Một giải pháp nhằm quản lý chất gây dị ứng trong ngành công nghiệp thực phẩm

Taïp chí Khoa hoïc - Coâng ngheä Thuûy saûn<br /> <br /> Soá 2/2011<br /> <br /> BAØI DÒCH<br /> <br /> A VISION FOR ALLERGEN MANAGEMENT BEST PRACTICE IN THE<br /> FOOD INDUSTRY<br /> MỘT GIẢI PHÁP NHẰM QUẢN LÝ CHẤT GÂY DỊ ỨNG TRONG NGÀNH CÔNG<br /> NGHIỆP THỰC PHẨM<br /> Trends in Food Science & Technology 21 (2010) 619-625<br /> Người dịch: ThS Cao Thị Minh Hậu<br /> Khoa Ngoại ngữ - Trường Đại học Nha Trang<br /> Trong 2 thập kỷ qua, các loại thực phẩm gây dị ứng đã được ghi nhận là một mối nguy về an toàn thực<br /> phẩm. Cũng trong thời gian đó, kiến thức về đặc tính sinh học và tính chất lâm sàng của dị ứng thực phẩm đã<br /> tăng lên, cùng với các thông tin ta có thể sử dụng để đánh giá nguy cơ này chính xác hơn. Trong khi các qui<br /> phạm hiện hành trong quản lý chất gây dị ứng đã giúp tăng mức an toàn thực phẩm đối với người tiêu dùng<br /> dễ bị dị ứng, nhưng các tiêu chuẩn được các nhà sản xuất áp dụng vẫn còn khác nhau nhiều do thiếu các quan<br /> điểm thống nhất để đánh giá nguy cơ. Điều này đã phản ánh ở việc dán nhãn với nội dung khuyến cáo nở rộ<br /> một cách đáng kể kèm theo sự sút giảm lòng tin của người tiêu dùng, dẫn đến tình trạng phải chấp nhận rủi<br /> ro. Nhằm giải quyết các vấn đề trên, bài viết này chủ trương đưa ra một quan điểm quản lý rủi ro dựa trên một<br /> tập hợp các nguyên tắc được thỏa thuận chung, làm tiền đề cho các mức độ gây phản ứng rõ ràng xuyên suốt<br /> ngành công nghiệp thực phẩm. Đồng thời, quan điểm này cũng nhìn nhận rằng việc giảm thiểu nguy cơ từ các<br /> thực phẩm gây dị ứng là trách nhiệm chung của tất cả những người có liên quan. Các mức độ gây phản ứng,<br /> qua tạo điều kiện việc dán nhãn khuyến cáo một cách đồng bộ và thông tin rõ ràng về chất gây dị ứng trong<br /> thực phẩm, sẽ đóng một vai trò quan trọng, bảo đảm các rủi ro từ thực phẩm gây dị ứng được giảm đến mức<br /> cao nhất.<br /> CƠ SỞ VẤN ĐỀ<br /> <br /> khác nhau ra sao đối với lượng tiêu dùng. Số<br /> <br /> Khái niệm về quản lý chất gây dị ứng trong<br /> <br /> liệu về người tiêu dùng bị ảnh hưởng cũng hầu<br /> <br /> thực phẩm là nguy cơ an toàn thực phẩm bắt<br /> <br /> như không có, ngay cả đối với các loại thực<br /> <br /> đầu có từ thập kỷ cuối của thế kỷ 20 và phát<br /> <br /> phẩm gây dị ứng được nghiên cứu kỹ nhất, như<br /> <br /> triển đáng kể trong vòng 15-20 năm qua. Việc<br /> <br /> lạc.<br /> <br /> quản lý chất gây dị ứng tiến triển song song với<br /> <br /> Cho đến nay, quan điểm của ngành là dựa<br /> <br /> việc thông hiểu ngày càng tăng đối với vấn đề<br /> <br /> trên các GMP (Thực hành sản xuất tốt) để bảo<br /> <br /> này. Ban đầu, người ta biết rất ít về các yếu tố<br /> <br /> đảm cách ly các thành phần gây dị ứng và khai<br /> <br /> chủ chốt quyết định nguy cơ; có nghĩa là không<br /> <br /> báo có hệ thống các chất gây dị ứng trên nhãn<br /> <br /> am hiểu mấy độ nhạy và độ phản ứng khác<br /> <br /> dán khi có yêu cầu. Tuy nhiên, cần phải có thêm<br /> <br /> nhau thế nào trong số người dễ bị dị ứng, và<br /> <br /> nỗ lực để giảm thiểu nguy cơ và cung cấp cho<br /> TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC NHA TRANG ❖ 109<br /> <br /> Taïp chí Khoa hoïc - Coâng ngheä Thuûy saûn<br /> <br /> Soá 2/2011<br /> <br /> người tiêu dùng dễ dị ứng các thông tin đồng<br /> <br /> - sản xuất các chủng loại đa dạng như các loại<br /> <br /> bộ về nguy cơ, cùng với hệ thống hàng hóa đa<br /> <br /> ngũ cốc dùng cho điểm tâm, sữa chua, và nhiều<br /> <br /> dạng để chọn lựa. Việc áp dụng các nguyên tắc<br /> <br /> loại khác - cũng như các hiệp hội và tập đoàn<br /> <br /> quản lý chất gây dị ứng vẫn tỏ ra chưa đồng<br /> <br /> thương mại kinh doanh nhiều lĩnh vực đặc thù<br /> <br /> bộ. Hiện nay mỗi nhà máy sản xuất đang diễn<br /> <br /> của ngành công nghệ thực phẩm.<br /> <br /> giải nguy cơ trong từng chuỗi cung ứng khác<br /> <br /> FDF đã thành lập một Ban Chỉ đạo Chất<br /> <br /> nhau, do chưa có các quan điểm thống nhất để<br /> <br /> gây dị ứng gồm các chuyên gia trong ngành<br /> <br /> tiến hành đánh giá nguy cơ dựa trên một tiêu<br /> <br /> để xử lý các vấn đề liên quan đến kiểm soát và<br /> <br /> chuẩn chung.<br /> <br /> dán nhãn cảnh báo chất gây dị ứng. Ban Chỉ<br /> <br /> Trong khi còn thiếu hiểu biết về các mức độ<br /> <br /> đạo này làm việc để rà soát tình hình quản lý<br /> <br /> chất gây dị ứng cần thiết để tạo nên tác động<br /> <br /> chất gây dị ứng trong việc sản xuất thực phẩm,<br /> <br /> bất lợi, thì nhiều nhà sản xuất đã sử dụng một<br /> <br /> phổ biến chế độ thực hành tốt nhất và đề xuất<br /> <br /> giải pháp “an toàn” bằng cách dán nhãn mang<br /> <br /> các bước nhằm tăng cường khả năng quản lý<br /> <br /> tính chất khuyến cáo. Thoạt đầu được người<br /> <br /> nguy cơ.<br /> <br /> tiêu dùng dễ bị dị ứng hoan nghênh, nhưng<br /> <br /> Bài viết này tóm lược công việc của Ban<br /> <br /> việc sử dụng ngày càng nhiều và không đồng<br /> <br /> Chỉ đạo và đề xuất một phương hướng thực<br /> <br /> bộ loại cảnh báo này cho nhiều nhóm, loại sản<br /> <br /> hành tốt dựa trên việc phát triển từ quan điểm<br /> <br /> phẩm khác nhau đã làm giảm đáng kể tác dụng<br /> <br /> dựa trên mối nguy cơ sang một quan điểm dựa<br /> <br /> của biện pháp giảm nguy cơ này [20]. Điều này<br /> <br /> trên nguy cơ, có thể khả thi nhờ vào những tiến<br /> <br /> đã dẫn đến việc người tiêu dùng ngày càng mất<br /> <br /> bộ gần đây về kiến thức khoa học và lâm sàng<br /> <br /> niềm tin với loại nhãn cảnh báo và đành chấp<br /> <br /> liên quan đến dị ứng thực phẩm. Một giả thiết<br /> <br /> nhận nguy cơ.<br /> <br /> cơ bản của phương hướng này là việc đối phó<br /> <br /> Để cải thiện tình trạng này cho người tiêu<br /> <br /> với dị ứng thực phẩm là trách nhiệm chung của<br /> <br /> dùng, cho ngành thực phẩm và cho cấp thẩm<br /> <br /> ngành thực phẩm, các nhà điều phối và quản<br /> <br /> quyền, Ban Chỉ Đạo Chất gây Dị ứng của FDF<br /> <br /> lý, các chuyên gia y tế, và cuối cùng không kém<br /> <br /> đã đề xuất một giải pháp quản lý nguy cơ dựa<br /> <br /> phần quan trọng là chính những bệnh nhân dị<br /> <br /> trên đánh giá định lượng về nguy cơ từ các<br /> <br /> ứng. Giải pháp này được trình bày theo một số<br /> <br /> chất gây dị ứng.<br /> <br /> yếu tố được thảo luận sau đây.<br /> <br /> BAN CHỈ ĐẠO CHẤT GÂY DỊ ỨNG CỦA FDF<br /> <br /> TÌNH HÌNH QUẢN LÝ CHẤT GÂY DỊ ỨNG<br /> <br /> Liên đoàn Thực phẩm-Thức uống (FDF)<br /> <br /> HIỆN NAY<br /> <br /> đại diện cho quyền lợi ngành công nghệ sản<br /> <br /> Ngành thực phẩm-thức uống Vương quốc<br /> <br /> xuất thực phẩm và các thức uống không cồn<br /> <br /> Anh mong muốn các nhà sản xuất cho ra đời<br /> <br /> của Vương quốc Anh, ngành sản xuất lớn nhất<br /> <br /> các sản phẩm an toàn, chất lượng cao, được<br /> <br /> của đất nước này. Thành viên của tổ chức FDF<br /> <br /> dán nhãn rõ ràng có khai báo các chất gây dị<br /> <br /> có khoảng một phần ba số các nhà sản xuất<br /> <br /> ứng trong thành phần. Việc đưa ra các thông tin<br /> <br /> thực phẩm đủ loại quy mô ở Vương quốc Anh<br /> <br /> chính xác, không lập lờ trên bao bì sản phẩm là<br /> <br /> 110 ❖ TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC NHA TRANG<br /> <br /> Taïp chí Khoa hoïc - Coâng ngheä Thuûy saûn<br /> <br /> Soá 2/2011<br /> <br /> điều thiết yếu để những người tiêu dùng nhạy<br /> <br /> phẩm ở Vương quốc Anh, cũng như tại các<br /> <br /> cảm có được các quyết định rằng sản phẩm đó<br /> <br /> quốc gia khác. Số liệu ở Anh quốc trong vòng 2<br /> <br /> có an toàn hay không. Các nhà sản xuất thực<br /> <br /> năm qua cho thấy 2 nguyên nhân chủ yếu buộc<br /> <br /> phẩm khai báo sự hiện diện các chất gây dị<br /> <br /> phải thu hồi sản phẩm là (1) việc bỏ sót chất<br /> <br /> ứng thông thường (theo quy định của Chỉ thị<br /> <br /> gây dị ứng trên nhãn ghi thành phần và (2) cho<br /> <br /> số 2007/68/EC, nội dung sửa đổi gần đây nhất<br /> <br /> không đúng sản phẩm vào bao bì [9].<br /> <br /> của Phụ lục IIIa tại Chỉ thị về Dán nhãn Thực<br /> <br /> Kể từ năm 2005, số sự cố liên quan đến<br /> <br /> phẩm số 2000/13/EC) trên hàng hóa đóng gói<br /> <br /> chất gây dị ứng được báo cáo đến Cơ Quan<br /> <br /> sẵn được bán rộng rãi theo các yêu cầu được<br /> <br /> Tiêu chuẩn Thực phẩm (FSA) tăng lên đáng kể.<br /> <br /> quy định.<br /> <br /> Người ta tin rằng tình trạng này là do tác động<br /> <br /> Quan điểm hiện nay của ngành về quản lý<br /> <br /> của việc thực hiện các quy định dán nhãn và<br /> <br /> chất gây dị ứng bao gồm các quy phạm. Thực<br /> <br /> luật chung về thực phẩm [5], cùng việc quy định<br /> <br /> hành Sản xuất Tốt, Hệ Thống Phân Tích Mối<br /> <br /> ngành thực phẩm báo cáo cho các cấp thẩm<br /> <br /> Nguy Và Kiểm Soát Các Điểm Kiểm SoátTới<br /> <br /> quyền về những trường hợp nghi ngờ vi phạm<br /> <br /> Hạn (HACCP), Codex [3], bao gồm truy xuất<br /> <br /> luật thực phẩm và điều khoản cụ thể liên quan<br /> <br /> nguồn gốc chuỗi cung ứng, tách biệt các thành<br /> <br /> đến các nhóm dễ bị ảnh hưởng, ví dụ người<br /> <br /> phần gây dị ứng và áp dụng các “kỹ thuật tẩy<br /> <br /> tiêu dùng dễ bị dị ứng.<br /> <br /> chất gây dị ứng”, để bảo đảm sản xuất ra thực<br /> phẩm an toàn dược ghi nhãn chính xác. Việc<br /> sử dụng tiêu chuẩn “sạch theo quan sát và về<br /> vật lý” trong việc kiểm soát tình trạng nhiễm<br /> chéo chất gây dị ứng trong quá trình chế biến/<br /> sản xuất, dựa trên khảo sát kỹ dây chuyền sản<br /> xuất (sau khi làm vệ sinh) và khảo sát kỹ thành<br /> phẩm, đã tỏ ra là một quan điểm quản lý rủi ro<br /> thực tế và hiệu quả [13], và loại trừ sự cần thiết<br /> phải dùng đến các phương pháp phát hiện chất<br /> gây dị ứng ngay trên dây chuyền. Tuy đã có các<br /> biện pháp nghiêm ngặt như trên, ngành thực<br /> phẩm vẫn thừa nhận cần phải nỗ lực nhiều hơn<br /> nữa.<br /> <br /> Năm 2008, con số trường hợp liên quan<br /> đến chất gây dị ứng bình ổn lại: năm 2007 có<br /> 86 trường hợp và năm 2008 là 84 trường hợp,<br /> mặc dù một vài trường hợp là do xuất phát từ<br /> phản ứng ở người tiêu dùng. Hình 1 cho thấy<br /> các số liệu chi tiết các trường hợp sự cố bị ảnh<br /> hưởng của chất gây dị ứng cho cả 2 năm 2007<br /> và 2008. Trong khi sữa là loại gây sự cố dị ứng<br /> chủ yếu trong cả 2 năm, thì trong năm 2008 các<br /> trường hợp liên quan đến dị ứng từ sữa giảm<br /> 32% so với 2007. Người ta tin rằng đây là do<br /> kết quả của chiến dịch do FSA tiến hành đối với<br /> việc nhiễm chéo giữa sô cô la đen và sữa.<br /> Để có thể vừa quản lý các chất gây dị ứng<br /> <br /> KIỂM SOÁT CHẤT GÂY DỊ ỨNG TRONG<br /> <br /> một cách hiệu quả vừa cung cấp thông tin cần<br /> <br /> THỰC TẾ<br /> <br /> thiết cho người tiêu dùng, cần có một quan<br /> <br /> Tuy việc dán nhãn chính xác cần phải rõ<br /> <br /> điểm thống nhất để bảo đảm rằng thông tin về<br /> <br /> ràng, nhưng trên thực tế nhãn ghi sai nội dung<br /> <br /> chất gây dị ứng phải được truyền tải một cách<br /> <br /> là nguyên nhân của việc thu hồi rất nhiều sản<br /> <br /> chính xác trong khắp hệ thống cung cấp [4].<br /> TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC NHA TRANG ❖ 111<br /> <br /> Taïp chí Khoa hoïc - Coâng ngheä Thuûy saûn<br /> <br /> Soá 2/2011<br /> <br /> Hình 1: Số lượng trường hợp sự cố liên quan đến chất gây dị ứng được báo cáo cho FSA năm 2007<br /> so với 2008. Nguồn: FSA. Báo cáo Năm 2008 [9]<br /> <br /> Kiểm soát chất gây dị ứng và giảm thiểu rủi<br /> <br /> gây ra vẫn còn tương đối mới mẻ so với việc<br /> <br /> ro cho người tiêu dùng vẫn luôn là ưu tiên hàng<br /> <br /> đánh giá nguy cơ do lây nhiễm hóa chất. Cũng<br /> <br /> đầu đối với các công ty thực phẩm. Tuy vậy,<br /> <br /> thế, đánh giá nguy cơ như vậy là một công việc<br /> <br /> người tiêu dùng lại bị bối rối và thường xuyên<br /> <br /> đầy thách thức bởi vì thông tin cơ sở còn rất hạn<br /> <br /> thất vọng về nội dung thông tin chất gây dị ứng<br /> <br /> chế và lý giải được thông tin đó cũng không dễ<br /> <br /> trên nhãn hàng (đặc biệt nhãn hàng mang tính<br /> <br /> dàng gì vì thiếu một quan điểm nhất quán. Do<br /> <br /> chất cảnh báo (9). Các yêu cầu về dán nhãn<br /> <br /> đó, một đoạn có sẵn nào đó trên bao bì không<br /> <br /> báo thành phần gây dị ứng được quy định rõ<br /> <br /> biểu thị cũng một mức độ rủi ro nếu như sản<br /> <br /> về mặt pháp chế, nhưng nhãn mang tính cảnh<br /> <br /> phẩm do nhiều nhà sản xuất khác nhau làm ra.<br /> <br /> báo lại thiếu sự rõ ràng ấy (ví dụ, dùng các từ<br /> <br /> Nhiều nhà sản xuất vẫn giữ nguyên các<br /> <br /> ngữ như “có thể chứa”, “được sản xuất cùng<br /> <br /> biện pháp trước đây, dẫn đến tình trạng phát<br /> <br /> với”) chỉ để cố gắng cảnh báo người tiêu dùng<br /> <br /> triển tràn lan các loại nhãn cảnh báo, khiến cho<br /> <br /> về nguy cơ có chất gây dị ứng xuất hiện ngoài<br /> <br /> bản thân biện pháp này bị mất hiệu quả trong<br /> <br /> ý muốn.<br /> <br /> việc hạn chế nguy cơ khi người tiêu dùng dễ dị<br /> <br /> Thực hành tốt về quản lý chất gây dị ứng<br /> <br /> ứng phải chấp nhận nguy cơ, trong khi cơ hội<br /> <br /> bắt buộc phải áp dụng việc dán nhãn cảnh báo<br /> <br /> để chọn lựa thực phẩm thích hợp giảm đi [20],<br /> <br /> theo kết quả đánh giá nguy cơ, và kết quả này<br /> <br /> có nghĩa là việc dán nhãn cảnh báo được thả<br /> <br /> phải xác định là không chấp nhận một nguy cơ<br /> <br /> nổi và từ đó nguy cơ đối với người tiêu dùng<br /> <br /> gây phản ứng nào ở những người bị dị ứng, tức<br /> <br /> thực sự tăng lên.<br /> <br /> là khả năng thực tế là sẽ xảy ra tình trạng nhiễm<br /> <br /> Người tiêu dùng còn bị hoang mang trước<br /> <br /> chéo đáng kể và không tránh khỏi. Tuy nhiên,<br /> <br /> quá nhiều các loại câu chữ sử dụng trên hàng<br /> <br /> khái niệm đánh giá nguy cơ do chất gây dị ứng<br /> <br /> hóa, thoạt nhìn thì có vẻ nêu ra một cấp độ rủi<br /> <br /> 112 ❖ TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC NHA TRANG<br /> <br /> Taïp chí Khoa hoïc - Coâng ngheä Thuûy saûn<br /> <br /> Soá 2/2011<br /> <br /> ro nào đó, nhưng trên thực tế thì không phải<br /> <br /> Hậu quả của các quan điểm bảo thủ nói<br /> <br /> vậy. Đường lối hiện nay của ngành thực phẩm<br /> <br /> trên là tình trạng sử dụng (quá mức) tràn lan<br /> <br /> là giữ cho việc dán nhãn cảnh báo càng đơn<br /> <br /> các câu mang tính cảnh báo. Một hệ quả không<br /> <br /> giản càng tốt. Hướng dẫn của FSA hiện nay còn<br /> <br /> được dự tính của điều này là người tiêu dùng<br /> <br /> tăng cường đẩy mạnh việc dùng nhóm từ “có<br /> <br /> dễ dị ứng ít được lựa chọn hơn và chịu nhiều<br /> <br /> thể chứa …” [8]<br /> <br /> rủi ro hơn do họ nhằm lẫn và thất vọng về nhãn<br /> <br /> Việc cung cấp thông tin rõ ràng, không mơ<br /> <br /> hàng và từ đó chịu nguy cơ [7,10,22]. Kết luận<br /> <br /> hồ và nhất quán cho người tiêu dùng là một mục<br /> <br /> cuối cùng là tất cả các thực phẩm sản xuất theo<br /> <br /> đích chung. Nhãn hàng cảnh báo có nhóm từ<br /> <br /> kiểu công nghiệp cuối cùng sẽ mang nhãn cảnh<br /> <br /> “có thể chứa…”, nếu được sử dụng đúng đắn,<br /> <br /> báo, trừ phi có sự thống nhất về một quan điểm<br /> <br /> là một công cụ rất quan trọng trong việc truyền<br /> <br /> nhất quán quyết định về việc sử dụng các câu<br /> <br /> thông và giảm thiểu nguy cơ. Tuy nhiên, kinh<br /> <br /> cảnh báo, ví dụ về các mức độ tác dụng mang<br /> <br /> nghiệm lại cho thấy biện pháp này cần phải<br /> <br /> tính định lượng.<br /> <br /> được chú trọng và bản thân nó phản ánh nguy<br /> cơ thực sự.<br /> LÀM THẾ NÀO ĐỂ CẢI THIỆN TÌNH HÌNH?<br /> Ban Chỉ đạo Chất gây dị ứng của FDF thấy<br /> <br /> Một quan điểm dựa trên nguy cơ các vấn<br /> đề nói trên trong khi chia sẻ trách nhiệm xuyên<br /> suốt chuỗi cung ứng. Các mức độ gây phản ứng<br /> mang tính định lượng dựa trên nền tảng khoa<br /> học tốt ắt sẽ cho phép ngành thực phẩm quản<br /> <br /> rằng cốt lõi vấn đề là cần phải chuyển từ quan<br /> <br /> lý tình trạng tiếp xúc chéo trong khuôn khổ các<br /> <br /> điểm dựa trên mối nguy đối với quản lý chất gây<br /> <br /> giới hạn rõ ràng, có thể định lượng được sự<br /> <br /> dị ứng sang một quan điểm dựa vào nguy cơ.<br /> <br /> chấp thuận của các nhà quản lý và được người<br /> <br /> Việc quản lý chất gây dị ứng hiện nay<br /> <br /> tiêu dùng chấp nhận. Một quan điểm như thế<br /> <br /> chủ yếu tập trung vào mối nguy. Điều này đã<br /> <br /> có hướng dẫn rõ ràng về quyết định đối với dán<br /> <br /> hướng tới các tiêu chuẩn các công nghiệp bảo<br /> <br /> nhãn hàng và về hoạt động quản lý cũng như<br /> <br /> thủ xoay quanh việc kiểm soát việc tiếp xúc<br /> <br /> tăng cường việc quản lý tốt hơn tình trạng dị<br /> <br /> chéo ngẫu nhiên của chất gây dị ứng trong quá<br /> <br /> ứng thực phẩm ở từng người.<br /> <br /> trình sản xuất thực phẩm, trong đó các phương<br /> <br /> Nguy cơ có thể được định nghĩa là xác suất<br /> <br /> pháp quản lý và làm sạch chất gây dị ứng đôi<br /> <br /> một mối nguy sẽ biểu lộ rõ nét, và thường được<br /> <br /> khi có thể “rượt các phân tử chạy lanh quanh<br /> <br /> thể hiện như là một hàm số mối nguy và sự phơi<br /> <br /> trong dây chuyền cung ứng”. Quả là không thực<br /> <br /> nhiễm mối nguy. Định nghĩa này đôi khi được<br /> <br /> tiễn và bất khả thi khi hy vọng loại trừ được<br /> <br /> mở rộng để bao gồm mức độ nghiêm trọng của<br /> <br /> các chất gây dị ứng khỏi phần lớn các nhà máy<br /> <br /> tác hại xảy ra sau đó. Từ đó, trong Chỉ dẫn 51<br /> <br /> thực phẩm hoặc để cho các nhà máy (hoặc dây<br /> <br /> của ISO/IEC, nguy cơ được định nghĩa là sự kết<br /> <br /> chuyền sản xuất) sử dụng một số chất gây dị<br /> <br /> hợp xác xuất của một mối nguy hại và mức độ<br /> <br /> ứng cụ thể [4].<br /> <br /> nghiêm trọng của nguy hại đó [22]. Do đó, khái<br /> TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC NHA TRANG ❖ 113<br /> <br />