Một số suy nghĩ ban đầu về vấn đề kiểm soát lũ vùng Đồng Tháp Mười - GS.TS. Đào Xuân Học

MéT Sè SUY NGHÜ ban ®Çu VÒ VÊN §Ò<br /> KIÓM SO¸T Lò VïNG §åNG TH¸P M¦êI<br /> GS.TS §µo Xu©n Häc vµ c¸c CTV, - C¬ së 2 §¹i häc Thuû Lîi<br /> <br /> <br /> <br /> I. Nh÷ng diÔn biÕn cña lò lôt trong nh÷ng n¨m qua.<br /> Trong kho¶ng h¬n mét thËp kû gÇn ®©y t×nh h×nh lò lôt trªn §BSCL ®· diÔn ra phøc t¹p vµ<br /> bÊt lîi, nh÷ng trËn lò lín vµ bÐ x¶y ra víi mËt ®é dµy h¬n.<br /> Theo c¸ch ph©n cÊp (theo ®Ønh lò) cña §µi KTTV trong h¬n 40 n¨m qua (1961 - 2001) ®·<br /> x¶y ra 11 trËn lò lín (chiÕm 26,8%), trong ®ã cã 5 trËn x¶y ra trong kho¶ng h¬n mét thËp niªn<br /> cuèi cïng (lò 1991, 1994, 1996, 2000, 2001) (chiÕm 45,5%) cao h¬n nhiÒu so víi trung b×nh<br /> nhiÒu n¨m.<br /> C¸c trËn lò bÐ còng x¶y ra víi mËt ®é dµy h¬n. Trong 40 n¨m qua ®· x¶y ra 7 trËn lò bÐ cã<br /> H ®Ønh < 3,7m (chiÕm 17,0%), trong ®ã cã 3 trËn x¶y ra trong thËp niªn cuèi cïng (lò 1992,<br /> 1993, 1998) (chiÕm 30%).<br /> Trong sè c¸c trËn lò lín bÐ ®· x¶y ra, th× 2 trËn lò lín - bÐ mang tÝnh lÞch sö nèi ®u«i nhau<br /> xuÊt hiÖn trong mét thêi gian ng¾n: N¨m 2000: Lò lín lÞch sö . N¨m 1998: Lò bÐ lÞch sö<br /> Sù lÆp l¹i trong mét thêi gian rÊt ng¾n nh÷ng trËn lò lín vµ bÐ, víi mËt ®é dµy h¬n -<br /> khèng chÕ gÇn nh­ toµn bé biªn ®é dao ®éng lò trong suèt thêi gian dµi (> 40 n¨m) cho<br /> thÊy ®iÒu kiÖn khÝ hËu vµ ®iÒu kiÖn tù nhiªn ®· cã nh÷ng thay ®æi rÊt bÊt lîi buéc chóng ta<br /> ph¶i cã nh÷ng c¸ch nh×n vµ biÖn ph¸p øng phã víi nh÷ng diÔn biÕn bÊt lîi.<br /> §ång b»ng ch©u thæ s«ng Cöu Long bao gåm nhiÒu vïng tròng nèi ®­«i nhau n»m 2 bªn<br /> s«ng chÝnh. C¸c vïng tròng cã kh¶ n¨ng ®iÒu tiÕt lò lín, trong t×nh h×nh ®ã yÕu tè tæng l­îng<br /> lò trë thµnh yÕu tè quan träng, g©y nªn ngËp lô mµ chóng ta cÇn quan t©m. Do kh«ng cã ®ñ sè<br /> liÖu vÒ l­u l­îng lò, ng­êi ta th­êng sö dông thêi gian duy tr× mùc n­íc ®Ó ®¸nh gi¸ l­îng lò.<br /> Ph©n tÝnh t­¬ng quan ®Ønh - l­îng vµ vÞ trÝ xÕp thø cña 41 trËn lò (thay cho tÇn xuÊt xuÊt<br /> hiÖn) cã thÓ thÊy:<br />  C¸c trËn lò 1961, 1966, 2000 thuéc lo¹i ®Æc biÖt lín cã thÓ xÕp vµo 1 cÊp - Cã thÓ dïng<br /> lµm tiªu chuÈn chèng lò cho c¸c c«ng tr×nh quan träng.<br />  KÕ ®ã lµ c¸c trËn lò lín 1996, 1984, 2001 ë vµo 1 cÊp thÊp h¬n - Cã thÓ xem xÐt lµm<br /> tiªu chuÈn chèng lò cho c¸c c«ng tr×nh ë cÊp thø 2 Ýt quan träng h¬n.<br />  C¸c trËn lò 1999, 1997, 1990 thuéc lo¹i lò trung b×nh, mµ ng­êi d©n ®ång b»ng gäi lµ<br /> lò hiÒn, rÊt thuËn lîi cho viÖc khai th¸c tµi nguyªn lò.<br />  C¸c trËn lò 1998, 1988 thuéc lo¹i lò thÊp nhÊt trong lÞch sö - CÇn ph©n tÝch khi xÐt viÖc<br /> c¶i t¹o m«i tr­êng.<br /> Nh­ thÕ c¸c trËn lò lo¹i ®Æc biÖt lín (n¨m 2000), lò lín võa (n¨m 2001), lò trung b×nh (n¨m<br /> 1999) vµ lò thÊp nhÊt (n¨m 1998) ®Òu cã mÆt trong 5 n¨m gÇn ®©y nhÊt lµ ®iÒu ®¸ng l­u ý -<br /> C¸c trËn lò nµy ®­îc TCKTTV ®o ®¹c kh¸ chi tiÕt, cã thÓ sö dông ph©n tÝch trong tÝnh to¸n<br /> quy ho¹ch vµ thiÕt kÕ.<br /> Tµi liÖu quan tr¾c lò vµ ngËp lôt trong nhiÒu n¨m cho thÊy:<br /> - Lò trªn s«ng chÝnh (th­îng - h¹ l­u) vµ trong néi ®ång kh«ng ®ång bé víi nhau vÒ ®Ønh lò,<br /> l­îng lò vµ nh÷ng diÔn biÕn theo thêi gian. Sù thay ®æi kh«ng ®ång bé trªn s«ng chÝnh trong<br /> c¸c n¨m lµ do nguyªn nh©n ph©n bè m­a trªn l­u vùc trong c¸c n¨m kh¸c nhau. Sù ph©n bè<br /> ®ã mang tÝnh ngÉu nhiªn.<br /> 1<br />  - NgËp lôt trong néi ®ång mét mÆt thay ®æi t­¬ng øng víi lò trong s«ng, mÆt kh¸c l¹i theo<br /> mét xu thÕ ngµy cµng gia t¨ng, theo quy luËt nguyªn nh©n hËu qu¶ (do c¸c ho¹t ®éng cña con<br /> ng­êi).<br /> - Tr­íc ®©y khi nãi ®Õn lò trµn ®ång qua biªn giíi vµo §BSCL ng­êi ta chØ khèng chÕ c¸c<br /> con sè ®Ønh lò Qmax < 4.000m3/s vµ víi l­îng lò W < 10 tû m3. Trong n¨m 2000 lò trµn vµo<br /> §TM víi tæng l­u l­îng ®Ønh lò ­íc tÝnh trªn 12.000m3/s vµ tæng l­îng lò trªn 65 tû m3. CÇn<br /> nh¾c thªm lµ phÝa TGLX mét l­îng n­íc gÇn 5 tû m3 víi l­u l­îng lín nhÊt ­íc tÝnh trªn<br /> 2.000m3/s ®æ trùc tiÕp vµo kªnh VÜnh TÕ phÝa sau Xu©n T«.<br /> Nh÷ng ®iÒu nµy tr­íc ®©y kh«ng x¶y ra, vµ chØ cã thÓ gi¶i thÝch ®­îc lµ: Do nh÷ng thay ®æi<br /> ®Þa h×nh vïng tròng (®ång ruéng) phÝa th­îng l­u. §ã lµ vÊn ®Ò ®¸ng b¸o ®éng.<br /> II. VÊn ®Ò kiÓm so¸t lò vïng §TM<br /> §ång Th¸p M­êi vµ TGLX lµ nh÷ng c¸nh ®ång tròng n»m ë h¹ l­u, phÝa d­íi c¸c c¸nh<br /> ®ång tròng trªn ®Êt CamPuChia. C¸c c¸nh ®ång th­îng l­u sím muén còng sÏ ®­îc khai th¸c.<br /> Ng­êi CamPuChia còng sÏ ®µo kªnh lÊy n­íc vµo ruéng, lµm cèng ng¨n lò ®Çu vô nh­ ta ®·<br /> lµm. §Ó thùc hiÖn ®iÒu nµy hä cã nhiÒu thuËn lîi h¬n ta vµ nh÷ng viÖc lµm ®ã sÏ g©y ¶nh<br /> h­ëng lín ®Õn c¸c vïng tròng h¹ l­u.<br /> Nãi chung, tèt nhÊt trong viÖc KSL cho §BSCL cÇn cã sù thèng nhÊt, phèi hîp gi÷a c¸c<br /> n­íc l¸ng giÒng vµ theo nguyªn t¾c cña mét quy ho¹ch lµ ph¶i lµm tõ trªn xuèng d­íi, tõ<br /> ngoµi vµo trong ®Ó tr¸nh m©u thuÉn vµ b¶o ®¶m kinh tÕ nhÊt.<br /> ViÖc sèng chung víi lò ë §BSCL ®· ®­îc nhiÒu ng­êi nãi ®Õn. Trong khi trªn ph¹m vi toµn<br /> cÇu ng­êi ta ®ang bµn ®Õn mét hiÓm häa vÒ viÖc thiÕu n­íc ngät trong t­¬ng lai gÇn cho con<br /> ng­êi, th× chñ tr­¬ng sèng chung víi lò cµng cã thªm ý nghÜa, song còng v× thÕ cÇn bµn kü kÕ<br /> ho¹ch KSL mµ chóng ta ph¶i thùc hiÖn trong ®iÒu kiÖn sèng chung víi lò.<br /> Chóng ta th­êng nãi nhiÒu ®Õn c¸c biÖn ph¸p KSL lín, mµ quªn ®i c¸c trËn lò nhá. Lò nhá<br /> kh«ng g©y nh÷ng thiÖt h¹i vÒ h¹ tÇng c¬ së vµ tÝnh m¹ng con ng­êi, song lò nhá còng mang<br /> l¹i nh÷ng khã kh¨n trong s¶n xuÊt, nh÷ng thiÖt h¹i vÒ m«i tr­êng: thiÕu n­íc cho s¶n xuÊt, vÖ<br /> sinh ®ång ruéng, x©m nhËp mÆn, dÞch bÖnh, chuét bä .v.v...<br /> Mét kÕ ho¹ch KSL cÇn ®Ò cËp ®Õn viÖc xem xÐt ®Çy ®ñ nh÷ng diÔn biÕn trong t×nh h×nh<br /> lò bÐ, t×m c¸ch khai th¸c triÖt ®Ó t×nh h×nh n­íc ®Õn trong mïa lò bÐ vµ t×m c¸ch lo¹i trõ<br /> nh÷ng diÔn biÕn bÊt lîi cho con ng­êi, s¶n xuÊt vµ m«i tr­êng, b¶o ®¶m sù ph¸t triÓn bÒn<br /> v÷ng.<br /> Nh­ trªn ®· tr×nh bµy: chØ trong vßng 3 n¨m (1998 - 2000) §BSCL ®· chøng kiÕn 2 tr­êng<br /> hîp lò lín - bÐ "cùc ®oan". C¸c b¶n ®å ph©n bè ngËp lôt trong 2 mïa lò ®ã cho thÊy nh÷ng<br /> tr¹ng th¸i rÊt kh¸c nhau trong ngËp lôt, kÌm theo ®ã lµ nh÷ng m©u thuÉn cÇn l­u ý trong bè trÝ<br /> mét quy ho¹ch khai th¸c tµi nguyªn hîp lý. ViÖc KSL cã nhiÖm vô lµm cho chÕ ®é ngËp lôt<br /> æn ®Þnh h¬n vÒ thêi gian vµ kh«ng gian, t¹o thuËn lîi cho viÖc s¶n xuÊt vµ mäi ho¹t ®éng<br /> ®êi sèng theo thÝch nghi.<br /> TrËn lò n¨m 2000 vµ viÖc KSL cho vïng §TM theo m« h×nh lò n¨m 1996 & 2000<br /> Lò n¨m 2000 lµ trËn lò lín rÊt bÊt lîi, cã thÓ ®¸nh gi¸ lµ trËn lò lÞch sö:<br /> - Lò sím ®Õn sím nhÊt vµ cao nhÊt tõ tr­íc tíi nay, g©y thiÖt h¹i nÆng nÒ cho vô HÌ Thu<br /> + vô 3.<br /> - L­îng lò lín nhÊt tõ tr­íc tíi nay, kÌm theo ®Ønh cao lµ nguyªn nh©n chÝnh g©y ngËp<br /> s©u, kÐo dµi cho c¸c vïng ®Êt thÊp tròng - DiÖn tÝch ngËp lôt lín nhÊt tõ tr­íc tíi nay,<br /> tµn ph¸ c¬ së h¹ tÇng, c¸c v­ên c©y ¨n qu¶, tÝnh m¹ng con ng­êi.<br /> - ThiÖt h¹i do lò n¨m 2000 v­ît xa c¸c trËn lò tr­íc, ­íc tÝnh trªn 3,790 tû ®ång.<br /> 2<br />  - Lò còng rót chËm, ngËp lôt kÐo dµi g©y nhiÒu khã kh¨n cho viÖc s¶n xuÊt sau mïa lò<br /> B¶o ®¶m an toµn cho s¶n xuÊt, c¬ së h¹ tÇng, cña c¶i vËt chÊt vµ tÝnh m¹ng con ng­êi trong<br /> ®iÒu kiÖn lò n¨m 2000 lÆp l¹i trong t­¬ng lai cã thÓ lµ môc tiªu phÊn ®Êu trong KSL §BSCL.<br /> V× thÕ tµi liÖu ®o ®¹c, ®iÒu tra lò n¨m 2000 cÇn ®­îc ph©n tÝch phôc vô quy ho¹ch, thiÕt kÕ c¸c<br /> c«ng tr×nh x©y dùng trong vïng ngËp lò.<br /> §Ó phôc vô cho viÖc nghiªn cøu KSL cho vïng §TM theo m« h×nh lò n¨m 1996 vµ 2000,<br /> chóng t«i ®· kh«i phôc l¹i trËn lò ®ã, (tÝnh to¸n nh÷ng diÔn biÕn theo thêi gian vµ nh÷ng<br /> diÔn biÕn cña truyÒn lò, ngËp lôt theo kh«ng gian).<br /> VÞ trÝ cña trËn lò n¨m 2000 so víi c¸c trËn lò lín ®· x¶y ra tr×nh bµy trong b¶ng 1. Qua ®ã<br /> cã thÓ thÊy lò n¨m 2000, tuy so s¸nh ®Ønh vµ tæng l­îng lò trong c¸c thêi ®o¹n ng¾n ngµy (H<br /> > 4,5 - 5,0m) th× cßn kÐm lò 1961, 1966, song nÕu xÐt ë thêi ®o¹n dµi h¬n (H > 4m) th× lò<br /> n¨m 2000 ®øng ë vÞ trÝ thø nhÊt. NÕu xÐt thµnh phÇn lò trµn, th× tæng l­u l­îng ®Ønh lò<br /> (SQmax) vµ tæng l­îng lò trµn vµo §TM (SQ) ®øng vÞ trÝ thø nhÊt vµ lín gÊp nhiÒu lÇn so<br /> víi c¸c trËn lò c¸c n¨m tr­íc ®©y.<br /> - N¨m 1961: Qmaxtrµn = 2950m3/s H = 5,12 m<br /> - N¨m 1984: Qmaxtrµn = 3240m3/s H = 4,81 m<br /> - N¨m 1991: Qmaxtrµn = 6300m3/s SQ = 15.109m3 H = 4,64 m<br /> - N¨m 1996: Qmaxtrµn = 8270m3/s SQ = 34.109m3 H = 4,87 m<br /> - N¨m 2000: Qmaxtrµn > 12 .000m3/s SQ > 65.109m3 H = 5,06 m<br /> NÕu tÝnh c¶ l­u l­îng Qmax ®æ vµo phÝa trªn r¹ch Hång Ngù th× tæng l­u l­îng Qmax trµn<br /> ®æ vµo §TM b»ng 0,70 Qmax trªn s«ng TiÒn t¹i T©n Ch©u (QmaxTC = 24.351m3/s).<br /> Qua b¶n ®å ngËp lò, cho ta thÊy nh÷ng ®iÒu kiÖn KSL phÝa th­îng l­u vµ viÖc thu gom lò<br /> trµn qua biªn giíi vµ tho¸t vÒ 2 phÝa biÓn T©y vµ s«ng Vµm Cá lµ hîp lý.<br /> MÆt kh¸c ta còng thÊy r»ng: mÆt n­íc mªnh m«ng vïng ngËp lò lµ mét mÆt n­íc ®éng, víi<br /> tèc ®é cã xu thÕ ngµy cµng gia t¨ng. V× thÕ mçi mét t¸c ®éng bÊt kú cña con ng­êi, ë 1 quy<br /> m« nµo ®ã, sÏ g©y nªn nh÷ng nhiÔu ®éng trªn mét vïng réng lín vµ theo quy luËt c¸c nhiÔu<br /> ®éng truyÒn nhanh h¬n vÒ phÝa h¹ l­u.<br /> Trªn b¶n ®å ®­êng ®¼ng trÞ mùc n­íc lò cao nhÊt n¨m 2000 trªn §BSCL, ta thÊy mÆt n­íc<br /> lò nghiªng h¼n vÒ phÝa §«ng, kh¸c víi c¸c n¨m lò lín tr­íc ®©y (gÇn ®©y nhÊt lµ lò lín n¨m<br /> 1996).<br /> Cã thÓ nghÜ r»ng: nh÷ng thay ®æi ®ã lµ do t¸c ®éng cña con ng­êi. Nh÷ng thay ®æi vÒ mÆt<br /> ®Þa h×nh vïng ®Çu lò trong n¨m 2000 so víi n¨m 1996 lµ viÖc t«n cao con ®­êng T©n Thµnh -<br /> Lß G¹ch, ng¨n 3 cöa Kh¸ng ChiÕn, ót Kû, ¤ng R¨n, n¹o vÐt C¸i Cá, Long Khèt, T©n H­ng,<br /> kªnh 28 vµ phÇn cuèi kªnh Hång Ngù (theo ý ®å KSL).<br /> ViÖc ng¨n 3 cöa Kh¸ng ChiÕn, ót Kû, ¤ng R¨n ®· lµm cho l­u l­îng Qmax qua r¹ch Hång<br /> Ngù ®¹t ®Õn 2560m3/s, v­ît kh¸ xa so víi n¨m 1996 lµ 1880m3/s. ViÖc kiªn cè hãa ®o¹n<br /> ®­êng T©n Thµnh - Lß G¹ch ®Èy dßng ch¶y vÒ 2 phÝa, song n­íc ®Èy sang phÝa §«ng lµ m¹nh<br /> h¬n. Tæng Qmax chuyÓn sang phÝa §«ng chiÕm trªn 46% so víi toµn tuyÕn vµ tæng l­îng lò<br /> chiÕm 31% (n¨m 1996 lµ 36% vµ 23%). §o¹n tõ Hång Ngù ®Õn kªnh Thèng NhÊt cã tæng<br /> l­îng lò ch¶y vµo §TM chiÕm kho¶ng 31%.<br /> Dßng trµn qua biªn giíi lín nªn c¶n trë ho¹t ®éng cña c¸c kªnh ngang (Hång Ngù, §ång<br /> TiÕn, An Phong - Mü Hßa, An B×nh), nªn dßng ch¶y tõ s«ng TiÒn vµo §TM trong mïa lò<br /> kh«ng ®¸ng kÓ (< 10%). §iÒu ®ã h¹n chÕ viÖc lÊy phï sa tõ s«ng chÝnh vµo néi ®éng.<br /> <br /> <br /> 3<br />  L­îng lò tho¸t ra phÝa s«ng Vµm Cá trong n¨m 2000 cã xu thÕ t¨ng lªn (34,5% so víi 33%<br /> trong trËn lò n¨m 1996). Cã thÓ dïng c¸c biÖn ph¸p c«ng tr×nh ®Ó t¨ng l­îng lò tho¸t ra s«ng<br /> Vµm Cá lªn trªn 40% ®Ó gi¶m nhÑ l­îng n­íc lò ®æ vµo trung t©m §TM.<br /> Trong tæng l­îng tho¸t ra phÝa s«ng TiÒn ta l­u ý cã ®Õn 73% tho¸t qua QL30 - ®ã lµ h­íng<br /> tho¸t thuËn lîi - cÇn l­u ý khi c¶i t¹o. Cã thÓ gi¶i thÝch ®iÒu ®ã nh­ sau:<br /> - N­íc ®Õn §TM tËp trung vµo ®o¹n biªn giíi phÝa ngoµi (Hång Ng­ - kªnh Thèng NhÊt<br /> 31%, Hång Ngù - T©n Hång 53,43%)<br /> - §­êng tho¸t ra s«ng TiÒn ng¾n, nhiÒu cöa tho¸t lín: §èc Vµng H¹, CÇn Lè.<br /> - §o¹n s«ng TiÒn nµy kh«ng bÞ ¶nh h­ëng thñy triÒu trong suèt mïa lò.<br /> L­îng n­íc tÝch tèi ®a ë §TM lªn ®Õn 14,440 tû m3 vµo th¸ng IX vµ rót dÇn ®Õn cuèi<br /> th¸ng XII cßn l¹i 5,031 tû m3 trong kªnh m­¬ng vµ c¸c « tròng. T×nh h×nh ngËp lôt trong<br /> §TM ë møc xÊu nhÊt tõ tr­íc tíi nay.<br /> Cã thÓ lµm ®­îc g× trong viÖc KSL lÞch sö cho n¨m 2000 vïng §TM? cã thÓ thùc hiÖn c¸ch<br /> KSL ë §TM nh­ ta ®· lµm cho vïng TGLX hay kh«ng? HoÆc cÇn lµm g× ®Ó gi¶m nhÑ lò lôt<br /> cho §TM.<br /> D­íi ®©y chóng ta thö dÉn mét sè ®Æc tr­ng lò 2000 ë 2 vïng TGLX vµ §TM ®Ó so s¸nh:<br /> B¶ng 3. Mét sè ®Æc tr­ng KSL cña vïng Tø gi¸c Long Xuyªn vµ §TM<br /> Vïng Tæng diÖn DiÖn tÝch ChiÒu dµi Hbq MN Biªn ®é W®Õn<br /> tÝch (km2) ngËp tuyÕn tho¸t triÒu (m) triÒu (cm) (109m3)<br /> (km)<br /> TGLX 4900 4500 80 0,18 70 21<br /> §TM 7033 6200 200 0,25 270 65<br /> Tæng l­îng cÇn th¸o<br /> W®Õn tõ Dung tÝch W®/WngËp ë vßng ngoµi Qua vïng lò<br /> S.TiÒn,HËu ngËp hîp lý hîp lý (lÇn) (109m3) (109m3)<br /> (109m3) (109m3)<br /> TGLX 8 5-7 3-4 5 9,5<br /> §TM 2 7-9 7-9 42 14-16<br /> <br /> <br /> So s¸nh t­¬ng quan gi÷a ®iÒu kiÖn tho¸t lò 2 vïng ta thÊy KSL cho §TM khã kh¨n h¬n rÊt<br /> nhiÒu. Muèn gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ngËp lôt cho §TM cÇn thu gom lò trµn vµ tho¸t qua vßng ngoµi<br /> 42 tû m3. Trong ®iÒu kiÖn cña mét ®ång lò kÝn nh­ §TM vÊn ®Ò ®ã kh«ng thÓ gi¶i quyÕt<br /> ®­îc.<br /> - Do ®ã trong ®iÒu kiÖn phÝa th­îng l­u ng­êi ta sÏ thùc hiÖn kÕ ho¹ch KSL nh­ trªn ®·<br /> tr×nh bµy, chóng ta cÇn tÝnh to¸n l¹i thµnh phÇn lò trµn vµo §TM, lò ®Õn trong s«ng, kiÓm tra<br /> l¹i t×nh h×nh ho¹t ®éng cña hÖ thèng KSL phÝa TGLX vµ khai th¸c nh÷ng thay ®æi cã lîi cho<br /> viÖc KSL vïng §TM. Tr­íc m¾t cÇn kiªn cè hãa tuyÕn T©n Thµnh - Lß G¹ch, më réng c¸c<br /> cöa tho¸t ë c¸c n¬i tËp trung dßng ch¶y (chó ý c¸c cöa tho¸t lò bÞ ph¸ ho¹i trong trËn lò võa<br /> qua) vµ thùc hiÖn c¸c gi¶i ph¸p h¹n chÕ lò vµo vµ t¨ng c­êng kh¶ n¨ng tho¸t lò cña vïng<br /> §TM.<br /> <br /> <br /> <br /> 4<br />  H¹n chÕ lò vµo §TM:<br /> 1. C«ng tr×nh c¶i t¹o khu Tø Th­êng víi viÖc c¶i t¹o c¸c cöa Trµ §ñ, Nam Sang, C©y §a.<br /> C¸c c«ng tr×nh nµy cã t¸c dông t¨ng dßng ch¶y trµn ra phÝa s«ng TiÒn, h¹n chÕ lò vµo §TM.<br /> 2. X©y dùng mét sè cèng ë däc tuyÕn kiÓm so¸t lò T©n Thµnh - Lß G¹ch, trong ®ã cã mét<br /> sè cèng quan träng nh­: Cèng ®Çu kªnh 2/9, Thèng NhÊt, T©n C«ng ChÝ, C¸i C¸i, cña KSL<br /> ®Çu s«ng Vµm Cá.<br /> 3. T¨ng c­êng kh¶ n¨ng tho¸t lò cña r¹ch Hång Ngù b»ng c¸ch n¹o vÐt vµ gia cè b¶o vÖ hai<br /> bê ë khu vùc d©n c­.<br /> 4. C¶i t¹o kªnh Thèng NhÊt: T«n cao bê phÝa §«ng, më c¸c cöa ra s«ng TiÒn, ®­a l­îng lò<br /> trµn tõ Hång Ngù ®Õn kªnh Thèng NhÊt ra s«ng TiÒn (vïng høng kho¶ng 31 % l­îng lò trµn<br /> vµo §TM).<br /> <br /> <br /> T¨ng kh¶ n¨ng tho¸t lò cña vïng §TM:<br /> S«ng Vµm Cá T©y lµ trôc tiªu tho¸t n­íc tù nhiªn quan träng cña vïng §TM.<br /> L­îng n­íc tho¸t sang s«ng Vµm Cá trong trËn lò n¨m 2000 theo tÝnh to¸n trªn 34%. Cã<br /> thÓ lµm t¨ng l­îng tho¸t nµy ®Ó lµm gi¶m nhÑ n­íc ®Õn vïng trung t©m. Ngoµi ra s«ng Vµm<br /> Cá ch¶y qua c¸c vïng thÊp tròng nhÊt thuéc hai huyÖn Méc Ho¸ vµ T©n Th¹nh víi diÖn tÝch<br /> kho¶ng 150.000ha, còng lµ vïng ®Êt xÊu, ®Êt chua phÌn cÇn c¶i t¹o.<br /> S«ng Vµm Cá hÇu nh­ “kh«ng t¶i” trong c¸c th¸ng VII, VIII vµ ®æ n­íc ra cöa Soµi R¹p lµ<br /> vïng mµ c¸c c«ng tr×nh th­îng l­u ®· gi÷ l¹i mét l­îng n­íc ®¸ng kÓ trong c¸c th¸ng ®Çu<br /> mïa lò. §iÒu ®ã thuËn lîi cho viÖc tho¸t lò.<br /> H¹n chÕ chÝnh lµ lßng s«ng quanh co, s«ng l¹i ch¶y qua mét vïng tròng nªn tr÷ nhanh h¬n<br /> ch¶y - cÇn c¶i t¹o s«ng phôc vô tho¸t lò.<br /> 1. Ph­¬ng ¸n c¶i t¹o s«ng Vµm Cá: C¶i t¹o nhÑ s«ng Vµm Cá, lîi dông c¸c ®ª ng¨n mÆn<br /> s½n cã ®Ó c¸c ly s«ng Vµm Cá víi néi ®ång, gi¶m ngËp lôt vµ t¹o dßng ch¶y mét chiÒu ë 2 khu<br /> §«ng B¾c - BoBo ®Ó c¶i t¹o ®Êt phÌn cña vïng tròng thÊp nµy theo c¸c ph­¬ng ¸n:<br /> a. T¨ng l­u l­îng tho¸t sang Vµm Cá kho¶ng 10% so víi hiÖn tr¹ng, sö dông tuyÕn T©n<br /> Thµnh Lß G¹ch ®Ó tËp trung n­íc.<br /> b. T¨ng l­u l­îng tho¸t sang Vµm Cá kho¶ng 20% so víi hiÖn tr¹ng, sö dông tuyÕn T©n<br /> Thµnh-Lß G¹ch vµ tuyÕn Hång Ngù<br /> c. Mét cèng ng¨n triÒu ®Æt ®óng chç sÏ cho phÐp lµm t¨ng lªn ®¸ng kÓ l­îng n­íc tho¸t<br /> xuèng h¹ l­u trong mïa lò. Trong mïa kh« cèng sÏ lµm nhiÖm vô ng¨n mÆn, gi÷ ngät -<br /> t¹o ®iÒu kiÖn tiªu nhanh n­íc chua l­u c÷u trong c¸c vïng ®Êt tròng B¾c §«ng - Bo Bo,<br /> vïng kÑp gi÷a 2 s«ng Vµm Cá, gãp phÇn ®Êt, c¶i t¹o m«i tr­êng.<br /> d. X©y dùng mét sè hå sinh th¸i<br /> 2. T¸ch riªng mét vïng ®æ n­íc tõ §TM ra c¸c cöa tõ §èc Vµng Th­îng ®Õ CÇn Lè, t¨ng<br /> kh¶ n¨ng tho¸t lò tõ §TM ra s«ng TiÒn 10% so víi hiÖn tr¹ng. §©y lµ vïng kh«ng ¶nh h­ëng<br /> thuû triÒu, c¸c cöa tù nhiªn tho¸t n­íc thuËn lîi.<br /> 3.C¸c cöa n»m phÝa h¹ l­u chÞu ¶nh h­ëng m¹nh cña thñy triÒu nªn kh¶ n¨ng tiªu tho¸t bÞ<br /> h¹n chÕ. Tïy theo ®Æc ®iÓm ®Þa h×nh, vÞ trÝ cöa tho¸t, ®iÒu kiÖn tËp trung n­íc cña tõng cöa ®Ó<br /> cã biÖn ph¸p c¶i t¹o. Cã thÓ rÊt cÇn më 1 hµnh lang tho¸t lò lín c¾t qua QL1A xuèng h¹ l­u.<br /> Cöa tho¸t lò thuËn lîi nhÊt lµ Th«ng L­u - Trµ Lät.<br /> <br /> <br /> 5<br />  KÕt qu¶ mong ®îi khi thøc hiÖn c¸c ph­¬ng ¸n kiÓm so¸t lò ®· nªu cã thÓ lµm gi¶m nhÑ<br /> l­îng n­íc vµo §TM (khu trung t©m) kho¶ng 27%. Gi¶m møc n­íc ngËp kho¶ng 40 - 50 cm.<br /> Gi¶m thêi gian ngËp kho¶ng 30 ngµy vµ c¶i t¹o vïng ®Êt phÌn kho¶ng 150.000 ha. Bê ®ª cña<br /> s«ng Vµm cá cã thÓ h×nh thµnh mét trôc kinh tÕ quan träng cho vïng §ång Th¸p M­êi.<br /> <br /> <br /> TP. Hå ChÝ Minh th¸ng 5 n¨m 2003<br /> <br /> <br /> Tµi liÖu tham kh¶o<br /> [1] Bé NN&PTNT (2001) - B¸o c¸o tæng kÕt thùc hiÖn Q§99TTg vÒ ph¸t triÓn toµn diÖn §BSCL<br /> [2] Ph©n viÖn KSQHTL Nam Bé (2001) - Quy ho¹ch lò §BSCL<br /> [3] Phan Kh¸nh (2001) - LÞch sö vµ lò lôt §BSCL<br /> [4] Chuyªn gia Hµn Quèc (2000) - Lò lôt l­u vùc s«ng Mª K«ng<br /> [5] C¬ së 2 §HTL (2001) - §¸nh gi¸ lò n¨m 2000 ë §BSCL<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 6<br /> 7<br />