Mối quan hệ giữa đạo đức và pháp luật trong việc điều chỉnh hành vi của con người

MèI QUAN HÖ GI÷A §¹O §øC Vµ PH¸P LUËT trong<br /> VIÖC §IÒU CHØNH HµNH VI CñA CON NG¦êI<br /> <br /> Vò TRäNG DUNG(*)<br /> <br /> <br /> I. LuËt ph¸p, ®¹o ®øc vµ hµnh vi cña con ng−êi kh¸c cã ¶nh h−ëng tíi mèi quan hÖ x·<br /> héi.<br /> Mçi x· héi, ®Ó cã thÓ vËn ®éng vµ<br /> ph¸t triÓn, ®Òu cã nh÷ng hÖ thèng Trªn mét hÖ chuÈn cho phÐp hoÆc<br /> chuÈn mùc, cã thÓ lµ cña mét vïng d©n kh«ng cho phÐp, ph¸p luËt x¸c ®Þnh giíi<br /> c−, mét nhãm ng−êi, mét dßng hä, cã thÓ h¹n tù do cña nh÷ng hµnh ®éng vµ<br /> lµ cña c¶ mét céng ®ång lín, mét d©n hµnh vi cña mét céng ®ång ng−êi trong<br /> téc, mét giai cÊp, mét thêi ®¹i. HÖ thèng x· héi. Ph¸p luËt cæ vò nh÷ng viÖc tèt,<br /> chuÈn mùc nµy chÝnh lµ nh÷ng gi¸ trÞ nh÷ng ng−êi tèt, nh−ng còng kh«ng<br /> x· héi gèc ®Ó ®iÒu chØnh hµnh vi cña con x©m ph¹m vµo tù do ®èi xö tèt víi ng−êi<br /> ng−êi trong quan hÖ víi nhau. §øng nµy vµ ®èi xö kh«ng tèt víi ng−êi kh¸c<br /> trªn ph−¬ng diÖn ý thøc x· héi, cã thÓ cña mçi ng−êi. Sù hiÓu biÕt vÒ ®éng c¬<br /> thÊy cã ba hÖ thèng chuÈn mùc phæ còng cã ý nghÜa lín ®èi víi c¸c hµnh vi<br /> qu¸t: hÖ thèng chuÈn mùc ph¸p luËt, hÖ vÒ mÆt ph¸p lý, tuy vËy ph¸p lý kh«ng<br /> thèng chuÈn mùc ®¹o ®øc vµ hÖ thèng cã quyÒn cho phÐp hay kh«ng cho phÐp<br /> chuÈn mùc thÈm mü. mçi ng−êi ph¶i tèt víi ng−êi nµy vµ<br /> kh«ng tèt víi ng−êi kh¸c. Ph¸p luËt<br /> HÖ thèng chuÈn mùc ph¸p luËt lµ quan t©m ®Õn c¸c mèi quan hÖ chñ quan<br /> mét hÖ thèng chuÈn mùc b¾t buéc mäi vµ kh¸ch quan, thèng nhÊt vµ kh¸c biÖt<br /> ng−êi ph¶i tu©n theo; chóng quy ®Þnh cña mäi hµnh vi, ®Õn quy m« kh¸ch<br /> c¸c hµnh ®éng, hµnh vi cña ng−êi nµy quan vµ tÝnh x¸c ®Þnh cña hµnh vi.(*)<br /> ®èi víi ng−êi kh¸c trong x· héi ph¶i lµm<br /> Trong t− t−ëng cña Hegel th× ®¹o<br /> nh− vËy, kh«ng ®−îc lµm nh− vËy, cho<br /> ®øc lµ ph¸p lý tèi thiÓu vµ ph¸p lý lµ<br /> phÐp lµm nh− vËy. C¸c chuÈn mùc ph¸p<br /> ®¹o ®øc tèi ®a. Vµ ®èi víi viÖc ®iÒu<br /> luËt lµ nh÷ng chuÈn mùc cøng b¾t buéc<br /> chØnh hµnh vi cña con ng−êi th× hai hÖ<br /> mäi ng−êi, mäi nhãm ng−êi trong x· héi<br /> chuÈn mùc nµy cã cïng mét b¶n chÊt,<br /> ph¶i tu©n theo. C¸c chuÈn mùc ph¸p<br /> chØ kh¸c nhau ë h×nh thøc thùc hiÖn.<br /> luËt cã liªn hÖ mËt thiÕt víi sù ®¸nh gi¸<br /> hµnh ®éng vµ hµnh vi cña con ng−êi<br /> trong x· héi, vµ chØ xem xÐt hµnh ®éng (*)<br /> PGS. TS., Gi¶ng viªn cao cÊp, Häc viÖn ChÝnh<br /> vµ hµnh vi cña ng−êi nµy ®èi víi ng−êi trÞ – Hµnh chÝnh khu vùc I.<br /> 12 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 8.2011<br /> <br /> Chóng ta cã thÓ hiÓu, ph¸p lý lµ ®¹o ®øc nh−ng xÐt vÒ mÆt ý nghÜa x· héi th× nã<br /> tÊt yÕu mäi ng−êi ph¶i tu©n theo, cßn l¹i lµ cã ®¹o ®øc. VÝ dô: ¨n c¾p lµ xÊu,<br /> ®¹o ®øc ®−îc tù do h¬n, bëi v× nã chØ g¾n ®ã lµ xÐt ®¹o ®øc vÒ mÆt tuyÖt ®èi,<br /> víi c¸c chuÈn mùc tèi thiÓu cña ph¸p lý. nh−ng ¨n c¾p cña kÎ thï ®Ó phôc vô tæ<br /> ë ph−¬ng diÖn hµnh vi cña con ng−êi, quèc th× vÒ ý nghÜa x· héi nã l¹i kh«ng<br /> con ng−êi ph¶i tu©n theo chuÈn mùc tèi ph¶i lµ hµnh vi ¨n c¾p; giÕt ng−êi lµ<br /> thiÓu tøc ph¸p lý, vµ cã thÓ cã nh÷ng së hµnh vi ph¹m ph¸p, nh−ng giÕt ng−êi<br /> thÝch c¸ nh©n trªn nÒn t¶ng mét ph¸p ¸c, giÕt qu©n thï lµ hµnh vi ®¹o ®øc.<br /> lý tèi thiÓu. Kh«ng lµm s¸ng tá môc ®Ých vµ ®éng c¬<br /> cña hµnh vi th× kh«ng thÓ ®¸nh gi¸<br /> Trong nh÷ng chuÈn mùc ®iÒu chØnh<br /> chÝnh x¸c hµnh vi Êy vÒ mÆt ®¹o ®øc.<br /> hµnh vi cña con ng−êi trong x· héi th×<br /> c¸c chuÈn mùc ®¹o ®øc gi÷ mét vai trß ý thøc ®¹o ®øc ®−îc thÓ hiÖn qua<br /> ®Æc biÖt quan träng. §¹o ®øc, ®¹o lý lµ c¸c hµnh vi ®¹o ®øc. C¸c hµnh vi ®¹o<br /> mét thµnh tè quan träng cña ý thøc x· ®øc võa lµ biÓu hiÖn cña nhËn thøc vµ<br /> héi, mét c¬ chÕ ®iÒu chØnh hµnh vi cña t×nh c¶m ®¹o ®øc c¸ nh©n, võa bÞ chi<br /> con ng−êi, lµ ph−¬ng thøc x¸c lËp mèi phèi bëi c¸c chuÈn mùc ®¹o ®øc cña<br /> quan hÖ gi÷a c¸ nh©n vµ x· héi, gi÷a lîi céng ®ång. Quan niÖm cña c¸ nh©n vÒ<br /> Ých cña ng−êi nµy vµ ng−êi kh¸c, cña c¸ nghÜa vô x· héi lµ tiÒn ®Ò cña hµnh vi<br /> nh©n víi céng ®ång..., chóng trë thµnh ®¹o ®øc c¸ nh©n. Nã quyÕt ®Þnh sù lùa<br /> mét chuÈn mùc quan träng cña nh©n chän c¸c d¹ng hµnh vi kh¸c nhau ®èi<br /> c¸ch, chóng cã quy t¾c, phÐp t¾c, víi quan hÖ x· héi nµy hay quan hÖ x·<br /> nguyªn t¾c. héi kh¸c.<br /> Khi nghiªn cøu mèi quan hÖ gi÷a Mçi ng−êi cã mét tÝnh c¸ch mang<br /> ®¹o ®øc vµ hµnh vi cña con ng−êi, ng−êi b¶n chÊt c¸ nh©n s©u s¾c. Mçi tÝnh c¸ch<br /> ta nghiªn cøu c¶ nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸ch ®Òu bao hµm tÝnh x¸c ®Þnh cña nh÷ng<br /> quan vµ chñ quan. NÕu luËt ph¸p xem nhu cÇu, lîi Ých, xu h−íng nhÊt ®Þnh<br /> nÆng tÝnh kh¸ch quan th× ®¹o ®øc rÊt th«ng qua c¸c ho¹t ®éng sèng vµ giao<br /> coi träng nh÷ng ®éng c¬ chñ quan. Cã tiÕp. TÝnh c¸ch lµ s¶n phÈm cña qu¸<br /> ng−êi cã hµnh vi t−ëng lµ tèt, t−ëng lµ tr×nh ®èi t−îng hãa vµ chñ thÓ hãa<br /> thiÖn nh−ng hä lµm víi mét ®éng c¬ trong thùc tiÔn ho¹t ®éng cña mçi con<br /> xÊu. Nh÷ng c¸i gäi lµ phÈm chÊt ®¹o ng−êi. C¸c hµnh vi ®¹o ®øc tÝch cùc hay<br /> ®øc ph¶i ®−îc ph©n tÝch c¶ vÒ mÆt ®éng tiªu cùc cña con ng−êi ®Òu g¾n víi m«i<br /> c¬ vµ hiÖu qu¶. ViÖc nghiªn cøu mèi tr−êng gia ®×nh, x· héi, chÕ ®é gi¸o dôc<br /> quan hÖ gi÷a ®¹o ®øc vµ hµnh vi, xÐt vµ phÈm chÊt cña nh©n c¸ch.<br /> ®o¸n hµnh vi cña con ng−êi vÒ mÆt ®¹o<br /> Gi¸ trÞ cña nh÷ng hµnh vi ®¹o ®øc<br /> ®øc, ph¶i ®i tõ b¶n chÊt thËt sù cña<br /> ®Òu ®−îc th«ng qua mét hÖ thèng ®¸nh<br /> nh÷ng ®éng c¬ t¹o thµnh hµnh vi.<br /> gi¸. HÖ thèng ®¸nh gi¸ nµy xÐt c¶ mÆt<br /> Trong c¸c quan hÖ ®¹o ®øc, yÕu tè kh¸ch quan vµ mÆt chñ quan cña hµnh<br /> kh¸ch quan cña hµnh vi kh«ng ph¶i lóc vi. §¸nh gi¸ mÆt kh¸ch quan cña hµnh<br /> nµo còng trïng hîp víi yÕu tè chñ quan vi t−¬ng ®èi thuËn lîi, bëi v× nã g¾n víi<br /> cña nã. Cã rÊt nhiÒu hµnh vi, xÐt vÒ mÆt c¸c lîi Ých chung cña x· héi mµ mäi<br /> ®¹o ®øc tuyÖt ®èi th× lµ v« ®¹o ®øc, ng−êi dÔ ®ång c¶m. Song, ®¸nh gi¸ gi¸<br /> Mèi quan hÖ gi÷a ®¹o ®øc vµ ph¸p luËt... 13<br /> <br /> trÞ ®¹o ®øc cña hµnh vi vÒ mÆt chñ quan Lo¹i chuÈn mùc ph¸p lý lµ lo¹i<br /> lµ rÊt khã kh¨n. V× thÕ viÖc ®¸nh gi¸ c¸c chuÈn mùc b¾t buéc ®èi víi tÊt c¶ mäi<br /> hµnh vi vÒ mÆt ®¹o ®øc cÇn cã sù thèng ng−êi sèng trong mét quèc gia, buéc hä<br /> nhÊt gi÷a mÆt kh¸ch quan vµ mÆt chñ ph¶i lµm, ph¶i tu©n theo. Ngoµi ra cßn<br /> quan. ThÕ nµo lµ mét hµnh vi thiÖn, thÕ hÖ chuÈn mùc cã tÝnh ®Ò nghÞ cã thÓ<br /> nµo lµ mét hµnh vi ¸c - ®Òu ph¶i ®−îc tu©n theo víi c¸c phong c¸ch kh¸c nhau,<br /> xem xÐt c¶ ý nghÜa kh¸ch quan vµ ®éng c¸c vïng miÒn kh¸c nhau, c¸c quan hÖ<br /> c¬ chñ quan cña nã. v¨n hãa kh¸c nhau, ®ã lµ c¸c chuÈn mùc<br /> vÒ hµnh vi cã thÓ lµm, ®−îc phÐp lµm<br /> Cã thÓ nãi c¸c chuÈn mùc luËt ph¸p<br /> còng n»m trong lÜnh vùc ®iÒu chØnh cña<br /> vµ c¸c chuÈn mùc ®¹o ®øc trong viÖc<br /> hÖ thèng chuÈn mùc luËt ph¸p. Cã<br /> ®iÒu chØnh hµnh vi cña con ng−êi cã<br /> nghÜa lµ trong hÖ thèng c¸c chuÈn mùc<br /> nh÷ng yÕu tè chung vµ riªng, cã nh÷ng<br /> t¸c ®éng tíi sù vËn ®éng x· héi vÒ<br /> t¸c dông gièng nhau vµ kh¸c nhau<br /> ph−¬ng diÖn ph¸p luËt, cã c¶ hÖ thèng<br /> trong ®êi sèng x· héi.<br /> chuÈn mùc tèi thiÓu vµ hÖ thèng chuÈn<br /> II. Mèi quan hÖ gi÷a ®¹o ®øc vµ ph¸p luËt víi viÖc mùc tèi ®a ®iÒu chØnh c¸c hµnh vi. §ã lµ<br /> ®iÒu chØnh hµnh vi c¸c hÖ thèng chuÈn mùc ng¨n cÊm, b¾t<br /> buéc vµ cho phÐp. VÝ dô: mäi ng−êi ph¶i<br /> Mçi x· héi vËn ®éng, ph¸t triÓn æn cã nghÜa vô ®èi víi tæ quèc, ph¶i b¶o vÖ<br /> ®Þnh ®−îc ®Òu nhê ®Õn mét hÖ thèng tæ quèc, ph¶i trung thµnh víi tæ quèc;<br /> phøc t¹p nh÷ng chuÈn mùc t−¬ng t¸c trèn tr¸nh nghÜa vô ®èi víi tæ quèc,<br /> nhau, võa k×m trãi, võa ®Þnh h−íng, ph¶n béi tæ quèc, lµm tay sai cho kÎ thï<br /> võa gi¶i phãng c¸c n¨ng lùc ho¹t ®éng, ®Òu sÏ bÞ trõng trÞ, ®ã lµ thuéc hÖ chuÈn<br /> c¸c hµnh vi cña c¸ nh©n theo mét mùc tèi thiÓu. Mét vÝ dô kh¸c lµ: HÖ<br /> ph−¬ng thøc s¶n xuÊt, mét h×nh th¸i chuÈn mùc tèi ®a cho phÐp c«ng d©n<br /> kinh tÕ - x· héi nhÊt ®Þnh. Trong sè c¸c trong n−íc ®−îc tè c¸o kÎ tham nhòng<br /> hÖ thèng chuÈn mùc x· héi phøc t¹p Êy nÕu biÕt, nh−ng nÕu kh«ng tè c¸o, luËt<br /> th× sù t−¬ng t¸c cña hai hÖ thèng chuÈn ph¸p còng kh«ng trõng trÞ víi ®iÒu kiÖn<br /> mùc ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc cã ý nghÜa rÊt ng−êi ®ã kh«ng liªn quan trùc tiÕp tíi<br /> quan träng ®Õn sù ph¸t triÓn c¸i ®óng hµnh vi tham nhòng – ®ã lµ thuéc hÖ<br /> vµ c¸i tèt cña ®êi sèng x· héi. chuÈn mùc tèi ®a.<br /> HÖ thèng chuÈn mùc luËt ph¸p ®Æc HÖ chuÈn mùc t¸c ®éng vµo c¸c<br /> tr−ng cho c«ng lý, xÐt ®o¸n vµ quyÕt hµnh vi ®¹o ®øc thuéc vÒ ph¹m trï nªn<br /> ®Þnh nh÷ng hµnh vi ®óng sai cña x· héi. lµm vµ kh«ng nªn lµm. Nã tuy rÊt gÇn<br /> Nã cã c¶ mét hÖ thèng thiÕt chÕ tßa ¸n, víi hÖ chuÈn mùc tèi ®a trong ph¸p<br /> c«ng an, nhµ tï ®Ó cæ vò c¸i ®óng, trõng luËt, nh−ng thùc tÕ l¹i hoµn toµn kh¸c.<br /> trÞ vµ ng¨n chÆn c¸i sai. Cßn hÖ chuÈn §©y lµ hÖ chuÈn mùc tèi ®a tù do, tù<br /> mùc ®¹o ®øc ®Æc tr−ng cho ®iÒu thiÖn, nguyÖn, kh«ng cã ®iÒu kho¶n cho phÐp<br /> cho l−¬ng t©m, cho vinh dù, cho tr¸ch ®−îc lµm hay kh«ng ®−îc lµm. Nã<br /> nhiÖm, cho ý nghÜa cña cuéc sèng. Nã cæ kh«ng cã sù c−ìng bøc cña nhµ n−íc, vµ<br /> vò c¸i tèt, c¸i t×nh, c¸i nghÜa vµ chèng l¹i kh«ng cã mét sù trõng ph¹t nµo cña<br /> c¸i gian, c¸i ¸c, c¸i gi¶, th«ng qua d− hiÕn ph¸p vµ ph¸p luËt. Tuy nhiªn, d−<br /> luËn x· héi vµ nh÷ng nh©n c¸ch ®¹o ®øc. luËn x· héi cã kiÓm tra hµnh vi nµy,<br /> 14 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 8.2011<br /> <br /> l−¬ng t©m còng kiÓm tra hµnh vi nµy, nµy lµm h¹i ng−êi kh¸c. Cßn b¶n chÊt<br /> phong tôc, tËp qu¸n ®¸nh gi¸ hµnh vi cña c¸c chuÈn mùc ®¹o ®øc lµ khuyÕn<br /> nµy. §ã còng lµ sù trõng ph¹t cña l−¬ng thiÖn, diÖt ¸c tõ trong t©m, ®Ó tù b¶n<br /> tri, ng−êi ta gäi lµ trõng ph¹t bªn trong th©n mçi ng−êi tèt h¬n vµ x· héi còng<br /> t¹o nªn sù xÊu hæ ®Ó g¹t bá c¸i xÊu, tèt h¬n. Yªu cÇu tèi ®a cña ®¹o ®øc lµ<br /> thóc ®Èy x· héi vËn ®éng tèt ®Ñp h¬n. yªu cÇu gi¸c ngé, gi¸c tha lµm cho m×nh<br /> §©y chÝnh lµ sù ®iÒu chØnh cña c¸c hoµn thiÖn vµ ng−êi kh¸c trong x· héi<br /> chuÈn mùc ®¹o ®øc tíi hµnh vi. còng hoµn thiÖn.<br /> HÖ chuÈn mùc ®¹o ®øc trong ®iÒu C¸c chuÈn mùc luËt ph¸p vµ chuÈn<br /> chØnh hµnh cã nhiÒu ®iÓm gÇn gièng víi mùc ®¹o ®øc t¸c ®éng ®Õn mäi hµnh vi<br /> hÖ chuÈn mùc ph¸p luËt, nh−ng cã mét cña con ng−êi trong ®êi sèng x· héi theo<br /> kh¸c biÖt c¬ b¶n - ®ã lµ tÝnh tù nguyÖn. ®Þnh h−íng r¨n ®e vµ khuyªn nhñ, t¹o<br /> Tù nguyÖn cña ®¹o ®øc kh¸c víi sù cho nªn sù ph¸t triÓn c©n b»ng vµ hµi hßa<br /> phÐp cña luËt ph¸p, trong nh÷ng t×nh gi÷a nh÷ng viÖc kh«ng ®−îc phÐp lµm<br /> huèng nhÊt ®Þnh th× chuÈn mùc ®¹o ®øc hay ®−îc phÐp lµm víi nh÷ng viÖc nªn<br /> ®iÒu chØnh hµnh vi cña con ng−êi qua lµm vµ mong muèn ®−îc lµm. Hai hÖ<br /> t¸c ®éng ®Õn sù tù gi¸c cña chñ thÓ. VÝ chuÈn mùc nµy cã sù t−¬ng t¸c biÖn<br /> dô: chuÈn mùc ®¹o ®øc ®ßi hái con ng−êi chøng, chuÈn mùc nµy hç trî cho chuÈn<br /> sèng c«ng b»ng, sèng cã tr¸ch nhiÖm ®èi mùc kia ®Ó con ng−êi trong x· héi tù<br /> víi m×nh vµ víi ng−êi kh¸c, chø ph¸p ®iÒu chØnh m×nh.<br /> luËt kh«ng b¾t buéc con ng−êi ph¶i thùc Tuy nhiªn, chóng ta cÇn nhËn thøc<br /> hiÖn tuyÖt ®èi nh− vËy. C«ng b»ng nh− râ c¸c chuÈn mùc ph¸p luËt lµ biÓu hiÖn<br /> vËy lµ nh÷ng hµnh vi ®−îc th«i thóc tõ cña ý chÝ nhµ n−íc, cßn chuÈn mùc ®¹o<br /> bªn trong do kh¸t väng c¸ nh©n, chø ®øc lµ biÓu hiÖn cña d− luËn x· héi vµ<br /> kh«ng ph¶i do ph¸p luËt quy ®Þnh. PhËt l−¬ng t©m con ng−êi. TÊt nhiªn, nÕu<br /> gi¸o vµ Thiªn Chóa gi¸o lµ nh÷ng hÖ nhµ n−íc Êy lµ biÓu hiÖn ý chÝ cña x·<br /> chuÈn mùc ®¹o ®øc nh− vËy. Nã t×m héi th× chuÈn mùc ph¸p luËt còng thÓ<br /> c¸ch ng¨n ngõa téi ¸c vµ cæ vò lßng hiÖn d− luËn x· héi. Còng nh− vËy, rÊt<br /> nh©n ¸i, t×nh yªu th−¬ng con ng−êi nhiÒu chuÈn mùc ®¹o ®øc ®iÒu chØnh c¸c<br /> trong mäi hoµn c¶nh vµ mäi tr−êng hîp hµnh vi cña con ng−êi trong ®êi sèng x·<br /> b»ng hÖ thèng ®¹o ®øc cña m×nh. héi thèng nhÊt víi c¸c chuÈn mùc cña<br /> Tuy cã nhiÒu ®iÓm t−¬ng ®ång, ph¸p luËt. §iÒu nµy kh«ng ph¶i v× ®¹o<br /> nh−ng vÒ b¶n chÊt, c¸c chuÈn mùc ®¹o ®øc vµ ph¸p luËt ®ång nhÊt víi nhau,<br /> ®øc vµ c¸c chuÈn mùc ph¸p luËt vÉn cã chuÈn mùc ®¹o ®øc vµ chuÈn mùc luËt<br /> nh÷ng kh¸c biÖt nhÊt ®Þnh. B¶n chÊt ph¸p lµ mét, mµ lµ v× cã sù t−¬ng t¸c<br /> cña c¸c chuÈn mùc ph¸p luËt lµ can gi÷a ý chÝ nhµ n−íc vµ ý chÝ x· héi, gi÷a<br /> thiÖp trùc tiÕp, ®Þnh h−íng duy nhÊt vµ c¸c h×nh th¸i ý thøc nµy víi h×nh th¸i ý<br /> thèng nhÊt nh÷ng ®iÒu, nh÷ng hµnh vi thøc kh¸c trong hÖ thèng ý thøc x· héi.<br /> ph¶i lµm, ®−îc phÐp lµm, kh«ng ®−îc VÝ dô: Téi ¸c vµ v« ®¹o ®øc cã mèi liªn hÖ<br /> phÐp lµm ®Ó ®¶m b¶o cho x· héi cã kû víi nhau, nh−ng kh¸c nhau vÒ chÊt; téi<br /> c−¬ng, trËt tù, thèng nhÊt. Yªu cÇu tèi ¸c sÏ bÞ nhµ n−íc, ph¸p luËt trõng ph¹t;<br /> thiÓu cña c¸c chuÈn mùc ph¸p luËt lµ cßn v« ®¹o ®øc sÏ bÞ x· héi, d− luËn x·<br /> ph¶i c«ng b»ng, kh«ng cho phÐp ng−êi héi lªn ¸n. Trèn tr¸nh nghÜa vô qu©n sù<br /> Mèi quan hÖ gi÷a ®¹o ®øc vµ ph¸p luËt... 15<br /> <br /> sÏ bÞ ph¸p luËt trõng trÞ; cßn trèn tr¸nh Sù thËt th× trong c¸c x· héi cã ¸p<br /> nghÜa vô häc tËp, nghÜa vô tù rÌn luyÖn bøc giai cÊp, c¶ c¸c chuÈn mùc luËt<br /> sÏ bÞ x· héi phª ph¸n. ph¸p vµ c¸c chuÈn mùc ®¹o ®øc ®Òu cã<br /> C¸c chuÈn mùc ph¸p luËt vµ c¸c tÝnh giai cÊp. Cho dï ®ã lµ x· héi −u<br /> chuÈn mùc ®¹o ®øc cã h×nh thøc vµ tiªn ph¸p trÞ hay −u tiªn ®øc trÞ th× b¶n<br /> c−êng ®é kh¸c nhau trong viÖc ®iÒu th©n c¸c chuÈn mùc ph¸p luËt hay c¸c<br /> chØnh c¸c hµnh vi cña con ng−êi trong chuÈn mùc ®¹o ®øc ®Òu phôc vô cho lîi<br /> x· héi, vµ b¶n th©n chóng còng t¸c ®éng Ých cña giai cÊp thèng trÞ trong qu¸<br /> trùc tiÕp ®Õn nhau tïy theo nh÷ng ®Þnh tr×nh ph¸t triÓn cña x· héi.<br /> h−íng cña x· héi vµ b¶n chÊt cña nÒn Cuéc ®Êu tranh gi¶i phãng d©n téc,<br /> v¨n hãa. Víi mét nÒn v¨n hãa quan t©m gi¶i phãng giai cÊp, gi¶i phãng x· héi,<br /> s©u s¾c ®Õn ®¹o ®øc, cã nh÷ng hÖ thèng gi¶i phãng con ng−êi suèt thÕ kû XX ®·<br /> chuÈn mùc ®¹o ®øc bÒn v÷ng, nÕu muèn lµm thay ®æi rÊt nhiÒu hÖ chuÈn mùc<br /> thay ®æi mét chuÈn mùc ®¹o ®øc nµo ®ã ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc ë nhiÒu d©n téc cã<br /> cho phï hîp víi b−íc tiÕn cña x· héi, chÕ ®é chÝnh trÞ kh¸c nhau, cã qu¸ tr×nh<br /> th«ng th−êng ph¶i nhê ®Õn c¸c chuÈn lÞch sö vµ truyÒn thèng kh¸c nhau. V×<br /> mùc ph¸p luËt ®Þnh h−íng l¹i hµnh vi. thÕ mµ sù t−¬ng t¸c cña nh÷ng hÖ<br /> Cã nh÷ng nÒn v¨n hãa cã nhiÒu tôc lÖ chuÈn mùc ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc trong<br /> l¹c hËu, muèn xãa bá nã cÇn ph¶i cã sù viÖc ®iÒu chØnh c¸c hµnh vi cña con<br /> t¸c ®éng m¹nh mÏ vµ liªn tôc cña c¸c ng−êi kh«ng thÓ duy nhÊt hãa theo mét<br /> chuÈn mùc ph¸p luËt. Ng−îc l¹i, trong m« h×nh cña bÊt cø mét quèc gia nµo, dï<br /> rÊt nhiÒu nÒn v¨n hãa, hÖ thèng luËt nã lµ c−êng quèc, nã ph¶i g¾n liÒn víi<br /> ph¸p cßn nghÌo nµn, nh÷ng chuÈn mùc nh÷ng truyÒn thèng lÞch sö, truyÒn<br /> ph¸p luËt kh«ng ®¸p øng ®−îc nhu cÇu thèng v¨n hãa, bëi v× tÊt c¶ c¸c h×nh<br /> ph¸t triÓn ®¹o ®øc míi cña x· héi th× d− th¸i cña ý thøc x· héi ®Òu cã tÝnh kÕ<br /> luËn x· héi sÏ ®ßi hái ph¶i hoµn chØnh thõa víi t− c¸ch lµ sù ph¸t triÓn ®éc lËp<br /> hÖ thèng luËt ph¸p cho phï hîp. t−¬ng ®èi cña ®êi sèng x· héi.<br /> Sù t−¬ng t¸c gi÷a c¸c chuÈn mùc Trong mçi nÒn v¨n hãa kh¸c nhau, ë<br /> ph¸p luËt vµ c¸c chuÈn mùc ®¹o ®øc nh÷ng giai ®o¹n ph¸t triÓn lÞch sö kh¸c<br /> trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña x· héi nhau, quan hÖ gi÷a c¸c chuÈn mùc ®¹o<br /> ®Òu g¾n víi nh÷ng yªu cÇu ph¸t triÓn ®øc vµ ph¸p luËt víi viÖc ®iÒu chØnh<br /> cña x· héi. Cã nh÷ng x· héi −u tiªn hµnh vi lµ kh¸c nhau. Cã thêi kú x· héi<br /> ph¸t triÓn c¸c chuÈn mùc ®¹o ®øc, mµ bÞ b¨ng ho¹i vÒ ®¹o ®øc, ng−êi ta l¹i<br /> c¸c chuÈn mùc ph¸p luËt kh«ng ®−îc t¨ng c−êng c¸c chuÈn mùc luËt ph¸p ®Ó<br /> ph¸t triÓn t−¬ng øng. Ng−îc l¹i, còng cã gi÷ g×n sù b×nh yªn cña x· héi. Ng−îc<br /> nh÷ng thêi kú, c¸c chuÈn mùc ph¸p luËt l¹i, cã nh÷ng thêi kú ph¸p trÞ qu¸ hµ<br /> l¹i ®−îc ph¸t triÓn −u tiªn. kh¾c, ng−êi ta l¹i ®Ò cao tÝnh nh©n ¸i,<br /> ë nhiÒu nÒn v¨n hãa ë ph−¬ng §«ng, lßng khoan dung cña ®¹o ®øc. Còng cã<br /> cã thêi kú giai cÊp thèng trÞ ®· −u tiªn nh÷ng thêi kú x· héi ph¸t triÓn ë nh÷ng<br /> ®iÒu hµnh ®Êt n−íc theo nh÷ng chuÈn b−íc giao thêi, c¸c chuÈn mùc ®¹o ®øc<br /> mùc ®¹o ®øc, ng−îc l¹i còng cã nh÷ng vµ c¸c chuÈn mùc ph¸p luËt ®Òu v« hiÖu<br /> thêi kú theo c¸c chuÈn mùc luËt ph¸p. qu¶ trong viÖc ®Þnh h−íng x· héi. §ã lµ<br /> nh÷ng thêi kú x· héi cã sù rèi lo¹n, sù<br /> 16 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 8.2011<br /> <br /> v« chuÈn mùc, sù lÖch chuÈn, nã b¸o tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa<br /> hiÖu nh÷ng ®æi thay to lín, c¨n b¶n ®ang lµ vÊn ®Ò hÕt søc cÇn thiÕt.<br /> trong ®êi sèng.<br /> Nh÷ng n¨m qua, nh− nhiÒu v¨n<br /> III. Mét sè vÊn ®Ò vÒ quan hÖ gi÷a luËt ph¸p vµ kiÖn cña §¶ng ®· chØ râ, nh÷ng hiÖn<br /> ®¹o ®øc trong x· héi ViÖt Nam hiÖn nay t−îng phai nh¹t vÒ lý t−ëng, sa sót vÒ<br /> lèi sèng, b¨ng ho¹i vÒ ®¹o ®øc x¶y ra<br /> Tõ khi b−íc vµo thêi kú ®æi míi, trong x· héi ta víi tÇn sè ngµy cµng gia<br /> chóng ta ph¸t triÓn ®Êt n−íc theo c¬ chÕ t¨ng. Mét phÇn nguyªn nh©n lµ do c¬<br /> thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa chÕ ®¹o ®øc vµ luËt ph¸p míi ch−a t¸c<br /> kÐo theo viÖc ph¶i cã c¸c c¬ chÕ ®¹o ®øc ®éng ®−îc vµo chiÒu s©u cña nÒn kinh tÕ<br /> vµ ph¸p luËt t−¬ng øng. Tr−íc hÕt, ph¶i thÞ tr−êng, yÕu tè ®Þnh h−íng x· héi cña<br /> duy tr× ®−îc c¸c lùc c¹nh tranh vµ ®¶m nã kh«ng ®ñ m¹nh ®Ó ®Èy lïi c¸c tiªu<br /> b¶o lîi nhuËn cho c¸c chñ thÓ c¹nh cùc ®¹o ®øc vµ cæ vò m¹nh mÏ cho<br /> tranh. Ph¶i lµm thÕ nµo ®Ó hµi hßa lîi nh÷ng nh©n tè ®¹o ®øc tèt ®Ñp n¶y sinh<br /> Ých gi÷a ng−êi nµy vµ ng−êi kh¸c, gi÷a trong con ng−êi.<br /> tËp thÓ vµ c¸ nh©n, vµ ®iÒu chØnh c¸c Tr−íc thùc tr¹ng ®ã, §¶ng vµ Nhµ<br /> hµnh vi khao kh¸t lîi nhuËn tèi ®a, cæ vò n−íc ta ®· quan t©m s©u s¾c ®Õn viÖc<br /> sù lµm giµu chÝnh ®¸ng; cho phÐp tÝnh ®iÒu chØnh vµ thóc ®Èy c¸c chuÈn mùc<br /> n¨ng ®éng s¸ng t¹o, cæ vò nh÷ng tiÒm ®¹o ®øc b»ng viÖc hoµn thiÖn hÖ thèng<br /> n¨ng lao ®éng. Bªn c¹nh ®ã, ph¶i x¸c lËp chuÈn mùc luËt ph¸p. Hµng tr¨m v¨n<br /> ®−îc mét hÖ chuÈn mùc ®¹o ®øc vµ luËt b¶n ph¸p luËt míi ®· ®−îc Quèc héi<br /> ph¸p nh©n ®¹o vµ kh¾c phôc t×nh tr¹ng th«ng qua vµ cã hiÖu lùc. Tuy nhiªn,<br /> ph¸t triÓn mét chiÒu. §ång thêi, ph¶i viÖc phæ biÕn luËt ph¸p tíi mäi tÇng líp<br /> kÝch thÝch c¸c phÈm chÊt −u tó cña c¸ x· héi cßn chËm vµ hiÖu lùc cña nã ch−a<br /> nh©n, h−íng c¸ nh©n tíi tr¸ch nhiÖm cã t¸c dông réng r·i trong toµn x· héi.<br /> ®¹o ®øc tr−íc céng ®ång trong mäi hµnh Nh÷ng bé luËt quan träng nh− TiÕt<br /> vi cña m×nh, thóc ®Èy tÝnh n¨ng ®éng tù kiÖm vµ phßng chèng tham nhòng, B¶o<br /> gi¸c cña c¸c c¸ nh©n. Ph¶i ph¸t triÓn vÖ m«i tr−êng, VÖ sinh vµ an toµn thùc<br /> nh÷ng gi¸ trÞ ®¹o ®øc tèt ®Ñp truyÒn phÈm, Giao th«ng vËn t¶i... hÇu nh−<br /> thèng, tiÕp thu c¸c tinh hoa ®¹o ®øc tèt ch−a phæ cËp s©u réng trong x· héi, mÆc<br /> ®Ñp cña thÕ giíi; g¾n lîi Ých cña c¸ nh©n dï nã tèi cÇn thiÕt cho ®êi sèng hµng<br /> víi céng ®ång. C¬ chÕ ®¹o ®øc vµ ph¸p ngµy cña c«ng d©n.<br /> luËt trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh<br /> h−íng x· héi chñ nghÜa kh«ng gièng víi Muèn thay ®æi thùc tr¹ng nµy, tr−íc<br /> c¬ chÕ ®¹o ®øc vµ ph¸p luËt cña thÞ hÕt cÇn gi¸o dôc viÖc nhËn diÖn c¸c<br /> tr−êng t− b¶n chñ nghÜa h−íng tíi lîi quan hÖ ®¹o ®øc tÝch cùc vµ tiªu cùc<br /> nhuËn c¸ nh©n tèi ®a vµ b»ng mäi thñ ®ang vËn ®éng trong ®êi sèng x· héi,<br /> ®o¹n. ph©n tÝch quy luËt biÓu hiÖn cña chóng,<br /> x¸c lËp nh÷ng chuÈn mùc c¬ b¶n ®iÒu<br /> Tuy nhiªn, trong bèi c¶nh toµn cÇu chØnh hµnh vi ®¹o ®øc cña con ng−êi<br /> hãa vµ héi nhËp hiÖn nay, viÖc x¸c lËp trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng<br /> c¬ chÕ ®¹o ®øc vµ ph¸p luËt míi phï ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa. CÇn thiÕt<br /> hîp víi sù vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ thÞ ph¶i hiÓu râ c¬ chÕ thÞ tr−êng hiÖn ®¹i ë<br /> Mèi quan hÖ gi÷a ®¹o ®øc vµ ph¸p luËt... 17<br /> <br /> n−íc ta vµ nh÷ng chuÈn mùc ®¹o ®øc c«ng b»ng ph¶n ¸nh ý chÝ vµ nguyÖn<br /> ph¶n ¸nh vµ ®iÒu chØnh hµnh vi con väng cña nh©n d©n, xãa bá ¸p bøc, bãc<br /> ng−êi trong c¬ chÕ Êy. lét, t«n träng con ng−êi. X©y dùng Nhµ<br /> n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa<br /> Cïng víi viÖc gi¸o dôc c¸c chuÈn<br /> m¹nh mÏ cã ý nghÜa rÊt to lín trong viÖc<br /> mùc ®¹o ®øc míi, nhÊt thiÕt ph¶i x©y<br /> ®−a nh©n d©n lªn lµm chñ ®Êt n−íc;<br /> dùng Nhµ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ<br /> chèng l¹i nh÷ng biÓu hiÖn phi ®¹o ®øc,<br /> nghÜa. ë ®©y cã hai kh¸i niÖm ph¶i lµm<br /> v« tæ chøc, quan liªu, hèng h¸ch, l¹m<br /> râ lµ Nhµ n−íc ph¸p quyÒn vµ Nhµ n−íc<br /> quyÒn, léng quyÒn, lµm cho x· héi ph¸t<br /> ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa.<br /> triÓn tèt ®Ñp.<br /> Nhµ n−íc ph¸p quyÒn ph¶i lµ Nhµ<br /> n−íc lËp hiÕn, ®iÒu hµnh ®Êt n−íc theo Tuy nhiªn, gi¶i ph¸p then chèt ph¶i<br /> hiÕn ph¸p vµ luËt ph¸p. HiÕn ph¸p vµ ®i tõ xuÊt ph¸t ®iÓm lµ chØnh ®èn §¶ng.<br /> luËt ph¸p lµ ng−êi ph¸n xö cao nhÊt. ChØnh ®èn §¶ng theo Chñ tÞch Hå ChÝ<br /> Nhµ n−íc ph¸p quyÒn lµ Nhµ n−íc ph©n Minh lµ mét cuéc chiÕn ®Êu khæng lå ®Ó<br /> ®Þnh râ rµng ba chøc n¨ng lËp ph¸p, chèng l¹i c¸i h− háng, x©y dùng nh÷ng<br /> hµnh ph¸p vµ t− ph¸p thuéc vÒ ba c¬ g× míi mÎ, ®Ñp ®Ï. Trong x· héi ta,<br /> quan quyÒn lùc kh¸c nhau. Nhµ n−íc §¶ng lµ ng−êi l·nh ®¹o, ng−êi tæ chøc<br /> ph¸p quyÒn lµ Nhµ n−íc mµ mäi ng−êi vµ lµ ng−êi ®Çy tí trung thµnh cña<br /> trong x· héi lµ c«ng d©n, b×nh ®¼ng nh©n d©n. ChØnh ®èn §¶ng lµ chØnh ®èn<br /> tr−íc ph¸p luËt. Nhµ n−íc ph¸p quyÒn c¬ quan l·nh ®¹o, chØnh ®èn ng−êi tæ<br /> lµ Nhµ n−íc g¾n víi c¸c quan hÖ ph¸p chøc, chØnh ®èn ng−êi thùc thi, ng−êi<br /> luËt quèc tÕ. c«ng béc cña x· héi. §ã lµ cuéc chØnh<br /> ®èn vÜ ®¹i, c¨n b¶n vµ toµn diÖn c¸c<br /> Chóng ta x©y dùng Nhµ n−íc ph¸p quan hÖ ®¹o ®øc vµ luËt ph¸p. NÕu<br /> quyÒn x· héi chñ nghÜa th× tr−íc hÕt ®ã ng−êi l·nh ®¹o, ng−êi tæ chøc, ng−êi<br /> ph¶i lµ Nhµ n−íc ph¸p quyÒn. TÝnh chÊt c«ng béc cña x· héi nªu g−¬ng sèng, lao<br /> x· héi chñ nghÜa cña Nhµ n−íc ta tr−íc ®éng, sinh ho¹t, lµm viÖc theo ®¹o ®øc<br /> hÕt lµ tÝnh nh©n v¨n. Nh©n d©n tham míi vµ ph¸p luËt x· héi chñ nghÜa th×<br /> gia l·nh ®¹o Nhµ n−íc, nh©n d©n trùc t¸c dông x· héi cña nã to lín vµ toµn<br /> tiÕp hay gi¸n tiÕp trao quyÒn lùc cho côc. §Çu n·o chuyÓn ®éng, tæ chøc<br /> Nhµ n−íc, Nhµ n−íc ph¶i phôc vô nh©n chuyÓn ®éng, c«ng béc chuyÓn ®éng, x·<br /> d©n vµ chÞu sù gi¸m s¸t cña nh©n d©n. héi sÏ vËn ®éng theo.<br /> Tuy nhiªn, nhiÒu ng−êi ®−îc d©n trao<br /> quyÒn kh«ng hiÓu râ ®iÒu nµy ®· léng<br /> quyÒn vi ph¹m nghiªm träng b¶n chÊt<br /> Tµi liÖu tham kh¶o<br /> tÝnh nh©n d©n cña Nhµ n−íc ph¸p<br /> quyÒn x· héi chñ nghÜa. Nhµ n−íc ph¸p 1. Hå ChÝ Minh toµn tËp, tËp 4. H.:<br /> quyÒn x· héi chñ nghÜa cña chóng ta ChÝnh trÞ quèc gia, 2000.<br /> ®iÒu hµnh x· héi b»ng hiÕn ph¸p vµ<br /> ph¸p luËt chø kh«ng ph¶i lµ mÖnh lÖnh 2. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam. C−¬ng<br /> chñ quan cña c¸ nh©n. LuËt ph¸p lµ quy lÜnh x©y dùng ®Êt n−íc trong thêi kú<br /> t¾c øng xö chung cña x· héi. LuËt ph¸p qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi. H.: Sù<br /> x· héi chñ nghÜa lµ luËt ph¸p tiÕn bé, thËt, 1991.<br />