Mối liên quan giữa tuổi cao và nghèo ở Việt Nam

Chia sẻ: | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:45

Thêm vào BST

Báo xấu

86
lượt xem 15
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nghiên cứu ở các nước đang phát triển và các nước phát triển cho thấy các nền kinh tế mở hơn thường có hệ thống an sinh xã hội phát triển hơn. Trái với khái niệm không đúng phổ biến là toàn cầu hóa kinh tế đã dẫn đến tình trạng các nước " lao xuống đáy cùng " về bảo trợ xã hội, mở cửa thương mại trên thực tế có liên quan chặt chẽ với sự hiện diện các chương trình giúp giảm các rủi ro thu thập như do tuổi già, ốm đau, mất việc làm và...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Mối liên quan giữa tuổi cao và nghèo ở Việt Nam

Mèi liªn quan gi÷a Tuæi cao vµ NghÌo ë ViÖt Nam Martin Evans, Ian Gough, Susan Harkness, Andrew McKay, §µo Thanh HuyÒn vµ §ç Lª Thu Ngäc
Lêi tùa Nghiªn cøu ë c¶ c¸c níc ®ang ph¸t triÓn vµ c¸c níc ph¸t triÓn cho thÊy c¸c nÒn kinh tÕ më h¬n thêng cã hÖ thèng an sinh x· héi ph¸t triÓn h¬n. Tr¸i víi quan niÖm kh«ng ®óng phæ biÕn lµ toµn cÇu hãa kinh tÕ ®· dÉn ®Õn t×nh tr¹ng c¸c níc lao xuèng ®¸y cïng vÒ b¶o trî x· héi, më cöa th¬ng m¹i trªn thùc tÕ cã liªn quan chÆt chÏ víi sù hiÖn diÖn c¸c ch¬ng tr×nh gióp gi¶m c¸c rñi ro thu nhËp nh do tuæi giµ, èm ®au, mÊt viÖc lµm vµ chi phÝ nu«i d¹y con c¸i. RÊt dÔ hiÓu lý do khiÕn c¸c nÒn kinh tÕ më cÇn hÖ thèng an sinh x· héi toµn diÖn h¬n. C¸c nÒn kinh tÕ ®ãng sö dông c¸c biÖn ph¸p trî cÊp vµ b¶o hé th¬ng m¹i ®Ó duy tr× viÖc lµm cho ngêi lao ®éng, thËm chÝ c¶ viÖc lµm ë nh÷ng ngµnh kh«ng cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh. ChiÕn lîc nµy ¸p ®Æt chi phÝ khæng lå lªn nÒn kinh tÕ nhng gi¶m nhu cÇu cÇn cã c¸c ch¬ng tr×nh an sinh x· héi cña nhµ níc. Ngîc l¹i, c¸c nÒn kinh tÕ më l¹i kh«ng cã ®ñ kh¶ n¨ng tµi chÝnh ®Ó b¶o hé c¸c ngµnh kh«ng cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh. Hä cã xu híng b¶o trî ngêi lao ®éng vµ c¸c hé gia ®×nh khái nh÷ng rñi ro thu nhËp chø kh«ng b¶o hé c¸c doanh nghiÖp vµ toµn bé ngµnh. ViÖt Nam ®ang h×nh thµnh c¸c cÊu tróc an sinh x· héi míi phï hîp h¬n víi nÒn kinh tÕ më vµ cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh. L¬ng hu trÝ cho ngêi cao tuæi lµ mét phÇn quan träng cña hÖ thèng an sinh x· héi. B¸o c¸o §èi tho¹i ChÝnh s¸ch nµy cña UNDP ®a ra mét ph©n tÝch cÈn thËn vÒ mèi quan hÖ gi÷a tuæi cao vµ nghÌo ë ViÖt Nam, vµ x¸c ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò trung t©m mµ nh÷ng nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch ph¶i c©n nh¾c khi hä thiÕt kÕ l¹i hÖ thèng l¬ng hu trÝ. Gièng c¸c b¸o c¸o kh¸c trong cïng lo¹t nghiªn cøu, B¸o c¸o §èi tho¹i ChÝnh s¸ch nµy cña UNDP mong muèn ®ãng gãp vµo nh÷ng cuéc th¶o luËn chÝnh s¸ch chÝnh ë ViÖt Nam th«ng qua viÖc ®¸nh gi¸ kh«ng phiÕn diÖn t×nh h×nh ph¸t triÓn cña ®Êt níc vµ ý nghÜa chÝnh s¸ch cña nh÷ng ph¸t hiÖn ®èi víi t¬ng lai. Môc ®Ých cña chóng t«i lµ khuyÕn khÝch sù th¶o luËn vµ tranh luËn dùa trªn c¬ së cã ®Çy ®ñ th«ng tin th«ng qua viÖc b¸o c¸o tr×nh bµy nh÷ng th«ng tin vµ b»ng chøng thu thËp ®îc mét c¸ch râ rµng vµ kh¸ch quan. Chóng t«i xin ch©n thµnh c¸m ¬n nhãm nghiªn cøu cña trêng §¹i häc Bath cho ph©n tÝch s©u s¾c vµ ®Çy søc thuyÕt phôc vÒ vÞ thÕ kinh tÕ cña nh÷ng ngêi cao tuæi ë ViÖt Nam hiÖn nay. Tµi liÖu ®îc tr×nh bµy trong B¸o c¸o §èi tho¹i ChÝnh s¸ch nµy ®îc th¶o luËn lÇn ®Çu vµo th¸ng 11 n¨m 2006 t¹i mét héi th¶o quèc tÕ ®îc tæ chøc ë Hµ Néi do ViÖn Khoa häc X· héi ViÖt Nam, Bé Lao ®éng Th¬ng binh vµ X· héi vµ UNDP ®ång tæ chøc. MÆc dï quan ®iÓm ®îc ®a ra trong b¸o c¸o kh«ng nhÊt thiÕt ph¶n ¸nh quan ®iÓm chÝnh thøc cña UNDP, chóng t«i hy väng r»ng viÖc xuÊt b¶n b¸o c¸o sÏ khuyÕn khÝch nghiªn cøu vµ ph©n tÝch nhiÒu h¬n n÷a vÒ vÊn ®Ò quan träng nµy. Setsuko Yamazaki Gi¸m ®èc Ch¬ng tr×nh UNDP t¹i ViÖt Nam
Lêi c¶m ¬n C¸c t¸c gi¶ c¶m ¬n sù gióp ®ì cña ®ång nghiÖp vµ b¹n bÌ t¹i ViÖt Nam trong qóa tr×nh x©y dùng b¸o c¸o nµy bao gåm «ng NguyÔn Phong, Tæng côc Thèng kª ViÖt Nam, Gi¸o s §ç Hoµi Nam, Chñ tÞch ViÖn Khoa häc X· héi ViÖt Nam, TiÕn sü NguyÔn H¶i H÷u, Bé Lao ®éng-Th¬ng binh vµ X· héi, bµ NguyÔn Thi Thanh Nga, UNDP vµ «ng Rob Swinkels, Ng©n Hµng ThÕ giíi. C¸c t¸c gi¶ còng xin ghi nhËn vµ hoan nghªnh c¸c ý kiÕn nhËn xÐt vµ th¶o luËn cña c¸c ®¹i biÓu trong Héi th¶o An sinh x· héi do Bé Lao ®éng-Th¬ng binh vµ X· héi, ViÖn Khoa häc X· héi ViÖt Nam vµ UNDP ®ång tæ chøc vµo ngµy 30 th¸ng 11 n¨m 2006 t¹i Hµ Néi. §Æc biÖt chóng t«i xin c¶m ¬n lêi nhËn xÐt vµ th¶o luËn cña c¸c «ng NguyÔn H¶i H÷u, Bé Lao ®éng Th¬ng binh vµ X· héi, gi¸o s TrÞnh Duy Lu©n, ViÖn Khoa häc X· héi ViÖt Nam, tiÕn sü Bïi Quang Dòng, ViÖn Khoa häc X· héi ViÖt Nam, TiÕn sü Ph¹m §ç NhËt T©n, Bé Lao ®éng Th¬ng binh vµ X· héi, gi¸o s Ian Gough, §¹i häc Bath, TiÕn sü Felix Schmidt, Friedrich Ebert Stifung, bµ Rose Marie Greve, trëng ®¹i diÖn ILO. TiÕn sÜ Martin Evans lµ häc gi¶ thµnh viÖn cña Héi ®ång nghiªn cøu kinh tÕ vµ x· héi vµ muèn bµy tá sù biÕt ¬n víi kho¶n hç trî sè RES-000-27-0180 cña ESRC.
Môc lôc B¶ng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ii H×nh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .iii Giíi thiÖu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1 1. D©n sè ngêi cao tuæi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1 2. Ho¹t ®éng kinh tÕ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4 3. Søc kháe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9 4. Thu nhËp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12 4.1 Thu nhËp tõ an sinh x· héi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14 4.2 TiÒn göi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19 5. NghÌo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28 6. Tãm t¾t vµ kÕt luËn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .32 Tµi liÖu tham kh¶o . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .38 i
B¶ng B¶ng 1: Sù kh¸c biÖt vÒ thµnh phÇn d©n sè gi÷a c¸c vïng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2 B¶ng 2: Sù kh¸c biÖt vÒ thµnh phÇn d©n sè gi÷a ngêi Kinh vµ ngêi d©n téc thiÓu sè . . . . . . . . . . . . . .3 B¶ng 3: Sù kh¸c biÖt vÒ thµnh phÇn d©n sè gi÷a n«ng th«n vµ thµnh thÞ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 B¶ng 4: Thµnh phÇn hé gia ®×nh cã ngêi cao tuæi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5 B¶ng 5 : TrÎ em sèng víi ngêi cao tuæi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6 B¶ng 6: §ãng gãp cña ngêi cao tuæi vµo sè giê lµm viÖc cña c¶ hé gia ®×nh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6 B¶ng 7: So s¸nh thu nhËp theo ®Çu ngêi vµ theo quy ®æi c©n b»ng cña hé cã ngêi cao tuæi . . . . . . . . .7 B¶ng 8: Tû lÖ hëng an sinh x· héi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8 B¶ng 9: Tû lÖ hëng phóc lîi x· héi vµ l¬ng hu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8 B¶ng 10: X¸c suÊt biªn vÒ ngêi cao tuæi ë trong mét hé mµ theo sæ s¸ch cã ®îc hëng l¬ng hu vµ phóc lîi x· héi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9 B¶ng 11: DiÖn bao phñ cña tiÒn göi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10 B¶ng 12: X¸c suÊt biªn cña ngêi cao tuæi sèng trong hé gia ®×nh cã nhËn ®îc tiÒn göi . . . . . . . . . . . . .11 B¶ng 13: So s¸nh gi÷a c¸c nhãm ngò ph©n vÒ chuyÓn kho¶n tiÒn mÆt vµ khi ®· c©n b»ng . . . . . . . . . . .11 B¶ng 14: Tû lÖ thu nhËp chuyÓn kho¶n khi ®· c©n b»ng so víi thu nhËp thÞ trêng ban ®Çu cña c¸c nhãm ngò ph©n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12 B¶ng 15: ChuyÓn kho¶n nhµ níc vµ t nh©n theo nhãm ngò ph©n thu nhËp cuèi cïng . . . . . . . . . . . . . . . . .13 B¶ng 16: Møc thu nhËp trung b×nh khi so víi nhãm ngò ph©n giµu nhÊt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15 B¶ng 17: Tû lÖ cña c¸c nhãm ngò ph©n vÒ thu nhËp chuyÓn kho¶n vµ sù thay ®æi khi c©n b»ng vÒ thu nhËp cuèi cïng sau chuyÓn kho¶n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15 B¶ng 18: Tû lÖ nghÌo theo ®Õm ®Çu ngêi vµ kho¶ng c¸ch nghÌo cña nh÷ng hé mµ chñ hé lµ ngêi cao tuæi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19 B¶ng 19: T¸c ®éng cña chuyÓn kho¶n x· héi ®èi víi nghÌo ë hé ngêi cao tuæi lµm chñ hé . . . . . . . . . . .20 B¶ng 20: X¸c suÊt bÞ nghÌo tÊt c¶ c¸c hé . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23 B¶ng 21: X¸c suÊt bÞ nghÌo cña nh÷ng hé cã ngêi cao tuæi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .24 ii
H×nh H×nh 1: D©n sè ViÖt Nam theo ®é tuæi vµ giíi tÝnh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2 H×nh 2: Thµnh phÇn hé gia ®×nh ë ViÖt Nam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2 H×nh 3: Ho¹t ®éng kinh tÕ cña nam giíi tõ 60 tuæi trë lªn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3 H×nh 4: Ho¹t ®éng kinh tÕ cña n÷ giíi tõ 55 tuæi trë lªn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4 H×nh 5: Sè giê lao ®éng theo tuÇn cña nam giíi tõ 60 tuæi trë lªn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4 H×nh 6: Sè giê lao ®éng theo tuÇn cña phô n÷ tõ 55 tuæi trë lªn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9 H×nh 7: Thµnh phÇn hé gia ®×nh vµ ho¹t ®éng kinh tÕ cña nam giíi tõ 60 tuæi trë lªn14 H×nh 8: Thµnh phÇn hé gia ®×nh vµ ho¹t ®éng kinh tÕ cña phô n÷ tõ 55 tuæi trë lªn . . . . . . . . . . . . . . . . . .16 H×nh 9: KiÓu hé gia ®×nh vµ sè giê lao ®éng cña ngêi cao tuæi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16 H×nh 10: Tû lÖ ngêi cao tuæi b¸o c¸o vÒ søc khoÎ kÐm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18 H×nh 11: Tû lÖ ngêi cao tuæi cã søc khoÎ kÐm theo thµnh phÇn hé gia ®×nh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20 H×nh 12: Sè ngµy n»m bÑp do ®au yÕu vµ th¬ng tËt theo ®é tuæi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22 H×nh 13: Sè ngµy n»m bÑp cña ngêi cao tuæi theo kiÓu hé gia ®×nh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25 H×nh 14: Thu nhËp trung b×nh ®Çu ngêi cña ngêi cao tuæi n¨m 2004 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25 H×nh 15: Thu nhËp trªn ®Çu ngêi cña ngêi cao tuæi theo thµnh phÇn hé gia ®×nh . . . . . . . . . . . . . . . . . .26 H×nh 16: Møc nhËn chuyÓn kho¶n chÝnh thøc cña nhµ níc trung b×nh theo ®Çu ngêi . . . . . . . . . . . . . . .27 H×nh 17: Møc nhËn chuyÓn kho¶n chÝnh thøc cña nhµ níc theo thµnh phÇn hé gia ®×nh . . . . . . . . . . . . .27 H×nh 18: Thu nhËp tiÒn göi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28 H×nh 19: Thu nhËp tõ tiÒn göi cña ngêi cao tuæi theo kiÓu hé gia ®×nh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .29 H×nh 20: C¸c nhãm ngò ph©n vÒ thu nhËp thÞ trêng ban ®Çu vµ chuyÓn kho¶n nhµ níc vµ t nh©n cña ngêi cao tuæi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .29 H×nh 21: ChuyÓn kho¶n t nh©n vµ nhµ níc theo nhãm ngò ph©n thu nhËp thÞ trêng ban ®Çu cña ngêi cao tuæi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30 H×nh 22: ChuyÓn kho¶n t nh©n vµ nhµ níc theo nhãm ngò ph©n thu nhËp thÞ trêng ban ®Çu ®· ®îc c©n b»ng cña ngêi cao tuæi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .31 H×nh 23: Ngò ph©n thu nhËp cuèi cïng cña ngêi cao tuæi vµ viÖc nhËn chuyÓn kho¶n nhµ níc vµ t nh©n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .31 H×nh 24: Ngò ph©n ngêi cao tuæi theo thu nhËp cuèi cïng vµ chuyÓn kho¶n nhµ níc vµ t nh©n ®· c©n b»ng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .33 iii
Giíi thiÖu §©y lµ b¸o c¸o thø hai trong hai b¸o c¸o viÕt cho Ch¬ng tr×nh Ph¸t triÓn Liªn hîp quèc ë ViÖt Nam nh»m t×m hiÓu c¸c vÊn ®Ò vÒ thu nhËp, nghÌo vµ an sinh x· héi ë ViÖt Nam, tiÕp theo Tµi liÖu §èi tho¹i ChÝnh s¸ch nhan ®Ò Ngoµi Xo¸ §ãi Gi¶m NghÌo: Khu«n khæ cho HÖ thèng An sinh X· héi Quèc gia Hîp nhÊt ë ViÖt Nam xuÊt b¶n n¨m 2005, ®Ò ra nh÷ng nguyªn t¾c chung cho c¸c ch¬ng tr×nh an sinh x· héi toµn diÖn ë ViÖt Nam (Justino 2005). Trong b¸o c¸o nµy chóng t«i xem xÐt riªng hoµn c¶nh cña ngêi cao tuæi ë ViÖt Nam vµ tr¶ lêi mét sè c©u hái then chèt vÒ t×nh h×nh ngêi cao tuæi nh ®îc thÊy trong §iÒu tra Møc sèng Hé gia ®×nh ViÖt Nam (VHLSS) 2004. B¸o c¸o nµy cã c¸ch tiÕp cËn thùc nghiÖm vµ m« t¶. PhÇn 1 tiÕp theo sÏ ph¸c th¶o vÒ ngêi cao tuæi ViÖt Nam trong cÊu tróc nh©n khÈu häc chung cña ViÖt Nam. PhÇn 2 xem xÐt ho¹t ®éng kinh tÕ cña ngêi cao tuæi cßn PhÇn 3 m« t¶ t×nh h×nh søc khoÎ cña hä. PhÇn 4 m« t¶ thu nhËp cña ngêi cao tuæi vµ sau ®ã tËp trung vµo an sinh x· héi vµ tiÒn göi gi÷a nh÷ng ngêi th©n, lµ nh÷ng nguån thu nhËp ®Æc biÖt quan träng. PhÇn 5 m« t¶ hå s¬ nghÌo vµ PhÇn 6 tæng hîp c¸c ph¸t hiÖn cña b¸o c¸o vµ ®a ra mét sè kÕt luËn. 1
1. D©n sè ngêi cao tuæi H×nh 1 thÓ hiÖn ph©n bè theo ®é tuæi cña d©n sè ViÖt Nam, sö dông sè liÖu cña §iÒu tra VHLSS theo c¸c nhãm tuæi n¨m n¨m mét. X¸c ®Þnh ngêi cao tuæi víi t c¸ch mét nhãm ®Æc thï chØ dùa vµo tuæi cña hä kh«ng ph¶i lµ ®¬n gi¶n nhng trong phÇn lín c¸c trêng hîp trong b¸o c¸o nµy th× chóng t«i coi nh÷ng ngêi tõ 60 tuæi trë lªn lµ ngêi cao tuæi.1 Nhãm ngêi cao tuæi nh vËy chiÕm kho¶ng 8% d©n sè hé gia ®×nh so víi 61% cña nhãm d©n trong tuæi lao ®éng ®Ønh cao, tõ 16 tíi 59 tuæi, vµ mét nhãm n÷a kho¶ng 31% lµ trÎ em díi 16 tuæi. ChØ cã 4% d©n sè lµ trªn 70 tuæi vµ sè ngêi trªn 80 tuæi chØ chiÕm h¬n 1%. Ngêi cao tuæi thêng lµ n÷ nhiÒu h¬n, v× phô n÷ cã tuæi thä cao h¬n, vµ tû lÖ ngêi cao tuæi lµ n÷ t¨ng lªn cïng víi ®é tuæi. §iÒu nµy cã nghÜa lµ phô n÷ chiÕm 58% trong sè nh÷ng ngêi trªn 60 tuæi, 60% nh÷ng ngêi trªn 70 tuæi vµ 66% nh÷ng ngêi trªn 80 tuæi. Ph©n bè theo ®é tuæi cña d©n sè cã sù kh¸c biÖt gi÷a c¸c vïng, nh B¶ng 1 thÓ hiÖn. Vïng §ång b»ng s«ng Hång vµ Nam Trung bé cã tû lÖ cao nhÊt vÒ ngêi trªn 60 tuæi trong khi tû lÖ nµy ë vïng nói T©y B¾c, §«ng B¾c vµ T©y Nguyªn lµ thÊp nhÊt, chØ 6%. Tuy nhiªn, sù kh¸c biÖt nµy gi÷a c¸c vïng ph¶n ¸nh c¶ nh÷ng yÕu tè kinh tÕ vµ yÕu tè x· héi quyÕt ®Þnh tíi tuæi thä, nhÊt lµ tû lÖ nghÌo vµ t×nh tr¹ng d©n téc thiÓu sè. Chóng t«i sÏ ®Ò cËp tíi vÊn ®Ò nghÌo trong PhÇn 4 nhng B¶ng 2 cho thÊy sù kh¸c biÖt vÒ cÊu tróc d©n sè theo t×nh tr¹ng d©n téc thiÓu sè, trong ®ã c¸c d©n téc thiÓu sè võa cã tû lÖ ngêi cao tuæi thÊp h¬n võa cã tû lÖ trÎ em cao h¬n. Còng cã nh÷ng kh¸c biÖt ®¸ng kÓ vÒ cÊu tróc d©n sè gi÷a vïng thµnh thÞ vµ n«ng th«n, trong ®ã d©n sè thµnh thÞ cã tû lÖ trÎ em Ýt h¬n vµ tû lÖ ngêi cao tuæi cao h¬n, nh B¶ng 3 cho thÊy. H×nh 1: D©n sè ViÖt Nam theo ®é tuæi vµ giíi tÝnh 96 tuöíi trúã lïn 60 tuöíi trúã lïn 8% Tuöíi 16 - 59 tuöíi 0 -15 tuöíi Nûä Nam Nguån: TÝnh to¸n cña c¸c t¸c gi¶ dùa vµo §iÒu tra VHLSS 2004 1 Mét sè Ýt phô n÷ ®îc hëng l¬ng hu b¾t ®Çu tuæi hu trÝ ë tuæi 55, tuæi hu thÊp h¬n nµy ®îc sö dông trong phÇn th¶o luËn vÒ viÖc lµm trong PhÇn 2. 2
D©n sè ngêi cao tuæi B¶ng 1: Sù kh¸c biÖt vÒ thµnh phÇn d©n sè gi÷a c¸c vïng §B MiÒn MiÒn nói B¾c Nam T©y §«ng §ång b»ng S«ng nói §«ng Trung Trung bé Nguyªn Nam bé s«ng Hång T©y B¾c B¾c bé Cöu long TrÎ em (0-15) 28% 31% 37% 35% 33% 41% 29% 28% Trong ®é tuæi lao ®éng (16-59) 63% 61% 57% 58% 59% 53% 63% 64% Ngêi cao tuæi (60 trë lªn) 9% 8% 6% 7% 9% 6% 8% 8% Nguån: TÝnh to¸n cña c¸c t¸c gi¶ dùa vµo §iÒu tra VHLSS 2004 B¶ng 2: Sù kh¸c biÖt vÒ thµnh phÇn d©n sè gi÷a ngêi Kinh vµ Hoa vµ ngêi d©n téc thiÓu sè D©n téc thiÓu sè Kinh và Hoa TrÎ em (0-15) 38% 30% Trong ®é tuæi lao ®éng (16-59) 56% 62% Ngêi cao tuæi (60 trë lªn) 6% 8% Nguån: TÝnh to¸n cña c¸c t¸c gi¶ dùa vµo §iÒu tra VHLSS 2004 B¶ng 3: Sù kh¸c biÖt vÒ thµnh phÇn d©n sè gi÷a n«ng th«n vµ thµnh thÞ N«ng th«n Thµnh thÞ TrÎ em (0-15) 33% 25% Trong ®é tuæi lao ®éng (16-59) 60% 66% Ngêi cao tuæi (60 trë lªn) 8% 9% Nguån: TÝnh to¸n cña c¸c t¸c gi¶ dùa vµo §iÒu tra VHLSS 2004 Ngêi cao tuæi ë víi ai? H×nh 2 thÓ hiÖn c¸c hé gia ®×nh ViÖt Nam theo cÊu tróc tuæi vµ xem cã ngêi cao tuæi (tõ 60 tuæi trë lªn), trong ®é tuæi lao ®éng (16-59 tuæi) vµ trÎ em (díi 16 tuæi) kh«ng. ChiÕm tû lÖ lín nhÊt lµ nh÷ng hé gia ®×nh cã ngêi trong ®é tuæi lao ®éng vµ trÎ em, 54% tæng sè hé gia ®×nh. GÇn 9% c¸c hé gia ®×nh chØ toµn nh÷ng ngêi trong ®é tuæi lao ®éng. Cßn l¹i lµ 37% c¸c hé gia ®×nh cã ngêi cao tuæi. Cã mét sè nhá c¸c hé gia ®×nh gåm ngêi cao tuæi vµ trÎ em, nhng ®¹i ®a sè ngêi cao tuæi lµ ë trong c¸c gia ®×nh cã ba thÕ hÖ chung sèng. Khi bá nh÷ng hé gia ®×nh kh«ng cã ngêi cao tuæi qua mét bªn, B¶ng 4 cho thÊy hai phÇn ba (62,6%) ngêi cao tuæi ë trong c¸c hé gia ®×nh cã ba thÕ hÖ chung sèng, vµ kho¶ng 28% ngêi cao tuæi kh¸c ë víi nh÷ng ngêi trong ®é tuæi lao ®éng, ®a sè trêng hîp lµ con ®· trëng thµnh cña hä. ChØ cã 8% ngêi cao tuæi lµ ë trong c¸c hé gia ®×nh toµn ngêi cao tuæi vµ chØ cã 1% ë víi trÎ em (ch¸u). NÕu chØ cã mét ngêi cao tuæi duy nhÊt trong gia ®×nh, th× hä thêng ë trong c¸c hé gia ®×nh ba thÕ hÖ cïng víi con trëng thµnh vµ ch¸u, chiÕm 72% phÇn tr¨m, chø hä rÊt hiÕm khi ë mét m×nh (díi 3%). Nhng c¸c cÆp vî chång ngêi cao tuæi cã nhiÒu kh¶ n¨ng ë trong c¸c hé gia ®×nh chØ toµn ngêi cao tuæi h¬n. Dï vËy, sè nµy còng chØ chiÕm cha ®Çy mét phÇn t¸m trong sè c¸c cÆp vî chång cao tuæi; trong khi 58% vÉn ë trong c¸c hé gia ®×nh ba thÕ hÖ. V× thÕ cho nªn viÖc ngêi cao tuæi ë cïng víi trÎ em vµ ngêi trëng thµnh lµ phæ biÕn ë ViÖt Nam. Thùc tÕ, khi tËp trung vµo trÎ em díi 16 tuæi, B¶ng 5 cho thÊy r»ng gÇn 29% sè trÎ em sèng víi ngêi cao tuæi. 3
Mèi liªn quan gi÷a Tuæi cao vµ NghÌo ë ViÖt Nam H×nh 2: Thµnh phÇn hé gia ®×nh ë ViÖt Nam Ngûúâi cao tuöíi Chó coá ngûúâi cao tuöíi, 0,8% vaâ ngûúâi trong àöå tuöíi lao àöång, 7,8% Ngûúâi cao tuöíi 37% höå vaâ ngûúâi trong gia àònh àöå tuöíi lao àöång coá ngûúâi Ngûúâi trong vaâ treã em, 28,4% cao tuöíi àöå tuöíi lao àöång vaâ treã em, 54,0% Ngûúâi cao tuöíi vaâ treã em, 0,2% Chó coá ngûúâi úã àöå tuöíi lao àöång, 8,8% Nguån: TÝnh to¸n cña c¸c t¸c gi¶ dùa vµo §iÒu tra VHLSS 2004 B¶ng 4: Thµnh phÇn hé gia ®×nh cã ngêi cao tuæi TÊt c¶ Mét ngêi cao tuæi Ngêi cao tuæi kh¸c ChØ toµn ngêi cao tuæi 8,0% 2,7% 11,5% Ngêi cao tuæi vµ ngêi trong ®é tuæi lao ®éng 28,2% 24,8% 29,2% Ngêi cao tuæi, ngêi trong ®é tuæi lao ®éng vµ trÎ em 62,6% 72,0% 57,5% Ngêi cao tuæi vµ trÎ em 1,2% 0,6% 1,8% Nguån: TÝnh to¸n cña c¸c t¸c gi¶ dùa vµo §iÒu tra VHLSS 2004 B¶ng 5 : TrÎ em sèng víi ngêi cao tuæi Ngêi cao tuæi, ngêi trong ®é tuæi lao ®éng vµ trÎ em 28,7% Ngêi cao tuæi vµ trÎ em 0,3% Ngêi trong ®é tuæi lao ®éng vµ trÎ em 71,2% Nguån: TÝnh to¸n cña c¸c t¸c gi¶ dùa vµo §iÒu tra VHLSS 2004 4
2. Ho¹t ®éng kinh tÕ Mét trong nh÷ng khã kh¨n ®Ó x¸c ®Þnh vµ ®Þnh nghÜa râ rµng vÒ d©n sè ngêi cao tuæi lµ kh¶ n¨ng lÉn lén gi÷a tuæi hu trÝ vµ ho¹t ®éng kinh tÕ thùc tÕ. Tuæi hu trÝ ®èi víi sè Ýt ngêi cao tuæi ®îc hëng hu trÝ lµ 55 víi n÷ vµ 60 víi nam, vµ t¹i thêi ®iÓm ®ã nh÷ng ngêi ®îc hëng hu trÝ nµy sÏ th«i viÖc ®Ó hëng l¬ng hu. Tuy nhiªn, c¶ nh÷ng ngêi nµy vµ nh÷ng ngêi cao tuæi kh¸c vÉn tiÕp tôc lµm viÖc. H×nh 3 vµ 4 thÓ hiÖn tû lÖ ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi víi nam tõ 60 tuæi trë lªn vµ n÷ tõ 55 tuæi trë lªn. H×nh 3: Ho¹t ®éng kinh tÕ cña nam giíi tõ 60 tuæi trë lªn laâm cöng ùn lûúng laâm nöng nghiïåp kinh doanh bêët cûá cöng viïåc naâo khaác Nguån: TÝnh to¸n cña c¸c t¸c gi¶ dùa vµo §iÒu tra VHLSS 2004 §êng ®Ëm mµu ®en trong H×nh 3 thÓ hiÖn tû lÖ ho¹t ®éng kinh tÕ chung cña nam giíi theo nhãm tuæi cña hä. Ba phÇn t nam giíi vÉn cßn ho¹t ®éng kinh tÕ ë nhãm tuæi 60-65 vµ tû lÖ nµy gi¶m khi tuæi t¨ng lªn. 58% nam cßn ho¹t ®éng kinh tÕ ë nhãm tuæi 70-75, vµ 25% ë nhãm tuæi 80-85. Lµm c«ng ¨n l¬ng chØ chiÕm mét tû lÖ rÊt nhá trong sè nam giíi cao tuæi, cô thÓ lµ 12% trong sè nam giíi ë nhãm tuæi 60-65, trong khi 54% lµm n«ng nghiÖp vµ 19% tù bu«n b¸n vµ kinh doanh. Ho¹t ®éng nghÒ n«ng dêng nh gi¶m nhanh sau khi nam giíi ®¹t 70 tuæi trong khi bu«n b¸n kinh doanh gi¶m tõ tõ theo ®é tuæi. H×nh 4 lÆp l¹i ph©n tÝch nµy víi phô n÷, nhng b¾t ®Çu tõ nhãm tuæi 55-59 ®Ó ph¶n ¸nh tuæi vÒ hu thÊp h¬n dµnh cho phô n÷. Tû lÖ ho¹t ®éng kinh tÕ nãi chung, thÓ hiÖn b»ng ®êng ®Ëm mµu ®en trong H×nh 4, lµ 76% cho nhãm tuæi 55-59 vµ sau ®ã gi¶m xuèng cßn 43% cho nhãm tuæi 70-74 vµ 17% cho nhãm tuæi 80-84. Còng gièng nh víi nam giíi, lµm c«ng ¨n l¬ng chØ chiÕm tû lÖ nhá vµ gi¶m nhanh cho tíi tuæi 60. NghÒ n«ng chiÕm 50% tû lÖ ho¹t ®éng cña nhãm tuæi 55-59, gi¶m xuèng cßn 35% cho nhãm tuæi 70-74 vµ 12% cho nhãm tuæi 80-84. Còng gièng nh víi nam giíi, ho¹t ®éng bu«n b¸n kinh doanh gi¶m tõ tõ h¬n cïng víi ®é tuæi. 5
Mèi liªn quan gi÷a Tuæi cao vµ NghÌo ë ViÖt Nam H×nh 4: Ho¹t ®éng kinh tÕ cña n÷ giíi tõ 55 tuæi trë lªn laâm cöng ùn lûúng laâm nöng nghiïåp kinh doanh bêët cûá cöng viïåc naâo khaác Nguån: TÝnh to¸n cña c¸c t¸c gi¶ dùa vµo §iÒu tra VHLSS 2004 Tuy nhiªn, ®¸nh gi¸ ho¹t ®éng kinh tÕ thuÇn tuý theo kiÓu bÊt cø viÖc lµm nµo kh¸c cã thÓ dÉn tíi nhÇm lÉn bëi v× ngêi cao tuæi cã thÓ tiÕp tôc lµm viÖc nhng gi¶m sè giê lµm khi tuæi cao h¬n thay v× th«i lµm h¼n. H×nh 5 vµ 6 thÓ hiÖn sè giê lµm viÖc trong tuÇn cña nam giíi vµ phô n÷ vµ c¶ sè giê lao ®éng viÖc nhµ song song víi ho¹t ®éng kinh tÕ (viÖc lµm). Sè giê lµm viÖc trung b×nh cña nam giíi gi¶m sau tuæi 60. Sè giê lµm viÖc trung b×nh lµ 36 giê cho nhãm tuæi 60-64, sau ®ã cßn 25 giê ë tuæi 70 vµ 19 giê ë tuæi 90. Sè giê lµm viÖc nhµ cña nam giíi, ®îc x¸c ®Þnh gåm c¶ viÖc b¶o dìng, còng gi¶m khi tuæi cao lªn nhng dêng nh gi¶m tõ sau tuæi 70 tõ kho¶ng 9 giê mét tuÇn. H×nh 5: Sè giê lao ®éng theo tuÇn cña nam giíi tõ 60 tuæi trë lªn Soá giôø laøm vieäc haøng tuaàn söë giúâ cho viïåc laâm söë giúâ laâm viïåc nhaâ Nguån: TÝnh to¸n cña c¸c t¸c gi¶ dùa vµo §iÒu tra VHLSS 2004 6
Ho¹t ®éng kinh tÕ Phô n÷ cao tuæi, vÉn theo ®Þnh nghÜa lµ nh÷ng ngêi tõ 55 tuæi trë lªn, còng gi¶m sè giê lµm viÖc khi cao tuæi h¬n. Sè giê lµm viÖc trung b×nh cña nhãm tuæi 55-59 lµ 41 giê mét tuÇn, gi¶m xuèng cßn 29 giê ë tuæi 70 vµ 23 giê ë tuæi 80 cao h¬n mét chót so víi nam giíi cïng nhãm tuæi. Phô n÷ lµm nhiÒu giê viÖc nhµ h¬n so víi nam giíi, trung b×nh kho¶ng 16, 17 giê mét tuÇn cho tíi ®é tuæi 70-74 sau ®ã gi¶m xuèng cßn 7 giê mét tuÇn víi nhãm tuæi 80-84. H×nh 6: Sè giê lao ®éng theo tuÇn cña phô n÷ tõ 55 tuæi trë lªn Soá giôø laøm vieäc haøng tuaàn söë giúâ cho viïåc laâm söë giúâ laâm viïåc nhaâ Nguån: TÝnh to¸n cña c¸c t¸c gi¶ dùa vµo §iÒu tra VHLSS 2004 Nhng nh÷ng con sè trung b×nh vÒ tû lÖ ho¹t ®éng kinh tÕ vµ sè giê lµm viÖc che giÊu nh÷ng sù kh¸c biÖt gi÷a nh÷ng ngêi cao tuæi phÇn nµo ®îc ph¶n ¸nh bëi søc khoÎ, vÒ viÖc ë chung víi hé gia ®×nh vµ c¸c yÕu tè kh¸c cña hä. H×nh 7 vµ 8 cho thÊy tû lÖ ho¹t ®éng kinh tÕ trung b×nh cã kh¸c biÖt tuú theo lo¹i hé gia ®×nh cã ngêi hu trÝ ®· ®îc th¶o luËn trong PhÇn 2, khi hä sèng víi con ®· trëng thµnh vµ c¸c ch¸u. H×nh 7 cho thÊy tû lÖ ho¹t ®éng kinh tÕ cña nam giíi cao tuæi lµ cao nhÊt trong nh÷ng hé gia ®×nh nµo kh«ng cã nh÷ng thµnh viªn trong ®é tuæi lao ®éng. §iÒu nµy râ rµng ph¶n ¸nh nhu cÇu thu nhËp ®éc lËp cho nh÷ng hé gia ®×nh nµy vµ cã lÏ phÇn nµo còng lµ v× nh÷ng ngêi cao tuæi giµ h¬n vµ/hoÆc yÕu h¬n thêng sèng víi c¸c con ®· trëng thµnh. Ngêi cao tuæi lµm viÖc chØ chiÕm 42% sè ngêi cao tuæi sèng trong c¸c hé gia ®×nh cã ba thÕ hÖ víi con vµ ch¸u, so víi 63% trong sè ngêi cao tuæi ë trong nh÷ng hé chØ toµn ngêi cao tuæi. Còng tån t¹i kh¶ n¨ng lµ do c¸ch thøc chän lùa mÉu theo møc thu nhËp vµ h×nh th¸i thu nhËp trong c¶ qu¸ tr×nh ®êi ngêi mµ nh÷ng ngêi cao tuæi tõng lµm viÖc chuyªn m«n hoÆc trong khu vùc nhµ níc b©y giê hëng l¬ng hu tiÕp tôc lùa chän c¸ch sèng trong nh÷ng hé gia ®×nh riªng biÖt ®· ®îc thµnh lËp tõ tríc cßn con hä ra ë riªng. CÇn nghiªn cøu thªm vÒ ®iÓm nµy nÕu nh muèn t×m hiÓu ®Çy ®ñ vÒ t¸c ®éng cña l¬ng hu vµ nhu nhËp trong c¶ ®êi ngêi ®èi víi viÖc ngêi cao tuæi ë chung víi hé gia ®×nh. 7
Mèi liªn quan gi÷a Tuæi cao vµ NghÌo ë ViÖt Nam H×nh 7: Thµnh phÇn hé gia ®×nh vµ ho¹t ®éng kinh tÕ cña nam giíi tõ 60 tuæi trë lªn Chó ngûúâi hûu trñ Ngûúâi hûu trñ vaâ ngûúâi Ngûúâi hûu trñ, ngûúâi Ngûúâi hûu trñ vaâ treã em úã àöå tuöíi lao àöång úã àöå tuöíi lao àöång vaâ treã em laâm cöng ùn lûúng laâm nöng nghiïåp laâm kinh doanh töíng lao àöång Nguån: TÝnh to¸n cña c¸c t¸c gi¶ dùa vµo §iÒu tra VHLSS 2004 H×nh 8: Thµnh phÇn hé gia ®×nh vµ ho¹t ®éng kinh tÕ cña phô n÷ tõ 55 tuæi trë lªn Chó ngûúâi hûu trñ Ngûúâi hûu trñ vaâ ngûúâi Ngûúâi hûu trñ, ngûúâi Ngûúâi hûu trñ vaâ treã em úã àöå tuöíi lao àöång úã àöå tuöíi lao àöång vaâ treã em laâm cöng ùn lûúng laâm nöng nghiïåp laâm kinh doanh töíng lao àöång Nguån: TÝnh to¸n cña c¸c t¸c gi¶ dùa vµo §iÒu tra VHLSS 2004 H×nh 8 thÓ hiÖn lo¹t kÕt qu¶ t¬ng tù víi phô n÷ cao tuæi vµ kh¼ng ®Þnh h×nh th¸i t¬ng tù, víi tû lÖ ho¹t ®éng kinh tÕ thÊp nhÊt trong c¸c hé gia ®×nh cã ba thÕ hÖ chung sèng vµ cao nhÊt ë nh÷ng hé gia ®×nh mµ ngêi lín toµn lµ ngêi cao tuæi. TÊt nhiªn, cha râ tû lÖ ho¹t ®éng kinh tÕ kh¸c nhau lµ do sù khuyÕn khÝch nghØ ng¬i v× thu nhËp cña nh÷ng ngêi kh¸c trong gia ®×nh ®îc chia sÎ ®Ó thay thÕ thu nhËp cña ngêi cao tuæi, hay thÓ hiÖn ®Æc ®iÓm ngêi cao tuæi kÐm kh¶ n¨ng lao ®éng. 8
Ho¹t ®éng kinh tÕ H×nh 9 kh¼ng ®Þnh bøc tranh chung cã ®îc tõ c¸c tãm lîc vÒ ho¹t ®éng kinh tÕ b»ng c¸ch thÓ hiÖn sè giê lµm viÖc cña c¶ nam giíi vµ phô n÷ cao tuæi theo lo¹i hé gia ®×nh vµ kh¼ng ®Þnh r»ng ho¹t ®éng kinh tÕ thÊp h¬n ë c¸c hé gia ®×nh ba thÕ hÖ ®i kÌm víi sè giê Ýt h¬n. Sè giê lµm viÖc nhµ còng thÓ hiÖn h×nh th¸i chung nh vËy, vµ ®iÒu nµy cã thÓ còng ph¶n ¸nh lîng viÖc nhµ trªn ®Çu ngêi Ýt h¬n nhê ë chung víi c¸c thµnh viªn kh¸c chø kh«ng h¼n lµ do gi¶m kh¶ n¨ng lµm viÖc nhµ. H×nh 9: KiÓu hé gia ®×nh vµ sè giê lao ®éng cña ngêi cao tuæi Söë giúâ lao àöång trong möåt tuêìn viïåc laâm kinh tïë laâm viïåc nhaâ viïåc laâm kinh tïë laâm viïåc nhaâ Nam giúái 60 tuöíi trúã lïn phuå nûä 55 tuöíi trúã lïn Chó ngûúâi hûu trñ Ngûúâi hûu trñ vaâ Ngûúâi hûu trñ vaâ Ngûúâi hûu trñ vaâ treã em ngûúâi àang úã àöå tuöíi ngûúâi àang úã àöå tuöíi lao àöång lao àöång Nguån: TÝnh to¸n cña c¸c t¸c gi¶ dùa vµo §iÒu tra VHLSS 2004 B¶ng 6 tãm t¾t ®ãng gãp cña ngêi cao tuæi vµo tæng sè giê lµm viÖc vµ viÖc nhµ cña c¶ hé gia ®×nh. Trong nh÷ng hé chØ toµn ngêi cao tuæi th× hä ®ãng gãp 100% vµo tæng sè giê cña c¶ hé thêng trung b×nh gåm hai ngêi. Khi sèng víi ngêi trong ®é tuæi lao ®éng, ngêi cao tuæi chiÕm kho¶ng 1,5 ngêi trong quy m« trung b×nh cña hé lµ 5 ngêi (hay 29% nh©n khÈu cña hé) vµ ®ãng gãp 20% sè giê lµm kinh tÕ vµ 42% sè giê lµm viÖc nhµ. Trong c¸c hé gia ®×nh ba thÕ hÖ, trung b×nh cã 1,4 ngêi cao tuæi trªn quy m« trung b×nh cña hé lµ 7 ngêi (20% nh©n khÈu) víi ngêi cao tuæi ®ãng gãp 10% tæng sè giê lµm kinh tÕ vµ 26% sè giê lµm viÖc nhµ. Nh÷ng con sè trung b×nh nµy lµ kÕt qu¶ cña mét lo¹t nh÷ng sù ®¸nh ®æi gi÷a chiÕn lîc s¶n xuÊt vµ thu nhËp cña hé gia ®×nh, trong ®ã ngêi cao tuæi cã thÓ ®ãng gãp trùc tiÕp vµo thu nhËp hoÆc ®ãng gãp gi¸n tiÕp b»ng c¸ch lµm nhiÒu viÖc nhµ h¬n ®Ó gi¶i phãng thêi gian cho nh÷ng thµnh viªn kh¸c lµm kinh tÕ. §©y lµ mét h×nh th¸i phøc t¹p cña cung lao ®éng trong hé gia ®×nh cÇn nghiªn cøu thªm vµ lËp m« h×nh. B¶ng 6: §ãng gãp cña ngêi cao tuæi vµo sè giê lµm viÖc cña c¶ hé gia ®×nh KiÓu hé gia ®×nh Sè ngêi Sè ngêi % ®ãng gãp % ®ãng gãp cña trung cao tuæi cña ngêi cao ngêi cao tuæi b×nh trung b×nh tuæi vµo sè giê vµo sè giê lµm trong hé trong hé lµm viÖc cña hé viÖc nhµ cña hé Toµn ngêi cao tuæi 1,9 1,9 100 100 Ngêi cao tuæi vµ ngêi trong ®é tuæi lao ®éng 5,0 1,5 20,4 41,9 Ngêi cao tuæi, ngêi trong ®é tuæi lao ®éng vµ trÎ em 7,0 1,4 10,0 26,1 Ngêi cao tuæi vµ trÎ em 3,0 1,8 93,2 79,3 TÊt c¶ c¸c hé cã ngêi cao tuæi* 6,1 1,4 15,0 35,4 Nguån: TÝnh to¸n cña c¸c t¸c gi¶ dùa vµo §iÒu tra VHLSS 2004 9
3. Søc khoÎ H×nh 10: Tû lÖ ngêi cao tuæi b¸o c¸o vÒ søc khoÎ kÐm Quy mö mêîu nhoã Tyã lïå % bõ öëm trong voâng 52 tuêìn qua àöëi vúái trïn 90 tuöíi Nguån: TÝnh to¸n cña c¸c t¸c gi¶ dùa vµo §iÒu tra VHLSS 2004 Nam giúái Phuå nûä Ngêi cao tuæi ViÖt Nam cã søc khoÎ ra sao vµ søc khoÎ cña hä thay ®æi nh thÕ nµo theo tuæi t¸c? H×nh 10 thÓ hiÖn mét thíc ®o th« s¬ vÒ søc khoÎ kÐm, ®ã lµ nh÷ng ngêi giµ ®îc ®iÒu tra cã ®au yÕu trong 52 tuÇn qua, vµ thÓ hiÖn tû lÖ nam giíi cao tuæi (®êng ®Ëm mµu l¸ c©y) vµ phô n÷ cao tuæi (®êng ®Ëm mµu n©u vµng) b¸o c¸o søc khoÎ kÐm theo ®é tuæi. Râ rµng tû lÖ nµy t¨ng lªn theo tuæi t¸c nhng khã cã thÓ diÔn gi¶i ®iÒu nµy tõ sè liÖu ®iÒu tra ®¬n gi¶n gi÷a c¸c nhãm d©n sè t¹i mét thêi ®iÓm bëi v× cã sù lùa chän theo thêi gian ë chç chØ nh÷ng ngêi khoÎ m¹nh nhÊt míi cßn sèng ®Ó mµ ®îc b¸o c¸o trong ®iÒu tra nµy. V× vËy, tû lÖ ®au yÕu thùc tÕ cã kh¶ n¨ng lµ cao h¬n so víi nh÷ng g× ®iÒu tra nµy cho thÊy bëi v× sè liÖu bÞ c¾t bít ë chç kh«ng cã c©u hái nµo ®îc nªu lªn vÒ nh÷ng ngêi ®· chÕt trong 52 tuÇn tríc vµ tû lÖ ®au yÕu cña hä. Trong phÇn tríc chóng ta ®· thÊy sù kh¸c biÖt vÒ møc ®é ho¹t ®éng kinh tÕ vµ giê lµm viÖc cña ngêi cao tuæi sèng trong c¸c lo¹i hé gia ®×nh kh¸c nhau, vµ mét lý do gi¶i thÝch ®iÒu nµy cã thÓ lµ nh÷ng ngêi cao tuæi cã søc khoÎ kÐm thêng cã xu híng ë chung víi nh÷ng ngêi kh¸c h¬n. H×nh 11 thÓ hiÖn tû lÖ ngêi cao tuæi (nam vµ n÷ tõ 60 tuæi trë lªn) cã t×nh tr¹ng søc khoÎ kÐm theo kiÓu hé gia ®×nh. Kh«ng cã sù kh¸c biÖt râ rµng vµ hiÓn nhiªn nµo, vµ nh÷ng sù kh¸c biÖt nÕu cã còng Ýt kh¶ n¨ng cã ý nghÜa thèng kª. H×nh 11: Tû lÖ ngêi cao tuæi cã søc khoÎ kÐm theo thµnh phÇn hé gia ®×nh Nguån: TÝnh to¸n cña c¸c t¸c gi¶ dùa vµo §iÒu tra VHLSS 2004 10
Søc khoÎ §iÒu tra VHLSS còng thu thËp sè liÖu vÒ sè ngµy n»m bÑp v× ®au yÕu vµ th¬ng tËt trong vßng mét n¨m trë l¹i, sè liÖu nµy lµ chØ sè râ rµng thÓ hiÖn møc ®é nghiªm träng cña t×nh tr¹ng ®au yÕu vµ th¬ng tËt. H×nh 12 cho thÊy tæng sè ngµy n»m bÑp t¨ng theo tuæi t¸c cña ngêi cao tuæi, trong ®ã tØ lÖ èm ®au dÉn ®Õn thêi gian n»m bÑp Ýt h¬n 2 tuÇn vµ thêi gian dµi trªn 6 th¸ng ®Òu t¨ng theo tuæi t¸c cña ngêi cao tuæi. Sè liÖu nµy vÒ sè ngµy ®au yÕu th¬ng tËt ph¶i n»m bÑp cho thÊy râ h¬n vÒ viÖc liÖu ®au yÕu vµ th¬ng tËt cã tËp trung nhiÒu h¬n ë mét sè lo¹i hé gia ®×nh. Tuy nhiªn, H×nh 13 cho thÊy kh«ng cã sù kh¸c biÖt râ rµng nµo gi÷a c¸c lo¹i hé gia ®×nh vÒ thêi gian n»m bÑp cña ngêi cao tuæi mÆc dï trung b×nh nh÷ng hé chØ toµn ngêi cao tuæi dêng nh cã sè ngµy n»m bÑp h¬i cao h¬n. H×nh 12: Sè ngµy n»m bÑp do ®au yÕu vµ th¬ng tËt theo ®é tuæi Nguån: TÝnh to¸n cña c¸c t¸c gi¶ dùa vµo §iÒu tra VHLSS 2004 H×nh 13: Sè ngµy n»m bÑp cña ngêi cao tuæi theo kiÓu hé gia ®×nh chó ngûúâi hûu trñ chó ngûúâi hûu trñ vaâ ngûúâi hûu trñ, ngûúâi àang úã àöå ngûúâi àang úã àöå tuöíi lao àöång tuöíi lao àöång vaâ treã em Nguån: TÝnh to¸n cña c¸c t¸c gi¶ dùa vµo §iÒu tra VHLSS 2004 2 tuêì hoùåc ñt hún n 2 tuêì àïën 1 thaáng n 1 thaáng àïën 6 thaáng trïn 6 thaáng 11
4. Thu nhËp Sè liÖu vÒ thu nhËp ®îc thu thËp chñ yÕu ë cÊp hé gia ®×nh trong ®iÒu tra VHLSS nªn kh«ng thÓ x¸c ®Þnh ®îc thu nhËp cña c¸ nh©n ngêi cao tuæi. Víi nh÷ng ngêi cã lµm c«ng ¨n l¬ng th× cã kª khai thu nhËp c¸ nh©n, nhng tÊt c¶ nh÷ng d¹ng thu nhËp kh¸c th× ®îc b¸o c¸o gép vµo thu nhËp chung cña hé gia ®×nh, kÓ c¶ l¬ng hu vµ tiÒn göi. V× vËy, chØ cã thÓ tr×nh bµy thu nhËp cña ngêi cao tuæi nh lµ phÇn thu nhËp trªn ®Çu ngêi cña ngêi cao tuæi trªn tæng thu nhËp cña hé gia ®×nh. §iÒu nµy cã thÓ khiÕn cho viÖc diÔn gi¶i khã kh¨n nÕu kh«ng cÈn thËn: tríc hÕt, thu nhËp cô thÓ cña ngêi cao tuæi nh l¬ng hu vµ mét sè kho¶n tiÒn göi ®îc chia sÎ chung cho mäi thµnh viªn trong gia ®×nh, cho dï tõng ngêi kh«ng nhËn tiÒn ®ã, ngîc l¹i nh÷ng nguån thu nhËp cña nh÷ng ngêi kh«ng ph¶i lµ cao tuæi ®îc ®a cho ngêi cao tuæi trªn c¬ së tÝnh theo ®Çu ngêi. H×nh 14 thÓ hiÖn møc thu nhËp ®Çu ngêi vµ nh÷ng nguån thu nhËp cña ngêi cao tuæi (tõ 60 tuæi trë lªn) vµ cña ngêi kh«ng cao tuæi vµ so s¸nh nh÷ng con sè nµy víi møc thu nhËp trung b×nh cña ViÖt Nam, sö dông ®Þnh nghÜa thu nhËp chÝnh thøc do Tæng côc Thèng kª x©y dùng. Thu nhËp trung b×nh cña ngêi cao tuæi lµ 6,4 triÖu ®ång, cao h¬n thu nhËp trung b×nh cña ngêi ViÖt Nam (6,1 triÖu ®ång) vµ thu nhËp trung b×nh cña ngêi kh«ng cao tuæi (6,0 triÖu ®ång). TÝnh thu nhËp trung b×nh ®Çu ngêi vÒ tiÒn c«ng, bu«n b¸n vµ kinh doanh th× thu nhËp cña ngêi cao tuæi thÊp h¬n 0,5 triÖu ®ång so víi møc trung b×nh cña c¶ ViÖt Nam. Nhng sù thiÕu hôt vÒ thu nhËp thÞ trêng nµy ®îc bï l¹i nhê nh÷ng kho¶n tiÒn göi, cao h¬n 0,4 triÖu ®ång so víi møc trung b×nh c¶ níc, vµ an sinh x· héi, cao h¬n 0,4 triÖu ®ång so víi møc trung b×nh c¶ níc. H×nh 14: Thu nhËp trung b×nh ®Çu ngêi cña ngêi cao tuæi n¨m 2004 thu nhêåp trung bònh thu nhêåp trung bònh thu nhêåp trung bònh àêìu ngûúâi 6,4 triïåu àêìu ngûúâi 6,0 triïåu àêìu ngûúâi 6,1 triïåu Triïåu àöìng/ nùm trïn 60 tuöíi dûúái 60 tuöíi toaân böå VN nöng nghiïåp kinh doanh tiïì cöng n tiïì gûãi n thu nhêåp khaác toaân böå an sinh xaä höåi cuãa hoå haâng Nguån: TÝnh to¸n cña c¸c t¸c gi¶ dùa vµo §iÒu tra VHLSS 2004 H×nh 14 cho thÊy thu nhËp thÞ trêng thÊp cña ngêi cao tuæi ®îc bï ®¾p bëi c¸c chuyÓn kho¶n, hoÆc lµ díi h×nh thøc tiÒn göi gi÷a c¸c hé gia ®×nh hoÆc lµ chuyÓn kho¶n an sinh x· héi chÝnh thøc. Tuy nhiªn, chuyÓn kho¶n thu nhËp gi÷a c¸c hé gia ®×nh chØ lµ mét c¸ch ®Ó cung cÊp nguån lùc cho ngêi cao tuæi. Mét c¸ch kh¸c lµ ë chung vµ gép chung thu nhËp. H×nh 15 thÓ hiÖn thu nhËp cña ngêi cao tuæi theo thµnh phÇn hé gia ®×nh, víi cïng c¸ch tiÕp cËn vµ ®Þnh nghÜa nh c¸c phÇn tríc. TÝnh trung b×nh th× ngêi cao tuæi sèng trong c¸c hé hai thÕ hÖ víi con trëng thµnh cã thu nhËp cao nhÊt ë møc 8,4 triÖu ®ång. §ã lµ nhê thu nhËp thÞ trêng cao tõ tiÒn l¬ng, s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ bu«n b¸n. Nh÷ng ngêi cao tuæi sèng trong hé toµn 12
Thu nhËp ngêi cao tuæi cã møc chuyÓn kho¶n cao nhÊt, gåm c¶ tiÒn göi tõ hä hµng vµ b¶o hiÓm x· héi, vµ hä cã møc thu nhËp trung b×nh hµng n¨m lµ 6,8 triÖu ®ång. Ngêi cao tuæi trong hé ba thÕ hÖ nghÌo h¬n víi møc 5,6 triÖu ®ång mét n¨m, v× hä võa cã thu nhËp thÞ trêng trªn ®Çu ngêi thÊp võa cã chuyÓn kho¶n trªn ®Çu ngêi thÊp. Tuy nhiªn, nh÷ng hé nµy ®«ng ngêi h¬n ®Ó gép chung thµnh mét tæng thu nhËp lín h¬n ®Ó chia sÎ cho c¸c thµnh viªn. Sè Ýt hé chØ bao gåm ngêi cao tuæi vµ trÎ em lµ nghÌo nhÊt, nhng quy m« nhá cña mÉu kh«ng cho phÐp kÕt luËn ch¾c ch¾n. ViÖc chia sÎ thu nhËp trong hé gia ®×nh, v× vËy, lµ mét yÕu tè quan träng trong thu nhËp cña ngêi cao tuæi, nhng hiÖu qu¶ kinh tÕ theo quy m« cã ®îc tõ viÖc ë chung, vèn lµ mét trong nh÷ng lîi Ých thùc sù cña viÖc gép chung trong hé gia ®×nh l¹i kh«ng ®îc ph¶n ¸nh bëi thíc ®o ®¬n gi¶n lµ thu nhËp trªn ®Çu ngêi. VËy nªn sö dông mét gi¶ ®Þnh kh¸c vÒ gép chung thu nhËp vµ dïng hÖ quy ®æi c©n b»ng ®Ó tÝnh tíi hiÖu qu¶ kinh tÕ nhê quy m«. BÊy giê sÏ thÊy mét lo¹t sù chªnh lÖch míi kh¸c vÒ thu nhËp t¬ng ®èi theo thµnh phÇn hé gia ®×nh. HÖ quy ®æi c©n b»ng ®îc sö dông kh¸ ®¬n gi¶n, lµ c¨n bËc hai cña sè ngêi cïng sèng trong hé, nh OECD vµ c¸c tæ chøc kh¸c ®· sö dông. C¸ch tiÕp cËn nµy kh«ng t×m c¸ch g¸n träng sè cho nhu cÇu kh¸c nhau cña trÎ em vµ ngêi lín. H×nh 15: Thu nhËp trªn ®Çu ngêi cña ngêi cao tuæi theo thµnh phÇn hé gia ®×nh thu nhêåp thu nhêåp thu nhêåp thu nhêåp trung bònh trïn trung bònh toaân trung bònh toaân trung bònh toaân àêìu ngûúâi 6,8 triïåu àêìu ngûúâi 8,4 triïåu àöìng àêìu ngûúâi 5,6 triïåu àöìng àêìu ngûúâi 4,4 triïåu àöìng Triïåu àöìng/ nùm chó coá ngûúâi ngûúâi cao tuöíi vaâ ngûúâi ngûúâi cao tuöíi,â ngûúâi chó coá ngûúâi cao tuöíi àang úã àöå tuöíi lao àöång àang úã àöå tuöíi lao àöång cao tuöíi vaâ treã em vaâ treã em nöng nghiïåp kinh doanh tiïì cöng n tiïì gûãi n thu nhêåp khaác toaân böå an sinh xaä höåi cuãa hoå haâng Nguån: TÝnh to¸n cña c¸c t¸c gi¶ dùa vµo §iÒu tra VHLSS 2004 13