các nhóm khác (p=0,03). Số bệnh nhân có tiểu<br />
cầu < 50 000/ mm3 ở nhóm máu A và B cao hơn ở nhóm O (p=0,00). Qua phân tích đa biến, nhóm máu A và B bị<br />
sốc nhiều hơn nhóm máu O gấp 1,8 lần (p= 0,02 và p=0,00), cũng như 2 nhóm này có số bệnh nhân giảm tiểu<br />
cầu nhiều hơn nhóm máu O.<br />
Kết luận: Trong bệnh lý nhiễm Dengue, nhóm máu B có thể được xem là yếu tố liên quan bệnh nặng, còn<br />
nhóm máu O lại là một yếu tố liên quan bệnh nhẹ.<br />
Từ khoá: Nhiễm Dengue, nhóm máu hệ ABO.<br />
<br />
ABSTRACT<br />
RELATION BETWEEN ABO BLOOD GROUPS AND DENGUE INFECTION IN CHILDREN<br />
Cao Thi Tam, Dong Thi Hoai Tam<br />
* Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 16 - Supplement of No 1 - 2012: 120 - 125<br />
Objective: To investigate the relationship between ABO blood groups to the different clinical features of<br />
Dengue infection in children.<br />
Method: Cross sectional descriptive study.<br />
Results: From May/2009 to May/2010, at the Hospital For Tropical Diseases, we have investigated ABO<br />
blood group in 418 Dengue infected children confirmed by MAC ELISA or NS1 positivity, in which 51.4% had<br />
shock syndrome. In the shock group, group B had the highest rate (41.4%), while blood group O was associated<br />
with the non-shock group (44.3%), p=0.01. In the 65 cases having reshock episodes, the incidence of blood group B<br />
was also highest (52.3%) statistically different from the other groups (p=0.03). Patients having platelets < 50 000/<br />
mm3 was related with blood group B and A, more than group O (p=0.00). With multivariate analysis, blood group<br />
A and B patients were likely to develop shock more than group O (odds ratio 1.8, p = 0.02 and 0.00), as well as<br />
these 2 groups had more thrombocytopenic patients than group O.<br />
Conclusion: In Dengue infection, blood group B was related to severe clinical features, while group O was<br />
likely associated with mild disease.<br />
* Bệnh viện Bệnh Nhiệt Đới.<br />
Tác giả liên lạc: BS-CK2 Cao Thị Tâm<br />
<br />
120<br />
<br />
** Đại học Y Dược TP HCM<br />
ĐT: 0903992374<br />
<br />
Chuyên Đề Nội Khoa II<br />
<br />
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 16 * Phụ bản của Số 1 * 2012<br />
<br />
Nghiên cứu Y học<br />
<br />
Key words: Dengue infection, ABO blood groups.<br />
<br />
ĐẶT VẤN ĐỀ<br />
Sốt xuất huyết Dengue (SXH-D) là bệnh<br />
nhiễm trùng cấp tính, gặp với số lượng ngày<br />
càng tăng ở nhiều quốc gia vùng nhiệt đới.<br />
Những yếu tố dẫn đến bệnh cảnh nặng trong<br />
SXH-D còn là những điểm chưa được biết rõ.<br />
Phải chăng do type virus mắc phải, do tải lượng<br />
virus, do tuổi của bệnh nhân, do yếu tố di<br />
truyền của bệnh nhân? Yếu tố di truyền của ký<br />
chủ đóng vai trò quan trọng trong việc xác định<br />
tính dễ mắc bệnh nhiễm trùng ở người đã từng<br />
được biết đến, trong đó nhóm máu ABO, hệ<br />
thống HLA là một phần của hệ miễn dịch bẩm<br />
sinh(7). Từ lâu, đã có khá nhiều tác giả khảo sát<br />
về HLA ở nhiều nhóm dân tộc khác nhau<br />
(Việtnam, Mã lai, Ấn độ, Trung hoa) để thấy ảnh<br />
hưởng đa dạng và phức tạp của các typ HLA<br />
lớp I hoặc HLA lớp II trong bệnh này(1,2,4,5,8). Tuy<br />
nhiên, những công trình nào khảo sát về mối<br />
liên quan giữa nhóm máu ABO với độ nặng nhẹ<br />
của bệnh SXH-D vẫn còn ít. Và ở Việt Nam,<br />
bệnh nhiễm Dengue nặng liên quan đến nhóm<br />
máu nào? Nhóm máu nào dễ rơi vào sốc hơn,<br />
nhóm máu nào dễ tái sốc hơn, nhóm máu nào<br />
dễ bị xuất huyết hơn? Do vậy, mục tiêu nghiên<br />
cứu được đưa ra như sau: Khảo sát mối liên<br />
quan giữa nhóm máu ABO với các bệnh cảnh<br />
của bệnh nhiễm Dengue cấp ở trẻ em.<br />
<br />
PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br />
Với thiết kế mô tả cắt ngang, chúng tôi chọn<br />
các trẻ dưới 15 tuổi, được chẩn đoán lâm sàng<br />
nhiễm Dengue có huyết thanh chẩn đoán MACELISA Dengue dương tính hoặc NS1 dương<br />
tính, thử nhóm máu ABO trong thời gian nhập<br />
viện và phân loại theo độ nặng lâm sàng theo<br />
phân độ của BYT 1997 vào ngày xuất viện.<br />
<br />
KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU<br />
Đặc điểm chung của mẫu nghiên cứu<br />
Trong 418 trường hợp đưa vo nghiên cứu,<br />
Bệnh nhân nam chiếm tỉ lệ cao hơn bệnh nhân<br />
nữ (60,5%), với tỉ lệ nam/nữ = 1,53. Tuổi trung<br />
bình là 9,8 tuổi 3,1. Có 23% trẻ suy dinh<br />
<br />
Chuyên Đề Nội Khoa II<br />
<br />
dưỡng. Trong các trẻ không suy dinh dưỡng có<br />
20,8% trẻ dư cân. Phân chia các thể bệnh theo<br />
phân loại của Bộ Y Tế 1997, chúng tôi thấy rằng<br />
có 73 ca là Sốt Dengue, 120 ca là SXH độ I và II,<br />
và 215 ca có sốc (51,4%), trong đó độ III cao hơn<br />
độ IV (bảng 1).<br />
Bảng 1: Đặc điểm chung của mẫu nghiên cứu.<br />
Đặc điểm mẫu<br />
Giới tính Nam<br />
Nữ<br />
Nhóm tuổi:< 6<br />
6-9<br />
≥ 10<br />
<br />
Tần số<br />
253<br />
165<br />
38<br />
144<br />
236<br />
<br />
Tỉ lệ %<br />
60,5<br />
39,5<br />
9,1<br />
34,5<br />
56,4<br />
<br />
Tình trạng dinhdưỡng<br />
Suy dinh dưỡng<br />
DD bình thường<br />
Dư cân<br />
<br />
96<br />
235<br />
87<br />
<br />
23,0<br />
56,2<br />
20,8<br />
<br />
Bệnh cảnh<br />
Sốt Dengue<br />
SXH độ I<br />
SXH độ II<br />
SXH độ III<br />
SXH độ IV<br />
<br />
73<br />
13<br />
117<br />
200<br />
15<br />
<br />
17,5<br />
3,1<br />
28<br />
47.8<br />
3,6<br />
<br />
Phân phối nhóm máu trong toàn mẫu<br />
Sự phân bố của nhóm máu ABO trong toàn<br />
mẫu như sau: máu AB hiện diện với tỷ lệ thấp<br />
nhất: 20 ca (4,8%), kế đến là nhóm A (90 ca,<br />
21%). Còn nhóm B (153 ca) và nhóm O (155 ca)<br />
có tỷ lệ gần bằng nhau (36,6% và 37,1%) (bảng<br />
2). Sự phân phối này có phải chăng là sự phân<br />
phối tự nhiên trong cộng đồng? Theo số liệu của<br />
tác giả Trần Văn Bé (1998), hoặc khảo sát trên<br />
5543 người cho máu từ 1975 đến 1994 của cùng<br />
tác giả, cũng như khảo sát trên người hiến máu<br />
tình nguyện của tác giả Nguyễn Anh Trí (2010),<br />
nhóm máu AB vẫn là nhóm máu ít gặp nhất ở<br />
Việt Nam (thay đổi từ 4,4 đến 6%) trong khi<br />
nhóm máu O là nhóm thường gặp nhiều hơn<br />
(thay đổi từ 43 đến 44%). Nhóm máu A (21,4<br />
đến 22%) gặp ở tỷ lệ hơi thấp hơn máu B (2929,5%). Còn nếu so sánh với các bệnh nhân có<br />
biểu hiện lâm sàng giống Dengue, nhưng không<br />
chẩn đoán xác định là Dengue trong đợt khảo<br />
sát này, thì nhóm máu O lại cao hơn hẳn (53,8%)<br />
<br />
121<br />
<br />
Nghiên cứu Y học<br />
<br />
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 16 * Phụ bản của Số 1 * 2012<br />
<br />
trong nhóm này, còn nhóm máu B thì lại thấp<br />
hơn so với nhóm Dengue. (Bảng 2)<br />
Bảng 2: Phân phối nhóm máu trong nhóm Dengue<br />
và không Dengue.<br />
Nhóm máu<br />
AB<br />
A<br />
B<br />
O<br />
<br />
Nhiễm Dengue<br />
(N=418) n (%)<br />
20 (4,8)<br />
90 (21,5)<br />
153 (36,6)<br />
155 (37,1)<br />
<br />
Không Dengue<br />
(N=52) n (%)<br />
2 (3,8)<br />
13 (25)<br />
9 (17,3)<br />
28 (53,8)<br />
<br />
Phân phối nhóm máu theo bệnh cảnh SXH<br />
Nếu so sánh giữa nhóm Sốt Dengue và SXH<br />
D, máu O chiếm tỷ lệ cao nhất 41,1% trong<br />
nhóm Sốt Dengue, và ngược lại, trong SXHD<br />
nhóm máu B chiếm tỷ lệ cao nhất 38%. Tuy<br />
nhiên không có khác biệt giữa các nhóm máu<br />
trong SD và SXHD (bảng 3).<br />
Bảng 3: Phân bố nhóm máu ABO theo bệnh cảnh SD<br />
và SXHD.<br />
Nhóm<br />
máu<br />
AB<br />
A<br />
B<br />
O<br />
<br />
Độ nặng<br />
Tần số<br />
N=418<br />
SD<br />
SXHD<br />
n (%)<br />
N=73 n (%) N=345 n (%)<br />
20 (4,8)<br />
6 (8,2)<br />
14 (4,1)<br />
90 (21,5)<br />
15 (20,5)<br />
75 (21,7)<br />
153 (36,6) 22 (30,1)<br />
131 (38)<br />
155 (37,1) 30 (41,1)<br />
125 (36,2)<br />
<br />
P<br />
<br />
0,30<br />
<br />
Mối liên quan giữa nhóm máu và tình<br />
trạng sốc<br />
Trong nhóm không sốc tỷ lệ của nhóm máu<br />
O cao nhất (44.3%), trong nhóm sốc nhóm máu<br />
B chiếm tỷ lệ cao nhất (41.4%), và tỷ lệ nhóm A<br />
trong nhóm sốc cũng cao hơn (24,2%) trong<br />
nhóm không sốc (18,7%). Với sự khác biệt thống<br />
kê p=0,01, chúng tôi xem xét mối liên quan giữa<br />
từng cặp nhóm máu với tình trạng sốc và nhận<br />
thấy rằng tỷ lệ vào sốc của nhóm O chỉ có 41,9%,<br />
thấp hơn tỷ lệ của nhóm khác O (57%), với<br />
p=0,00. Bên cạnh đó, tỷ lệ vào sốc của nhóm B là<br />
58,2% cao hơn tỷ lệ của nhóm khác B (47,5%) với<br />
p=0.03 (bảng 4). Sự khác biệt thống kê này nhấn<br />
mạnh nguy cơ vào sốc cao của nhóm máu B so<br />
với nhóm máu khác B và nhóm máu O ít nguy<br />
cơ vào sốc so với nhóm khác O.<br />
Bảng 4: Mối liên quan của từng cặp nhóm máu với<br />
tình trạng sốc.<br />
<br />
122<br />
<br />
Sốc<br />
<br />
Nhóm máu<br />
<br />
Tần số N<br />
(%)<br />
<br />
Có (n,%)<br />
<br />
B<br />
Khác B<br />
A<br />
Khác A<br />
O<br />
Khác O<br />
AB<br />
KhácAB<br />
<br />
153 (36,6)<br />
265 (63,4)<br />
90 (21,5)<br />
328 (78,5)<br />
155(37,1)<br />
263 (62,9)<br />
20 (4,8)<br />
398 (95,2)<br />
<br />
89 (58,2)<br />
126 (47,5)<br />
52 (57,8)<br />
163 (49,7)<br />
65 (41,9)<br />
150 (57,0)<br />
9 (45,0)<br />
206 (51,8)<br />
<br />
Không<br />
(n,%)<br />
64 (41,8)<br />
139 (52,5)<br />
38 (42,2)<br />
165 (50,3)<br />
90 (58,1)<br />
113 (43)<br />
11 (55,0)<br />
192 (48,2)<br />
<br />
p<br />
<br />
0,036<br />
0,17<br />
0,003<br />
0,55<br />
<br />
Với nghiên cứu tại Sri Lanka năm 2006(3) thì<br />
tác giả Malavige lại cho rằng nhóm máu O<br />
(chiếm 55,8% trong các trường hợp nhiễm<br />
Dengue nặng) là một yếu tố nguy cơ nặng với<br />
p=0,029; ở đây cách phân lọai độ nặng của<br />
SXHD lại không đúng như phân lọai của<br />
TCYTTG 1997 là SXHD nặng (có sốc) chỉ bao<br />
gồm độ III và IV: Tác giả này lại xếp trẻ SXHD<br />
độ II vào nhóm nặng, do đó kết quả nhận định<br />
đã có thể bị sai lạc. Tác giả Malavige cũng chưa<br />
đưa ra lý do giải thích tại sao nhóm máu O là<br />
yếu tố nguy cơ nặng. So sánh với kết quả của tác<br />
giả Kalayanarooj(6) nhóm máu O hiện diện nhiều<br />
ở bệnh cảnh SD, hoặc SXHD độ I, độ II, tức là<br />
bệnh cảnh nhẹ. Trong khi đó nhóm máu AB lại<br />
hiện diện nhiều hơn ở SXHD độ III có ý nghĩa<br />
thống kê nên tác giả này cho rằng nhóm máu<br />
AB có thể là một yêu tố tiên lượng bệnh nặng.<br />
Trong nghiên cứu của chúng tôi số trường hợp<br />
nhóm máu AB không đủ nhiều để tìm thấy sự<br />
khác biệt với nhóm O. Ngựơc lại nhóm B và<br />
nhóm A là nhóm nguy cơ vào sốc nhiều hơn.<br />
Phải chăng virus Dengue mang một kháng<br />
nguyên có cấu trúc giống kháng nguyên A và<br />
kháng nguyên B của nhóm máu A và B, nên khó<br />
gây bệnh cho người mang máu O, do trong<br />
huyết thanh người này đã có sẳn anti A và anti<br />
B(7). Còn ở người máu AB lại không có anti A và<br />
anti B, nên không có khả năng đề kháng với<br />
bệnh nhiễm Dengue nặng, như gợi ý của tác giả<br />
Kalayanarooj ? Để trả lời câu hỏi này, có lẽ cần<br />
phải có những khảo sát sinh học phân tử về gen<br />
của virus Dengue mới nắm được cấu trúc kháng<br />
nguyên của tác nhân virus.<br />
<br />
Chuyên Đề Nội Khoa II<br />
<br />
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 16 * Phụ bản của Số 1 * 2012<br />
Mối liên quan giữa nhóm máu và tình<br />
trạng tái sốc<br />
Trong 65 trường hợp tái sốc, nhóm B chiếm<br />
tỷ lệ 52,3%, nhóm A và nhóm O ở mức thấp hơn<br />
(23 và 21,5%). Những khác biệt này không có ý<br />
nghĩa thống kê (p=0,14). Tuy nhiên, nếu so sánh<br />
từng cặp các nhóm máu như nhóm O và khác O,<br />
nhóm B và khác B, nhóm A và khác A, thống kê<br />
cho thấy rằng nhóm B có tỷ lệ là 38,2%, khác biệt<br />
có ý nghĩa với các nhóm khác B (p=0,03) (bảng 5)<br />
Chúng tôi chưa có thể giải thích cơ chế của hiện<br />
tượng này, tuy nhiên đây là một điều đáng lưu<br />
ý trong quá trình điều trị trẻ SXH vào sốc.<br />
Bảng 5: Mối liên quan giữa từng cặp nhóm máu với<br />
tình trạng tái sốc.<br />
Nhóm<br />
máu<br />
<br />
Tần số<br />
N (%)<br />
<br />
B<br />
Khác B<br />
A<br />
Khác A<br />
O<br />
Khác O<br />
AB<br />
KhácAB<br />
<br />
89 (41,4)<br />
126(58,6)<br />
52 (24,2)<br />
163(75,8)<br />
65 (30,2)<br />
150(69,8)<br />
9 (4,2)<br />
206(95,8)<br />
<br />
Tái sốc<br />
Có N=65 Không N=150<br />
(n,%)<br />
(n,%)<br />
34 (38,2)<br />
55(61,8)<br />
31 (24,6)<br />
95(75,4)<br />
15 (28,8)<br />
37(71,2)<br />
50 (30,7)<br />
113(69,3)<br />
14 (21,5)<br />
51(78,5)<br />
51 (34,0)<br />
99(66,0)<br />
2 (22,2)<br />
7(77,8)<br />
63 (30,6)<br />
143(69,4)<br />
<br />
p<br />
<br />
0,03<br />
0,80<br />
0,06<br />
0,59<br />
<br />
AB<br />
A<br />
B<br />
O<br />
<br />
0<br />
1 (20)<br />
4 (80)<br />
0<br />
<br />
Nghiên cứu Y học<br />
15 (4,4)<br />
71(20,6)<br />
126(36,6)<br />
132(38,4)<br />
<br />
5 (7,2)<br />
18(26,1)<br />
23(33,3)<br />
23(40,6)<br />
<br />
0,31<br />
<br />
Mối liên quan giữa nhóm máu và số lượng<br />
tiểu cầu trong sốt xuất huyết<br />
Để so sánh mức độ giảm tiểu cầu, chúng tôi<br />
so sánh 2 nhóm: tiểu cầu < 50000/mm3 và nhóm<br />
> 50000/mm3. Trong nhóm O, tỷ lệ bệnh nhân có<br />
tiểu cầu ≥ 50000/mm3 đạt đến 47,9%, cao hơn tỷ<br />
lệ bệnh nhân có tiểu cầu < 50000/mm3, chỉ có<br />
31.4%. Nhóm A và nhóm B thì ngược lại: tỷ lệ có<br />
tiểu cầu < 50.000/mm3 lại cao hơn (24,5% và<br />
39,8%) so với tiểu cầu ≥ 50000/mm3 (16% và<br />
30,6%), với sự khác biệt thống kê p=0,00. Có thể<br />
nói rằng nhóm máu O đi đôi với các trường hợp<br />
có tiểu cầu cao (bảng 7).<br />
Bảng 7: Mối liên quan giữa nhóm máu và mức độ<br />
giảm tiểu cầu.<br />
Nhóm<br />
máu<br />
AB<br />
A<br />
B<br />
O<br />
<br />
Nhóm tiểu cầu<br />
TC