Một số đặc điểm nhận biết dòng họ của người Tày ở Huyện Bạch Thông – Tỉnh Bắc Kạn

TAÏP CHÍ KHOA HOÏC ÑAÏI HOÏC SAØI GOØN Soá 10 (35) - Thaùng 12/2015<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Một số đặc điểm nhận biết dòng họ của người Tày ở<br /> Huyện Bạch Thông – Tỉnh Bắc Kạn<br /> <br /> Identifying the Tay clan through typical characters in<br /> Bach Thong district – Bac Kan province<br /> <br /> ThS. Triệu Quỳnh Châu<br /> Trường Đại học Khoa học – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> M.A. Trieu Quynh Chau<br /> Thai Nguyen University of Sciences<br /> <br /> <br /> <br /> Tóm tắt<br /> Người Tày có số dân đông nhất trong các dân tộc thiểu số ở nước ta, cư trú rải rác trên tất cả 63 tỉnh,<br /> thành phố nhưng tập trung tại một số tỉnh miền núi phía Bắc như Cao Bằng (207.805 người, chiếm 41%<br /> dân số toàn tỉnh), Bắc Kạn tính đến cuối năm 2014 (312.727 người, chiếm 56.35% dân số toàn tỉnh)...<br /> Với địa bàn cư trú đa dạng, người Tày đã tạo nên những sắc thái văn hoá địa phương phong phú.Trong<br /> quan niệm của người Tày, dòng họ người có vị trí đặc biệt quan trọng, là một trong những thành tố cốt<br /> lõi tạo nên xã hội, là nền tảng cho sự tồn tại của thiết chế xã hội truyền thống, giữ vai trò quan trọng chi<br /> phối đến các lĩnh vực kinh tế, văn hóa, xã hội, trong sự phát triển chung của quốc gia. Với vai trò to lớn<br /> như vậy, dòng họ người Tày có những đặc điểm để nhận biết lẫn nhau. Trong phạm vi bài viết này,<br /> chúng tôi chỉ đề cập tới một số đặc điểm nhận biết dòng họ của người Tày ở huyện Bạch Thông tỉnh<br /> Bắc Kạn.<br /> Từ khóa: người Tày, tổ tiên, dòng họ, chi họ họ hàng, tín ngưỡng, kiêng kị...<br /> Abstract<br /> The Tay has the largest population of ethnic minorities in our country, residents scattered across all 63<br /> provinces but concentrate in some northern mountainous provincés such as: Cao Bang (207.805 people,<br /> 41% of the provincial population), Bac Kan at the end of 2014 (312.727 people, 56.35% of the<br /> provincial population)... Withdiverseresidential locality, the Tay made shades ofrichlocal culture. In the<br /> conception of the Tay, clanman is particularly important. As one of the core elements that makes up<br /> society, and as the foundation for the existence of traditional social institutions, plays an important role<br /> todominate to the fields:economy, culture, society, in the overall development of the country. With such<br /> an enormous role, the Tay clan has the characteristics to recognize each other. Within the scope of this<br /> article, we only mention somerecognizablecharacteristicsofthe Tayclan in Bach Thong district, Bac Kan<br /> province.<br /> Keywords: the Tay, ancestor, clan, triberelative, beliefs, taboos…<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 80<br />  1. Quan niệm về dòng họ của người Tày người có cùng ma. Chính vì vậy nên việc<br /> Người Tày ở Bắc Kạn nói chung hiện thờ cúng của những người trong họ là<br /> nay gồm 3 bộ phận hợp thành đó là bộ những người có cùng cách thờ cúng khi<br /> phận bản địa từ thời nguyên thủy, bộ phận tiến hành các nghi lễ liên quan đến tang<br /> người Tày gốc Kinh ở miền xuôi lên, bộ ma, cúng ma khi ốm đau bệnh tật và thờ<br /> phận Tày – Nùng từ Quảng Tây (Trung cúng tổ tiên. Cùng tên họ là điều dễ nhận<br /> Quốc) đến Bắc Kạn lập nghiệp. Mặc dù ra, còn cách thờ cúng ma và tổ tiên thì chỉ<br /> vậy họ đã sớm hòa hợp, cố kết lại với nhau những thành viên trong dòng họ mới nhận<br /> thành một khối thống nhất vì sứ mệnh và biết được. Những người cùng họ không<br /> lợi ích chung. Chính vì được hợp thành từ nhất thiết chỉ là những người thân thuộc có<br /> 3 bộ phận khác nhau nên người Tày ở Bắc quan hệ họ hàng mà có thể ở những nơi rất<br /> Kạn có rất nhiều họ như họ Hoàng, Nông, xa, thậm chí chưa hề quen biết nhau nhưng<br /> Ma, Đinh, Hà, Đồng, Nguyễn… khi tìm hiểu có cùng những nghi lễ cúng,<br /> Quan niệm về dòng họ được hiểu là cùng ông tổ thì họ có thể nhận là họ hàng<br /> toàn thể những người cùng huyết thống. của nhau. Và khi đã được coi là anh em<br /> Tính huyết thống có thể được tính theo bên cùng dòng họ, mọi người sẽ thật sự cởi<br /> bố (chế độ phụ hệ), hoặc bên mẹ (chế độ mở và gắn bó chặt chẽ và thân thiết với<br /> mẫu hệ). Theo đó, khi nói tới cấu trúc, tổ nhau. Nơi thờ cúng dòng họ của người Tày<br /> chức dòng họ là đề cập tới cấu trúc, tổ chức rất đa dạng, tuy nhiên đối với các họ có<br /> của những người cùng huyết thống. Đối người làm quan hoặc trí thức thì thường có<br /> với trường hợp người Tày, được chọn làm mộ tổ, nhà thờ tổ để thờ cúng. Hàng năm<br /> đối tượng nghiên cứu của luận án này, vào lễ thanh minh (3-3 âm lịch) con cháu<br /> dòng họ là toàn thể những người được tính trong dòng họ tập trung về tảo mộ, lần lượt<br /> theo huyết thống bên bố. các chi trong họ thay nhau đứng ra lo đồ<br /> Về địa bàn cư trú, trước đây, mỗi họ cúng lễ và con cháu trong họ ăn uống ngay<br /> thường tập trungsống trong một bản. Dần tại mộ. Họ quan niệm con người sống sao<br /> dần do yêu cầu phát triển kinh tế văn hóa thì khi chết cũng như vậy nên việc con<br /> hoặc hôn nhân mà có thêm nhiều họ khác cháu trong họ ăn uống ngay tại mộ tổ là để<br /> đến cư trú và cùng sinh sống thuận hòa. cụ tổ chứng cho tấm lòng, phù hộ, tạo phúc<br /> Trong mỗi dòng họ có chi trưởng, chi và giải trừ hoạn nạn cho con cháu. Việc thờ<br /> thứ từ đó hình thành thứ bậc như một quy cúng tổ tiên trong các gia đình của các<br /> định về quan hệ với nhau trong dòng họ. dòng họ cũng có sự khác nhau. Có dòng họ<br /> Nếu như người Nùng, Dao, Sán Chay trong trong bàn thờ tổ tiên có ba, năm hoặc bảy<br /> họ cứ ai nhiều tuổi hơn là anh, là chị thì bát hương. Gia đình nào có ba bát hương là<br /> với người Tày chi trưởng dù ít tuổi hơn vẫn có ba chén thờ thần thánh, gia tiên và bà cô<br /> là anh, là chị. Người con trai trưởng của ông mãnh; gia đình có năm bát hương là<br /> chi trưởng có vai trò quan trọng trong đời mời đến năm đời; gia đình có bảy bát<br /> sống dòng họ. Đó là người tham gia và chủ hương là mời đến bảy đời tổ tiên về ngự.<br /> trì các đám cưới, đám ma, chia gia tài, hòa Nói chung việc thờ cúng cho thấy người<br /> giải mâu thuẫn trong dòng họ và giữa dòng Tày luôn có ý thức về cội nguồn, dòng họ.<br /> họ này với dòng họ khác. Trong hôn nhân, người Tày không kết<br /> Người Tày quan niệm người cùng họ là hôn với người trong họ. Tuy nhiên, trong<br /> <br /> <br /> 81<br /> một họ lại có nhiều chi, nhiều nhánh, nhiều nghĩa mới quý tựa ngàn vàng).<br /> đời nên cũng có trường hợp người cùng họ 2. Lịch sử dòng họ (nguồn gốc)<br /> trên bốn đời lấy nhau nhưng đó là trường Huyện Bạch Thông có 7 dân tộc anh<br /> hợp hãn hữu, gượng ép, không được đồng em cùng chung sống: Tày, Nùng, Kinh,<br /> tình ủng hộ. Họ quan niệm: Tổng sliểu lăng Hoa, Mông, Dao... thuộc các nhóm ngữ hệ<br /> va/ Nà sliểu lăng bjoóc/ Mà chòn choọc khác nhau như: Tày - Thái, Mông - Dao,<br /> thuôn rà. (đồng thiếu gì hương, ruộng Việt - Mường, Hán… Người Tày, Nùng<br /> thiếu gì hoa, mà phải về hái hoa vườn vốn thuộc nhóm Âu - Việt trong khối<br /> nhà). Cưới xin như vậy vừa mất họ hàng, Bách Việt có địa bàn cư trú là miền Bắc<br /> vừa thể hiện sự kém cỏi, đần độn nên mới Việt Nam và miền Hoa Nam Trung Quốc -<br /> phải để dòng họ cưu mang. Liên minh bộ lạc Âu Việt (Tày - Nùng) đã<br /> Người Tày sống theo chế độ phụ cùng với liên minh bộ lạc Việt (Việt -<br /> quyền nên con lấy họ bố. Trong trường hợp Mường) thành lập nên vương quốc Âu -<br /> không có con trai thì họ phải lấy con hoặc Lạc (thế kỷ III trước công nguyên) với thủ<br /> cháu của anh em trong họ làm con nuôi để lĩnh An Dương Vương Thục Phán.<br /> sau này thờ tự, giữ họ nhà và hưởng gia tài. Thời Lý Trần, nhất là thời Lê sơ, nhà<br /> Bất đắc dĩ mới lấy rể đời bởi con rể ở nước phong kiến Việt Nam đặt chế độ<br /> trường hợp này mặc dù được coi như con “Thế tập, phiên thần”, tức chế độ thổ ty,<br /> đẻ, được thừa kế tài sản nhà vợ nhưng đến phái một số công thần hay con cháu của<br /> đời con phải mang họ mẹ, họ của bố chỉ họ chọn trong những phần tử trung kiên<br /> được làm tên đệm. Người đời cho rằng chỉ nhất đem theo gia đình, tộc thuộc lên<br /> con nhà nghèo mới đi làm rể đời để làm chiêu dân lập ấp ở miền biên ải. Sau mỗi<br /> thừa tự. Ngày nay quan niệm trọng nam trận chiến thắng, quét sạch quân xâm lược<br /> khinh nữ đó đã dần tiến bộ và không còn ra khỏi bờ cõi, các vị lưu quan này đời đời<br /> nặng nề như trước. kế tục cai trị địa phương, rất mực trung<br /> Trong mối quan hệ với các thành viên thành với chính quyền trung ương làm<br /> trong họ, khi có công việc lớn liên quan nhiệm vụ bảo vệ biên thùy. Người Tày ở<br /> đến bất kỳ thành viên nào thì mọi người Bạch Thông nói chung phần lớn là cư dân<br /> trong họ đều cùng nhau bàn bạc hoặc tới có nguồn gốc bản địa, bộ phận còn lại là<br /> dự để chứng kiến. Mọi người cùng quan người Kinh bị Tày hóa.<br /> tâm tới nhau từ việc làm nhà, ma chay, Dân tộc Tày ở Bạch Thông, xét về<br /> cưới xin, giúp đỡ nhau làm ăn, động viên diễn biến tộc người chủ yếu thuộc các<br /> bảo ban nhau học tập, lao động và sống có nhóm: Tày Thổ trước, Tày Thổ ty, Tày<br /> đạo lý, tự hào về dòng họ của mình và tôn Phụ đạo và Người biến Thổ.<br /> trọng dòng họ khác. Đối với dòng họ khác, Tày thổ trước: là người Tày ở địa<br /> người Tày có tục đáng trân trọng đó là phương đã sinh sống từ lâu đời.<br /> nhận anh em nếu như dân tộc khác có họ Tày thổ ty: là chủ sở hữu đất đai, rừng<br /> trùng với họ của mình. núi, sông nước,muôn thú… có nhiều uy<br /> Có thể thấy quan niệm về dòng họ của quyền về kinh tế, chính trị, xã hội.<br /> người Tày luôn lấy chữ tình làm trọng: Tày Phụ đạo: Đó là những người Tày<br /> Ngần chèn tang tôm nhả/ Tha nả tảy xiên bản địa theo vua Lê mở nước có công dẫn<br /> kim (Tiền bạc rẻ rúng như đất cỏ/ Tình đường, được phong làm phụ đạo ở bản địa,<br /> <br /> <br /> 82<br /> hưởng chế độ miễn phu lính. sát sinh, không bước quan các cành cây<br /> Người Biến Thổ: là những người có xanh, thừng trâu, chạc ngựa vì sợ kéo dài<br /> nguồn gốc từ miền xuôi lên vì việc vua tháng đẻ. Ngoài ra người chồng cũng phải<br /> hoặc đi dạy học, hoặc tìm đất sinh nhai kiêng đi khiêng quan tài vì sợ con sinh ra<br /> sau ở lại địa phương là măn với người sẽ mềm yếu. Nếu trong trường hợp bất đắc<br /> Tày. Cũng có người từ Trung Quốc lưu dĩ phải khiêng thì sẽ cài một chiếc đũa cả<br /> tán sang, qua nhiều năm sinh sống tại địa sau gáy. Trong sinh hoạt hàng ngày không<br /> phương trải mấy đời đều gọi là Người được thay đổi giường ngủ, buồng nằm,<br /> Biến Thổ. không tự tiện hái chanh vì sợ chanh sẽ rụng<br /> Theo số liệu của cuộc tổng điều tra lá và quả, không tự tiện hái rau thơm vì<br /> dân số và nhà ở tính đến hết 2014 số hộ như vậy rau sẽ tàn lụi… Khi nhà có người<br /> toàn tỉnh là 76.046, 312.727 nhân khẩu, ở cữ sẽ cắm cành cây xanh ở cầu thang<br /> người Tày 176.230 chiếm 56,35%. Huyện hoặc cửa ra vào có ý báo cho khách không<br /> Bạch Thông có 8.299 hộ, 33.216 nhân được tự ý vào nhà vì sợ vía của khách sẽ<br /> khẩu, người Tày chiếm đến 63% dân số làm ảnh hưởng tới sức khỏe của em bé.<br /> của huyện. Không được mang vật lạ vào buồng sợ bé<br /> 3. Nhận biết dòng họ bị vía hay sài đẹn…<br /> Nhận biết dòng họ của người Tày ở Trong tang ma, thời gian chưa nhập<br /> Bạch Thông được thể hiện qua các phong quan, gia chủ phải canh hoặc nhốt mèo vào<br /> tục tập quán, các nghi lễ vòng đời nhưng lồng tránh để chúng nhảy lung tung gần<br /> đặc biệt nhất là qua các điều kiêng kị trong người chết và chạy qua người chết, đề<br /> đời sống hàng ngày. phòng hiện tượng quỷ nhập tràng, tức là<br /> Có rất nhiều điều kiêng kị của người người chết bật dậy. Con cháu không được<br /> Tày được thể hiện qua những sinh hoạt khóc to vì nếu khóc to sẽ làm cho vía sợ,<br /> hàng ngày trong vòng đời của mỗi con vong linh người chết khó siêu thoát. Hơn<br /> người như tục cưới hỏi, ma chay, sinh nữa có quan niệm cho rằng nếu khóc trước<br /> nở… Sở dĩ người dân tin vào sự kiêng kị là khi phát tang, linh hồn người chết sẽ không<br /> do quan niệm “có thờ có thiêng, có kiêng siêu thoát về thế giới bên kia, thậm chí<br /> có lành”, tránh tối đa những điều không nước mắt của con cháu có thể làm cho thi<br /> may, không tốt đến với mình. thể chảy nước thối, khiến cho việc làm ăn<br /> Trước tiên, đó là kiêng kị trong tục lệ của con cháu gặp nhiều khó khăn. Thậm<br /> cưới hỏi. Như đã trình bày ở trên, người chí có người còn cho rằng nếu con cháu<br /> Tày kiêng lấy nhau trong cùng họ. Người khóc trước khi làm lễ nhập quan, thì cuộc<br /> trong dòng họ cùng thờ tổ tiên không được sống của con cháu sau này sẽ chỉ sống<br /> kết hôn với nhau. Họ quan niệm cưới như trong nước mắt, vất vả khổ cực mà vẫn<br /> vậy sẽ mất họ hàng, thể hiện sự kém cỏi túng thiếu. Khi đã làm lễ phát tang, con<br /> phải để gia tộc cưu mang chứ không đề cập gái, cháu gái của người quá cố không được<br /> tới yếu tố di truyền có hại nếu kết hôn cận chải tóc, soi gương, trang điểm, phải dùng<br /> huyết thống. vải trắng giống như khăn tang để buộc tóc.<br /> Sau khi kết hôn, người vợ mang thai Trong những ngày tang lễ, con cháu phải<br /> tránh những việc nặng nhọc, không đến các ăn chay, không ăn thịt, chỉ ăn rau xanh,<br /> đám ma, nơi chết chóc đau thương, không đậu, lạc, vừng, chấm muối. Khi ăn cơm,<br /> <br /> <br /> 83<br /> con cháu phải bốc thức ăn đựng trong thóc giống, không vào vườn hái hoa quả,<br /> máng vàu hay mẹt lót lá chuối chứ không không vào những nơi thờ cúng long trọng,<br /> được ăn bằng đũa, canh đựng trong ống không làm chàm dệt vải... Bởi quan niệm<br /> vàu chứ không được đựng bằng bát đĩa như cho rằng đám ma là nghi lễ buồn và hơi<br /> ngày thường. Đó là cách bày tỏ lòng hiếu lạnh của người chết dễ làm cho thóc giống<br /> thảo với cha (mẹ). Kiêng kỵ này xuất phát hỏng, hoa quả thối rụng, nước chàm biến<br /> từ quan niệm cho rằng: cha mẹ đã phải tần màu. Khi gieo mạ, xuống thóc giống, trồng<br /> tảo, khổ cực nuôi con, do đó, khi cha (mẹ) ngô phải tránh ngày mất của cha (mẹ), vì<br /> chết, con cái phải chịu khổ sở và làm cho đó là ngày xấu đối với gia đình nên hạt<br /> mình thật xấu xí để cha (mẹ) ra đi được an mầm cũng sẽ phát triển không tốt.<br /> ủi vì sự tiếc thương của con cháu. Mọi nghi Trong xã hội hiện nay có sự giao lưu<br /> lễ trong đám ma đều do thầy Tào điều văn hóa giữa dân tộc Tày và các dân tộc<br /> hành. Thầy Tào sẽ quyết định ngày đưa ma khác một cách thường xuyên thì những<br /> ngay (tiền tang hậu tế) hay đưa ma sau. điều kiêng kị không còn quá cứng nhắc,<br /> Ngày đưa phải kiêng ngày trùng tang, mùa khắt khe mà linh hoạt tùy theo điều kiện và<br /> xuân kiêng ngày thìn, mùa hạ kiêng ngày hoàn cảnh.<br /> mùi, mùa thu ngày tuất, mùa đông ngày Ngoài những tục lệ kiêng khem, những<br /> sửu. Ngoài ra khi đưa tang còn kiêng ngày người Tày trong cùng một dòng họ còn<br /> tuyệt họ như: các họ Hoàng, Hà, Ma, Bế nhận ra nhau qua tên họ, tên đệm. Ví dụ,<br /> kiêng ngày dần, họ Cao kiêng ngày thân. với dòng họ Hoàng của người Tày thì<br /> Trong thời gian đang chịu tang, các con không phải tất cả những người cùng họ<br /> cháu không được tham gia những hoạt Hoàng đều là họ hàng với nhau. Dòng họ<br /> động sinh hoạt văn nghệ ở cộng đồng, một phần được đánh dấu bằng tên đệm.<br /> không được đánh trống, đánh chiêng, vợ Cùng họ Hoàng lại có dòng họ Hoàng Văn<br /> chồng không được ngủ chung khi chưa và Hoàng Khải. Hai dòng họ này chỉ khác<br /> được 40 ngày, không được đội khăn tang đi nhau tên đệm nhưng lại thuộc hai dòng họ<br /> đám cưới, không được dựng vợ gả chồng, khác nhau, không có cùng huyết thống với<br /> làm nhà mới. Nếu chưa qua lễ 100 ngày, nhau. Về vấn đề nhận diện theo tên đệm<br /> con cháu không được đi ngủ qua đêm ở với người Tày không theo hệ thống tên<br /> nhà người khác. Người ta quan niệm vợ đệm trong dòng họ của người Nùng. Ngoài<br /> chồng ngủ chung, trai gái nô đùa hoặc chửi ra họ hàng còn nhận ra nhau qua ngày giỗ<br /> bới nhau trong thời gian có đám hoặc khi tổ. Khi con cái bắt đầu vào tuổi trưởng<br /> chưa được 40 ngày là coi thường các thầy thành cha mẹ và họ hàng phải truyền lại<br /> cúng đến làm lễ, không tôn trọng người ngày giỗ tổ cho con cháubiết. Hiện nay<br /> chết, cố tình reo rắc uế bẩn cho tổ tiên cùng vấn đề nhận biết dòng họ còn dựa theo gia<br /> các thần thánh được mời đến chứng kiến phả của dòng họ. Tuy nhiên không phải<br /> đám, do vậy sẽ làm cho tổ tiên, các thần dòng họ nào cũng có điều kiện ghi lại gia<br /> linh và người chết phật ý, sẽ gây tai họa phả hoặc có ghi thì cũng mới chỉ ở mức độ<br /> cho con cháu về sau. Sau đám ma khoảng 7 sơ lược ban đầu. Đây là một vấn đề khó<br /> ngày đến nửa tháng, con cháu của người khăn đặt ra với các nhà nghiên cứu nhân<br /> quá cố kể cả những người đến giúp đám học nói chung và tác giả nói riêng.<br /> đều phải kiêng, không được vào chỗ để Tóm lại: Người Tày ở tỉnh Bắc Kạn<br /> <br /> <br /> 84<br /> mặc dù có nguồn gốc khác nhau nhưng TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> trong quá trình sinh sống cùng nhau họ đã<br /> 1. Đỗ Trọng Am (2011), Văn hoá dòng họ Việt<br /> sớm hòa chung và tạo nên bản sắc văn hóa<br /> Nam, Lần thứ nhất, Nxb Văn hoá - Thông tin,<br /> đặc trưng của dân tộc mình. Hà Nội.<br /> Các dòng họ của người Tày nói chung<br /> 2. Hoàng Bé, Hoàng Minh Lợi (1988), “Làng<br /> sống tương đối hòa thuận, không có sự đố bản của người Tày”, Tạp chí Dân tộc học số<br /> kỹ gay gắt giữa các dòng họ mà trái lại 4, tr.41 - 46.<br /> luôn giúp đỡ cùng nhau phát triển. Cũng 3. Đỗ Thúy Bình (1994), Hôn nhân và gia đình<br /> như quan niệm của các dân tộc khác, người các dân tộc Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam, Nxb<br /> Tày quan niệm mỗi con người từ khi sinh Khoa học xã hội, Hà Nội.<br /> ra tới lúc qua đời đều bị chi phối bởi ba 4. Triệu Quỳnh Châu, Làng bản của người Tày<br /> mối quan hệ dòng họ đó là: họ bên nội, họ ở huyện Trùng Khánh, tỉnh Cao Bằng - Luận<br /> bên ngoại, họ bên vợ. Cả ba mối quan hệ văn thạc sỹ 2010.<br /> họ hàng này đều có vai trò riêng, không 5. Nông Văn Cử, Vài nét về người Tày ở huyện<br /> qua coi trọng quan hệ này mà xem nhẹ Bạch Thông, Tư liệu Viện Dân tộc học.<br /> quan hệ khác. 6. Bế Văn Hậu (2011), “Tôn giáo, tín ngưỡng<br /> Những sinh hoạt tín ngưỡng, thờ cúng của người Tày, Nùng truyền thống và hiện<br /> tổ tiên và thờ cúng họ, chi họ; những quy đại”, Tạp chí Nghiên cứu Tôn giáo, số 11.<br /> định thống nhất về lễ nghi và quy tắc ứng 7. La Công Ý (2010), Đến với người Tày và văn<br /> xử khiến cho mối quan hệ giữa các thành hóa Tày, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội.<br /> viên trong dòng họ người Tày ngày càng 8. Nguyễn Thị Yên (2009), Tín ngưỡng dân gian<br /> thắt chặt hơn. Tày, Nùng, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội.<br /> <br /> <br /> Ngày nhận bài: 09/10/2013 Biên tập xong: 15/12/2015 Duyệt đăng: 20/12/2015<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 85<br />