Một số vấn đề đặt ra trong việc thực hiện công bằng xã hội ở nước ta hiện nay - Nguyễn Minh Hoàn

Sù kiÖn - NhËn ®Þnh X· héi häc sè 3 (91), 2005 79<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Mét sè vÊn ®Ò ®Æt ra trong viÖc thùc hiÖn<br /> c«ng b»ng x· héi ë n−íc ta hiÖn nay<br /> <br /> NguyÔn Minh Hoµn<br /> <br /> <br /> Ngay tõ nh÷ng ngµy ®Çu tiªn b−íc vµo sù nghiÖp x©y dùng chñ nghÜa x· héi,<br /> toµn §¶ng, toµn d©n ta ®· kh¼ng ®Þnh mét trong nh÷ng môc tiªu mµ chóng ta ph¶i<br /> phÊn ®Êu ®¹t tíi lµ xo¸ bá mäi ¸p bøc, bãc lét, bÊt c«ng, thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi.<br /> Ngµy nay c«ng b»ng x· héi ®· trë thµnh mét trong c¸c thµnh tè trong môc tiªu<br /> chung cña toµn d©n téc ta lµ x©y dùng mét n−íc ViÖt Nam “d©n giµu, n−íc m¹nh, x·<br /> héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh”.<br /> Tuy nhiªn, khi thùc sù b¾t tay vµo thùc hiÖn môc tiªu c«ng b»ng x· héi nµy<br /> chóng ta thÊy ®· béc lé nh÷ng c¸ch hiÓu vµ c¸ch lµm kh¸c nhau. Ch¼ng h¹n, trong<br /> thêi kú tr−íc ®æi míi, c«ng b»ng x· héi ®−îc hiÓu lµ trong x· héi ai còng ®−îc sèng<br /> nh− ai, kh«ng cã kÎ giµu ng−êi nghÌo. V× vËy, tõ khi tiÕn hµnh ®æi míi ®Õn nay, khi<br /> xuÊt hiÖn t×nh tr¹ng ph©n hãa giµu nghÌo, kh«ng Ýt ng−êi ®· tá ra b¨n kho¨n, lo ng¹i<br /> vµ cho r»ng c«ng b»ng x· héi bÞ vi ph¹m. Còng do b¨n kho¨n trªn ®©y nªn cã ý kiÕn<br /> cho r»ng néi dung c¬ b¶n cña c«ng b»ng x· héi kh«ng ph¶i thÓ hiÖn ë kh©u ph©n<br /> phèi kÕt qu¶ s¶n xuÊt, mµ ë chç ph¶i t¹o ra sù c«ng b»ng vÒ c¬ héi ®Ó mäi ng−êi ®Òu<br /> cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn, hoÆc ®Ó ®¶m b¶o c«ng b»ng x· héi ph¶i ph©n phèi c«ng b»ng<br /> c¸c nguån lùc cña Nhµ n−íc, ph¶i ph©n phèi hîp lý t− liÖu s¶n xuÊt, v.v… Nh−ng thÕ<br /> nµo lµ c«ng b»ng vÒ c¬ héi? ThÕ nµo lµ ph©n phèi c«ng b»ng c¸c nguån lùc? ThÕ nµo<br /> lµ ph©n phèi hîp lý t− liÖu s¶n xuÊt? v.v… Nh÷ng c©u hái ®ã cho ®Õn nay vÉn ch−a<br /> cã lêi gi¶i ®¸p tho¶ ®¸ng. C¸c ý kiÕn kh¸c nhau trªn ®©y cho thÊy tuy thèng nhÊt víi<br /> nhau ë chç cÇn thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi nh−ng cô thÓ néi hµm cña kh¸i niÖm c«ng<br /> b»ng vÒ c¬ héi còng nh− c«ng b»ng thÓ hiÖn ë kh©u ph©n phèi t− liÖu s¶n xuÊt lµ g×<br /> l¹i ch−a thËt râ. Do ®ã, viÖc lµm s¸ng tá mét sè néi dung c¬ b¶n cña viÖc thùc hiÖn<br /> c«ng b»ng x· héi nªu trªn lµ nh÷ng ®ãng gãp bæ Ých cho viÖc ho¹ch ®Þnh c¸c chÝnh<br /> s¸ch nh»m gãp phÇn thùc hiÖn thµnh c«ng môc tiªu x©y dùng mét n−íc ViÖt Nam<br /> “d©n giµu, n−íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh”.<br /> VËy tr−íc hÕt thÕ nµo lµ c«ng b»ng vÒ c¬ héi?<br /> Cã quan ®iÓm cho r»ng c«ng b»ng vÒ c¬ héi lµ quyÒn cña mäi ng−êi ®−îc tiÕp<br /> cËn ngang nhau víi mét ®iÒu kiÖn may m¾n, thuËn lîi nµo ®ã ®Ó thùc hiÖn ®−îc ®iÒu<br /> m×nh mong muèn, dù ®Þnh. Quan ®iÓm nµy cã ®iÓm ch−a hîp lý v× vÒ thùc chÊt, c¸i<br /> mµ quan ®iÓm nµy ®ang nãi tíi kh«ng ph¶i lµ sù c«ng b»ng vÒ c¬ héi, mµ chÝnh lµ sù<br /> b×nh ®¼ng vÒ c¬ héi. Sù b×nh ®¼ng ®ã thÓ hiÖn ë quyÒn cña mäi ng−êi ®−îc tiÕp cËn<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 80 Mét sè vÊn ®Ò ®Æt ra trong viÖc thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi ë n−íc ta hiÖn nay<br /> <br /> ngang nhau víi mét c¬ héi nµo ®ã bÊt kú, trong khi ®ã c¸i cèt lâi cña c«ng b»ng x·<br /> héi bao giê còng lµ sù b×nh ®¼ng gi÷a ng−êi vµ ng−êi chØ riªng trong mèi quan hÖ<br /> gi÷a nghÜa vô vµ quyÒn lîi, gi÷a cèng hiÕn vµ h−ëng thô,… theo nguyªn t¾c cèng<br /> hiÕn ngang nhau th× h−ëng thô ngang nhau.<br /> ë ®©y cã sù lÇm lÉn gi÷a c«ng b»ng vÒ c¬ héi vµ b×nh ®¼ng vÒ c¬ héi. Sù lÇm<br /> lÉn ®ã b¾t nguån tõ chç kh¸i niÖm c«ng b»ng vÒ c¬ héi ®«i khi ®−îc hiÓu chØ nh− mét<br /> chÝnh s¸ch x· héi nh»m môc ®Ých cµng h¹n chÕ ®−îc sù chªnh lÖch giµu nghÌo vµ<br /> t×nh tr¹ng bÊt b×nh ®¼ng x· héi th× cµng gÇn víi chñ nghÜa x· héi. ChÝnh v× kh¸i<br /> niÖm c«ng b»ng x· héi bÞ lÉn víi kh¸i niÖm b×nh ®¼ng x· héi, cßn kh¸i niÖm b×nh<br /> ®¼ng l¹i ®−îc hiÓu lµ sù ngang b»ng gi÷a ng−êi vµ ng−êi vÒ mäi ph−¬ng diÖn, cho<br /> nªn cuèi cïng c«ng b»ng vÒ c¬ héi ®· kh«ng tr¸nh khái ®i ®Õn ®ång nhÊt víi b×nh<br /> qu©n, cµo b»ng.<br /> §Ó ph©n biÖt b×nh ®¼ng vÒ c¬ héi víi c«ng b»ng vÒ c¬ héi, cã lÏ cÇn l−u ý r»ng<br /> quyÒn cña mäi ng−êi ®−îc tiÕp cËn ngang nhau víi mét c¬ héi nµo ®ã kh«ng hoµn toµn<br /> ®ång nhÊt víi kh¶ n¨ng cña tÊt c¶ nh÷ng ng−êi Êy cã thÓ sö dông c¬ héi ®ã mét c¸ch<br /> ngang nhau ®Ó thùc hiÖn ®iÒu m×nh mong muèn v×, trªn thùc tÕ, kh¶ n¨ng Êy lµ kh¸c<br /> nhau ë c¸c chñ thÓ (c¸ nh©n, nhãm, céng ®ång,..) kh¸c nhau. Ch¼ng h¹n, nh÷ng ng−êi<br /> ë cïng mét lµng ®Òu cã quyÒn ngang nhau trong viÖc sö dông con ®−êng nhùa mµ Nhµ<br /> n−íc míi më qua lµng nµy ®Ó phôc vô cho c«ng viÖc s¶n xuÊt, kinh doanh. C¬ héi Êy lµ<br /> b×nh ®¼ng cho tÊt c¶ mäi ng−êi trong lµng. Nh−ng kh«ng ph¶i tÊt c¶ mäi ng−êi trong<br /> lµng ®ã ®Òu cã kh¶ n¨ng tËn dông con ®−êng Êy (c¬ héi Êy) nh− nhau cho c«ng viÖc cña<br /> m×nh: ng−êi nµy cã « t« t¶i, ng−êi kia cã xe ®¹p, ng−êi thø ba ch¼ng cã ph−¬ng tiÖn<br /> g×,… HiÓn nhiªn lµ ng−êi cã « t« t¶i cã thÓ tËn dông con ®−êng ®Ó t¨ng kh¶ n¨ng<br /> chuyªn chë hµng hãa, vËt liÖu… lªn rÊt nhiÒu so víi tr−íc. Ng−êi cã xe ®¹p tËn dông<br /> c¬ héi Êy ®−îc Ýt h¬n. Cßn ng−êi thø ba th× kh«ng tËn dông ®−îc g× ngoµi viÖc ®i l¹i dÔ<br /> dµng h¬n. Râ rµng, sù b×nh ®¼ng vÒ c¬ héi ë ®©y l¹i trë thµnh bÊt b×nh ®¼ng vÒ c¬ héi<br /> vµ do ®ã còng lµ kh«ng c«ng b»ng v× nã më ra c¬ héi ph¸t triÓn cho ng−êi nµy nh−ng<br /> l¹i kh«ng më ra, thËm chÝ cßn thu hÑp c¬ héi ph¸t triÓn ®èi víi ng−êi kia.<br /> VËy nªn hiÓu c«ng b»ng vÒ c¬ héi theo nghÜa nµo?<br /> Theo chóng t«i, kh«ng nªn hiÓu c«ng b»ng vÒ c¬ héi theo nghÜa b×nh ®¼ng vÒ<br /> c¬ héi nh− ®· nãi trªn, nghÜa lµ kh«ng nªn hiÓu ®ã lµ quyÒn cña mäi ng−êi ®−îc tiÕp<br /> cËn ngang nhau víi mét c¬ héi nµo ®ã, mµ nªn hiÓu theo nghÜa lµ “t¹o c¬ héi cho mäi<br /> ng−êi ®Òu ®−îc cèng hiÕn vµ ®−îc h−ëng thµnh qu¶ (ng−êi trÝch nhÊn m¹nh) cña sù<br /> ph¸t triÓn”1 nh− ®· ®−îc ghi trong V¨n kiÖn cña §¹i héi VII, hay “t¹o ®iÒu kiÖn cho<br /> mäi ng−êi ®Òu cã c¬ héi ph¸t triÓn vµ sö dông tèt n¨ng lùc cña m×nh (ng−êi trÝch<br /> nhÊn m¹nh)”2 nh− ®· ®−îc ghi trong V¨n kiÖn cña §¹i héi VIII. §iÒu ®¸ng l−u ý lµ<br /> V¨n kiÖn §¹i héi VII kh«ng ghi lµ “t¹o c¬ héi ngang nhau cho mäi ng−êi”, mµ ghi lµ<br /> <br /> 1<br /> §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, ChiÕn l−îc æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi ®Õn n¨m 2000, Nxb Sù thËt, Hµ<br /> Néi, 1991, tr.9-10.<br /> 2<br /> §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VIII, Nxb ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ<br /> Néi, 1996, tr.113.<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  NguyÔn Minh Hoµn 81<br /> <br /> “t¹o c¬ héi cho mäi ng−êi ®Òu ®−îc cèng hiÕn”, cßn V¨n kiÖn §¹i héi VIII kh«ng ghi lµ<br /> “t¹o ®iÒu kiÖn ngang nhau cho mäi ng−êi”, mµ ghi lµ “t¹o ®iÒu kiÖn cho mäi ng−êi<br /> ®Òu cã c¬ héi sö dông tèt n¨ng lùc cña m×nh”. Nh−ng n¨ng lùc cña mäi ng−êi lµ kh¸c<br /> nhau. N¨ng lùc cña ng−êi nµy kh«ng ngang n¨ng lùc cña ng−êi kia: ng−êi nµy cã<br /> ®iÒu kiÖn kinh tÕ kh¸ h¬n, ng−êi kia kÐm h¬n, ng−êi nµy khoÎ m¹nh h¬n, ng−êi kia<br /> èm yÕu h¬n,…<br /> VËy c¸i to¸t lªn tõ hai V¨n kiÖn trªn ®©y khi nãi tíi “c«ng b»ng vÒ c¬ héi”<br /> kh«ng ph¶i lµ “t¹o c¬ héi ngang nhau cho mäi ng−êi”, mµ lµ “t¹o c¬ héi phï hîp cho<br /> mçi ng−êi, hay ®óng h¬n, cho mçi chñ thÓ ®Òu ®−îc cèng hiÕn vµ do ®ã ®Òu ®−îc<br /> h−ëng thô thµnh qu¶ do sù cèng hiÕn trªn mµ cã vµ t−¬ng xøng víi sù cèng hiÖn hiÕn<br /> Êy”. Song cèng hiÕn vµ ®−îc h−ëng thô t−¬ng xøng víi cèng hiÕn l¹i chÝnh lµ néi<br /> dung cèt lâi cña c«ng b»ng x· héi.<br /> Nh− vËy, kh«ng nªn hiÓu c«ng b»ng vÒ c¬ héi theo nghÜa lµ t¹o c¬ héi nh−<br /> nhau cho mäi ng−êi mµ quan träng h¬n lµ c¬ héi ®ã ph¶i phï hîp víi mçi chñ thÓ.<br /> Nãi c¸ch kh¸c, c«ng b»ng vÒ c¬ héi ph¶i ®−îc hiÓu lµ t¹o ra c¬ héi phï hîp víi mçi c¸<br /> nh©n, mçi chñ thÓ. §iÒu ®ã sÏ h¹n chÕ ®−îc c¸i gäi lµ c¬ héi nh− nhau nh−ng chØ víi<br /> nh÷ng c¸ nh©n nµy th× ph¸t huy ®−îc lîi thÕ, cßn ®èi víi nh÷ng c¸ nh©n kh¸c l¹i lµ<br /> sù bÊt lîi. Mét khi mçi c¸ nh©n ®Òu cã c¬ héi phï hîp víi m×nh, th× khi ®ã mçi c¸<br /> nh©n míi thùc sù ph¸t huy cao nhÊt ®−îc kh¶ n¨ng cña m×nh ®Ó cïng v−¬n ®Õn ®−îc<br /> sù h−ëng thô t−¬ng xøng. §©y míi thùc sù lµ c«ng b»ng vÒ c¬ héi cho mäi c¸ nh©n.<br /> Nh− vËy, chØ cã c«ng b»ng vÒ c¬ héi thùc sù nÕu sù c«ng b»ng Êy ®−îc thÓ<br /> hiÖn tr−íc hÕt ë chç lµ t¹o ra c¬ héi phï hîp, hay nãi c¸ch kh¸c lµ t¹o ra mét hay<br /> nhiÒu ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi phï hîp cho mçi chñ thÓ ®Ó chñ thÓ ®ã cã thÓ ph¸t<br /> huy kh¶ n¨ng vèn cã cña m×nh cèng hiÕn cho x· héi vµ ®−îc sù ®èi xö ®óng víi<br /> nh÷ng cèng hiÕn Êy cña tõng chñ thÓ. HiÓu theo nghÜa Êy, c«ng b»ng vÒ c¬ héi võa<br /> t¹o ®−îc ®éng lùc ph¸t triÓn kinh tÕ, võa gãp phÇn kiÒm chÕ ®−îc sù gia t¨ng bÊt<br /> b×nh ®¼ng x· héi ®ang diÔn ra hiÖn nay ë n−íc ta. Còng theo nghÜa Êy cã thÓ kh¼ng<br /> ®Þnh c«ng b»ng x· héi thÓ hiÖn c¶ “ë kh©u ph©n phèi kÕt qu¶ s¶n xuÊt, còng nh− ë<br /> ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn n¨ng lùc cña mäi thµnh viªn trong céng ®ång”3, ë viÖc “t¹o c¬ héi<br /> cho mäi ng−êi ®Òu ®−îc cèng hiÕn vµ h−ëng thµnh qu¶ cña sù ph¸t triÓn”4, “t¹o ®iÒu<br /> kiÖn cho mäi ng−êi ®Òu cã c¬ héi ph¸t triÓn vµ sö dông tèt n¨ng lùc cña m×nh”5 nh−<br /> ®· ®−îc ghi trong V¨n kiÖn cña c¸c §¹i héi §¶ng tõ ®Çu nh÷ng n¨m 90 ®Õn nay.<br /> C¸ch hiÓu trªn ®©y vÒ thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi qua viÖc thùc hiÖn c«ng<br /> b»ng vÒ c¬ héi cho thÊy sù kh¸c biÖt vÒ chÊt cña viÖc thùc hiÖn c«ng b»ng vÒ c¬ héi<br /> trong ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa víi<br /> <br /> 3<br /> §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc gi÷a nhiÖm kú (khãa VII), Nxb ChÝnh trÞ<br /> Quèc gia Hµ Néi, 1994, tr. 47.<br /> 4<br /> §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, ChiÕn l−îc æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi ®Õn n¨m 2000, Nxb Sù thËt, Hµ<br /> Néi, 1991, tr.9-10.<br /> 5<br /> §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VIII, Nxb ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ<br /> Néi, 1996, tr. 113.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 82 Mét sè vÊn ®Ò ®Æt ra trong viÖc thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi ë n−íc ta hiÖn nay<br /> <br /> thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi ë nh÷ng n−íc t− b¶n chñ nghÜa, trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh<br /> tÕ thÞ tr−êng tù do c¹nh tranh. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng tù do c¹nh tranh, ®ã lµ<br /> sù c¹nh tranh kh«ng c©n søc v× nh÷ng ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn (hay cßn gäi lµ c¬ héi<br /> b×nh ®¼ng nh− mét sè häc gi¶ n−íc ngoµi kh¼ng ®Þnh) l¹i kh«ng ph¶i ®−îc chia ®Òu<br /> cho mäi ®èi t−îng, mµ chØ thuéc vÒ giai cÊp nh÷ng ng−êi cã cña. Do ®ã, trong chñ<br /> nghÜa t− b¶n, víi chÕ ®é ph©n phèi ®−îc coi lµ rÊt c«ng b»ng, nh−ng kh«ng dùa trªn<br /> cïng nh÷ng ®iÒu kiÖn b×nh ®¼ng th× cuèi cïng sù c«ng b»ng x· héi chØ lµ sù c«ng<br /> b»ng ngµy cµng lµm s©u s¾c thªm sù ph©n hãa vµ ph©n cùc x· héi.<br /> Nh− vËy, xuÊt ph¸t tõ nh÷ng chñ tr−¬ng cña §¶ng vÒ thùc hiÖn c«ng b»ng x·<br /> héi, thªm n÷a, nÕu tÝnh ®Õn sù cèng hiÕn cho sù ph¸t triÓn x· héi lµ mét qu¸ tr×nh<br /> th×, theo chóng t«i, thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi kh«ng ph¶i chØ dùa vµo kÕt qu¶ ®· vµ<br /> ®ang cã cña sù cèng hiÕn ®Ó lµm th−íc ®o thùc hiÖn ph©n phèi, mµ cßn cÇn ph¶i tÝnh<br /> ®Õn c¶ kÕt qu¶ sÏ cã cña sù cèng hiÕn ®Ó ph©n phèi. Nh−ng muèn thùc hiÖn sù ph©n<br /> phèi c«ng b»ng kÕt qu¶ sÏ cã cña sù cèng hiÕn, th× ph¶i t¹o ra c¬ héi phï hîp cho mçi<br /> c¸ nh©n ®Ó mçi c¸ nh©n ®Òu cã ®iÒu kiÖn ®−îc cèng hiÕn vµ ph¸t huy ®−îc kh¶ n¨ng<br /> cña m×nh, råi sau ®ã cã ®−îc sù h−ëng thô t−¬ng xøng víi cèng hiÕn Êy. §ã míi chÝnh<br /> lµ thùc hiÖn mét sù c«ng b»ng x· héi thùc sù v× sù ph¸t triÓn ngµy cµng toµn diÖn<br /> phÈm gi¸ con ng−êi.<br /> Cïng víi yªu cÇu ph¶i thùc hiÖn c«ng b»ng trong ph©n phèi kÕt qu¶ s¶n xuÊt<br /> ®−îc nªu ra tõ §¹i héi VI, ph¶i t¹o c¬ héi cho mäi ng−êi ®Òu ®−îc cèng hiÕn vµ ®−îc<br /> h−ëng thµnh qu¶ cña sù ph¸t triÓn ®−îc nªu ra tõ §¹i héi VII, vÊn ®Ò c«ng b»ng trong<br /> ph©n phèi t− liÖu s¶n xuÊt lÇn ®Çu tiªn ®· ®−îc nªu lªn trong V¨n kiÖn Héi nghÞ §¹i<br /> biÓu toµn quèc gi÷a nhiÖm kú khãa VII. V¨n kiÖn viÕt: “C«ng b»ng x· héi thÓ hiÖn c¶ ë<br /> kh©u ph©n phèi hîp lý t− liÖu s¶n xuÊt, lÉn ë kh©u ph©n phèi kÕt qu¶ s¶n xuÊt, còng<br /> nh− ë ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn n¨ng lùc cña mäi thµnh viªn trong céng ®ång”6.<br /> Nh−ng thÕ nµo lµ c«ng b»ng trong ph©n phèi t− liÖu s¶n xuÊt?<br /> Trong c¸c chñ tr−¬ng cña §¶ng vÒ ph©n phèi t− liÖu s¶n xuÊt, ®èi t−îng ®−îc<br /> ph©n phèi lµ nh÷ng chñ thÓ kinh tÕ - x· héi, mµ th−êng lµ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ,<br /> c¸c ngµnh trong c¬ cÊu nÒn kinh tÕ, hay tÝnh theo ®Þa giíi hµnh chÝnh th× ®ã lµ c¸c<br /> vïng, miÒn trong c¶ n−íc… Cßn kh¸i niÖm t− liÖu s¶n xuÊt còng ®−îc quan niÖm rÊt<br /> ®a d¹ng. NÕu nh− trong nÒn kinh tÕ bao cÊp, c¸i ®Ó ph©n phèi th−êng mang tÝnh<br /> hiÖn vËt, cho nªn t− liÖu s¶n xuÊt chØ ®−îc hiÓu lµ nguån vËt t−, m¸y mãc, hay c¬ së<br /> vËt chÊt nhÊt ®Þnh, ®−îc ph©n phèi mang tÝnh dµn tr¶i. Ng−îc l¹i, trong nÒn kinh tÕ<br /> thÞ tr−êng nguån t− liÖu s¶n xuÊt ph¶i ®−îc hiÓu chung lµ nguån vèn, ng©n s¸ch,<br /> c«ng nghÖ…(v× cã vèn lµ cã t− liÖu s¶n xuÊt). H¬n n÷a, ph©n phèi nguån vèn ®¶m b¶o<br /> c«ng b»ng hiÖn nay võa ®−îc thùc hiÖn b»ng th−íc ®o hiÖu qu¶ kinh tÕ, võa ®−îc<br /> thùc hiÖn b»ng th−íc ®o hiÖu qu¶ x· héi, ®¶m b¶o ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa. Nãi<br /> c¸ch kh¸c, ë thêi kú ®æi míi, ph©n phèi c«ng b»ng lµ sù thèng nhÊt gi÷a hiÖu qu¶<br /> <br /> 6<br /> §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam (1994), V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc gi÷a nhiÖm kú (khãa VII), Nxb<br /> ChÝnh trÞ Quèc gia Hµ Néi, 1994, tr. 47.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  NguyÔn Minh Hoµn 83<br /> <br /> kinh tÕ vµ hiÖu qu¶ x· héi.<br /> ViÖc ph©n phèi t− liÖu s¶n xuÊt Êy ph¶i ®−îc thùc hiÖn nh− thÕ nµo ®Ó ®−îc<br /> coi lµ c«ng b»ng, ®ång thêi còng lµ hîp lý? C©u hái nµy kh«ng t×m thÊy sù gi¶i thÝch<br /> thªm trong V¨n kiÖn. Tuy nhiªn, c¨n cø vµo sù chØ dÉn cña C. M¸c: “BÊt kú mét sù<br /> ph©n phèi nµo vÒ t− liÖu tiªu dïng còng chØ lµ hËu qu¶ cña sù ph©n phèi chÝnh ngay<br /> nh÷ng ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt; nh−ng sù ph©n phèi nh÷ng ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt l¹i lµ mét<br /> tÝnh chÊt cña chÝnh ngay ph−¬ng thøc s¶n xuÊt”7, cã thÓ hiÓu r»ng mét sù ph©n phèi<br /> hîp lý t− liÖu s¶n xuÊt ph¶i xuÊt ph¸t tõ tÝnh chÊt cña chÝnh ngay ph−¬ng thøc s¶n<br /> xuÊt, cô thÓ trong tr−êng hîp cña chóng ta, ®ã chÝnh lµ ph¶i xuÊt ph¸t tõ tÝnh chÊt<br /> cña chÝnh ngay “ph−¬ng thøc s¶n xuÊt” trong thêi kú qu¸ ®é ®i lªn chñ nghÜa x· héi.<br /> Thêi kú qu¸ ®é ®i lªn chñ nghÜa x· héi ë n−íc ta ®· tr¶i qua hai giai ®o¹n: giai<br /> ®o¹n tr−íc ®æi míi vµ giai ®o¹n tõ khi b¾t ®Çu ®æi míi ®Õn nay. Trong giai ®o¹n tr−íc<br /> ®æi míi, chÕ ®é së h÷u x· héi chñ nghÜa d−íi hai h×nh thøc toµn d©n vµ tËp thÓ ®· ®−îc<br /> x¸c lËp mét c¸ch phæ biÕn. V× vËy, viÖc ph©n phèi t− liÖu s¶n xuÊt ®· ®−îc tËp trung<br /> cho hai khu vùc kinh tÕ nhµ n−íc vµ kinh tÕ tËp thÓ (®Õn n¨m 1975 trong khu vùc s¶n<br /> xuÊt vËt chÊt, 99,7% tµi s¶n cè ®Þnh ®· thuéc vÒ kinh tÕ x· héi chñ nghÜa,8 cßn c¸c<br /> thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c hoµn toµn kh«ng ®−îc ®Çu t− ph¸t triÓn. H¬n n÷a, chÕ ®é<br /> ph©n phèi chØ ®−îc thùc hiÖn duy nhÊt theo h×nh thøc cÊp ph¸t, xin - cho (hiÖn vËt)<br /> mang tÝnh hµnh chÝnh, mÖnh lÖnh chø kh«ng ph¶i lµ dùa vµo hiÖu qu¶ sö dông mäi<br /> nguån t− liÖu s¶n xuÊt ®Ó lµm th−íc ®o thùc hiÖn ph©n phèi t− liÖu s¶n xuÊt. Do ®ã,<br /> trªn thùc tÕ chÕ ®é ph©n phèi t− liÖu s¶n xuÊt trong giai ®o¹n tr−íc ®æi míi kh«ng<br /> ph¶i khi nµo, n¬i nµo còng hîp lý (n¬i cÇn th× thiÕu, n¬i kh«ng cÇn th× thõa). HËu qu¶<br /> cña h×nh thøc ph©n phèi nµy lµ viÖc sö dông nguån t− liÖu s¶n xuÊt kÐm hiÖu qu¶,<br /> nhiÒu nguån lùc ®· kh«ng ®−îc khai th¸c, nhiÒu tiÒm n¨ng ®· kh«ng ®−îc ph¸t huy.<br /> B−íc sang thêi kú ®æi míi, trong ®iÒu kiÖn thùc hiÖn nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng<br /> ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa, viÖc ph©n phèi t− liÖu s¶n xuÊt ®· ngµy cµng hîp lý,<br /> c«ng b»ng h¬n, mÆc dÇu quan ®iÓm c«ng b»ng x· héi ph¶i ®−îc thÓ hiÖn ë c¶ kh©u<br /> ph©n phèi hîp lý t− liÖu s¶n xuÊt m·i ®Õn §¹i héi VIII míi ®−îc nªu ra. Sù hîp lý Êy<br /> thÓ hiÖn ë chç viÖc ph©n phèi t− liÖu s¶n xuÊt ®· ngµy cµng gi¶m dÇn tÝnh b×nh<br /> qu©n, cµo b»ng trong khu vùc kinh tÕ nhµ n−íc hay kinh tÕ tËp thÓ nh− trong giai<br /> ®o¹n tr−íc ®æi míi n÷a, mµ ®· lÊy hiÖu qu¶ kinh tÕ cña viÖc sö dông nguån t− liÖu<br /> s¶n xuÊt, kinh doanh lµm c¨n cø ®Ó ph©n phèi v× chØ khi nµo nguån t− liÖu s¶n xuÊt<br /> ®−îc sö dông mét c¸ch cã hiÖu qu¶ th× nÒn kinh tÕ míi t¨ng tr−ëng, ®Êt n−íc míi<br /> giµu m¹nh, ®êi sèng nh©n d©n míi ®−îc c¶i thiÖn. TÝnh hîp lý ë ®©y còng ®ång thêi<br /> thÓ hiÖn tÝnh c«ng b»ng v× ai sö dông t− liÖu s¶n xuÊt cã hiÖu qu¶ h¬n, ng−êi ®ã sÏ<br /> ®−îc ph©n phèi nhiÒu t− liÖu s¶n xuÊt h¬n, nhê ®ã võa lµm giµu cho x· héi nhiÒu<br /> h¬n, võa lµm giµu nhiÒu h¬n cho m×nh.<br /> <br /> <br /> 7<br /> C.M¸c vµ Ph.¡ngghen, Toµn tËp, t.19, Nxb ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi, 1995, tr. 36-37.<br /> 8<br /> §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam (1977), V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IV, Nxb Sù thËt, Hµ Néi,<br /> 1977, tr. 29.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 84 Mét sè vÊn ®Ò ®Æt ra trong viÖc thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi ë n−íc ta hiÖn nay<br /> <br /> Ngoµi hiÖu qu¶ kinh tÕ, viÖc ph©n phèi t− liÖu s¶n xuÊt mét c¸ch hîp lý cßn ®ßi<br /> hái ph¶i lÊy hiÖu qu¶ x· héi lµm c¨n cø ®Ó ph©n phèi. Cã ®ßi hái ®ã v×, mét mÆt, nguån<br /> t− liÖu s¶n xuÊt lµ tµi s¶n cña toµn x· héi, mÆt kh¸c, chóng ta chñ tr−¬ng ph¸t triÓn<br /> nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng, nh−ng nã kh«ng ph¶i lµ kinh tÕ thÞ tr−êng t− b¶n chñ nghÜa,<br /> mµ lµ kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa. ChÝnh “®Þnh h−íng x· héi chñ<br /> nghÜa” nµy ®ßi hái viÖc sö dông tµi s¶n cña toµn x· héi ph¶i nh»m phôc vô cho lîi Ých<br /> cña toµn x· héi, trong ®ã cÇn hÕt søc chó ý cho c¸c vïng nghÌo, hé nghÌo, c¸c nhãm<br /> yÕu thÕ,… ChÝnh v× vËy, V¨n kiÖn §¹i héi IX nhÊn m¹nh: “Nhµ n−íc ®Çu t− vèn ph¸t<br /> triÓn tõ ng©n s¸ch nhµ n−íc c¨n cø vµo hiÖu qu¶ kinh tÕ - x· héi”9.<br /> ViÖc lÊy hiÖu qu¶ kinh tÕ - x· héi lµm tiªu chÝ ®Ó ph©n phèi t− liÖu s¶n xuÊt<br /> ®· buéc mäi chñ thÓ kinh tÕ ph¶i n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông l−îng t− liÖu s¶n xuÊt<br /> (vèn, vËt t−, tµi s¶n,…) ®−îc ph©n phèi ®Ó võa gãp phÇn vµo sù ph¸t triÓn cña toµn<br /> x· héi, võa ®−îc h−ëng thµnh qu¶ cña sù ph¸t triÓn Êy mét c¸ch t−¬ng xøng víi ®ãng<br /> gãp cña m×nh trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. ChÝnh tiªu chÝ ®ã ®· ngµy cµng<br /> thóc ®Èy mäi nguån lùc vËt chÊt vµ con ng−êi ®−îc ph¸t huy ®Ó thóc ®Èy cho sù t¨ng<br /> tr−ëng cña nÒn kinh tÕ trong nhiÒu n¨m qua. Ngoµi ra, chÝnh viÖc sö dông cã hiÖu<br /> qu¶ nguån t− liÖu s¶n xuÊt ®· kh¾c phôc ®−îc hËu qu¶ cña sù bÊt c©n ®èi trong c¬<br /> cÊu nÒn kinh tÕ do chÕ ®é ph©n phèi t− liÖu s¶n xuÊt mang tÝnh mÖnh lÖnh tr−íc<br /> ®©y, lµm cho c¬ cÊu cña nÒn kinh tÕ ngµy cµng trë nªn thÝch øng víi t×nh h×nh ph¸t<br /> triÓn ë mçi giai ®o¹n kh¸c nhau. Nhê tÝnh hiÖu qu¶ cña s¶n xuÊt ®−îc n©ng cao nªn<br /> quy m« cña nÒn kinh tÕ kh«ng ngõng ®−îc më réng, c¬ cÊu cña nÒn kinh tÕ ngµy<br /> cµng hîp lý, nghÜa vô ng©n s¸ch ®ãng gãp cho Nhµ n−íc ngµy cµng nhiÒu, ®êi sèng<br /> ng−êi lao ®éng kh«ng ngõng ®−îc n©ng cao.<br /> §Ó viÖc ph©n phèi t− liÖu s¶n xuÊt ®−îc thùc hiÖn mét c¸ch hîp lý c¨n cø vµo<br /> hiÖu qu¶ sö dông chóng, §¶ng vµ Nhµ n−íc ta ®· vµ ®ang t¹o mäi ®iÒu kiÖn thuËn<br /> lîi ®Ó tÊt c¶ c¸c chñ thÓ ®Òu cã quyÒn ngang nhau cïng ®−îc tiÕp cËn víi nguån vèn,<br /> t− liÖu s¶n xuÊt vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt kinh doanh nãi chung d−íi nhiÒu h×nh<br /> thøc kh¸c nhau phï hîp víi kh¶ n¨ng ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh doanh cña mçi chñ<br /> thÓ kinh tÕ (nh− quyÒn vay vèn, quyÒn chuyÓn nh−îng, quyÒn thÕ chÊp, quyÒn sö<br /> dông, quyÒn ®−îc b¶o hé s¶n xuÊt…).<br /> §Ó ®¶m b¶o thùc hiÖn ®−îc quyÒn ngang nhau Êy, c¸c §¹i héi VIII vµ IX ®Æc<br /> biÖt nhÊn m¹nh ®Õn yªu cÇu ph¶i thóc ®Èy viÖc h×nh thµnh, ph¸t triÓn vµ tõng b−íc<br /> hoµn thiÖn c¸c lo¹i thÞ tr−êng, ®Æc biÖt quan t©m ®Õn c¸c thÞ tr−êng quan träng<br /> nh−ng hiÖn míi chØ s¬ khai, thËm chÝ cßn ch−a cã nh−: thÞ tr−êng bÊt ®éng s¶n, thÞ<br /> tr−êng vèn, thÞ tr−êng khoa häc vµ c«ng nghÖ hay lµ thÞ tr−êng c¸c yÕu tè s¶n xuÊt<br /> nãi chung.10 §©y còng chÝnh lµ ®iÒu kiÖn ®Ó thùc hiÖn ph©n phèi t− liÖu s¶n xuÊt<br /> ngµy cµng hîp lý vµ c«ng b»ng.<br /> <br /> <br /> 9<br /> §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX, Nxb ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ<br /> Néi, 2001, tr.103.<br /> 10<br /> §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VIII, Nxb ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ<br /> Néi, 1996, tr.100.<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />