TAÏP CHÍ ÑAÏI HOÏC SAØI GOØN Soá 21 - Thaùng 6/2014<br />
<br />
<br />
MỘT SỐ QUAN ĐIỂM VỀ THẾ GIỚI QUAN<br />
CỦA CHỦ NGHĨA HẬU HIỆN ĐẠI<br />
<br />
PHẠM ĐÌNH NGHIỆM(*)<br />
LÝ NGỌC YẾN NHI (**)<br />
<br />
TÓM TẮT<br />
Tuy không phải là một trường phái triết học hoàn toàn độc lập, nhưng do thế giới<br />
quan triết học riêng biệt của mình nên chủ nghĩa hậu hiện đại có những cách nhìn nhận<br />
khác biệt trên một số lãnh vực. Những người theo chủ nghĩa hậu hiện đại tỏ ra nghi ngờ về<br />
sự tồn tại của thế giới khách quan tuyệt đối trong nhận thức của con người. Họ cho rằng<br />
ngôn ngữ và sự nhận thức của cộng đồng văn hóa đã sáng tạo ra thế giới và tạo nên cảm<br />
giác về thế giới này. Đây cũng là sự biểu đạt của một thế giới quan duy tâm tồn tại trong<br />
triết học phương Tây hiện đại.<br />
Từ khóa: thế giới quan, chủ nghĩa hậu hiện đại, chân lý khách quan<br />
SUMMARY<br />
Although not entirely an independent philosophical schools but the post-modernism<br />
viewpoints on different areas come from its particular philosophy worldview. The<br />
postmodernists have expressed their doubts about the existence of a absolutely objectivity<br />
world in human perception. They said that the language and consciousness of cultural<br />
community created the world and made sense for it. It is also an expression of idealistic<br />
worldview in modern western philosophy.<br />
Keywords: worldview, postmodernism, objective truth<br />
<br />
1. ĐẶT VẤN ĐỀ * † trị, ngôn ngữ… đã gây được sự chú ý và<br />
Những năm 70 của thế kỉ XX, cùng với ngày càng lan rộng. Không chỉ là một<br />
sự phát triển như vũ bão của khoa học công phong cách tư duy, chủ nghĩa hậu hiện đại<br />
nghệ, chủ nghĩa tư bản đã ngày càng len lỏi đã dần “thẩm thấu” vào nhiều lĩnh vực<br />
sâu vào mọi ngõ ngách của thế giới. Bên khác của đời sống và rồi trở thành một trào<br />
cạnh lợi nhuận khổng lồ thu được, sự bành lưu văn hóa liên ngành có sức ảnh hưởng<br />
trướng của chủ nghĩa tư bản trên phạm vi bậc nhất ở Tây Âu và Bắc Mỹ vào những<br />
toàn cầu cũng kéo theo đó những hệ lụy về thập niên cuối cùng của thế kỷ XX.<br />
mặt chính trị, xã hội, văn hóa. Trong bối Có thể nói, con đường hình thành và<br />
cảnh ấy, tư tưởng hậu hiện đại với những phát triển của chủ nghĩa hậu hiện đại là một<br />
quan niệm phá cách trên nhiều lĩnh vực minh chứng cho mối quan hệ biện chứng<br />
như: nghệ thuật, triết học, tôn giáo, chính giữa hiện thực và tư tưởng theo hướng<br />
“triết học hình thành từ văn hóa” – một xu<br />
(*)<br />
thế khá thịnh hành trong thời đại ngày nay.<br />
PGS. TS, Khoa Giáo dục Chính trị, Trường ĐH<br />
Sài Gòn Tư duy hậu hiện đại luôn thể hiện sự hoài<br />
(**)<br />
ThS. Trường ĐH Ngoại thương, Cơ sở II tại nghi, thậm chí là chống đối cái mà nó gọi là<br />
Tp.HCM.<br />
<br />
57<br />
MỘT SỐ QUAN ĐIỂM VỀ THẾ GIỚI QUAN CỦA CHỦ NGHĨA HẬU HIỆN ĐẠI<br />
<br />
<br />
nền tảng luận, chủ trương phi hệ thống, phi thấy: chủ nghĩa hậu hiện đại không chỉ bị<br />
trung tâm. Thế nhưng điều đó không có bó hẹp trong những lĩnh vực nào đấy của<br />
nghĩa là lý luận có phần tản mác của trào xã hội mà hơn thế, nó đã thâm nhập và ảnh<br />
lưu này không được khởi đi từ những xuất hưởng mạnh mẽ trên nhiều phương diện: từ<br />
phát điểm nhất định. Dù không được xem triết học, nghệ thuật, lý thuyết phê phán,<br />
như một trường phái triết học độc lập, song văn học, kiến trúc, thiết kế, đến cả sự thể<br />
có thể thấy rằng những quan điểm của nó hiện của lịch sử, văn hóa cũng như khoa<br />
về các lĩnh vực khác nhau bắt nguồn từ thế học và đời sống kể từ cuối thế kỉ XX.<br />
giới quan triết học đặc thù. Đối với giới học Tư tưởng của chủ nghĩa hậu hiện đại<br />
thuật, chủ nghĩa hậu hiện đại là một đề tài có đặc điểm là chủ trương sự đa dạng, khác<br />
không mới, tuy nhiên, không có nhiều biệt, thể hiện sự hoài nghi đối với cái toàn<br />
nghiên cứu khái quát những quan điểm của thể, cái tổ hợp. Đối với các lý thuyết, chủ<br />
nó ở tầm thế giới quan. nghĩa hậu hiện đại phê phán kì vọng của<br />
2. GIỚI THIỆU KHÁI QUÁT VỀ những tư tưởng muốn trở thành những lý<br />
CHỦ NGHĨA HẬU HIỆN ĐẠI luận chung, nền tảng, bao quát hết thảy<br />
Là một trào lưu văn hóa thịnh hành vào mọi thứ. Trên lĩnh vực triết học, sự phản<br />
thập niên 70-80 ở các nước phương Tây, ứng của chủ nghĩa hậu hiện đại đối với chủ<br />
chủ nghĩa hậu hiện đại nhận được nhiều sự nghĩa hiện đại thể hiện qua những tư tưởng<br />
quan tâm của giới học giả. Tuy có nhiều muốn vượt qua những quan niệm truyền<br />
quan điểm dựa trên các cách tiếp cận khác thống, những “siêu diễn ngôn”3 như:<br />
nhau nhưng xem xét trên phương diện nào những khái niệm được ra đời từ thời đại<br />
thì thuật ngữ chủ nghĩa hậu hiện đại cũng Khai sáng, “phép biện chứng của tinh thần,<br />
thể hiện mối tương quan ý nghĩa với chủ giải minh học hay thông diễn học về ý<br />
nghĩa hiện đại. Theo quan điểm của một số nghĩa, sự giải phóng chủ thể lý tính hay<br />
nhà nghiên cứu, chủ nghĩa hiện đại vừa là chủ thể lao động, sự phát triển của cải…”4,<br />
nguồn gốc phát triển, đồng thời cũng là đối thuyết tiến hóa của Darwin, phân tâm học<br />
tượng bị phủ nhận của chủ nghĩa hậu hiện của Freud hay chủ nghĩa Marx… Bởi thế,<br />
đại. Lyotard – người được xem như một đa số những nhà triết học chống truyền<br />
trong những nhà sáng lập ra chủ nghĩa hậu thống danh tiếng nhất phương Tây từ giữa<br />
hiện đại trong tác phẩm “Hoàn cảnh hậu thế kỉ XIX trở đi như: Soren Kierkegaard,<br />
hiện đại” đã cho rằng: “Chủ nghĩa hậu hiện Friedrich Nietzsche, Martin Heidegger,<br />
đại là sự hoài nghi đối với các siêu tự sự”1, Wittgenstein… đều được coi là những<br />
hậu hiện đại không phải là chủ nghĩa hiện người xây dựng nền móng cho chủ nghĩa<br />
đại đến chỗ đường cùng, mà là trạng thái hậu hiện đại.<br />
sống mới, một sự viết lại (rewrite) lại hiện Trên phương diện nhận thức, chủ nghĩa<br />
đại2. Theo đó, chủ nghĩa hậu hiện đại như hậu hiện đại cho rằng không có chân lý<br />
là một thời kì, trạng thái biểu hiện một tuyệt đối, bất biến. Chân lý chỉ mang tính<br />
quan hệ khác với chủ nghĩa hiện đại chứ nhất thời, nó sẽ liên tục thay đổi theo sự<br />
không phải là một giai đoạn mới, hoàn toàn thay đổi của thực tiễn. Đối với những<br />
xa lạ với chủ nghĩa hiện đại. Nhìn vào diễn người theo chủ nghĩa hậu hiện đại, sự thật<br />
tiến quá trình hiện diện của cái gọi là “hậu và giả dối hoàn toàn có thể hoán đổi cho<br />
hiện đại” ở các nước phương Tây có thể nhau, không có chân lý khách quan tuyệt<br />
<br />
58<br />
PHẠM ĐÌNH NGHIỆM - LÝ NGỌC YẾN NHI<br />
<br />
<br />
đối mà tất cả chỉ là tương đối, tạm thời, Những nhà tư tưởng của chủ nghĩa hậu<br />
phụ thuộc vào sự đồng thuận giữa cá nhân hiện đại cho rằng thế giới mà chúng ta<br />
và cộng đồng thông qua các siêu tự sự, đại nhận thức không phải là thế giới tự nó mà<br />
tự sự. “Công lý cũng như chân lý, đều liên chẳng qua chỉ là sản phẩm của tư duy ngôn<br />
quan với đại tự sự”5. Do đó, mọi chân lý, ngữ. Trong tác phẩm Bàn về ngữ pháp học,<br />
đối với những triết gia hậu hiện đại đều chỉ Derrida đã khẳng định: “Không có gì khác<br />
là những chân lý tạm thời phản ánh mối nằm ngoài văn bản”, hay “văn bản luôn<br />
quan tâm của những người xây dựng nên mang đến cho chúng ta một con số thặng<br />
chúng. Cho nên nếu muốn sử dụng chân lý dư của khả năng nên chúng ta chưa thể<br />
mà ta có như một “vũ khí chiến đấu” thì đứng ngoài văn bản trong sự cố gắng tìm ra<br />
chúng ta phải nhớ rằng chúng là nhất thời tính khách quan”7. Phát biểu khước từ mọi<br />
và mang tính tạo dựng6. sự tồn tại của những “cái khác” ngoài văn<br />
Do đó, xét về thực chất, chủ nghĩa hậu bản này của Derrida không có nghĩa là chủ<br />
hiện đại không phải là một trường phái độc nghĩa hậu hiện đại phủ nhận sự tồn tại của<br />
lập của triết học, chính trị học, nghệ thuật thế giới khách quan trên thực tế mà là sự<br />
học hay bất kỳ lĩnh vực nào khác, mà nó là nhấn mạnh vai trò của ngôn ngữ trong việc<br />
một trào lưu tư tưởng liên ngành, bắt xây dựng ý nghĩa cho thực tại được phản<br />
nguồn từ trạng thái mới của lịch sử nhưng ánh. Foucault lại đi xa hơn trong vấn đề<br />
luôn mang cảm thức vượt lên lịch sử. này khi cho rằng: “Lý thuyết không diễn<br />
3. NỘI DUNG CƠ BẢN CỦA THẾ GIỚI đạt, phiên dịch hay để áp dụng vào thực<br />
QUAN HẬU HIỆN ĐẠI tiễn: nó chính là thực tiễn. Nhưng lý thuyết<br />
Tuy không được trình bày một cách hệ có tính cục bộ và khu vực… Nó không<br />
thống và rõ ràng như thế giới quan của một toàn thể hóa… Lý thuyết không phải để<br />
số trường phái triết học, song qua những “thức tỉnh ý thức” rằng chúng ta đang đấu<br />
phát biểu mang tính tương đối nhất quán, tranh, mà là để kích thích năng lực… Nó là<br />
vẫn có thể nhận diện thế giới quan của chủ một hoạt động được tiến hành bên cạnh<br />
nghĩa hậu hiện đại như một cách nhìn những kẻ đấu tranh giành quyền lực, chứ<br />
nhận, đánh giá chung nhất về thực tại. không phải là kẻ soi sáng (cho) họ từ một<br />
Xuất phát từ tư tưởng chống lại cái khoảng cách an toàn”8. Có thể thấy, dưới<br />
toàn thể và hoài nghi về sự tồn tại của chân cái nhìn hậu hiện đại, ngôn ngữ không còn<br />
lý khách quan, tuyệt đối, đồng thời chịu giữ vai trò trung gian trung tính truyền tải<br />
ảnh hưởng mạnh mẽ của triết học ngôn ngữ sự phản ánh chính xác thực tại để qua đó,<br />
và chủ nghĩa hậu cấu trúc, trong quá trình con người biết được về một hiện thực<br />
đưa ra những quan điểm về thế giới, chủ khách quan ẩn giấu phía sau lời và chữ, mà<br />
nghĩa hậu hiện đại thể hiện nghi vấn đối hơn thế, nó góp phần vẽ nên một thực tại<br />
với những niềm tin duy lý rằng có sự tồn mới theo nhận thức và ý đồ của chủ thể. Về<br />
tại của một thế giới khách quan tuyệt đối vấn đề này, Richard Rorty cũng có quan<br />
trong nhận thức con người. Theo đó, thế điểm: “Chúng ta cần phải có một sự phân<br />
giới như ta biết không còn là chính nó mà biệt giữa tuyên bố rằng thế giới này hiện<br />
phụ thuộc phần lớn vào ngôn ngữ và ý chí hữu với tuyên bố chân lý hiện hữu… Cho<br />
của cộng đồng văn hóa. rằng chân lý không hiện hữu đơn giản là để<br />
3.1. Ngôn ngữ kiến tạo thế giới nói rằng ở đâu không có những câu chữ thì<br />
<br />
59<br />
MỘT SỐ QUAN ĐIỂM VỀ THẾ GIỚI QUAN CỦA CHỦ NGHĨA HẬU HIỆN ĐẠI<br />
<br />
<br />
ở đó không có chân lý, rằng những câu chữ nhiều ý nghĩa tùy vào sự tương tác của các<br />
đó là những thành tố của ngôn ngữ con hệ thống ký hiệu, biểu tượng nơi các diễn<br />
người, và ngôn ngữ chính là những sáng ngôn hay văn bản. Và vì thế, trong sự tương<br />
tạo của con người…Thế giới thì không nói. tác, triển hạn không ngừng của văn bản, các<br />
Chỉ có chúng ta làm điều đó”9. Chỉ có con thực tại khác nhau sẽ được hình thành và<br />
người đang sử dụng ngôn ngữ để mô tả về tác động đến nhận thức con người.<br />
hiện thực chứ bản thân hiện thực không tự 3.2. Hình ảnh thực tại phụ thuộc<br />
biểu hiện mình qua ngôn ngữ. Và cũng ý chí cộng đồng văn hóa<br />
chính bằng ngôn ngữ, con người xây dựng Thực tại không chỉ là tác phẩm được<br />
những sự thật về hiện thực và luôn tin rằng dựng nên bởi bản thân các thành phần trong<br />
những cái mình đang xây dựng thực sự là cấu trúc ngôn ngữ mà còn phụ thuộc vào<br />
sự thật thuần túy về hiện thực đó. trường ý nghĩa của ngôn ngữ, cái góp phần<br />
Vì lẽ đó, đối với các nhà hậu hiện đại, xác lập những hệ quy chiếu tạo cơ sở tồn tại<br />
khát vọng nắm bắt thế giới thuần khiết như và biểu đạt cho mỗi phát ngôn. Chủ nghĩa<br />
nó vốn có chỉ là ảo tưởng10. Họ cho rằng, hậu hiện đại cho rằng chúng ta sẽ không<br />
giữa ngôn ngữ và thực tại không có sự bao giờ dỡ bỏ được những quan điểm, đôi<br />
tương thích hoàn toàn mà luôn có một độ khi là những định kiến đã được xác lập từ<br />
“vênh” nhất định về mặt ý nghĩa. Ngôn ngữ trước đó khi tiếp cận thực tại để có được sự<br />
và hiện thực mà ngôn ngữ nhắm vào đó để thực khách quan, thuần khiết về nó. Những<br />
miêu tả là hai tồn tại khác nhau, một bên là yếu tố hoàn cảnh lịch sử, cấu trúc tri thức<br />
cái phản ánh, một bên là cái được phản ánh và tâm lý xã hội… đóng vai trò như những<br />
và do đó chúng là bất khả so sánh. yếu tố trong ngữ cảnh (tạm dịch từ<br />
Không chỉ chịu sự tác động của ý thức “situatedness12”) ngăn cản con người tiếp<br />
người sử dụng ngôn ngữ, độ vênh ý nghĩa nhận thế giới một cách khách quan để nhận<br />
giữa ngôn ngữ và thực tại (gốc) còn xuất thức thực tại đúng như những gì nó vốn có.<br />
phát từ chính bản thân cấu trúc ngôn ngữ. Trong các nghiên cứu của mình về mối<br />
Ngôn ngữ không tồn tại một cách cô lập, quan hệ giữa quyền lực và tri thức/diễn<br />
khép kín trong chính nó và trong mối quan ngôn, Foucault thể hiện sự nghi ngờ về cái<br />
hệ với thực tại mà trái lại, bản thân các ký gọi là khách quan, trung tính của tri thức.<br />
hiệu ngôn ngữ luôn “va chạm” với nhau để Ông thấy rằng tri thức của con người biến<br />
tạo ra những cấu trúc ngôn ngữ mang đổi theo thời gian, phụ thuộc vào hệ thống<br />
những tầng nấc ý nghĩa mới11. Chúng ta diễn ngôn giữ vai trò thống trị ở thời đại đó.<br />
thường quan niệm ngôn ngữ là hệ thống ký Chính con người, qua các diễn ngôn tạo ra<br />
hiệu, tín hiệu vật chất giữ vai trò là phương ý nghĩa của thế giới, và lọc thế giới qua<br />
tiện biểu đạt những thông tin của ý thức, ngôn ngữ13. Bởi thế, hình ảnh về thực tại<br />
còn nội dung của ý thức do hiện thực khách chẳng qua chỉ là sản phẩm của sự hợp thức<br />
quan quy định. Thế nhưng đối với các nhà hóa cho những kỳ vọng và mong muốn của<br />
hậu hiện đại, nội dung của ý thức được tạo con người trong những điều kiện xã hội<br />
lập bởi chính bản thân những yếu tố trong nhất định. Không bao giờ có những sự thật<br />
cấu trúc ngôn ngữ. Do đó, không phải thực về thực tế, chỉ có sự giải thích về thực tế đó<br />
tại làm nên ý nghĩa của ngôn ngữ mà trái mà thôi14114. Vậy nên thế giới, trong đó có<br />
lại, ngôn ngữ đã khiến cho thực tại mang văn hóa, không gì khác là sự phức hợp, đan<br />
<br />
60<br />
PHẠM ĐÌNH NGHIỆM - LÝ NGỌC YẾN NHI<br />
<br />
<br />
cài giữa các văn bản, những câu chuyện/ tự động và có tính xã hội, có một bộ não để<br />
sự được kể lại bởi ý chí cộng đồng xã hội ở hiểu được ngôn ngữ”16.<br />
mỗi thời đại khác nhau. Đó cũng chính là Chính vì chịu sự tác động của ngữ<br />
kết quả của sự đồng thuận giữa tri thức và cảnh và ý chí chủ thể nên theo chủ nghĩa<br />
nguyện vọng nơi số đông người trong xã hậu hiện đại, không có một thực tại bất<br />
hội đó. biến, tuyệt đối được biểu hiện qua ngôn<br />
3.3. Đa thực tại và các tiểu tự sự ngữ để từ đó làm nền tảng cho mọi nhận<br />
Có thể nói, trong quan niệm chung thức con người mà trái lại, có nhiều hiện<br />
nhất về thế giới, cái mà chúng ta cho là thực đang cùng tồn tại đan xen. Và điều<br />
hiện thực khách quan, là thực tế thì đối với đáng nói ở đây, sẽ không có một cơ sở nào<br />
những nhà hậu hiện đại đó chỉ là một văn chắc chắn và xác tín cho phép ta khẳng<br />
bản, một diễn ngôn hay một câu chuyện/ tự định rằng đâu mới là hình ảnh trung thực<br />
sự được tường thuật lại. Nói như nhất có khả năng đại diện cho hiện thực<br />
Heidegger (một trong những triết gia mà nguyên bản hoặc trong những câu chuyện<br />
học thuyết của ông giữ vai trò là tiền đề lý được kể lại, câu chuyện nào mới là nguyên<br />
luận của chủ nghĩa hậu hiện đại) thì: “Hình thủy mà không phải là những dị bản. Cho<br />
ảnh thế giới không hề thay đổi từ thời tiền nên, theo chủ nghĩa hậu hiện đại, bất kỳ<br />
trung cổ tới thời hiện đại, song chính sự một tuyên bố nào về thực tế cũng không<br />
kiện thế giới trở thành hình ảnh mới là điều thể đại diện cho thực tế thực sự để trở<br />
làm bật lên tính thể của thời hiện đại”15. thành sự thật hoàn hảo nhất về thực tế. Một<br />
Con người trước đây luôn đinh ninh rằng kết luận tất yếu được rút ra: không có chân<br />
hình ảnh ta có về thế giới là hiện thực trong lý tuyệt đối, chỉ có những sự thật. Những<br />
khi con người hiện đại lại xem thế giới sự thật này đều được thừa nhận giá trị vì<br />
hiện thực chỉ là hình ảnh. Đó hai cảm nhận chúng hữu ích đối với cộng đồng đã xây<br />
khác biệt về thế giới ở từng thời đại bắt dựng nên nó và có sự khác biệt nơi chính<br />
nguồn từ quan niệm khác nhau về nhận nội dung và hình thức của diễn ngôn đã lý<br />
thức. Một đằng khẳng định khả năng phản giải, miêu tả về nó bởi những phát ngôn đó<br />
ánh một cách khách quan, đầy đủ, trung khởi sinh và hiện diện trong những trường<br />
thực của nhận thức và khả năng biểu đạt ngữ nghĩa khác nhau. Hay nói như<br />
chính xác những điều đó nơi ngôn ngữ. Foucault: “Mỗi xã hội đều có cơ chế chân<br />
Một đằng nhấn mạnh tính không tương lý của nó, “chính trị học chung” về chân lý<br />
thích và bất khả so sánh giữa vật và lời. của nó”17. Vì lẽ đó, trong cách nhìn nhận<br />
Các nhà hậu hiện đại đồng tình và ra sức của mình, chủ nghĩa hậu hiện đại đề cao<br />
chứng minh cho tính khả dĩ của khuynh tính đa thể, phi trung tâm nơi các tự sự. Nó<br />
hướng thứ hai. “Rốt cuộc, hiện thực trực thể hiện sự hoài nghi về những đại tự sự<br />
tiếp duy nhất của chúng ta là biểu tượng hay siêu tự sự với tham vọng giải thích<br />
của chúng ta về hiện thực, và hiện thực duy được mọi tồn tại trong thế giới, ngay cả giả<br />
nhất có thể quan niệm được của chúng ta là định về sự tồn tại của một thế giới khách<br />
quan niệm về hiện thực của chúng ta. quan nằm ngoài ý thức con người, là đối<br />
Nhưng để quan niệm được biểu tượng, tượng, mục đích của nhận thức. Trong<br />
quan niệm và tinh thần của mình, chúng ta Hoàn cảnh hậu hiện đại (1979), Lyotard<br />
lại cần có ngôn ngữ để có thể tạo ra khái cho rằng: “Đại tự sự mất đi tính đáng tin<br />
niệm biểu tượng, quan niệm và tinh thần, của nó…”18 Thế nên, Lyotard – và hầu hết<br />
cũng như cần có một thực thể người sống các nhà tư tưởng theo chủ nghĩa hậu hiện<br />
<br />
61<br />
MỘT SỐ QUAN ĐIỂM VỀ THẾ GIỚI QUAN CỦA CHỦ NGHĨA HẬU HIỆN ĐẠI<br />
<br />
<br />
đại đều khuyến khích những tiểu tự sự - không còn cần thiết chỉ nói theo lối phủ<br />
những câu chuyện gắn với những đối định” là một trong những ý kiến mà các<br />
tượng cụ thể trong một phạm vi xác định, nhà triết học hậu hiện đại đưa ra trong Hội<br />
phù hợp với chuẩn tắc của một cộng đồng thảo khoa học lần thứ nhất về chủ nghĩa<br />
văn hóa nhất định, nói khác hơn là chú sau hậu hiện đại (After Post Modernism)<br />
trọng vào tính hiệu quả và hữu ích thay vì tại trường Đại học Chicago vào tháng 11<br />
chỉ quan tâm tìm kiếm và chứng minh tính năm 199719. Họ cũng đồng thời thể hiện sự<br />
đúng đắn của những giả định siêu hình học. nghi ngờ và thách thức quan điểm chủ<br />
Chủ trương “tư duy toàn cầu, hành động<br />
nghĩa tương đối, chủ nghĩa hư vô, khắc<br />
địa phương” (think globally, act locally)<br />
phục tính cực đoan và phiến diện của các<br />
xuất phát từ tư tưởng hậu hiện đại cũng thể<br />
nhà theo chủ nghĩa hậu hiện đại đương đại<br />
hiện rõ tinh thần này.<br />
4. KẾT LUẬN để tìm kiếm một con đường phát triển<br />
Có thể nói rằng, dù được biến tướng tương đối hợp lý và kiện toàn cho triết học<br />
dưới những diễn đạt khác nhau về vai trò phương Tây. Nhận định sau đây của<br />
của ngôn ngữ, cộng đồng văn hóa… nhưng Derrida trong Những bóng ma của Mác<br />
xét đến cùng, chủ nghĩa hậu hiện đại đã được đúc kết ở giai đoạn mà tư tưởng hậu<br />
xuất phát từ thế giới quan duy tâm để đưa hiện đại không còn đình đám trong giới trí<br />
ra các luận điểm của mình về các lĩnh vực thức và cả ở các lĩnh vực của đời sống xã<br />
tự nhiên, xã hội và tư duy. đỉnh cao suy lý - hội. Có vẻ nó như một sự cáo chung cho<br />
bước kiện toàn của “tâm thức hậu hiện lối phê phán một chiều của trào lưu tư<br />
đại”. Ở đó, ngôn ngữ, ý chí, nguyện vọng tưởng này đối với các đại tự sự mà chủ<br />
của cộng đồng là những yếu tố chi phối nghĩa Marx là một đối tượng ưu tiên. “Tất<br />
mạnh mẽ đến nhận thức của con người về cả mọi người trên toàn trái đất này, dù họ<br />
thế giới mà họ đang tồn tại trong nó. Tìm muốn, họ biết hay là không, đều là những<br />
hiểu thế giới quan của chủ nghĩa hậu hiện người kế thừa của Mác và chủ nghĩa Mác<br />
đại do đó, góp phần lý giải căn nguyên của với một mức độ nhất định”20.<br />
những quan điểm về nghệ thuật, tôn giáo, Chú thích<br />
1<br />
chính trị, xã hội… đi ngược với tư duy Jean Francois Lyotard, Ngân Xuyên<br />
(dịch), Bùi Văn Nam Sơn (hiệu đính)<br />
truyền thống từng một thời làm “khuynh<br />
(2008), Hoàn cảnh hậu hiện đại, Nxb. Tri<br />
đảo” giới học giả phương Tây cũng như thức, Hà Nội, tr.54.<br />
một bộ phận giới văn nghệ sĩ Việt Nam 2<br />
Jean Francois Lyotard (2008), Sách đã<br />
những thập niên gần đây. dẫn, tr.15.<br />
3<br />
Với sự phát triển không ngừng của xã Chữ dùng của Lyotard.<br />
4<br />
hội ngày nay, những vấn đề mới liên quan Jean Francois Lyotard (2008), Sách đã<br />
đến con người và thế giới không ngừng dẫn, tr. 53-54.<br />
5<br />
được nảy sinh và có những tác động mạnh Jean Francois Lyotard (2008), Sách đã<br />
mẽ đến thế giới quan của những nhà hậu dẫn, tr.54.<br />
6<br />
hiện đại. Trong chính tư duy của họ bắt đầu Xem thêm http://www.examiner.com/<br />
generation-y-in-dallas/7-characteristics-of-<br />
hiện diện một hướng đi mới đối với<br />
postmodernism-generation-y<br />
phương pháp tiếp cận: Làm thế nào để vượt 7<br />
Derrida Jacques (1976), Of Grammatology,<br />
qua chủ nghĩa hậu hiện đại? “Chúng ta Johns Hopkins University Press, Baltimore,<br />
<br />
62<br />
PHẠM ĐÌNH NGHIỆM - LÝ NGỌC YẾN NHI<br />
<br />
14<br />
p.158 Xem http://www.allaboutworldview.org/<br />
8<br />
Trích lại từ Richard Appignanesi, Chris postmodern-worldview.htm<br />
15<br />
Gattat, Trần Tiễn Cao Đăng (dịch), Bùi Trích lại từ Trần Quang Thái (2006),<br />
Văn Nam Sơn (hiệu đính) (2006), Nhập sđd, tr. 147.<br />
16<br />
môn: Chủ nghĩa hậu hiện đại, Nxb. Trẻ, Edgar Morin (2006), Lê Diên (dịch),<br />
Tp. Hồ Chí Minh, tr.86. Phương pháp 3, Tri thức về tri thức, Nhân<br />
9<br />
Rorty Richard (1989), Contingency, học về tri thức, Nxb. Đại học quốc gia Hà<br />
Irony, and Solidarity, Cambridge Nội, tr. 393.<br />
17<br />
University Press, New York, p. 4–5. Foucault Michel (1980), Power/<br />
10<br />
Xem thêm quan điểm của Thomas Kuhn Knowledge, Havester Press, Brighton,<br />
(2008), tr.395. Susscex; p. 130.<br />
11 18<br />
Xem Trần Quang Thái (2006), Chủ Jean Francois Lyotard, Ngân Xuyên<br />
nghĩa hậu hiện đại, Nxb. Tp.HCM, tr.141- (dịch), Bùi Văn Nam Sơn (hiệu đính)<br />
143. (2008), Hoàn cảnh hậu hiện đại, Nxb. Tri<br />
12<br />
Sự tương tác giữa bối cảnh (context) và thức, Hà Nội, tr.152.<br />
19<br />
tình hình (situation) mà ở đó văn bản được Xem Lưu Phóng Đồng, Lê Khánh<br />
nảy sinh (thiên về các yếu tố mang tính văn Trường (dịch) (2004), Giáo trình hướng tới<br />
hóa – xã hội). thế kỉ XXI - Triết học phương Tây hiện đại,<br />
13<br />
Xem Richard Appignanesi, Chris Gattat, Nxb. Lý luận chính trị, Hà Nội, tr.916-918.<br />
20<br />
Trần Tiễn Cao Đăng (dịch), Bùi Văn Nam Giắccơ Đêriđa (1994), Những bóng ma<br />
Sơn (hiệu đính) (2006), Nhập môn: Chủ của Mác, Nxb. Chính trị quốc gia - Tổng<br />
nghĩa hậu hiện đại, Nxb. Trẻ, Tp. Hồ Chí cục II Bộ Quốc phòng, Hà Nội, tr.191.<br />
Minh, tr.82-87<br />
<br />
<br />
<br />
TÀI LIỆU THAM KHẢO<br />
<br />
<br />
1. Derrida Jacques (1976), Of Grammatology, Johns Hopkins University Press,<br />
Baltimore.<br />
2. Edgar Morin (2006), Lê Diên (dịch), Phương pháp 3, Tri thức về tri thức, Nhân học<br />
về tri thức, Nxb Đại học quốc gia, Hà Nội.<br />
3. Foucault Michel (1980), Power/Knowledge, Havester Press, Brighton, Susscex.<br />
4. Giắccơ Đêriđa (1994), Những bóng ma của Mác, Nxb Chính trị quốc gia - Tổng cục<br />
II Bộ Quốc phòng, Hà Nội.<br />
5. http://www.allaboutworldview.org/postmodern-worldview.htm (14/5/2013).<br />
6. Jean Francois Lyotard, Ngân Xuyên (dịch), Bùi Văn Nam Sơn (hiệu đính) (2008),<br />
Hoàn cảnh hậu hiện đại, Nxb Tri thức, Hà Nội.<br />
7. Lã Nguyên (2009), Chủ nghĩa hậu hiện đại như một hệ hình thế giới quan (trả lời<br />
phỏng vấn), Tạp chí Văn hóa Nghệ An, http://www.vanhoanghean.com.vn/van-hoa-<br />
va-doi-song27/khach-moi-cua-tap-chi45/chu-nghia-hau-hien-dai-nhu-mot-he-hinh-<br />
the-gioi-quan (14/5/2013).<br />
<br />
63<br />
MỘT SỐ QUAN ĐIỂM VỀ THẾ GIỚI QUAN CỦA CHỦ NGHĨA HẬU HIỆN ĐẠI<br />
<br />
<br />
8. Lưu Phóng Đồng, Lê Khánh Trường (dịch) (2004), Giáo trình hướng tới thế kỉ XXI -<br />
Triết học phương Tây hiện đại, Nxb Lý luận chính trị, Hà Nội.<br />
9. Richard Appignanesi, Chris Gattat, Trần Tiễn Cao Đăng (dịch), Bùi Văn Nam Sơn<br />
(hiệu đính) (2006), Nhập môn: Chủ nghĩa hậu hiện đại, Nxb Trẻ, Tp. HCM.<br />
10. Rorty Richard (1989), Contingency, Irony, and Solidarity, Cambridge University<br />
Press, New York.<br />
11. Thomas Kuhn (2008), Cấu trúc các cuộc cách mạng khoa học, Nxb Tri thức,<br />
Hà Nội.<br />
12. Trần Quang Thái (2006), Chủ nghĩa hậu hiện đại, Nxb Tp.HCM, Tp.HCM.<br />
<br />
* Nhận bài ngày: 4/5/2014. Biên tập xong: 5/6/2014. Duyệt bài: 12/6/2014<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
64<br />