Môi trường và con người - Chương 6

Chia sẻ: Nguyễn Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:18

Thêm vào BST

Báo xấu

209
lượt xem 66
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Ô nhiễm môi trường Ô nhiễm môi trường là hậu quả của những tác động làm thay đổi các thành phần môi trường, thay đổi các thành phần lý hoá học, nguồn năng lượng, đa dạng sinh vật, làm mất cân bằng sinh thái, gây ảnh hưởng xấu đến môi trường và tự nhiên. Những thay đổi làm mất cân bằng trạng thái môi trường, ảnh hưởng trực tiếp đến con người thông qua thức ăn, nước uống và không khí hoặc ảnh hưởng gián tiếp tới con người thông qua thay đổi các điều kiện lý hoá học và suy...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Môi trường và con người - Chương 6

Ch−¬ng 6: ¤ nhiÔm m«i tr−êng ¤ nhiÔm m«i tr−êng lµ hËu qu¶ cña nh÷ng t¸c ®éng lµm thay ®æi c¸c thµnh phÇn m«i tr−êng, thay ®æi c¸c thµnh phÇn lý ho¸ häc, nguån n¨ng l−îng, ®a d¹ng sinh vËt, lµm mÊt c©n b»ng sinh th¸i, g©y ¶nh h−ëng xÊu ®Õn m«i tr−êng vµ tù nhiªn. Nh÷ng thay ®æi lµm mÊt c©n b»ng tr¹ng th¸i m«i tr−êng, ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn con ng−êi th«ng qua thøc ¨n, n−íc uèng vµ kh«ng khÝ hoÆc ¶nh h−ëng gi¸n tiÕp tíi con ng−êi th«ng qua thay ®æi c¸c ®iÒu kiÖn lý ho¸ häc vµ suy tho¸i m«i tr−êng. ¤ nhiÔm m«i tr−êng còng cã nghÜa lµ sù xuÊt hiÖn c¸c nh©n tè l¹ (sè l−îng vµ thµnh phÇn) trong m«i tr−êng, g©y h¹i cho sinh vËt. Muèn kiÓm so¸t « nhiÔm, tr−íc hÕt ph¶i biÕt giíi h¹n sinh th¸i ®èi víi tõng yÕu tè sinh th¸i m«i tr−êng vµ xö lý « nhiÔm m«i tr−êng ®Ó ®−a c¸c yÕu tè sinh th¸i trë l¹i bªn trong giíi h¹n chèng chÞu cña sinh vËt 6.1. Kh¸i niÖm 6.1.1. ¤ nhiÔm ¤ nhiÔm m«i tr−êng lµ sù lµm thay ®æi tÝnh chÊt cña m«i tr−êng, vi ph¹m tiªu chuÈn m«i tr−êng, thay ®æi trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp c¸c thµnh phÇn lý ho¸, sinh häc cña bÊt kú thµnh phÇn nµo cña m«i tr−êng hay toµn bé m«i tr−êng v−ît qua møc cho phÐp ®· ư ®−îc x¸c ®Þnh. ChÊt g©y « nhiÔm lµ nh÷ng nh©n tè lµm cho m«i tr−êng trë thµnh ®éc h¹i, g©y tæn h¹i hoÆc cã tiÒm n¨ng g©y tæn h¹i ®Õn søc khoÎ, sù an toµn hay sù ph¸t triÓn cña con ng−êi vµ sinh vËt trong m«i tr−êng ®ã. ChÊt g©y « nhiÔm ë nhiÒu d¹ng kh¸c nhau, cã thÓ ë d¹ng chÊt r¾n (r¸c th¶i x©y dùng), chÊt láng (chÊt th¶i cña nhµ m¸y dÖt, nhuém), khÝ (khãi xe, ®èt nhiªn liÖu), c¸c kim lo¹i nÆng tõ viÖc bãn ph©n, n−íc th¶i n¬i khai th¸c vµ chÕ biÕn quÆng,... vµ chÊt g©y « nhiÔm còng cã thÓ ë c¸c d¹ng kh¸c nhau trong nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸c nhau Suy tho¸i m«i tr−êng lµ m«i tr−êng bÞ thay ®æi vÒ sè l−îng vµ thµnh phÇn, g©y ¶nh h−ëng xÊu cho con ng−êi vµ c¸c sinh vËt sèng 6.1.2. Sù cè m«i tr−êng Sù cè m«i tr−êng lµ c¸c tai biÕn hoÆc rñi ro x¶y ra trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña con ng−êi, hoÆc nh÷ng biÕn ®æi bÊt th−êng cña thiªn nhiªn, g©y suy tho¸i m«i tr−êng nghiªm träng. Sù cè m«i tr−êng cã thÓ x¶y ra do b·o lôt, h¹n h¸n, sôt lón, ®éng ®Êt, nói löa, m−a ®¸, sãng thÇn,... Ch¸y rõng , sù cè kü thuËt trong s¶n xuÊt, kinh doanh, khoa häc kü thuËt, an ninh quèc phßng,... Sù cè trong c¸c ho¹t ®éng th¨m dß, khai th¸c vµ t×m kiÕm kho¸ng s¶n. Sù cè trong lß ph¶n øng h¹t nh©n, nhµ m¸y ®iÖn nguyªn tö, t¸i chÕ nhiªn liÖu h¹t nh©n, kho chøa phãng x¹,... 6.1.3. Kh¶ n¨ng chÞu ®ùng cña m«i tr−êng Kh¶ n¨ng chÞu ®ùng cña m«i tr−êng hay søc chøa cña m«i tr−êng lµ kh¶ n¨ng c¸cloµi tiÕp nhËn ®−îc chÊt dinh d−ìng vµ tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng trong m«i tr−êng cã giíi h¹n, trong kho¶ng kh«ng gian nhÊt ®Þnh ®Ó duy tr× mét møc sèng nhÊt ®Þnh. Søc chøa m«i tr−êng gåm søc chøa sinh häc vµ søc chøa v¨n ho¸. Søc chøa sinh häc lµ kh¶ nn¨ng mµ hµnh tinh cã thÓ chøa sè ng−êi nÕu c¸c nguån tµi nguyªn ®Òu dµnh cho cuéc sèng cña con ng−êi. Søc chøa v¨n ho¸ lµ sè ng−êi mµ hµnh tinh cã thÓ chøa ®ùng theo c¸c tiªu chuÈn cña cuéc sèng. Søc chøa v¨n ho¸ sÏ thay ®æi ë cac vïng kh¸c nhau. http://www.ebook.edu.vn 83
Kh¶ n¨ng chÞu ®ùng cña m«i tr−êng phô thuéc rÊt lín vµo c¸c ho¹t ®éng cña con ng−êi. Khi x¶y ra sù kh«ng c©n ®èi gi÷a kh¶ n¨ng chÞu ®ùng cña m«i tr−êng víi c¸c nhu cÇu x· héi th× con ng−êi cã thÓ dïng khoa häc vµ c«ng nghÖ ®Ó lËp l¹i sù c©n b»ng. 6.1.4. Nguån g©y « nhiÔm m«i tr−êng Nguån g©y « nhiÔm lµ nguån th¶i ra c¸c chÊt g©y « nhiÔm. Cã nhiÒu nguån g©y « nhiÔm m«i tr−êng kh¸c nhau vµ nhiÒu c¸ch chia c¸c nguån g©y « nhiÔm, - Theo tÝnh chÊt ho¹t ®éng th× gåm 4 nhãm: nguån g©y « nhiÔm tõ qu¸ tr×nh ho¹t ®éng s¶n xuÊt (n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp, thñ c«ng, du lÞch,..), qu¸ tr×nh giao th«ng vËn t¶i, qu¸ tr×nh sinh ho¹t vµ c¸c ho¹t ®éng tù nhiªn - Theo ph©n bè kh«ng gian, cã 3 nhãm: ®iÓm « nhiÔm (khãi nhµ m¸y), th−êng cã tÝnh cè ®Þnh; ®−êng « nhiÔm (xe ch¹y trªn ®−êng), th−êng di ®éng; vïng « nhiÔm, th−êng lan to¶ réng (vïng thµnh thÞ, khu c«ng nghiÖp « nhiÔm th−êng la to¶ ra c¶ c¸c vïng n«ng th«n). - Theo nguån ph¸t sinh: cã nguån « nhiÔm s¬ cÊp vµ nguån « nhiÔm thø cÊp. Nguån « nhiÔm s¬ cÊp lµ chÊt « nhiÔm ®−îc th¶i trùc tiÕp vµo m«i tr−êng. Nguån « nhiÔm thø cÊp lµ chÊt « nhiÔm ®−îc t¹o thµnh tõ nguån s¬ cÊp vµ ®· biÕn ®æi qua kh©u trung gian råi míi tíi m«i tr−êng g©y « nhiÔm. H×nh 18: Sù lan truyÒn c¸c chÊt « nhiÔm vµo chuçi thøc ¨n qua nguån n−íc bÞ « nhiÔm Møc ®é t¸c ®éng cña c¸c nguån g©y « nhiÔm trªn cßn tuú thuéc vµo 3 nhãm yÕu tè lµ quy m« d©n sè, møc tiªu thô tÝnh theo ®Çu ng−êi vµ t¸c ®éng cña m«i tr−êng. Trong ®ã yÕu tè quy m« d©n sè lµ quan träng nhÊt, nã ¶nh h−ëng ®Õn c¸c yÕu tè kh¸c 6.2. ¤ nhiÔm m«i tr−êng n−íc: N−íc cã kh¶ n¨ng tù lµm s¹ch qua c¸c qu¸ tr×nh biÕn ®æi ho¸, lý vµ sinh häc nh− hÊp thô, l¾ng ®éng, t¹o keo, trao ®æi chÊt... C¸c qu¸ tr×nh nµy sÏ ho¹t ®éng rÊt hiÖu qu¶ nÕu m«i tr−êng n−íc cã ®ñ O2. Do ®ã, qu¸ tr×nh tù lµm s¹ch ë n−íc cã dßng ch¶y liªn tôc (suèi) h¬n lµ n−íc ®äng (ao, hå). Khi l−îng chÊt th¶i ®−a vµo n−íc qu¸ nhiÒu, v−ît qu¸ kh¶ n¨ng tù lµm s¹ch cña n−íc th× m«i tr−êng n−íc bÞ « nhiÔm, khi ®ã cÇn ¸p dông c¸c biÖn ph¸p xö lý nh©n t¹o. ViÖc nhËn biÕt n−íc ®· bÞ « nhiÔm hay ch−a th−êng c¨n cø vµo tr¹ng th¸i ho¸ häc, vËt lý, sinh häc cña n−íc. VÝ dô n−íc cã mïi khã chÞu, mµu ®ôc vµ cã vÞ kh«ng b×nh th−êng, s¶n l−îng vµ chÊt l−îng c¸c loµi h¶i s¶n sinh sèng gi¶m m¹nh, cá d¹i ph¸t triÓn m¹nh, nhiÒu mïn vµ cã v¸ng dÇu mì ... http://www.ebook.edu.vn 84
¤ nhiÔm sinh häc ®−îc ®¸nh gi¸ theo møc ®é ho¹i sinh - Oligosaprob: n−íc giµu oxy, kh«ng nhiÔm bÈn. Cã thÓ sö dông cho cÊp n−íc sinh ho¹t - β-mesosaprob: l−îng oxy hoµ tan gi¶m, n−íc h¬i nhiÔm bÈn do cã nhu cÇu oxy ho¸ sinh äc. Sè l−îng t¶o vµ vi khuÈn 1g/l th× g©y h¹i vi sinh vËt, >4g/l g©y h¹i cho c©y trång vµ >8g/l th× hÇu hÕt c¸c thùc vËt ®Òu kh«ng sèng ®−îc (trõ c¸c c©y ngËp mÆn). HiÖn nay n−íc bÞ « nhiÔm chñ yÕu do n−íc th¶i tõ c¸c nguån sinh ho¹t, dÞch vô, chÕ biÕn thùc phÈm vµ c¸c ngµnh c«ng nghiÖp kh¸c. ChÊt « nhiÔm gåm c¸c chÊt d¹ng v« c¬, h÷u c¬ vµ c¸c vi sinh vËt. §Æc biÖt lµ c¸c chÊt cã nhu cÇu oxy, c¸c chÊt dÇu mì, chÊt r¾n, muèi, kim lo¹i nÆng, h÷u c¬ khã ph©n huû, c¸c bïn th¶i d¹ng cÆn. Sè l−îng bïn th−êng rÊt lín vµ hay ®äng l¹i ë c¸c kªnh r¹ch B¶ng 38: Mét sè thµnh phÇn c¬ b¶n cña n−íc th¶i ®« thÞ Nguån th¶i Thµnh phÇn ¶nh h−ëng trong n−íc HÇu hÕt c¸c chÊt C¸c chÊt cã Tiªu thô oxy hoµ tan h÷u c¬, chÊt cÆn b· nhu cÇu oxy do con ng−êi th¶i ChÊt th¶i c«ng C¸c chÊt h÷u nghiÖp vµ s¶n phÈm c¬ Ýt kh¶ n¨ng §éc h¹i cho thuû sinh vËt sinh ho¹t ph©n huû G©y bÖnh, l©y lan, ng¨n ChÊt th¶i tõ c¬ thÓ Vi khuÈn, vi c¶n qu¸ tr×nh t¸i sinh ng−êi rót truyÒn bÖnh n−íc ThiÕu thÈm mü, c¶n trë ChÊt tÈy röa qu¸ tr×nh vËn chuyÓn O2, C¸c chÊt tÈy röa sinh ®éc h¹i cho sinh vËt ho¹t Lµm chÊt dinh d−ìng cho Phosphat c¸c loµi rong vµ t¶o MÊt thÈm mü, ®éc h¹i DÇu mì cho sinh vËt Nhµ bÕp, xÝ nghiÖp chÕ biÕn thùc phÈm, Kim lo¹i nÆng §éc h¹i cho sinh vËt chÊt th¶i c«ng C¸c muèi T¨ng ®é muèi trong n−íc nghiÖp C¸c hîp chÊt VËn chuyÓn vµ hoµ tan h÷u c¬ ion kim lo¹i nÆng + ChÊt h÷u c¬ tæng hîp Trªn thÕ giíi cã kho¶ng 60 chÊt h÷u c¬ tæng hîp nh− nhiªn liÖu, chÊt dÎo, chÊt mµu, thuèc trõ s©u, chÊt phô gia,... §a sè c¸c chÊt nµy rÊt ®éc vµ khã ph©n huû, ®Æc biÖt lµ c¸c hydrocacbon th¬m http://www.ebook.edu.vn 85
- Ho¸ chÊt b¶o vÖ thùc vËt C¸c chÊt b¶o vÖ thùc vËt hiÖn cã h¬n 10.000 lo¹i kh¸c nhau bao gåm: thuèc trõ s©u, thuèc diÖt cá, thuèc diÖt nÊm, diÖt chuét vµ c¸c loµi gÆm nhÊm, diÖt ký sinh trïng... vµ c¸c lo¹i ph©n bãn h÷u c¬ kh¸c. C¸c chÊt b¶o vÖ thùc vËt, kÝch thÝch sinh häc ®Òu cã tÝnh ®éc (®éc Ýt ®Õn rÊt ®éc). C¸c chÊt ®−îc ph©n theo thµnh phÇn ho¸ häc gåm halogen, phospho, cacbonat, chlorophenocyanid... - ChÊt tÈy röa C¸c chÊt tÈy röa cã c¸c d¹ng sau: -> C¸c chÊt ho¹t ®éng bÒ mÆt, cã ho¹t tÝnh bÒ mÆt cao, hoµ tan tèt, søc c¨ng bÒ mÆt nhá, t¹o nhò t−¬ng vµ huyÒn phï víi c¸c chÊt bÈn (t¸ch ra tõ nguyªn liÖu giÆt). -> C¸c chÊt phô gia bæ sung cho chÊt tÈy röa chÝnh, t¹o m«i tr−êng kiÒm theo ý muèn cho ho¹t ®éng bÒ mÆt - DÇu má DÇu má ®−îc chÕ biÕn thµnh nhiÒu s¶n phÈm d¹ng khÝ, láng vµ r¾n. D¹ng khÝ nh− khÝ ®èt, d¹ng láng cã x¨ng, dÇu, nhít...S¶n phÈm th¶i ra m«i tr−êng tõ c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt, giao th«ng, sinh ho¹t gia ®×nh... th−êng l¾ng ®äng xuèng ®Êt vµ n−íc th¶i. - C¸c chÊt h÷u c¬ tæng hîp kh¸c Sè l−îng vµ chñng lo¹i rÊt nhiÒu, lµ nh÷ng chÊt tiªu thô nhiÒu oxy v× chóng kh«ng bÒn, cã khuynh h−íng oxy ho¸ thµnh d¹ng ®¬n gi¶n h¬n, lµm gi¶m l−îng oxy hoµ tan trong n−íc. Hµm l−îng oxy hoµ tan trong n−íc lµ chØ tiªu quan träng ®Ó x¸c ®Þnh chÊt l−îng n−íc. Khi nhu cÇu oxy ho¸ ho¸ häc (COD) vµ nhu cÇu oxy ho¸ sinh häc (BOD) t¨ng th× oxy hoµ tan (DO) sÏ gi¶m vµ n−íc trë nªn bÞ « nhiÔm + C¸c hîp chÊt d¹ng v« c¬ - C¸c lo¹i ph©n bãn v« c¬ Thµnh phÇn chñ yÕu lµ C, H, O2, N, P, K d−íi d¹ng hîp chÊt v« c¬, h÷u c¬ vµ yÕu tè vi sinh vËt. Khi bãn ph©n, mét phÇn lín ph©n bãn tr«i theo n−íc, bèc h¬i, chuyÓn ho¸ hoÆc thÊm xuèng ®Êt vµ tån ®äng trong ®Êt. Sö dông qu¸ nhiÒu ph©n bãn v« c¬ sÏ g©y ra hiÖn t−îng phó d−ìng trong n−íc, t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c loµi rªu, rong, t¶o,.. ph¸t triÓn, lµm mÊt c©n b»ng sinh th¸i do thiÕu oxy hoµ tan vµ g©y h¹i cho rÊt nhiÒu loµi sinh vËt sèng trong n−íc - C¸c kho¸ng axit N−íc th¶i cã ®é axit cao (n−íc th¶i c«ng nghiÖp) tr«i theo dßng n−íc th¶i vµo n−íc lµmgia t¨ng ®é axit cho n−íc vµ gi¶m ®é pH cña n−íc -> C¸c chÊt l¾ng: m−a lò, xãi mßn ®Êt lµm c¸c chÊt bÞ tr«i theo dßng n−íc råi l¾ng l¹i, lµm t¨ng nhiÒu lÇn møc « nhiÔm cña n−íc sinh ho¹t -> C¸c kim lo¹i hµm l−îng “vÕt”: mét sè kim lo¹i víi hµm l−îng rÊt nhá (Hg, As, Thalium ...) ®· g©y ®éc h¹i cho c¸c sinh vËt. C¸c chÊt nµy ®−îc th¶i vµo n−íc chñ yÕu tõ c¸c nguån s¶n xuÊt giao th«ng - ChÊt phãng x¹ Mét sè d¹ng phãng x¹ tù nhiªn ®−îc t×m thÊy phæ biÕn lµ Rd vµ K40 tõ kho¸ng chÊt thÊm läc vµo nguån n−íc sinh ho¹t. Mét sè chÊt phãng x¹ th¶i ra tõ c¸c nhµ m¸y ®iÖn nguyªn tö vµ s¶n xuÊt vò khÝ h¹t nh©n + C¸c vi sinh vËt g©y bÖnh N−íc th¶i sinh ho¹t chøa rÊt nhiÒu c¸c vi sinh vËt g©y bÖnh, ®Æc biÖt lµ c¸c d¹ng Coliformes g©y bÖnh ®−êng ruét http://www.ebook.edu.vn 86
+ R¸c R¸c tõ c¸c nguån th¶i kh¸c nhau theo m−a ®æ ra biÓn (6,5 triÖu tÊn/ n¨m). ChÊt plastic lµ khã ph©n huû nhÊt, nã cã thÓ tån t¹i tíi 50 n¨m trong m«i tr−êng n−íc biÓn vµ ngµy cµng cã xu h−íng t¨ng lªn §Þa ®iÓm % r¸c th¶i plastic Däc bê biÓn §¹i Trung H¶i >70% Th¸i B×nh D−¬ng >80% 6.2.2. Mét sè hËu qu¶ - Con ng−êi sÏ bÞ nhiÔm giun s¸n, nhiÔm c¸c lo¹i chÊt ®éc, ¶nh h−ëng tíi søc khoÎ, g©y nhiÒu bÖnh hiÓm nghÌo. Mét sè bÖnh th−êng gÆp nh− t¶, th−¬ng hµn, viªm gan siªu vi, ung th−,... - G©y hiÖn t−îng phó d−ìng ho¸, ¶nh h−ëng ®Õn søc khoÎ ng−êi d©n xung quanh vµ gi¶m s¶n l−îng h¶i s¶n - Tån d− c¸c kim lo¹i nÆng nh− Pb, Hg, Cd trong c¸c lo¹i t«m c¸, v−ît qu¸ tiªu chuÈn cho phÐp. C¸c chÊt nµy ®i theo chuçi thøc ¨n vµo c¬ thÓ ng−êi g©y ung th− vµ c¸c bÖnh kh¸c - ¤ nhiÔm n−íc ngÇm: c¸c chÊt ®éc h¹i tõ b·i th¶i th©m nhËp vµo n−íc ngÇm. T¹i c¸c thµnh phã lín n−íc ngÇm bÞ « nhiÔm nÆng do xö lý vµ qu¶n lý kÐm c¸c hè r¸c tù ho¹i - C¸c lo¹i “t¶o ®á” ph¸t triÓn m¹nh ë vïng cöa s«ng vµ däc bê biÓn. Hoa cña t¶o ®á tiÕt ra c¸c ®éc tè ¶nh h−ëng tíi c¸c sinh vËt trong biÓn. N¨m 1987, ngé ®éc thùc phÈm cã ®éc tè tõ hoa t¶o ®á ®· giÕt chÕt 26 ng−êi Guatamala. ë ViÖt nam còng ®ang ph¶i ®èi mÆt víi hiÖn t−îng thuû triÒu ®á ë vïng biÓn B×nh ThuËn. DÇu loang phñ trªn mÆt n−íc lµm c¶n trë kh¶ n¨mg quang hîp vµ trao ®æi oxy, lµm chÕt c¸ vµ c¸c sinh vËt kh¸c (chim ¨n c¸). ë Th¸i Lan, hµng n¨m cã 50.000 chim biÓn chÕt do ngé ®éc dÇu, 250.00 ë Anh vµ 400.000 ë §¹i T©y D−¬ng - B¬i léi, t¾m biÓn ë vïng biÓn bÞ « nhiÔm h÷u c¬ th× bÞ rèi lo¹n tiªu ho¸, viªm tai, viªm ®−êng h« hÊp, nguy c¬ m¾c c¸c bÖnh hiÓm nghÌo kh¸c 6.2.3. C¸c th«ng sè x¸c ®Þnh « nhiÔm n−íc Dùa vµo tiªu chuÈn quèc gia hoÆc tiªu chuÈn quèc tÕ, ng−êi ta quy ®Þnh cho c¸c lo¹i n−íc nh÷ng tiªu chuÈn, th«ng sè cÇn thiÕt ®Ó gi¸m s¸t - N−íc nguån ph¶i gi¸m s¸t c¸c th«ng sè nh− ®é pH, ®é trong, ®é cøng, mµu , ®é ®ôc, hµm l−îng oxy hoµ tan, Fe, Mn vµ kim lo¹i nÆng,... - N−íc qua sö dông ph¶i gi¸m s¸t ®é pH, ®é kiÒm, ®é axit, COD, BOD, N, P, S, c¸c ho¸ chÊt, dÇu mì, c¸c kim lo¹i nÆng ... a) C¸c chØ sè ®Æc tr−ng cña n−íc -> pH: N−íc trung tÝnh cã pH = 7, nÕu pH < 7 cã tÝnh axit vµ pH > 7 cã tÝnh kiÒm. N−íc ngÇm th−êng cã pH = 4-5, n−íc th¶i cã pH dao ®éng nhiÒu, ®Æc biÖt trong qu¸ tr×nh keo tô, lµm mÒm n−íc, khö trïng, khö s¾t, chèng ¨n mßn,... pH lµ chØ tiªu quan träng, cho phÐp x¸c ®Þnh ph−¬ng ph¸p xö lý n−íc thÝch hîp -> §é axit tù nhiªn: lµ do CO2 hoÆc axit v« c¬ g©y ra, lµm ¨n mßn kim lo¹i. CO2 tõ kh«ng khÝ hoÆc tõ c¸c ho¹t ®éng oxy ho¸ sinh häc c¸c chÊt h÷u c¬. Axit v« c¬ th−êng cã trong n−íc ngÇm khi ch¶y qua c¸c vïng má hoÆc c¸c líp kho¸ng chÊt, th−êng thÊy ë d¹ng c¸c hîp chÊt l−u huúnh. - -> §é kiÒm tù nhiªn: lµ do 3 nhãm OH , CO vµ HCO3- t¹o nªn. Mét sè axit h÷u c¬ bÒn víi chÊt oxy hãa sinh häc nh− humic nªn c¸c muèi cña chóng t¹o ra lµm t¨ng ®é http://www.ebook.edu.vn 87
kiÒm. §é kiÒm cao g©y ¶nh h−ëng xÊu ®Õn ®êi sèng sinh vËt nªn cÇn gi¸m s¸t ®é kiÒm ®Ó cã biÖn ph¸p lµm mÒm n−íc hoÆc t¹o dung dÞch ®Öm. -> §é cøng: N−íc cøng kh«ng t¹o bät xµ phßng, dÔ kÕt tña do c¸c ion ho¸ trÞ 2 nh− Ca2+, Mg2+, Mn2+, Fe2+, Zn2+... chñ yÕu lµ do Ca2+ vµ Mg2+. Gi¸m s¸t ®é cøng qua hµm l−îng CaCO3. N−íc mÒm cã hµm l−îng CaCO3 < 50 mg/l. N−íc cøng kh«ng ®éc h¹i g× ®èi víi ng−êi vµ sinh vËt nh−ng kh«ng cã ¶nh h−ëng tèt ®Õn sinh ho¹t cña con ng−êi v× n−íc cøng kh«ng t¹o bät khi giÆt, hµm l−îng Ca2+ vµ Mg2+ lµm v¶i nhanh môc. Trong c«ng nghiÖp t¹o thµnh mµng b¸m vµo nåi h¬i vµ thµnh èng nªn dÔ g©y næ -> §é ®ôc: §é ®ôc lµ do c¸c h¹t r¾n l¬ löng, c¸c chÊt h÷u c¬ ph©n r· hoÆc x¸c c¸c ®éng thùc vËt chÕt g©y nªn, lµm gi¶m kh¶ n¨ng truyÒn ¸nh s¸ng vµo n−íc, gi¶m quang hîp vµ gi¶m tÝnh thÈm mü. C¸c h¹t r¾n cã thÓ mang theo rÊt nhiÒu nh÷ng chÊt ®éc, vi sinh vËt g©y bÖnh vµ nhiÒu thµnh phÇn g©y h¹i kh¸c Gi¸m s¸t ®é ®ôc th«ng qua hµm l−îng SiO2 /1 lit n−íc §é mµu: N−íc tù nhiªn kh«ng cã mµu, ®é mµu lµ do c¸c chÊt mïn, vôn h÷u c¬ do ph©n huû, c¸c h¹t l¬ löng ... cã nguån gèc tõ n−íc th¶i c«ng nghiÖp, sinh ho¹t ... hoÆc do Fe lµm n−íc cã mµu n©u ®Æc tr−ng. Ng−êi ta ph©n biÖt mµu thùc vµ mµu biÓn kiÕn. Mµu thùc lµ do c¸c d¹ng h÷u c¬ khã xö lý, vÝ dô rong t¶o cã mµu xanh. Mµu biÓu kiÕn lµ do c¸c h¹t r¾n v« c¬ cã mµu, dÔ xö lý h¬n. N−íc th¶i c«ng nghiÖp th−êng cã c¶ mµu thùc vµ mµu biÓu kiÕn. N−íc cã mµu ®«i khi kh«ng g©y h¹i cho sinh vËt nh−ng g©y mÊt thÈm mü hoÆc gi¶m chÊt l−îng s¶n phÈm trong c«ng nghiÖp nhuém vµ chÕ biÕn thùc phÈm. b) Hµm l−îng c¸c chÊt trong n−íc + Hµm l−îng chÊt r¾n: C¸c chÊt r¾n bao gåm c¸c chÊt v« c¬ hoµ tan (muèi) hoÆc kh«ng hoµ tan (®Êt ®¸ d¹ng huyÒn phï) vµ c¸c chÊt h÷u c¬ (VSV, ®éng vËt nguyªn sinh, t¶o), c¸c chÊt h÷u c¬ tæng hîp (ph©n bãn, chÊt th¶i). Ng−êi ta x¸c ®Þnh hµm l−îng chÊt r¾n th«ng qua c¸c th«ng sè sau: - Tæng chÊt r¾n (TS) lµ träng l−îng kh« cña phÇn cßn l¹i (mg/l) sau khi bay h¬i 1 lÝt n−íc, sÊy kh« ë 103oC - ChÊt r¾n l¬ löng (SS) lµ träng l−îng kh« phÇn r¾n cßn l¹i trªn giÊy läc sîi thuû tinh 1 lÝt n−íc, sÊy kh« ë 103 ÷ 105oC - ChÊt r¾n hoµ tan (DS) lµ hiÖu sè: DS = (TS - SS) + Hµm l−îng oxy hoµ tan (DO-Dissolved Oxygen) Lµ l−îng oxy hoµ tan tù do trong n−íc cÇn thiÕt cho vi sinh vËt h« hÊp, th−êng ®−îc t¹o ra do sù hoµ tan oxy tõ khÝ quyÓn hoÆc do sù quang hîp cña t¶o. §éng vËt d−íi n−íc sö dông oxy hoµ tan trung b×nh 4 mg/l, oxy hoµ tan cã nhiÒu h¬n trªn n−íc mÆt hoÆc vïng cã thùc vËt xanh. Nång ®é oxy hoµ tan phô thuéc vµo ¸p suÊt riªng phÇn oxy hoµ tan kh«ng khÝ, nhiÖt ®é n−íc vµ quang hîp cña t¶o. Khi hµm l−îng oxy hoµ tan gÇn b»ng 0 th× n−íc ®· bÞ « nhiÔm nÆng. N−íc s¹ch th× oxy hoµ tan b·o hoµ + Nhu cÇu oxy ho¸ sinh ho¸ (BOD-Biochemical oxygen Demand) Lµ l−îng oxy cÇn thiÕt ®Ó vi sinh vËt thùc hiÖn qu¸ tr×nh oxy ho¸ sinh ho¸ c¸c chÊt h÷u c¬ bÞ ph©n huû (O2/l). ChØ sè BOD cao th× n−íc « nhiÔm cµng nÆng - N−íc s¹ch BOD < 2mg O2/l - N−íc th¶i sinh ho¹t th−êng cã BOD = 80-240 mg O2/l Thêi gian ®Ó oxy ho¸ hÕt 80-90% l−îng chÊt h÷u c¬ th−êng mÊt 20 th× 89-90% l−îng chÊt h÷u c¬ bÞ oxy ho¸ hÕt ngµy gäi lµ BOD20. Ng−êi ta quy −íc ®Ó 5 ngµy gäi lµ BOD5. http://www.ebook.edu.vn 88
+ Nhu cÇu oxy ho¸ ho¸ häc (COD-Chemical oxygen Demand) Lµ l−îng oxy cÇn thiÕt cho qu¸ tr×nh oxy ho¸ ho¸ häc c¸c chÊt h÷u c¬ t¹o thµnh CO2 vµ n−íc. V× BOD kh«ng tÝnh ®Õn c¸c chÊt h÷u c¬ bÒn v÷ng cßn COD th× cã t¸c dông víi mäi chÊt h÷u c¬ nªn COD ®−îc coi lµ ®Æc tr−ng h¬n trong viÖc x¸c ®Þnh sù « nhiÔm n−íc. N−íc th¶i « nhiÔm cã tû lÖ BOD/COD lµ 0,7 ÷ 0,5. + Hµm l−îng c¸c chÊt - SO42- ¶nh h−ëng ®Õn sù t¹o thµnh H2S g©y mïi khã chÞu vµ rÊt ®éc ®èi víi c¸, b¸m vµo thµnh nåi h¬i, lµm mßn kim lo¹i, g©y bÖnh tiªu ch¶y - Nit¬ vµ hîp chÊt nit¬: do qu¸ tr×nh ph©n huû chÊt h÷u c¬ cña vi sinh vËt. NO2 lµ giai ®o¹n trung gian cña qu¸ tr×nh ®¹m ho¸ vµ NO3 lµ giai ®o¹n oxy ho¸ cao nhÊt vµ lµ giai ®o¹n sau cïng cña qu¸ tr×nh oxy ho¸ sinh häc. - PO43- lµ nguån dinh d−ìng gióp sinh vËt vµ hÖ sinh th¸i n−íc ph¸t triÓn, nh−ng nÕu nhiÒu qu¸ sÏ g©y nªn hiÖn t−îng thiÕu oxy t¹o nªn hiÖn t−îng thèi r÷a. - C¸c kim lo¹i vµ kim lo¹i nÆng: C¸c kim lo¹i th−êng ®−îc chó ý bëi tÝnh ®éc h¹i vµ t¸c ®éng g©y « nhiÔm cña chóng nh− Cu, Zn, Hg, Cd, Pb, Al ... 6.2.4. Thµnh phÇn n−íc th¶i cña mét sè nhµ m¸y B¶ng 39: §Æc ®iÓm n−íc th¶i cña mét sè nhµ m¸y lín ë Hµ néi L−îng x¶ BOD COD C¸c chÊt bÈn Tªn nhµ m¸y §iÓm x¶ m2/ngµy 5mg/l mg/l ®Æc tr−ng Crom, tanin, M−¬ng Thuþ Da Thuþ Khuª 1.300 350 675 sulfua khuª Bia Hµ néi 3.000 150 290 CÆn bia M−¬ng §¹i yªn M−¬ng TrÇn R−îu Hµ néi 6.000 350 675 B· r−îu Kh¾c Ch©n DÖt 8/3 10.000 80 250 ChÊt tÈy, nhuém S«ng Kim ng−u Cao su Sao vµng 5.000 140 380 C¸c chÊt l−u ho¸ S«ng T« lÞch Xµ phßng Hµ 5.000 35 295 NaOH S«ng T« lÞch néi C«ng cô sè 1 3.600 25 70 Ni, Cr, Cu S«ng T« lÞch Pin V¨n ®iÓn 2.000 28 65 Mn, Fe, Pb S«ng Kim ng−u PO43- Ph©n l©n V¨n ®iÓn 5.000 40 95 S«ng Kim ng−u S¬n tæng hîp 1.200 30 47 Se, dÇu, Fe2O3 S«ng T« lÞch + Vedan Nguån n−íc th¶i cña C«ng ty Vedan tõ c¸c nguån nh−: n−íc ch¶y trµn, n−íc th¶i sinh ho¹t cña c¸n bé c«ng nh©n viªn vµ n−íc th¶i s¶n xuÊt. N−íc th¶i s¶n xuÊt bao gåm: - N−íc th¶i tõ ph©n x−ëng s¶n xuÊt Lysin vµ Vedagro trong d©y truyÒn lªn men (lªn men hiÕu khÝ) chøa hµm l−îng cao c¸c chÊt h÷u c¬, chÊt dinh d−ìng (N,P) vµ c¸c acid. - N−íc th¶i tõ ph©n x−ëng s¶n xuÊt tinh bét vµ n−íc ®−êng (lªn men hiÕu khÝ vµ kþ khÝ). N−íc th¶i chøa hµm l−îng cao c¸c chÊt h÷u c¬, x¬ cña vá s¾n cã CN- - N−íc th¶i tõ ph©n x−ëng s¶n xuÊt bét ngät vµ Vedagro cã chøa hµm l−îng NH3 vµ c¸c chÊt h÷u c¬ kh¸c L−îng n−íc th¶i cña nhµ m¸y vµo kho¶ng 1.000-1.200 m3/ngµy, ®Æc biÖt n−íc th¶i cña khu lªn men lµ 1.250 m3/ngµy + C«ng ty Vissan N−íc th¶i cña C«ng ty chñ yÕu lµ huyÕt, ph©n tr©u bß vµ ph©n heo, mét sè phÕ phÈm nh− da, l«ng, c¸c phÇn bá ®i kh«ng dïng ®−îc cña gia sóc, gia cÇm ... C¸c nguån n−íc th¶i: http://www.ebook.edu.vn 89
- Tõ khu giÕt mæ gia sóc - Khu chÕ biÕn s¶n phÈm tõ thÞt gia sóc-gia cÇm - Khu chÕ biÕn s¶n phÈm tõ nguyªn liÖu thuû h¶i s¶n - Khu chuång tr¹i - N−íc th¶i sinh ho¹t khu hµnh chÝnh B¶ng 40: Thµnh phÇn ho¸ häc n−íc th¶i cña Vedan, Vissan, ®−êng HiÖp Hoµ §−êng HiÖp STT ChØ tiªu §¬n vÞ Vedan Vissan hoµ 1 pH mg/l 4,60 7,3 3,2 2 SS mg/l - 530 180 3 Tæng N mg/l 1.170,00 212 20 4 N-NH4 mg/l 61,00 77 78 5 Tæng P mg/l 571,00 30 20 6 COD mg/l 370.000,00 3.400 146.000 7 BOD5 mg/l 70.000,00 1.800 26.000 Mg2+ 8 mg/l 2.600,00 5,6 800 Ca2+ 9 mg/l 6.400,00 35 5.600 HCO3- 10 mg/l 6,00 50 55 Pb2+ 11 mg/l 0,01
6.3. ¤ nhiÔm kh«ng khÝ 6.3.1. Kh¸i niÖm ¤ nhiÔm kh«ng khÝ lµ sù cã mÆt c¸c chÊt l¹ kh«ng cã trong thµnh phÇn c¸c chÊt cña kh«ng khÝ. C¸c chÊt l¹ cã thÓ cã s½n trong tù nhiªn hoÆc do c¸c ho¹t ®éng cña con ng−êi lµm « nhiÔm kh«ng khÝ 6.3.2. LÞch sö « nhiÔm kh«ng khÝ H×nh 19: LÞch sö « nhiÔm kh«ng khÝ Trong qu¸ tr×nh tiÕn ho¸ cña sù sèng th× « nhiÔm kh«ng khÝ ®· cã tõ thêi kú La M·, Hy L¹p, khi con ng−êi t¨ng sö dông löa ®Ó luyÖn kim vµ nguån n¨ng l−îng chñ yÕu lÊy tõ viÖc ®èt gç. Thêi kú Trung cæ (thÕ kû 12-13), than ®−îc dïng thay cho gç lµm ph¸t sinh bß hãng vµ khãi. §Õn thêi kú c«ng nghiÖp ho¸, râ rÖt nhÊt cña hiÖn t−îng « nhiÔm kh«ng khÝ do ®èt nhiÒu than lµ “khãi s−¬ng mï” vµ hµm l−îng CO2 trong khÝ quyÓn ®· v−ît qu¸ kh¶ n¨ng chøa cña bÇu khÝ quyÓn. §Õn thêi ®¹i th«ng tin (thÕ kû 20) xe m¸y vµ m¸y næ ®−îc ph¸t minh (1940-1950) th× ng−êi ta thÊy xuÊt hiÖn th−êng xuyªn hiÖn t−îng khãi s−¬ng. Khãi s−¬ng mï t¹o thµnh khi kh«ng khÝ l¹nh vµ ø ®äng gÇn mÆt ®Êt, khi ®é Èm cao khãi s−¬ng sÏ gi÷ c¸c chÊt « nhiÔm vµ lµm chóng kh«ng ph©n t¸n ®−îc trong kh«ng khÝ. Khãi s−¬ng mï lµm chÕt 4000 ng−êi ë Anh (n¨m?) §Õn nh÷ng n¨m 70 ng−êi ta b¾t ®Çu ph¸t hiÖn khÝ CFC, lµm suy tho¸i tÇng ozon ë t©ng b×nh l−u. §Õn n¨m 1980, l−îng CO2 qu¸ nhiÒu g©y hiÖn t−îng nãng lªn toµn cÇu vµ lóc nµy « nhiÔm kh«ng khÝ ®· ë møc toµn cÇu Møc ®é « nhiÔm kh«ng khÝ hiÖn nay cßn phô thuéc vµo quy m« d©n sè, tiªu thô tµi nguyªn vµ hiÖu qu¶ viÖc sö dông tµi nguyªn 6.3.3. Ph©n lo¹i ¤ nhiÔm kh«ng khÝ cã thÓ cã nguån gèc tù nhiªn nh− ho¹t ®éng cña nói löa, ®éng ®Êt, bôi, phÊn hoa,.. hoÆc do c¸c ho¹t ®éng cña con ng−êi nh− s¶n xuÊt ho¸ chÊt, ho¹t ®éng s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, khai kho¸ng , n«ng nghiÖp,... 6.3.4. C¸c chÊt g©y « nhiÔm kh«ng khÝ + Bôi vµ sol khÝ Bôi lµ chÊt ë d¹ng r¾n hoÆc láng, cã khÝch th−íc nhá, ph©n t¸n ë diÖn réng. Hµng n¨m con ng−êi trªn thÕ giíi th¶i vµo khi quyÓn kho¶ng 200 triÖu tÊn bôi http://www.ebook.edu.vn 91
Sol khÝ lµ chÊt l¬ löng ph©n t¸n trong kh«ng khÝ víi kÝch th−íc d¹ng keo (d 3 μm xuÊt hiÖn do ph©n t¸n c¬ häc cña nh÷ng h¹t lín vµ ®−îc thu håi qua qu¸ tr×nh l¾ng T¸c h¹i chÝnh cña bôi vµ sol khÝ lµ kh¶ n¨ng t¹o hîp chÊt víi mét sè kim lo¹i nÆng. Bôi vµ sol khÝ ®−îc coi lµ ph−¬ng tiÖn chøa kim lo¹i nÆng trong khÝ quyÓn. Mét sè kim lo¹i nÆng nh− Cd, Pb, Zn, Cu, Sb tÝch tô d¹ng h¹t nhá cã d ≤ 2,5 μm. Mét sè kim lo¹i kh¸c tÝch tô ë d¹ng h¹t lín h¬n Bôi vµ sol khÝ g©y ¶nh h−ëng tíi c©n b»ng sinh th¸i, lµ nguån gèc g©y nªn s−¬ng mï, c¶n trë bøc x¹ mÆt trêi, lµm thay ®æi pH trªn mÆt ®Êt, tÝch tô chÊt ®éc trªn c©y cèi (kim lo¹i nÆng, hydrocacbon th¬m), ¨n mßn da, lµm h¹i m¾t vµ c¸c c¬ quan h« hÊp. + C¸c chÊt ë d¹ng khÝ C¸c d¹ng khÝ g©y « nhiÔm ë nhiÒu møc ®é kh¸c nhau, c¸c khÝ g©y « nhiÔm phæ biÕn lµ SO2, NOx, CO, CO2, c¸c kim lo¹i, c¸c chÊt h÷u c¬ vµ c¸c nguyªn tè d¹ng “vÕt” - SO2 (Dioxide l−u huúnh, sulfur¬) lµ chÊt kh«ng mµu, h¬i cay, h¬i nÆng, bay lµ lµ mÆt ®Êt, lµm nhiÔm bÈn kh«ng khÝ chñ yÕu vµ cã h¹i cho qu¸ tr×nh h« hÊp. Do cã tÝnh axit nªn SO2 cã h¹i cho ®êi sèng cña cña thuû sinh vËt vµ axit ho¸ c¸c vËt liÖu. SO2 qu¸ møc sÏ h¹n chÕ quang hîp vµ g©y m−a axit - NOx (Oxide nit¬), ®Æc tr−ng lµ NO vµ NO2 cã tÝnh axit nh− SO2, 70% NOx lµ s¶n phÈm cña c¸c ph−¬ng tiÖn vËn t¶i, ®èt nhiªn liÖu nhiÖt ®é cao, hoÆc do sÊm sÐt oxy ho¸ nit¬ kh«ng khÝ. TÝnh khã tan vµ sù gia t¨ng cña c¸c ph−¬ng tiÖn giao th«ng ®· lµm t¨ng møc ®é « nhiÔm m«i tr−êng kh«ng khÝ cña c¸c thµnh phè CO (mono oxyde cacbon) lµ chÊt khÝ kh«ng mµu, kh«ng mïi, ®−îc sinh ra tõ c¸c qu¸ tr×nh ®èt nhiªn liÖu kh«ng hoµn toµn (thiÕu oxy), chñ yÕu tõ khÝ th¶i xe h¬i (80%) hoÆc lµ c¸c ph−¬ng tiÖn ch¹y b»ng x¨ng. CO lµ khÝ rÊt ®éc, con ng−êi nh¹y c¶m víi CO h¬n ®éng vËt, g©y tö vong nÕu hÝt ë nång ®é cao. HiÖn nay CO lµ khÝ « nhiÔm chiÕm tû lÖ cao nhÊt. - CO2 (Dioxide cacbon) lµ s¶n phÈm cña qu¸ tr×nh ®èt ch¸y, lµ khÝ chñ yÕu g©y hiÖn t−îng hiÖu øng nhµ kÝnh. C¸c qu¸ tr×nh ®ãt ch¸y nh− ch¸y rõng, ®èt nhiªn liÖu phôc vô s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, giao th«ng, x©y dùng ... B¶ng 41: Nguån « nhiÔm c«ng nghiÖp t¹o ra trong kh«ng khÝ ChÊt « nhiÔm chØ thÞ vµ t¶i l−îng Ngµnh nghÒ, nguån « nhiÔm Bôi SOx NOx CO H2S ChÕ biÕn h¶i s¶n 4,0 0,05 S¶n xuÊt r−îu bia 4,0 0,25 1,30 S¶n xuÊt giÊy 90,0 3,5 5,50 6,00 S¶n xuÊt s¬n 10,0 §èt nhiªn liÖu, nhµ m¸y ®iÖn, lß h¬i 10,0 19,5 9,00 0,50 Xe « t« ch¹y dÇu 0,7 1,5-1,8 13,00 15-18 http://www.ebook.edu.vn 92
- Pb (ch×) lµ s¶n phÈm ®iÓn h×nh cña c¸c ph−¬ng tiÖn ch¹y x¨ng. Ch× ®−îc pha vµo x¨ng lµm t»n chØ sè octan, ch× ®−îc th¶i ra d−íi d¹ng h¹t nhá, g©y ¶nh h−ëng ®Õn sù h« hÊp, g©y ung th−,.. cho con ng−êi. Ngµy nay ng−êi ta ®· sö dông x¨ng kh«ng pha ch×. - C¸c hydratcacbon vµ c¸c dung m«i (chÊt h÷u c¬ bay h¬i). - HCl lµm t¨ng 10% axit trong n−íc m−a. Nguån gèc tõ c¸c c¬ së ®èt r¸c, ®Æc biÖt lµ c¸c chÊt dÎo bÞ ®èt ch¸y. - H2S lµ khÝ ®éc, kh«ng mµu, cã mïi trøng thèi. Cã nhiÒu t¹i c¸c b·i r¸c vµ cèng r·nh. + C¸c ion D−íi ¶nh h−ëng cña c¸c tia vò trô vµ c¸c bøc x¹ ion ho¸, c¸c ph©n tö, nguyªn tö trong kh«ng khÝ t¸ch ra thµnh c¸c ion ©m (ion nhÑ) vµ c¸c ion d−¬ng (ion nÆng). Kh«ng khÝ s¹ch, Ýt bôi vµ h¬i Èm th× ion ©m nhiÒu. Tû lÖ ion ©m/ion d−¬ng biÓu thÞ sùu nhiÔm bÈn kh«ng khÝ. ë c¸c thµnh phè, n¬i tËp trung ®«ng d©n vµ nhiÒu nhµ m¸y sÏ « nhiÔm nhiÒu nªn ion ©m Ýt, chØ kho¶ng 400 ion/ml. Ng−îc l¹i, ë n«ng th«n hµm l−îng ion ©m lªn tíi 2.000 ion/ml kh«ng khÝ. ThiÕu ion ©m sÏ g©y cho con ng−êi mÖt mái, buån ngñ. Ion ©m cã t¸c dông tèt tíi søc khoÎ con ng−êi, nÕu hµm l−îng ion ©m trong kh«ng khÝ lµ 20.000 ion/ml sÏ cã t¸c dông tèt tíi hÖ thÇn kinh vµ c¸c bÖnh huyÕt ¸p cao, hen suyÔn, dÞ øng vµ néi tiÕt. + C¸c h¹t nhá vµ c¸c chÊt g©y h¹i kh¸c C¸c phãng x¹ cã nguån gèc tõ tù nhiªn (mÆt ®Êt, c¸c líp ®¸ hoa c−¬ng) vµ tõ nh©n t¹o (c¬ së sö dông phãng x¹, ®iÖn h¹t nh©n ...) H×nh 20: Nguån gèc vµ t¸c h¹i cña c¸c lo¹i khÝ trong khÝ quyÓn B¶ng 42: Tiªu chuÈn c¸c chÊt « nhiÔm ChÊt « nhiÔm Thêi gian tån t¹i Tiªu chuÈn 1 n¨m 50 µg/m3 PM -10 24 giê 150 µg/m3 1 n¨m 0,03 ppm SO2 24 giê 0,14 ppm 3 giê 0,5 ppm 8 giê 9 ppm CO 1 giê 35 ppm N2O 1 n¨m 0,05 ppm O3 1 giê 0,12 ppm Pb 3 th¸ng 1,5µg/m3 http://www.ebook.edu.vn 93
B¶ng 43: MËt ®é bôi l¬ löng trong kh«ng khÝ ë mét sè thµnh phè cña ViÖt nam (1996) HÖ sè « nhiÔm so víi §iÓm quan tr¾c Bôi l¬ löng TCVN (lÇn) TP. Hµ néi Tr−êng Chinh 2,51 8,37 §¹i Cå ViÖt 0,60 2,00 TP. H¶i Phßng Hoµng V¨n Thô 0,97 3,23 §iÖn Biªn 0,33 1,10 Tp. CÇn Th¬ 14b2 MËu Th©n 0,88 2,93 Khu Trµ Nãc 0,13 0,43 TP. HCM §inh Tiªn Hoµng 1,77 5,90 KCN T©n B×nh 0,27 0,9 6.3.5. HËu qu¶ mang tÝnh toµn cÇu do « nhiÔm kh«ng khÝ + M−a acid - Kh¸i niÖm M−a cã tÝnh axit do mét sè chÊt khÝ hoµ tan trong n−íc t¹o thµnh c¸c axit kh¸c nhau cã pH
- BiÖn ph¸p phßng ngõa hoÆc lµm gi¶m hiÖn t−îng m−a acid. M−a acid ®· cã tÝnh toµn cÇu nªn n¨m 1990 trong §¹o luËt “kh«ng khÝ s¹ch” ë Mü, ®· yªu cÇu gi¶m 10 triÖu tÊn SOx v× l−îng khÝ nµy ®· lan réng vµ ¶nh h−ëng nhiÒu h¬n ë c¸c n−íc l©n cËn. C¸c n−íc Ch©u ¢u, kÓ c¶ §«ng ¢u ®−a ra 2 nghÞ ®Þnh th− vÒ khÝ SO2. -> NghÞ ®Þnh th− 1: yªu cÇu c¸c n−íc gi¶m kho¶ng 30% khÝ th¶i cña n¨m 1980 vµo n¨m 1993. -> NghÞ ®Þnh th− 2: ®−a ra ng−ìng g©y h¹i vµ yªu cÇu c¸c n−íc ph¶i gi¶m l−îng khÝ th¶i SO2 xuèng d−íi ng−ìng g©y h¹i ®ã. Nhê c¸c biÖn ph¸p h¹n chÕ mµ tõ cuèi nh÷ng n¨m 80 ®Õn nay l−îng SO2 tõ c¸c n−íc ph¸t triÓn ®· gi¶m xuèng nh−ng hiÖn nay tai ho¹ nµy l¹i chuyÓn sang c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn . + HiÖu øng nhµ kÝnh Tr¸i ®Êt nhËn n¨ng l−îng tõ mÆt trêi d−íi d¹ng c¸c bøc x¹ sãng ng¾n. C¸c bøc x¹ sãng ng¾n nµy dÔ dµng xuyªn qua líp khÝ CO2 vµ líp ozon ®Ó xuèng mÆt ®Êt. Mét phÇn n¨ng l−îng nµy l¹i ph¶n x¹ vµo kh«ng khÝ, mét phÇn bÞ c¸c chÊt trªn mÆt ®Êt hÊp thô, lµm cho bÒ mÆt tr¸i ®Êt nãng lªn. Khi mÆt ®Êt nãng lªn l¹i bøc x¹ n¨ng l−îng vµo khÝ quyÓn d−íi d¹ng c¸c bøc x¹ sãng dµi (bøc x¹ nhiÖt). C¸c bøc x¹ sãng dµi l¹i kh«ng cã kh¶ n¨ng xuyªn qua líp khÝ nhµ kÝnh (CO2, h¬i n−íc, CH4, CFC, NO2 ...). C¸c khÝ nhµ kÝnh l¹i hÊp thô c¸c bøc x¹ sãng dµi, ®−îc s−ëi Êm vµ l¹i ph¶n x¹ ra mäi phÝa vµ lªn bÒ mÆt tr¸i ®Êt. KÕt qu¶ bÒ mÆt tr¸i ®Êt nãng lªn vµ nhiÖt ®é tr¸i ®Êt t¨ng lªn. HiÖn t−îng nãng lªn cña tr¸i ®Êt ®−îc gäi lµ "hiÖu øng nhµ kÝnh" v× qu¸ tr×nh nãng lªn cña tr¸i ®Êt t−¬ng tù nh− qu¸ tr×nh nãng lªn cña nhµ kÝnh. Nhê cã CO2 vµ c¸c chÊt bøc x¹ nh©n t¹o cã t¸c dông gi÷ nhiÖt cho nhµ kÝnh trång rau vµo mïa ®«ng. Tiªu biÓu lµ khÝ CO2 cã kh¶ n¨ng hÊp thô c¸c c¸c bøc x¹ sãng dµi vµ lµm nãng lªn. V× vËy, sù ph¸t sinh CO2 ngµy cµng nhiÒu trong khÝ quyÓn sÏ lµm bÇu khÝ quyÓn nãng lªn mµ nguyªn nh©n chÝnh lµ do ®èt ch¸y nhiªn liÖu, than, cñi, c¸c ph−¬ng tiÖn giao th«ng cã ®éng c¬, ch¸y rõng ...). NhiÖt ®é khÝ quyÓn t¨ng lªn kÐo theo sù biÕn ®æi khÝ hËu toµn cÇu H×nh 21: Sù c©n b»ng gi÷a n¨ng l−îng vµo vµ ra - C¸c nguån ph¸t sinh khÝ nhµ kÝnh ->Tù nhiªn: h¬i n−íc, N2O, CO2, CH4, O3 -> Nh©n t¹o: hµm l−îng c¸c khÝ nhµ kÝnh ®· t¨ng nhanh chãng trong vßng 50 n¨m trë l¹i ®©y, ®Æc biÖt lµ CO2 vµ hîp chÊt míi xuÊt hiÖn lµ CFC. Mét ph©n tö CFC cã thÓ hÊp http://www.ebook.edu.vn 95
thô c¸c bøc x¹ sãng dµi gÊp 12.000-16.000 lÇn so víi CO2. Mét sè nguyªn nh©n gia t¨ng c¸c khÝ nhµ kÝnh lµ do ®èt ch¸y c¸c nhiªn liÖu ho¸ th¹ch, ph¸ rõng lµm gi¶m nguån hÊp thu CO2, s¶m phÈm phô cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt nylon lµ N2O ... Ph©n tÝch c¸c t¸c nh©n chÝnh g©y hiÖu øng nhµ kÝnh, nh− sau: CO2 50%, CH4 13%, N2O 5%, h¬i n−íc 3%, CFC 24%, CO, NOx vµ c¸c chÊt h÷u c¬ dÔ bay h¬i 5%. CFC vµ clo lµm suy tho¸i tÇng ozon nªn tia cùc tÝm ®i vµo khÝ quyÓn nhiÒu h¬n, lµ nguyªn nh©n gi¸n tiÕp cña hiÖu øng nhµ kÝnh. HiÖu øng nhµ kÝnh chØ g©y h¹i khi cã qu¸ nhiÒu c¸c khÝ nhµ kÝnh trong khÝ quyÓn. Trong tù nhiªn, hiÖu øng nhµ kÝnh cã vai trß quan träng ®èi víi sù sèng trªn tr¸i ®Êt. - Nhê hiÖu øng nhµ kÝnh mµ nhiÖt ®é trung b×nh cña tr¸i ®Êt vµo kho¶ng 600F, nÕu kh«ng cã hiÖu øng nhµ kÝnh th× nhiÖt ®é tr¸i ®Êt sÏ vµo kho¶ng -700F , tøc lµ kho¶ng -22oC. - Gi÷ “tr¹ng th¸i c©n b»ng nhiÖt trªn tr¸i ®Êt”. B×nh th−êng CO2 vµ CH4 t¨ng trong kh«ng khÝ gãp phÇn vµo hiÖu øng nhµ kÝnh nh−ng khi cac khÝ nµy v−ît qu¸ giíi h¹n vµ ph¸t sinh c¸c khÝ nhµ kÝnh míi th× hiÖu øng nhµ kÝnh l¹i g©y hËu qu¶ nghiªm träng. Mét hËu qu¶ mµ nh©n lo¹i hiÖn nay ®ang ph¶i høng chÞu lµ sù nãng lªn cña tr¸i ®Êt. NhiÖt ®é tr¸i ®Êt t¨ng kho¶ng 0,5oC (1870-1900) vµ 0,8oC (1900-1940), ®· cã hiÖn t−îng b¨ng tan ë 2 cùc dÉn ®Õn mùc n−íc biÓn d©ng cao, nguy c¬ mét sè n−íc sÏ biÕn mÊt do n−íc biÓn d©ng lªn. B·o lôt vµ thiªn tai x¶y ra th−êng xuyªn, n−íc mÆn thÊm vµo n−íc ngÇm, khÝ hËu thay ®æi bÊt th−êng, ¶nh h−ëng ®Õn l−îng n−íc toµn cÇu, nhiÒu vïng sÏ l©m vµo t×nh tr¹ng thiÕu n−íc thuêng xuyªn h¬n. Mét sè gi¶i ph¸p gãp phÇn gi¶m hiÖu øng nhµ kÝnh nh− gi¶m sö dông n¨ng l−îng ho¸ th¹ch vµ t×m c¸ch thay thÕ chóng b»ng c¸c nguån n¨ng l−îng kh¸c, trång rõng, cam kÕt thùc hiÖn gi÷a c¸c Quèc gia trªn thÕ giíi,... C¸c nhµ khoa häc óc cßn cã kÕ ho¹ch tiªm vacxin cho c¸c con cõu vµ gia sóc trong n−íc v× hÖ tiªu ho¸ cña chóng cã mét sè chñng vi khuÈn sinh khÝ mªtan. + Sù suy tho¸i líp ozon Ozon lµ khÝ hiÕm tËp trung thµnh líp ë nh÷ng ®é cao kh¸c nhau trong tÇng b×nh l−u tõ kho¶ng 16-40 km. B¶n th©n ozon lµ chÊt g©y « nhiÔm, lµ s¶n phÈm cña c¸c ph©n tö chøa oxy nh− SO2, NO2 d−íi t¸c dông cña tia tö ngo¹i. ë ®é cao tõ 15-30 km trong tÇng b×nh l−u, ozon cã t¸c dông b¶o vÖ bÒ mÆt tr¸i ®Êt khái c¸c tia cùc tÝm, b¶o vÖ c¸c sinh vËt khái bÞ nguy hiÓm. HiÖn nay, líp ozon ®· bÞ suy tho¸i nghiªm träng. Nguyªn nh©n chÝnh lµ c¸c hîp chÊt CFC ®−îc dïng trong c¸c b×nh b¬m, m¸y lµm l¹nh, lµm chÊt trung chuyÓn. Khi lªn tÇng b×nh l−u CFC gi¶ phãng ra nguyªn tö clo, nguyªn tö clo sÏ ph¶n øng víi c¸c ph©n tö cña líp ozon, [Cl] + O3 ⇒ ClO (chlorin monoxit) + O2 ClO + [O] ⇒ [Cl] + O2 [Cl] + O3 ⇒ ClO + O2 Nh÷ng n¨m gÇn ®©y do hµm l−îng CFC vµ Br tÝch luü nhiÒu ë t©ng b×nh l−u ®· lµm líp ozon máng ®i, tia cùc tÝm x©m nhËp xuèng tr¸i ®Êt nhiÒu, ¶nh h−ëng ®Õn con ng−êi vµ c¸c sinh vËt sèng nh¹y c¶m nh− c¸ con, sinh vËt phï du, cµ chua, ®Ëu nµnh, b«ng ... Nh÷ng n¨m 80, mËt ®é trung b×nh tÇng ozon bÞ gi¶m 5% trªn vïng nam cùc vµ 4% trªn toµn thÕ giíi. Ozon cã d¹ng vÖt trong tÇm ®èi l−u (
6.4. ¤ nhiÔm ®Êt 6.4.1. Kh¸i niÖm ¤ nhiÔm ®Êt lµ tÊt c¶ c¸c hiÖn t−îng lµm nhiÔm bÈn m«i tr−êng ®Êt bëi c¸c t¸c nh©n g©y « nhiÔm khi nång ®é cña chóng t¨ng lªn qu¸ møc an toµn, ®Æc biÖt lµ c¸c chÊt th¶i r¾n cña c¸c ngµnh khai th¸c má. 6.4.2. Nguån g©y « nhiÔm ®Êt + Tù nhiªn - NhiÔm phÌn: do n−íc phÌn tõ n¬i kh¸c di chuyÓn ®Õn, lµm pH m«i tr−êng ®Êt gi¶m, g©y ngé ®éc cho c©y vµ con trong m«i tr−êng ®ã. Chñ yÕu nhiÔm bëi Fe2+, Al3+, SO42-. - NhiÔm mÆn: do muèi trong n−íc biÓn, n−íc thuû triÒu hay tõ c¸c má muèi, chñ yÕu lµ nång ®é Na+, K+ hoÆc Cl- cao lµm ¸p suÊt th¶m thÊu cao g©y h¹n sinh lý cho thùc vËt. - Gley ho¸ trong ®Êt sinh ra nhiÒu chÊt ®éc cho sinh th¸i nh− CH4, N2O, CO2, H2S, FeS ... - Sù lan truyÒn tõ c¸c vïng ®· bÞ « nhiÔm kh«ng khÝ vµ n−íc, x¸c ®éng thùc vËt + Nh©n t¹o - ChÊt th¶i c«ng nghiÖp, dïng than ®Ó cung cÊp n¨ng l−îng cho c¸c nhµ m¸y nhiÖt ®iÖn, khai th¸c má, s¶n xuÊt ho¸ chÊt .... - ChÊt th¶i sinh ho¹t: ph©n, r¸c, n−íc th¶i, ®å ¨n,.. - ChÊt th¶i n«ng nghiÖp: ph©n vµ n−íc tiÓu ®éng vËt, ph©n bãn ho¸ häc, chÊt ®iÒu hoµ sinh tr−ëng, thuèc trõ s©u, trõ cá ... - Do t¸c ®éng kh«ng khÝ tõ c¸c khu c«ng nghiÖp vµ ®« thÞ. 6.4.3. C¸c chÊt g©y « nhiÔm chÝnh + ChÊt d¹ng khÝ - Qu¸ tr×nh ®èt nhiªn liÖu cã chøa S sÏ sinh ra SO2 råi t¹o thµnh SO42- trong ®Êt. - NOx trong khÝ quyÓn chuyÓn ho¸ thµnh NO2 råi vµo ®Êt theo n−íc m−a, ®Êt hÊp thô NO vµ NO2, oxy ho¸ t¹o thµnh nitrat trong ®Êt. - Bôi ch× tõ khÝ th¶i cña má quÆng hoÆc xe m¸y trªn ®−êng thÊm vµo ®Êt. - Thuèc b¶o vÖ thùc vËt tr«i theo n−íc ngÇm, n−íc m−a vµo ®Êt hoÆc r¬i xuèng ®Êt, ngÊm vµo ®Êt, råi ph¶n øng víi c¸c chÊt ®−îc hÊp thô kh¸c thµnh hîp chÊt g©y h¹i cho vi sinh vËt vµ ®éng vËt ®Êt + R¸c vµ chÊt th¶i r¾n Riªng ViÖt nam, mçi ngµy cã kho¶ng 20.000 tÊn r¸c c¸c lo¹i. Riªng TP.HCM cã kho¶ng 3000 tÊn mçi ngµy, trong ®ã 50% lµ r¸c c«ng nghiÖp, 40% r¸c sinh ho¹t vµ 10% lµ r¸c bÖnh viÖn R¸c h÷u c¬ kho¶ng 40-60%, vËt liÖu x©y dùng, sµnh sø kho¶ng 25-30%, giÊy b×a, gç kho¶ng 10-14%, kim lo¹i kho¶ng 1-2%. −íc tÝnh chØ thu gom ®−îc kho¶ng 50% mçi ngµy vµ c«ng suÊt chÕ biÕn r¸c chØ ®−îc kho¶ng 10%. Khã kh¨n hiÖn nay lµ ch−a cã quy ho¹ch l©u dµi vÒ b·i ch«n lÊp, g©y mÊt vÖ sinh m«i tr−êng, r¸c th¶i ch−a ®−îc ph©n lo¹i tr−íc khi thu gom, nh÷ng r¸c ®éc h¹i, nguy hiÓm, l©y nhiÔm bÖnh ch−a ®−îc t¸ch biÖt. Ngoµi ra cßn thiÕu c¸c v¨n b¶n ph¸p lý còng nh− c¸c quy ®Þnh nghiªm ngÆt vÒ r¸c th¶i, thu gom vµ xö lý r¸c. ¸p lùc d©n sè thÓ hiÖn ë møc ®é gia t¨ng nhanh chãng khèi l−îng r¸c th¶i. + DÇu trong ®Êt Ngµnh c«ng nghiÖp dÇu má ®· t¸c ®éng xÊu ®Õn m«i tr−êng ®Êt, ®ã còng lµ hËu qu¶ tÊt yÕu cña ph¸t triÓn kinh tÕ vµ v¨n minh x· héi trong thêi ®¹i khoa häc kü thuËt. http://www.ebook.edu.vn 97
DÇu th« theo m−a lan trµn trªn mÆt ®Êt, mÆt n−íc, lµm « nhiÔm sùu sèng trªn tr¸i ®Êt. §Êt nhiÔm dÇu g©y t¸c h¹i nghiªm träng tíi m«i tr−êng, lµm gi¶m tû lÖ n¶y mÇm, chËm sù ph¸t cña c©y, thay ®æi sù vËn chuyÓn c¸c chÊt trong m«i tr−êng ®Êt. §èi víi ®éng vËt, sÏ bÞ ngé ®éc nÕu da bÞ x−íc mµ tiÕp xóc víi n−íc bÞ nhiÔm dÇu, ng−êi ¨n ph¶i nh÷ng vËt nu«i bÞ ngé ®éng còng sÏ bÞ ngé ®éc. + ¤ nhiÔm vi sinh vËt m«i tr−êng Do thãi quen cña ®a sè n«ng d©n trong viÖc s¶n xuÊt vµ ch¨n nu«i kh«ng hîp vÖ sinh, dïng ph©n chuång bãn trùc tiÕp cho c©y,.. t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c t¸c nh©n sinh häc ph¸t triÓn nh− trùc khuÈn lþ, th−¬ng hµn, ký sinh trïng (giun, s¸n). C¸c ký sinh trïng nµy dÔ dµng g©y ra c¸c bÖnh ë ng−êi. + ¤ nhiÔm do sö dông ph©n bãn ho¸ häc, thuèc trõ s©u ViÖc sö dông gia t¨ng c¸c lo¹i ph©n bãn ho¸ häc, thuèc trõ s©u, thuèc diÖt cá, kÝch thÝch sinh tr−ëng,... trong thêi gian qua ®· g©y « nhiÔm ë møc b¸o ®éng cho m«i tr−êng. B¶ng 44: L−îng N, P, K sö dông ë mét sè n−íc vµo nh÷ng n¨m 1990 N P2O5 K2O Tªn n−íc Ghi chó (kg/ha) (kg/ha) (kg/ha) Hµ Lan 560,7 96,2 131,8 NhËt B¶n 125,8 141,4 104,9 Trung b×nh Trung Quèc 122,1 27,2 4,8 thÕ giíi lµ Mü 56,1 25,8 29,9 95,4 kg/ha Ên §é 20,8 6,5 3,7 ViÖt Nam 48,5 17,6 7,2 C¸c chÊt th¶i c«ng nghiÖp vµ c¸c chÊt th¶i sinh ho¹t còng th−êng chøa nh÷ng s¶n phÈm ®éc h¹i ë d¹ng láng vµ r¾n. Sù th¶i bá c¸c chÊt t¹o nªn c¸c nguån g©y « nhiÔm nghiªm träng cho ®Êt. Thµnh phÇn c¸c r¸c th¶i sinh ho¹t kh¸c nhau ë c¸c ®Þa ph−¬ng B¶ng 45: Thµnh phÇn r¸c ë gia ®×nh t¹i c¸c thµnh phè kh¸c nhau (%) Lo¹i r¸c R«ma Milan Sanpaolo ¤slo Caliorlia GiÊy 25,0 20,0 21,0 38,2 40,5 Nhùa, chÊt dÎo 3,0 5,0 1,7 1,8 5,4 C¸c chÊt s¾t 2,5 4,0 4,1 2,0 5,0 V¶i, da, gç 3,0 5,0 7,0 9,4 18,1 C¸c chÊt h÷u c¬ 53,0 41,0 57,0 30,4 19,6 ChÊt kh«ng ch¸y 10,0 10,0 6,6 13,5 9,4 §Êt còng bÞ « nhiÔm tõ c¸c nguån n−íc bÞ « nhiÔm. Khi n−íc bÞ « nhiÔm ch¶y qua bÒ mÆt ®Êt hoÆc di chuyÓn l¾ng ®äng, thÈm thÊu s©u vµo ®Êt. ChÊt « nhiÔm cã thÓ lµ chÊt ®éc h÷u c¬ nh− x¨ng, dÇu, mì, hydrocacbon kh¸c; cã thÓ lµ chÊt ®éc v« c¬ nh− kim lo¹i, oxyt kim lo¹i nÆng hoÆc lµ c¸c vi sinh vËt g©y bÖnh vµ x¸c ®éng thùc vËt 6.4.4. HËu qu¶ + §Êt bÞ xuèng cÊp. Mét sè biÓu hiÖn - DÔ bÞ xãi mßn do n−íc, lë ®Êt khi gÆp trêi m−a to, th¶m thùc vËt bÞ ph¸ huû, chÊt dinh d−ìng bÞ mÊt do trÇm tÝch vµ bÞ röa tr«i theo dßng n−íc http://www.ebook.edu.vn 98
- D− thõa muèi trong ®Êt: ®Êt d− thõa Na+ nh−ng l¹i thiÕu c¸c chÊt dinh d−ìng cÇn thiÕt kh¸c - Xuèng cÊp ho¸ häc: cïng víi viÖc mÊt ®i c¸c chÊt dinh d−ìng cÇn thiÕt lµ sù h×nh thµnh c¸c ®éc tè Al3+, Fe2+ ... Khi c¸c chØ tiªu nµy qu¸ cao hoÆc qu¸ thÊp ®Òu g©y ¶nh h−ëng ®Õn m«i tr−êng - Xuèng cÊp sinh häc: chÊt mïn bÞ kho¸ng ho¸ nhanh chãng nh−ng kh«ng cã sù bï l¹i c¸c chÊt h÷u c¬ lµm cho ®Êt trë nªn nghÌo dinh d−ìng, gi¶m kh¶ n¨ng hÊp thô vµ cung cÊp N cho thùc vËt, gi¶m ®a d¹ng sinh häc trong m«i tr−êng ®Êt + Thay ®æi thµnh phÇn vµ tÝnh chÊt cña ®Êt, lµm chai cøng ®Êt, chua ®Êt, thay ®æi c©n b»ng dinh d−ìng gi÷a ®Êt vµ c©y trång do d− thõa hµm l−îng ph©n bãn còng nh− thuèc b¶o vÖ th−c vËt trong ®Êt. + G©y c¸c bÖnh truyÒn nhiÔm, bÖnh giun s¸n, ký sinh trïng mµ ®a sè ng−êi d©n n«ng th«n m¾c ph¶i, ®Æc biÖt lµ trÎ em + C¸c chÊt phãng x¹, kim lo¹i, nylon ... kh«ng ph©n huû ®−îc g©y trë ng¹i cho ®Êt + C¸c lo¹i ph©n bãn ho¸ häc th−êng cã mét l−îng vÕt c¸c kim lo¹i nÆng, theo thêi gian sÏ tÝch tô l¹i trong ®Êt lµm ®Êt bÞ chai xÊu, tho¸i ho¸ vµ « nhiÔm + Sö dông thuèc b¶o vÖ thùc vËt cã t¸c dông gi¶m sù ph¸ ho¹i cña s©u bÖnh, t¨ng n¨ng suÊt c©y trång nh−ng chóng l¹i g©y « nhiÔm m«i tr−êng nghiªm träng, g©y bÖnh tËt vµ tö vong cho nhiÒu lo¹i ®éng vËt, nhÊt lµ loµi chim. DDT lµ mét trong nh÷ng thuèc trõ s©u ®· lµm huû diÖt rÊt nhiÒu chim vµ c¸, hiÖn nay ®· cÊm sö dông trªn toµn thÕ giíi Nguyªn nh©n lµ do thuèc b¶o vÖ thùc vËt tån t¹i l©u trong ®Êt g©y tÝch tô sinh häc, th−êng 6 th¸ng ®Õn 2 n¨m, cã lo¹i hµng chôc n¨m. Trung b×nh cã kho¶ng 50% l−îng thuèc BVTV ®−îc phun ®· r¬i xuèng ®Êt, tån ®äng trong ®Êt vµ ®i vµo chuçi thøc ¨n: ®Êt-c©y-®éng vËt-ng−êi. Mét sè lo¹i lµ nguyªn nh©n cña nhiÒu bÖnh ung th−. 6.5. Nguy c¬ « nhiÔm m«i tr−êng hiÖn nay Trong sinh quyÓn, con ng−êi lµ thµnh phÇn ®Æc biÖt nhÊt cã t¸c ®éng quan träng tíi sù tiÕn ho¸ cña sinh quyÓn. T¸c ®éng vµo m«i tr−êng cña con ng−êi kh¸c víi ®éng vËt thÓ hiÖn ë c¸c ho¹t ®éng s¸ng t¹o cña con ng−êi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Con ng−êi tõ chç hoµn toµn phô thuéc vµo thiªn nhiªn, bÊt lùc ®èi víi nh÷ng rµng buéc cña trêi ®Êt, tiÕn tíi më réng vïng c− tró, chinh phôc c¶ hµnh tinh, v−ît ra khái søc hót cña tr¸i ®Êt ®Ó vµo vò trô bao la ... Con ng−êi khai th¸c tµi nguyªn thiªn nhiªn ®Ó phôc vô cho nhu cÇu cuéc sèng, cho sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn. H¬n thÕ n÷a, con ng−êi cßn s¸ng t¹o ra hµng lo¹t c¸c quy tr×nh c«ng nghÖ ®Ó ®¸p øng nhu cÇu ngµy cµng cao cña cuéc sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn. Con ng−êi cã ®ãng gãp tÝch cùc, thóc ®Èy x· héi loµi ng−êi ph¸t triÓn. MÆt kh¸c, trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn con ng−êi ®· lµm thay ®æi toµn Ch©u lôc tíi møc nÕu kh«ng cã biÖn ph¸p ng¨n chÆn kÞp thêi, phßng ngõa vµ söa sai kÞp thêi th× tai ho¹ sÏ gi¸ng xuèng toµn nh©n lo¹i, trong ®ã con ng−êi chÞu ¶nh h−ëng nhiÒu nhÊt. - T¸c ®éng lªn ®éng vËt vµ th¶m thùc vËt - Ph¸t sinh c¸c chÊt l¹ vµo khÝ quyÓn, lµm thay ®æi thµnh phÇn tù nhiªn vµ c©n b»ng tù nhiªn trong bÇu khÝ quyÓn - ¤ nhiÔm m«i tr−êng - T¸c ®éng cã h¹i tíi søc khoÎ con ng−êi - MÊt c©n b»ng sinh th¸i c¬ b¶n - Gi¶m mËt ®é che phñ cña rõng ( cßn 25%). Ph¸ rõng, tiªu diÖt ®éng vËt hoang d·. Trong vßng 4 thÕ kû qua ®· cã 130 loµi cã vó vµ chim mÊt ®i vµ kho¶ng 550 loµi ®ang nguy c¬ bÞ tuyÖt chñng. ViÖc nµy còng ®«ng nghÜa víi viÖc chóng ta sÏ mÊt ®i nh÷ng nguån gen v« gi¸. http://www.ebook.edu.vn 99
- X· héi cµng ph¸t triÓn th× nhu cÇu sö dông n¨ng l−îng ngµy cµng cao, sö dông ph©n ho¸ häc, thuèc BVTV, thuèc kÝch thÝch ... g¾n liÒn víi viÖc « nhiÔm m«i tr−êng. C¸c chÊt lµm « nhiÔm m«i tr−êng tù nhiªn lµ vÊn ®Ò lín, mang tÝnh toµn cÇu, t¸c h¹i trùc tiÕp ®Õn søc khoÎ con ng−êi. Søuc khoÎ vµ m«i tr−êng sèng lµ hai vÊn ®Ò liªn quan chÆt chÏ víi nhau, søc khoÎ con ng−êi biÓu hiÖn tæng hîp nhÊt vÒ chÊt l−îng m«i tr−êng. ¤ nhiÔm m«i tr−êng cßn ¶nh h−ëng ®Õn sù sèng cña c¸c sinh vËt kh¸c. Phßng chèng « nhiÔm m«i tr−êng lµ mét vÊn ®Ò rÊt phøc t¹p, nã kh«ng thuéc riªng ph¹m vÞ cña mét ngµnh nµo c¶, còng kh«ng cã mét gi¶i ph¸p riªng biÖt mµ cÇn cã nh÷ng biÖn ph¸p tæng hîp nhiÒu mÆt nh− øng dông c¸c tiÕn bé khoa häc kü thuËt, gi¸o dôc vµ tuyªn truyÒn ®Õn toµn d©n, biÖn ph¸p hµnh chÝnh vµ ph¸p lý. 6.6. Mét sè biÖn ph¸p ®Ó b¶o vÖ m«i tr−êng 6.6.1. Xö lý m«i tr−êng bÞ « nhiÔm - Xö lý c¸c chÊt g©y « nhiÔm tõ nguån ph¸t sinh - TËp trung: chèng « nhiÔm kh«ng khÝ bëi bôi, c¸c khÝ th¶i cña ®éng c¬ ®èt trong, c¸c hîp chÊt CFC, l−u huúnh, hîp chÊt nit¬,... Chèng « nhiÔm c¸c nguån n−íc bëi c¸c chÊt th¶i sinh ho¹t, kim lo¹i nÆng, photphat, nitrat, thuèc BVTV,... - Xö lý n−íc th¶i sinh ho¹t: NÕu l−îng n−íc Ýt vµ kh«ng chøa c¸c thµnh phÇn ®éc h¹i th× dïng c¸c qu¸ tr×nh lµm s¹ch tù nhiªn nh− sa l¾ng, oxi ho¸ sinh häc,.. NÕu l−îng n−íc th¶i nhiÒu mµ l¹i chøa c¸c chÊt ®éc h¹i th× ph¶i qua giai ®o¹n xö lý s¬ bé ®Ó lo¹i bá c¸c t¹p chÊt r¾n cã kÝch th−íc lín vµ giai ®o¹n oxi ho¸ sinh häc ®Ó lo¹i bá c¸c chÊt h÷u c¬, sau ®ã cã thÓ th¶i n−íc th¶i vµo m«i tr−êng 6.6.2. BiÖn ph¸p phßng ngõa Lµ biÖn ph¸p tèt nhÊt “phßng bÖnh h¬n ch÷a bÖnh”. T¨ng c−êng qu¶n lý chÊt th¶i, kh«ng cho chÊt th¶i lan réng, ®Æc biÖt ®èi víi chÊt th¶i c«ng nghiÖp vµ h¹t nh©n. Thay thÕ c¸c chÊt « nhiÔm b»ng c¸c chÊt kh«ng « nhiÔm hoÆc Ýt « nhiÔm. Tuy nhiªn, ®èi víi nh÷ng chÊt thay thÕ th× qua qu¸ tr×nh sö dông ta míi biÕt hÕt ®−îc t¸c ®éng cña nã nªn còng cÇn ph¶i thËn träng khi sö dông ph−¬ng ph¸p nµy CFC vµ halon ®−îc dïng ®Ó thay thÕ c¸c dÉn xuÊt clo, flo cña CH4, C2H6. CFC vµ halon ®−îc dïngnhiÒu trong ch÷a ch¸y, dung m«i cho c¸c lo¹i s¬n phun, mü phÈm, thuèc trõ s©u, thay thÕ NH3 vµ SO2 trong c¸c nhµ m¸y l¹nh. Nh−ng ®Õn n¨m 1970 ng−êi ta míi ph¸t hiÖn CFC vµ halon lµ mét trong nh÷ng chÊt lµm suy tho¸i t©ng ozon vµ hiÖn t−îng hiÖu øng nhµ kÝnh. N¨m 1985, c¸c n−íc ®· ký c«ng −íc Viena vµ n¨m 1987 ký nghÞ ®Þnh th− Montreal vÒ viÖc c¾t gi¶m vµ tiÕn tíi xo¸ bá hoµn toµn viÖc sö dông CFC vµ halon. ViÖt nam còng ®· ký C«ng −íc Viena vµ NghÞ ®Þnh th− Montreal n¨m 1994. -> TiÕn tíi thay thÕ thuèc BVTV b»ng c¸c chÕ phÈm sinh häc. -> Sö dông x¨ng kh«ng pha ch×. -> Thay thÕ dÇu má dïng trong ®éng c¬ ®ètt trong b»ng dÇu thùc vËt -> T×m kiÕm c«ng nghÖ s¶n xuÊt s¹ch vµ kh«ng cã chÊt th¶i. http://www.ebook.edu.vn 100