Một số vấn đề giáo dục trong thế giới toàn cầu hóa ngày nay

Mét sè vÊn ®Ò gi¸o dôc<br /> trong thÕ giíi toµn cÇu hãa ngµy nay<br /> <br /> <br /> NguyÔn ChÝ T×nh(*)<br /> <br /> <br /> kh«ng cã dÊu hiÖu suy yÕu, ng−îc l¹i<br /> n h÷ng n¨m gÇn ®©y, ®· cã nhiÒu<br /> c«ng tr×nh ë c¸c møc ®é kh¸c<br /> nhau, bao qu¸t hoÆc bé phËn, lý thuyÕt<br /> cßn t¨ng lªn, ®ã lµ: sù nghÌo khæ cña rÊt<br /> nhiÒu ng−êi trªn thÕ giíi, vµ ë khÝa<br /> hoÆc ph¶n ¸nh thùc tÕ, liªn tôc ®−îc c¹nh x· héi - con ng−êi, th× chÝnh lµ sù<br /> c«ng bè liªn quan ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò c¸ch biÖt lín gi÷a ng−êi giµu vµ ng−êi<br /> gi¸o dôc trªn thÕ giíi. C¨n cø trªn nghÌo. §ãi nghÌo ngµy nay ®ang trë<br /> nh÷ng tµi liÖu cã ®−îc, chñ yÕu lµ cña thµnh vÊn ®Ò toµn cÇu: trªn thÕ giíi hiÖn<br /> n−íc ngoµi, bµi viÕt nµy ghi l¹i nh÷ng cã 3 tû ng−êi sèng ë møc d−íi 2<br /> vÊn ®Ò n¶y sinh vµ tån t¹i trong lý luËn USD/ngµy, trong ®ã 1,3 tû ng−êi d−íi 1<br /> vµ thùc tiÔn cña gi¸o dôc ë nhiÒu n−íc USD/ngµy.(*)Kho¶ng trªn 50 n−íc thuéc<br /> kh¸c nhau. Trong ph¹m vi cã h¹n cña thÕ giíi thø ba th−êng xuyªn ph¶i ®èi<br /> mét bµi viÕt, chóng t«i xin ®Ò cËp ®Õn 4 mÆt víi n¹n ®ãi. GÇn 30 cuéc chiÕn tranh<br /> vÊn ®Ò: gi÷a c¸c d©n téc khiÕn kho¶ng 25 triÖu<br /> ng−êi ph¶i tÞ n¹n vµ trë thµnh nh÷ng<br /> I. Yªu cÇu phæ cËp gi¸o dôc trong mét thÕ giíi cã<br /> ng−êi thiÕu ¨n tr−íc khi thiÕu häc. Trong<br /> kho¶ng c¸ch ngµy cµng lín gi÷a n−íc giµu vµ<br /> khi ®ã, dï víi nh÷ng nç lùc kÕ ho¹ch hãa<br /> n−íc nghÌo, ng−êi giµu vµ ng−êi nghÌo<br /> d©n sè, th× theo c¸c chuyªn gia, trong<br /> Trong mét c«ng bè n¨m 2006, kho¶ng 2010 ®Õn 2015, d©n sè trªn thÕ<br /> UNESCO ®· nhÊn m¹nh tÇm quan giíi tiÕp tôc t¨ng víi møc 1,2%/n¨m,<br /> träng cña sù tiÕp cËn phæ biÕn ®èi víi riªng khu vùc nghÌo khæ nhÊt lµ ch©u<br /> gi¸o dôc, yªu cÇu t¹o thµnh “c¬ së cña Phi th× trªn 2%. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ t×nh<br /> mét nÒn gi¸o dôc më vµ kh«ng biªn giíi, tr¹ng nghÌo khæ trªn ®©y vÉn tiÕp tôc<br /> phæ cËp, nh©n ®¹o, kh«ng ph©n biÖt ®èi diÔn ra, v× trªn thùc tÕ nh©n lo¹i vÉn<br /> xö vµ cã ®¹o ®øc (...), kh«ng nhÊt thiÕt ch−a cã mét biÖn ph¸p xãa ®ãi gi¶m<br /> xuÊt ph¸t tõ mét trung t©m ®Ó ph©n nghÌo nµo. Mét ®iÒu hiÓn nhiªn lµ sù<br /> phèi kiÕn thøc, nh−ng t×m c¸ch ®¸p øng ph¸t triÓn cña gi¸o dôc g¾n liÒn vÒ c¬<br /> nhu cÇu cña nh÷ng ng−êi ®ßi hái kiÕn b¶n víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ, vµ dÜ nhiªn,<br /> thøc, khoa häc vµ c«ng nghÖ” (1). t×nh tr¹ng nghÌo khæ nh− vËy c¶n trë rÊt<br /> Tuy vËy, yªu cÇu ®ã, tõ cuèi thÕ kû nhiÒu ®Õn sù nghiÖp gi¸o dôc.<br /> tr−íc vµ ®Çu thÕ kû míi nµy ®· gÆp<br /> ngay mét rµo c¶n vèn cã tõ l©u nh−ng (*)<br /> ViÖn Th«ng tin Khoa häc x· héi.<br /> Mét sè vÊn ®Ò gi¸o dôc... 39<br /> <br /> Trong t×nh tr¹ng chung vÒ c¸ch biÖt l−¬ng cña c¸c nhµ khoa häc thùc thô<br /> giµu nghÌo, tån t¹i sù bÊt b×nh ®¼ng rÊt t¨ng 2 lÇn, cña nh÷ng ng−êi cã b»ng<br /> lín trong ph¸t triÓn gi¸o dôc gi÷a c¸c th¹c sÜ t¨ng 25%, cña nh÷ng ng−êi chØ<br /> n−íc vµ gi÷a c¸c tÇng líp ng−êi trong tèt nghiÖp ®¹i häc th× ®øng yªn t¹i chç,<br /> mét n−íc. HiÖn nay 10 n−íc c«ng nghiÖp cßn nh÷ng ng−êi cã tr×nh ®é trung cÊp<br /> hãa ph¸t triÓn nhÊt víi d©n sè kho¶ng trë xuèng l¹i gi¶m 25%. Râ rµng lµ c¬<br /> 1/10 d©n sè thÕ giíi, l¹i chiÕm ®Õn 4/5 héi kh«ng dµnh ngang nhau cho nh÷ng<br /> cña c¶i, trong khi ®ã, hµng n¨m, 80% lîi ng−êi giµu vµ nh÷ng ng−êi nghÌo.<br /> nhuËn cña th−¬ng m¹i vµ ®Çu t− thÕ<br /> giíi l¹i quay vÒ c¸c n−íc ®ã. ChÝnh v× VÊn ®Ò kinh phÝ cho gi¸o dôc, dï ®ã<br /> vËy mµ c¸c n−íc c«ng nghiÖp hãa chØ cã lµ kinh phÝ do nhµ n−íc bá ra hay do<br /> 25% häc sinh tõ mÉu gi¸o ®Õn trung häc ng−êi d©n ®ãng gãp, ®ang lµ mét th¸ch<br /> cña toµn thÕ giíi, 16% c− d©n thÕ giíi thøc lín ®èi víi nÒn gi¸o dôc thÕ giíi, cô<br /> d−íi 15 tuæi, l¹i chiÕm ®Õn 88% chi tiªu thÓ ®èi víi môc tiªu gi¸o dôc phæ cËp,<br /> c«ng céng cho gi¸o dôc. ë Hoa Kú, viÖc gi¸o dôc x· héi hãa mµ c¸c ch−¬ng tr×nh<br /> nu«i mét ®øa trÎ cho ®Õn tuæi vµo tiÓu gi¸o dôc ®Ò ra. §Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò<br /> häc tiªu tèn sè tiÒn gÊp 200 - 300 lÇn nµy, ®· cã nhiÒu ý kiÕn cña c¸c nhµ<br /> mét ®øa trÎ ë Indonesia ch¼ng h¹n. Mét l·nh ®¹o gi¸o dôc vµ c¸c chuyªn gia<br /> c« g¸i Mü, trong kho¶ng 20 n¨m tr−íc nh−: t¨ng thªm sè häc sinh cho mçi líp<br /> khi trë thµnh sinh viªn ®¹i häc tiªu tèn häc, sö dông nh÷ng c«ng nghÖ gi¸o dôc<br /> kho¶ng 300 ngµn USD, sè tiÒn cã thÓ míi, gi¶m tû lÖ häc sinh l−u ban, phi tËp<br /> b¶o ®¶m cho mét gia ®×nh trung l−u ë trung hãa qu¶n lý kÌm theo t− nh©n<br /> c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn sinh sèng hãa, ®Æc biÖt, ng−êi ta nªu vÊn ®Ò sö<br /> trong 100 n¨m. TÝnh trung b×nh, chi dông cã hiÖu qu¶ nguån kinh phÝ c«ng<br /> tiªu cho gi¸o dôc ë c¸c n−íc ph¸t triÓn céng, trong ®ã cã môc tiªu cÊp b¸ch lµ<br /> nhiÒu gÊp tõ 20 ®Õn 25 lÇn so víi c¸c chèng tham nhòng. Ng−êi ta còng nãi<br /> n−íc ®ang ph¸t triÓn (dÉn theo: 4). nhiÒu ®Õn sù viÖn trî c¶ vÒ vËt chÊt,<br /> tinh thÇn, nh©n lùc cña c¸c n−íc giµu<br /> ®èi víi c¸c n−íc nghÌo d−íi nh÷ng h×nh<br /> Ngay trong mét quèc gia, ng−êi<br /> thøc ®a d¹ng nhÊt. Nh−ng, tÊt c¶ nh÷ng<br /> nghÌo th−êng lµ nh÷ng ng−êi kh«ng thÓ<br /> biÖn ph¸p ®ã ®Òu kh«ng dÔ dµng thùc<br /> häc ®−îc ë c¸c tr−êng häc tèt, vµ nhÊt lµ<br /> hiÖn trong mét sím mét chiÒu, vµ nh−<br /> kh«ng thÓ häc lªn cao. Kh«ng Ýt trong sè<br /> kinh nghiÖm cho thÊy, ®Òu kh«ng thÓ<br /> hä, trong ®µ ph¸t triÓn cña khoa häc<br /> gi¶i quyÕt ®−îc c¬ b¶n vÊn ®Ò kinh phÝ<br /> c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, khi n¶y sinh nh÷ng<br /> cho gi¸o dôc. ThÕ giíi cã kÎ giµu ng−êi<br /> nghÒ nghiÖp míi, yªu cÇu míi vÒ lao<br /> nghÌo nµy còng kh«ng cho phÐp lÜnh<br /> ®éng, ®· trë thµnh nhãm ng−êi “mÊt<br /> vùc gi¸o dôc ho¹t ®éng theo nh÷ng quy<br /> chÊt l−îng”, “kh«ng dïng ®−îc”, vµ nh−<br /> luËt riªng víi nh÷ng −u ®·i riªng.<br /> thÕ sÏ bÞ truÊt chç, bÞ lo¹i bá. Vµ nÕu<br /> ch−a bÞ g¹t ra khái thÞ tr−êng lao ®éng II. VÊn ®Ò t− nh©n hãa gi¸o dôc<br /> th× sù thô h−ëng nh÷ng thµnh tùu vËt<br /> chÊt còng kh«ng thuéc vÒ nh÷ng ng−êi Cã thÓ nãi, hiÖn nay, t− nh©n hãa<br /> nghÌo, nghÜa lµ nh÷ng ng−êi kh«ng cã gi¸o dôc ®· trë thµnh mét trµo l−u trªn<br /> ®iÒu kiÖn häc lªn cao. ë nh÷ng n−íc ®· toµn thÕ giíi. T− nh©n hãa ë ®©y còng<br /> b−íc vµo thêi kú hËu c«ng nghiÖp, trong ®−îc hiÓu theo ®Þnh nghÜa chung mµ<br /> kho¶ng 10 n¨m qua, ng−êi ta tÝnh r»ng gi¸o s− Mark Bray ë §¹i häc Tæng hîp<br /> 40 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 12.2009<br /> <br /> Hong Kong ®· nªu lªn: “§ã lµ mét qu¸ khu vùc t− nh©n. HiÖn nay, ch−a cã mét<br /> tr×nh chuyÓn tõ ph−¬ng thøc së h÷u, tæng kÕt nµo thËt ®Çy ®ñ vµ hoµn toµn<br /> cÊp kinh phÝ vµ/hoÆc kiÓm so¸t Ýt hoÆc chÝnh x¸c vÒ kÕt qu¶ gi¸o dôc cña c¸c<br /> nhiÒu cã tÝnh c«ng céng sang mét tr−êng häc t− nh©n so víi c¸c tr−êng häc<br /> ph−¬ng thøc së h÷u, cÊp kinh phÝ c«ng lËp. Trong c¸c kh¶o s¸t gÇn ®©y,<br /> vµ/hoÆc kiÓm so¸t cã tÝnh chÊt t− nh©n ng−êi ta thÊy næi lªn mét sè vÊn ®Ò:<br /> næi bËt h¬n” (2).<br /> a) HiÖu suÊt gi¸o dôc<br /> Cho ®Õn nay, ng−êi ta cã thÓ nh×n l¹i<br /> §©y lµ ®iÓm quy tô nh÷ng cuéc<br /> nh÷ng ®éng c¬ dÉn ®Õn t− nh©n hãa, ë<br /> tranh luËn vÒ t− nh©n hãa. RÊt nhiÒu ý<br /> b×nh diÖn chñ tr−¬ng nhµ n−íc còng nh−<br /> kiÕn cho r»ng t− nh©n hãa ®· lµm t¨ng<br /> ë b×nh diÖn sù n¨ng ®éng cña x· héi:<br /> hiÖu suÊt cña gi¸o dôc nh− c¸c kÕt qu¶<br /> - Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò kinh phÝ. nghiªn cøu ë Columbia, Dominica,<br /> Tanzani, Thailand, Philippines, v.v...<br /> - Nh»m môc tiªu sinh lîi, ®Æt nhµ<br /> Nh−ng cã mét sè nghiªn cøu kh¸c cho<br /> tr−êng vµo vÞ trÝ mét ®Þa ®iÓm kinh<br /> kÕt qu¶ ng−îc l¹i, nh− ë Ên §é, ®Æc biÖt<br /> doanh.<br /> ë bang Tamil Nadu. Nh− vËy, kh«ng thÓ<br /> - §éng viªn n¨ng lùc cña toµn x· kÕt luËn ®¬n gi¶n t− nh©n hãa dÉn ®Õn<br /> héi vµo sù nghiÖp gi¸o dôc, thÓ chÕ ho¸ hiÖu suÊt gi¸o dôc tèt, v× ngay trong<br /> c«ng t¸c x· héi ho¸ gi¸o dôc. mét vïng, mét quèc gia, khi so s¸nh mét<br /> - §a d¹ng hãa c¸c h×nh thøc tËp sè tr−êng hîp cã ®iÒu kiÖn kinh phÝ, c¬<br /> hîp, tæ chøc vµ qu¶n lý gi¸o dôc. së h¹ tÇng nh− nhau th× hiÖu suÊt gi¸o<br /> dôc l¹i kh«ng gièng nhau.<br /> §Æc biÖt, ®èi víi nhiÒu n−íc ®ang<br /> ph¸t triÓn, t− nh©n hãa hiÖn ®−îc coi b) VÊn ®Ò tr¸ch nhiÖm<br /> nh− mét quèc s¸ch vÒ gi¸o dôc víi LËp luËn cho r»ng tinh thÇn tr¸ch<br /> nh÷ng kú väng rÊt lín. nhiÖm cña c¸c tr−êng häc t− nh©n cao h¬n<br /> Tuy vËy, b¶n th©n qu¸ tr×nh t− nh©n dùa vµo hai gi¶ ®Þnh: a) khi phô huynh<br /> hãa còng kh«ng ®¬n gi¶n vµ gièng nhau tr¶ tiÒn häc phÝ cho con c¸i th× hä th−êng<br /> trong mäi tr−êng hîp. HiÖn nay, ng−êi ta cã khuynh h−íng ®ßi hái nhiÒu h¬n ë<br /> thÊy cã 4 s¸ch l−îc t− nh©n hãa: nhµ tr−êng; b) nhµ tr−êng vµ c¸c gi¸o<br /> viªn s½n sµng h¬n ®Ó l¾ng nghe ý kiÕn<br /> - ChuyÓn giao së h÷u c¸c tr−êng cña phô huynh, v× ®ã lµ nh÷ng “kh¸ch<br /> c«ng lËp cho t− nh©n. hµng” cã quyÒn rót ®i bÊt cø lóc nµo.<br /> - Thµnh lËp c¸c tr−êng t− nh©n míi C¸c gi¶ ®Þnh trªn ®©y cã vÎ nh−<br /> coi nh− sù chuyÓn dÞch c©n ®èi khu vùc. ®óng ®¾n, ®Æc biÖt khi ng−êi ta nhËn<br /> - §Çu t− cña t− nh©n vµo c¸c tr−êng thÊy, ch¼ng h¹n, trong cuéc ®iÒu tra<br /> nhµ n−íc. tiÕn hµnh ë Hµ Lan, c¸c tr−êng häc t−<br /> nh©n tá ra t«n träng ý kiÕn cña c¸c bËc<br /> - §Çu t− cña nhµ n−íc vµo c¸c<br /> phô huynh vµ qu¶n lý tèt h¬n nguån tµi<br /> tr−êng t− nh©n.<br /> chÝnh cña hä. Tuy vËy, l¹i cã kh«ng Ýt<br /> Víi hai h×nh thøc sau, th× tû lÖ vÒ sè thÝ dô ë nhiÒu n−íc kh¸c, ®Æc biÖt ë c¸c<br /> vèn ®Çu t− vµ quyÒn kiÓm so¸t gi÷a nhµ n−íc ®ang ph¸t triÓn vµ c¸c n−íc ch©u<br /> n−íc vµ t− nh©n ph¶i ®Õn mét møc nhÊt Phi, tiÕng nãi cña c¸c bËc phô huynh<br /> ®Þnh míi ®−îc gäi lµ tr−êng häc thuéc còng kh«ng cã träng l−îng g× h¬n ë c¸c<br /> Mét sè vÊn ®Ò gi¸o dôc... 41<br /> <br /> tr−êng c«ng lËp, thËm chÝ, nhiÒu phô Lóc ®Çu, nhiÒu ng−êi nghÜ r»ng, cã<br /> huynh còng kh«ng quan t©m ®Õn ®iÒu sù ph¸t triÓn tr−êng häc t− nh©n, th×<br /> ®ã, vµ kh«ng hÒ nh¾c ®Õn ph−¬ng ch©m nÒn gi¸o dôc nãi chung cã sù më cöa<br /> “kh¸ch hµng lµ th−îng ®Õ”. réng r·i vµ nh©n d©n cã ®iÒu kiÖn ®Ó trë<br /> thµnh b×nh ®¼ng tr−íc cöa nhµ tr−êng,<br /> c) VÊn ®Ò tÝnh ®a d¹ng<br /> chÝ Ýt còng cã ®iÒu kiÖn ®Ó lùa chän c¸c<br /> Râ rµng lµ c¸c tr−êng häc t− nh©n ®· tr−êng häc theo ý muèn. Mét phÇn nµo<br /> mang l¹i mét bé mÆt ®a d¹ng h¬n cho c¸c hiÖn thùc ®· chøng minh nhËn ®Þnh ®ã.<br /> nÒn gi¸o dôc: ch¼ng h¹n, tr−íc ®©y, ë c¸c Nh−ng, ®ång thêi, còng chÝnh hiÖn thùc<br /> tr−êng häc c«ng ch−¬ng tr×nh häc kh«ng cho thÊy n¶y sinh kh«ng Ýt vÊn ®Ò xung<br /> cã c¸c m«n vÒ nghÖ thuËt, thÓ thao, sau quanh yªu cÇu b×nh ®¼ng. Kh«ng Ýt<br /> khi c¸c tr−êng häc t− nh©n ra ®êi, ng−êi tr−êng t− ®Æt yªu cÇu gi¶ng d¹y cao,<br /> ta thÊy xuÊt hiÖn nh÷ng ch−¬ng tr×nh nh»m vµo c¸c ®èi t−îng gia ®×nh giµu<br /> häc tËp xen kÏ dµnh cho thÓ thao, ©m cã, cho nªn, häc phÝ còng rÊt cao vµ hÇu<br /> nh¹c, nghÖ thuËt; víi c¸c nhãm s¾c téc, nh− kh«ng mét con em nhµ nghÌo nµo<br /> ng«n ng÷, t«n gi¸o kh¸c nhau, ng−êi ta víi tíi ®−îc. H¬n thÕ, mét sè tr−êng t−<br /> cã kÕ ho¹ch ®−a vµo ch−¬ng tr×nh nh÷ng cã thÕ lùc l¹i dïng ®ång l−¬ng vµ nh÷ng<br /> néi dung gi¸o dôc phï hîp, tuy nhiªn chÕ ®é −u ®·i kh¸c l«i kÐo nh÷ng gi¸o<br /> kh«ng ph¸ bá ch−¬ng tr×nh chung. ViÖc viªn giái nhÊt vµ mua s¾m nh÷ng thiÕt<br /> gi¶ng d¹y ngo¹i ng÷ còng ®−îc c¸c bÞ gi¶ng d¹y tèt nhÊt. Nh− thÕ, nhanh<br /> tr−êng t− nh©n xö lý dùa trªn yªu cÇu cô chãng h×nh thµnh ba lo¹i tr−êng t−:<br /> thÓ cña d©n c− tõng ®Þa ph−¬ng. tr−êng cã chÊt l−îng cao, chÊt l−îng<br /> Tuy vËy, vÊn ®Ò hiÖn nay vÉn lµ võa, vµ chÊt l−îng thÊp.<br /> th¸i ®é cña nhµ n−íc vµ cña x· héi ®èi víi e) Sù kiÓm so¸t cña quyÒn lùc c«ng<br /> sù ®a d¹ng ngµy cµng t¨ng cña c¸c tr−êng céng<br /> häc t− nh©n. Cã nh÷ng chÝnh phñ coi ®ã<br /> lµ mét tÝn hiÖu tèt lµnh, lµ sù gi¶i quyÕt VÊn ®Ò nµy còng lµ vÊn ®Ò kh«ng<br /> nhu cÇu ®a d¹ng vÒ v¨n hãa vµ x· héi ®−îc gi¶i quyÕt thèng nhÊt. Cã nh÷ng<br /> trong nh©n d©n. ChÝnh phñ Ba Lan coi n−íc nh− Hoa Kú, Canada, c¸c n−íc T©y<br /> tr−êng häc t− nh©n cã thÓ “®ãng vai trß ¢u th× c¸c tr−êng t− nh©n cã quyÒn ®éc<br /> phßng thÝ nghiÖm x· héi b»ng c¸ch t×m ra lËp vµ tù gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò cña<br /> nh÷ng gi¶i ph¸p míi vÒ gi¶ng d¹y, tµi m×nh gÇn nh− mét c¸ch trän vÑn. KiÓm<br /> chÝnh vµ kÕt cÊu ch−¬ng tr×nh” (3). so¸t duy nhÊt cña nhµ n−íc ®èi víi hä lµ<br /> hÖ thèng ph¸p luËt chung cña c¶ n−íc<br /> Tuy nhiªn, sù ®a d¹ng nµy l¹i lµ<br /> vµ nh÷ng kÕt qu¶ häc tËp ®−îc ®¸nh gi¸<br /> mèi ®e däa theo c¸ch nh×n nhËn cña mét sè<br /> qua c¸c kú thi hay qua nh÷ng cuéc<br /> chÝnh phñ. Hä cho r»ng cµng cã sù ®a d¹ng<br /> thanh tra cã bµi b¶n. Kh«ng gièng nh−<br /> th× c¸c tr−êng häc vµ nÒn gi¸o dôc nãi<br /> thÕ, ë c¸c n−íc ch©u ¸, nh− Trung Quèc,<br /> chung cµng v−ît ra ngoµi tÇm kiÓm so¸t<br /> Hµn Quèc, vµ kÓ c¶ NhËt B¶n, sù kiÓm<br /> cña nhµ n−íc. ë nh÷ng thêi ®iÓm kh¸c<br /> so¸t cña nhµ n−íc nãi chung vÉn rÊt<br /> nhau, c¸c tr−êng häc t− nh©n ®· bÞ cÊm ë<br /> chÆt chÏ. ë ®©y, ng−êi ta kh«ng vin vµo<br /> nhiÒu n−íc nh− Pakistan, Sri Lanka, hay<br /> sù ®éc lËp vÒ kinh phÝ ®èi víi nhµ n−íc<br /> Zaire (thuéc Angola) (dÉn theo: 2).<br /> ®Ó ®ßi hái sù ®éc lËp vÒ qu¶n lý vµ gi¶ng<br /> d) VÊn ®Ò sù b×nh ®¼ng trong gi¸o d¹y. Nh÷ng t− nh©n ®øng ra më tr−êng<br /> dôc häc ®Òu xuÊt ph¸t tõ hai lý do mµ nhµ<br /> 42 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 12.2009<br /> <br /> n−íc kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm: tham cÇu hãa hay nÒn v¨n minh xuyªn quèc<br /> väng ®ãng gãp cho sù nghiÖp gi¸o dôc gia. NÒn gi¸o dôc nµy kh«ng khái g©y<br /> chung (lßng yªu n−íc) vµ tham väng thu nªn nh÷ng sù c¨ng th¼ng vÒ v¨n hãa x·<br /> lîi nhuËn b»ng kinh doanh gi¸o dôc. héi. Nh− Prasenjit Duara ®· nãi: “Do sù<br /> th«i thóc vÒ mÆt tinh thÇn ®èi víi mét<br /> III. Mèi quan hÖ gi÷a d©n téc, b¶n s¾c d©n téc vµ<br /> nÒn v¨n minh cã xu h−íng phæ cËp nªn<br /> toµn cÇu hãa trong gi¸o dôc<br /> c¸c biªn giíi quèc gia rèt cuéc l¹i trë<br /> Trong toµn cÇu hãa, ®©y cã lÏ lµ vÊn thµnh khiªn c−ìng vµ bÞ giíi h¹n. Quan<br /> ®Ò phøc t¹p nhÊt, dai d¼ng nhÊt vµ ®iÓm siªu viÖt vÒ v¨n minh, do vËy, cã<br /> còng khã gi¶i quyÕt nhÊt ®èi víi v¨n thÓ cho phÐp mét sù chØ trÝch ®èi víi<br /> hãa nãi chung vµ ngµnh gi¸o dôc nãi quèc gia vµ... cã thÓ lµm n¶y sinh mét<br /> riªng. Ph−¬ng h−íng chung vÒ mèi quan vÊn ®Ò lµ lßng trung thµnh bÞ ph©n ra<br /> hÖ nµy cã lÏ ®· ®−îc nãi ®Õn tõ l©u vµ võa cho quèc gia võa cho v¨n minh” (5).<br /> còng kh«ng gÆp nhiÒu tranh c·i vÒ mÆt<br /> nguyªn t¾c. Trong tuyªn bè cña tæ chøc Theo nh×n nhËn chung cña nhiÒu<br /> UNESCO, liªn quan ®Õn c¸c ch−¬ng chuyªn gia gi¸o dôc th× hai th¸ch thøc<br /> tr×nh c¶i c¸ch gi¸o dôc, cã nãi: “Nh÷ng lín ®èi víi ngµnh gi¸o dôc cña nh÷ng<br /> ch−¬ng tr×nh ®ã dµnh nhiÒu vÞ trÝ h¬n n−íc chÊp nhËn toµn cÇu hãa lµ b¶n s¾c<br /> cho sù truyÒn b¸ mét nÒn v¨n hãa hßa vµ quyÒn c«ng d©n. VÒ mÆt v¨n hãa, bÊt<br /> b×nh vµ kh«ng cßn chØ liªn quan ®Õn cø mét nÒn gi¸o dôc nµo còng ph¶i lµm<br /> nh÷ng b¶n s¾c d©n téc, ë mét thêi ®¹i cho con ng−êi thÊm nhuÇn s©u s¾c b¶n<br /> ®−îc ®¸nh dÊu b»ng sù th©m nhËp v¨n s¾c d©n téc, t«n thê nh÷ng tinh hoa cña<br /> hãa lÉn nhau ngµy cµng lín: kh«ng phi b¶n s¾c ®ã; vÒ mÆt quyÒn c«ng d©n, bÊt<br /> d©n téc hãa gi¸o dôc, nh−ng ®· ®Õn lóc cø mét nÒn gi¸o dôc nµo còng nç lùc ®µo<br /> phæ biÕn hãa gi¸o dôc, trong tÊt c¶ mäi t¹o con ng−êi thµnh nh÷ng c«ng d©n tèt,<br /> nghÜa cña tõ nµy, ®Ó chuÈn bÞ cho thanh biÕt thùc hiÖn nghÜa vô tr−íc hÕt ®èi víi<br /> niªn sèng víi sù ®a nguyªn vµ ®ãn nhËn quèc gia d©n téc. Trong khi ®ã, th× yªu<br /> sù lai t¹p v¨n hãa” (1). cÇu cña sù héi nhËp vµ toµn cÇu hãa l¹i<br /> buéc mäi quèc gia, d©n téc më réng cöa<br /> D−íi gãc ®é thêi ®¹i vµ khoa häc,<br /> ®Ó ®ãn nhËn nh÷ng trµo l−u t− t−ëng vµ<br /> V.I. Tolstykh còng nhÊn m¹nh: “HiÖn<br /> v¨n hãa cña n−íc ngoµi, thËm chÝ, tr«ng<br /> nay, nÒn v¨n minh thÕ giíi ®ang b−íc<br /> cËy mét phÇn vµo n−íc ngoµi ®Ó ph¸t<br /> vµo giai ®o¹n cña chñ nghÜa toµn cÇu<br /> triÓn nÒn gi¸o dôc cña m×nh. Sù më cöa<br /> “tr−ëng thµnh”, ®ang diÔn ra b−íc qu¸<br /> nµy ®−îc thÓ hiÖn d−íi nhiÒu h×nh thøc<br /> ®é tõ quèc tÕ hãa sang xuyªn quèc gia<br /> kh¸c nhau, chØ riªng nãi vÒ ngµnh gi¸o<br /> hãa, xuÊt hiÖn vµ h×nh thµnh nh÷ng<br /> dôc: cho phÐp rÊt nhiÒu sinh viªn trÎ<br /> h×nh thøc cã tÝnh chÊt chung toµn thÕ<br /> tuæi ®i häc ë n−íc ngoµi, tiÕp nhËn<br /> giíi trong viÖc tæ chøc sù tån t¹i cña con<br /> nhiÒu chuyªn gia gi¸o dôc n−íc ngoµi,<br /> ng−êi” (4).<br /> phæ biÕn tµi liÖu gi¸o dôc n−íc ngoµi,<br /> Thùc ra, vÊn ®Ò kh«ng ®¬n gi¶n nh− kh«ng lo¹i trõ c¸c tµi liÖu KHXH&NV,<br /> trong ph−¬ng ch©m lý thuyÕt. Nh− vËy, trong ®ã cã rÊt nhiÒu vÊn ®Ò vÒ t−<br /> ë ®©y, nÒn gi¸o dôc mang tÝnh hai mÆt t−ëng, quan niÖm sèng, vµ c¶ lËp tr−êng<br /> v× võa ph¶i thÝch øng víi yªu cÇu d©n chÝnh trÞ. HiÖn nay, c¸c n−íc thÕ giíi<br /> téc, b¶n s¾c d©n téc, nh−ng ®ång thêi l¹i thø ba l¹i b¾t ®Çu ®Ó cho n−íc ngoµi<br /> ph¶i thÝch øng víi nÒn v¨n minh toµn ®Çu t− vµo c¸c c¬ së gi¸o dôc ®¹i häc vµ<br /> Mét sè vÊn ®Ò gi¸o dôc... 43<br /> <br /> chuyªn nghiÖp ngay t¹i n−íc m×nh. TÊt ph©n biÖt ph¸t triÓn, ®ang ph¸t triÓn<br /> c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã ®ang ®e däa nghiªm hay chËm ph¸t triÓn.<br /> träng c¸i gäi lµ b¶n s¾c d©n téc vµ ý<br /> thøc quèc gia. ë ®©y, th«ng qua nh÷ng tµi liÖu cã<br /> ®−îc, chóng ta cã thÓ nªu mét sè quan<br /> Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy lµ mét qu¸ ®iÓm nh×n nhËn nh− sau:<br /> tr×nh kh«ng gièng nhau ë tõng quèc gia,<br /> tïy theo vÞ thÕ, t×nh h×nh, tiÒm n¨ng cô<br /> 1) Gi¸o dôc lµ mét bé phËn cña v¨n<br /> thÓ cña tõng quèc gia, vµ nhÊt lµ tïy theo<br /> hãa. V× vËy, c«ng t¸c gi¸o dôc lµ mét<br /> quan niÖm, t− t−ëng cña nh÷ng ng−êi cã<br /> yÕu tè ®Ó ®−a nÒn v¨n hãa tiÕn lªn hay<br /> quyÒn quyÕt ®Þnh ph−¬ng h−íng ph¸t<br /> lµm tæn h¹i ®Õn nÒn v¨n hãa. MÆt kh¸c,<br /> triÓn cña nÒn gi¸o dôc quèc gia.<br /> nguyªn nh©n sù tån t¹i cña gi¸o dôc<br /> IV. C©n b»ng sù gi¸o dôc khoa häc tù nhiªn - kü chÝnh lµ ph¸t triÓn v¨n hãa hay ph¸t<br /> thuËt vµ khoa häc x· héi - nh©n v¨n triÓn con ng−êi cã v¨n hãa. Cã thÓ nãi<br /> r»ng, gi¸o dôc chÝnh lµ “sù v¨n hãa cña<br /> Mét nhËn xÐt chung lµ trong nöa ng−êi vµ sù nh©n hãa cña v¨n” (6).<br /> thÕ kû qua, trªn toµn thÕ giíi, khoa häc Ng−îc l¹i, ®Þnh h−íng cña x· héi nÕu<br /> tù nhiªn - kü thuËt (KHTN&KT) ®· chØ nh×n vµo sù tiÕn bé khoa häc tù<br /> ph¸t triÓn nh− vò b·o, víi nh÷ng thµnh nhiªn - x· héi mµ kh«ng xÐt ®Õn v¨n<br /> tùu to lín kh«ng ai chèi c·i ®−îc, vµ ¶nh hãa sÏ lµ sù ®Þnh h−íng phiÕn diÖn,<br /> h−ëng ®Õn toµn bé ®êi sèng s¶n xuÊt, tri thùc dông, vµ xÐt cho cïng, sÏ k×m h·m<br /> thøc cña nh©n lo¹i. Trong khi ®ã, khoa sù ph¸t triÓn cña x· héi.<br /> häc x· héi vµ nh©n v¨n (KHXH&NV)<br /> chÞu sù chi phèi cña c¸c hÖ t− t−ëng, c¸c 2) Gi¸o dôc tr−íc hÕt lµ vun ®¾p con<br /> khuynh h−íng triÕt häc, x· héi häc, v¨n ng−êi. Trong con ng−êi, ph¶i chó ý tr−íc<br /> hãa häc còng nh− tÝnh phøc t¹p cè h÷u hÕt ®Õn thiªn h−íng nh©n ®¹o vµ n¨ng<br /> cña t©m lý vµ t©m linh con ng−êi, kh«ng lùc cña c¸ nh©n. KiÕn thøc KHTN&KT<br /> ph¶i lóc nµo còng chøng tá ®−îc vai trß kh«ng thÓ nµo lµ ®Çy ®ñ, nÕu ng−êi ta<br /> cña nã. Sù l«i cuèn cña KHTN&KT lµ x¸c ®Þnh r»ng yªu cÇu cña x©y dùng con<br /> ®iÒu dÜ nhiªn. Tõ ®Êy, trong gi¸o dôc, ng−êi theo ®óng nh− tuyªn bè cña Héi<br /> ng−êi ta thÊy râ häc sinh sinh viªn nghÞ quèc tÕ vÒ gi¸o dôc ë Geneve n¨m<br /> thiªn vÒ KHTN&KT, häc giái vµ häc 1994: “NÕu chóng ta thùc sù muèn b¶o<br /> ch¨m nh÷ng ngµnh thuéc lÜnh vùc nµy, vÖ sù ®a d¹ng vµ khuyÕn khÝch kh¶<br /> c«ng t¸c gi¸o dôc KHTN&KT còng tiÕn n¨ng cña chóng ta trë thµnh nh÷ng chñ<br /> bé rÊt nhanh, thu kÕt qu¶ râ rÖt, nhÊt lµ nh©n cña cuéc ®êi m×nh ®Ó lµm thÕ nµo<br /> tõ khi b¾t ®Çu kû nguyªn tin häc, víi sù tù m×nh v¹ch ra t−¬ng lai cña m×nh, th×<br /> xuÊt hiÖn cña c«ng nghiÖp ®iÖn tö vµ hÖ thèng gi¸o dôc kh«ng ®−îc trë thµnh<br /> Internet. Nhµ tr−êng kh«ng ph¶i kh«ng ®¬n ®iÖu vµ cøng nh¾c, mµ trong tÊt c¶<br /> gi¸o dôc KHXH&NV, nh−ng hiÖu qu¶ møc ®é cã thÓ, ph¶i dùa vµo sù tiÕp<br /> trong lÜnh vùc nµy cßn rÊt khiªm tèn. nhËn c¸ nh©n hãa. Chóng ta ph¶i cã<br /> Cho nªn, viÖc kÕt hîp mét c¸ch c©n nh÷ng ng−êi gi¶ng d¹y, theo dâi sù tiÕn<br /> b»ng gi¸o dôc KHTN&KT vµ gi¸o dôc bé cña mçi mét em bÐ vµ khai th¸c tiÒm<br /> KHXH&NV trë thµnh mét nhiÖm vô n¨ng cña mçi mét häc sinh, bëi v× mçi<br /> võa cÊp b¸ch võa l©u dµi cña nÒn gi¸o ng−êi trong sè hä lµ ®éc nhÊt v« nhÞ”<br /> dôc tÊt c¶ c¸c n−íc trªn thÕ giíi, kh«ng (DÉn theo: 1). Mét yªu cÇu nh− thÕ<br /> 44 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 12.2009<br /> <br /> kh«ng thÓ nµo ®¹t ®−îc nÕu kh«ng cã tin häc hiÖn ®¹i, trong ®ã cã m¹ng<br /> t¸c ®éng cña c¸c KHXH&NV. Internet, vµo c«ng t¸c gi¶ng d¹y vµ häc<br /> tËp. Kh«ng nghi ngê g× n÷a, ®©y lµ mét<br /> 3) Trong x©y dùng con ng−êi, ng−êi khuynh h−íng xuÊt hiÖn cïng víi<br /> ta th−êng nãi ®Õn x©y dùng tri thøc. nh÷ng thµnh tùu khoa häc kü thuËt cña<br /> Nh−ng riªng tri thøc kh«ng cã sù h−íng loµi ng−êi, vµ nh÷ng lîi Ých mµ nã ®em<br /> dÉn cña nh÷ng luËn ®iÓm KHXH&NV l¹i kh«ng thÓ nµo tÝnh hÕt ®−îc. Cã thÓ<br /> ®−îc lÜnh héi mét c¸ch s©u s¾c vµ s¸ng nãi mét c¸ch tãm t¾t: khoa häc kü thuËt<br /> t¹o th× kh«ng thÓ nµo trë thµnh trÝ tuÖ hiÖn ®¹i ®· gióp cho nh÷ng bµi häc ë<br /> vµ trÝ tuÖ míi lµ ®iÒu cÇn thiÕt cho con nhµ tr−êng trë nªn sinh ®éng, cô thÓ, dÔ<br /> ng−êi. ë ®©y, chóng ta kh«ng quªn c«ng thu nhËn mµ vÉn rÊt nhÑ nhµng, thanh<br /> thøc cña gi¸o dôc ®−îc hiÓu mét c¸ch tho¸t. C¸c ph−¬ng tiÖn nghe nh×n thu<br /> nhÊt qu¸n: “TÝch lòy tri thøc thµnh trÝ hót sù chó ý cña häc sinh, ®ång thêi,<br /> tuÖ - chuyÓn trÝ tuÖ thµnh phÈm chÊt - lµm nhÑ ®i rÊt nhiÒu lao ®éng cña ng−êi<br /> chuyÓn phÈm chÊt thµnh hµnh ®éng”. thÇy. Th«ng qua m¹ng, sù kÕt nèi cña<br /> C«ng thøc nµy chÝnh lµ qu¸ tr×nh cña mét líp häc víi nh÷ng líp häc, tr−êng<br /> con ng−êi cã ®Çy ®ñ nh÷ng phÈm chÊt häc kh¸c, víi nh÷ng c¬ së khoa häc, t−<br /> cña t©m hån vµ lý trÝ ®Ó lý gi¶i ®−îc liÖu, s¶n xuÊt cã liªn quan ®· më réng<br /> nh÷ng hiÖn t−îng vµ vÊn ®Ò trong cuéc rÊt nhiÒu tÇm hiÓu biÕt cña c¶ ng−êi<br /> sèng, kÓ c¶ nh÷ng hiÖn t−îng vµ vÊn ®Ò d¹y lÉn ng−êi häc. §Æc biÖt, viÖc häc tõ<br /> cña KHTN&KT. §ã còng lµ con ng−êi xa n»m trong ch−¬ng tr×nh phæ cËp gi¸o<br /> biÕt thèng nhÊt gi÷a tù chñ vµ tr¸ch dôc sÏ cã thÓ ®−îc thùc hiÖn mét c¸ch cã<br /> nhiÖm, gi÷a tiÕp nhËn vµ s¸ng t¹o, biÕt hiÖu qu¶ víi nh÷ng ph−¬ng tiÖn hiÖn<br /> tù ý thøc vÒ gi¸ trÞ, gi¸ trÞ cña m×nh ®¹i, kh¾c phôc ®−îc kho¶ng c¸ch kh«ng<br /> còng nh− cña x· héi, vµ ®Õn l−ît m×nh gian vµ thêi gian. ë ®©y, chóng ta ph¶n<br /> t¹o ra nh÷ng gi¸ trÞ ®ã. §ã lµ søc m¹nh ®èi luËn ®iÓm cña mét sè nhµ s− ph¹m<br /> cña t×nh c¶m vµ lý trÝ ®−îc båi d−ìng ®Æt ®èi lËp ch÷ viÕt víi c¸c ph−¬ng tiÖn<br /> b»ng c¸c KHXH&NV. nghe nh×n, còng nh− ®Æt ®èi lËp nh÷ng<br /> ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc truyÒn thèng víi<br /> 4) Khoa häc tù nhiªn vµ kü thuËt<br /> nh÷ng ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc b»ng<br /> cµng ph¸t triÓn th× ng−êi ta cµng nhËn<br /> ph−¬ng tiÖn hiÖn ®¹i. Ng−îc l¹i, ph¶i<br /> thÊy m«i tr−êng sinh th¸i bÞ tæn th−¬ng<br /> thÊy r»ng, cÇn lÊy ph−¬ng ph¸p truyÒn<br /> vµ bÞ ®e däa nghiªm träng. M«i tr−êng<br /> thèng lµm c¬ së ®Ó thùc hiÖn nh÷ng<br /> sinh th¸i ë ®©y ®−îc quan niÖm mét c¸ch<br /> ph−¬ng ph¸p hiÖn ®¹i trong mét sù kÕt<br /> réng r·i lµ c¶ m«i tr−êng tù nhiªn vµ m«i<br /> hîp cã c©n nh¾c. Khi nãi ®Õn nh÷ng lêi<br /> tr−êng x· héi. NÕu x· héi vµ con ng−êi<br /> tè c¸o c¸c ph−¬ng tiÖn truyÒn h×nh vµ<br /> kh«ng x©y dùng ®−îc mèi quan hÖ hµi<br /> tin häc hiÖn ®¹i ®−îc sö dông trong gi¸o<br /> hßa vµ tèt ®Ñp trong c¸c m«i tr−êng nµy<br /> dôc, nhµ s− ph¹m Francis Balle cho<br /> th× sù tiªu diÖt cña chÝnh con ng−êi vµ x·<br /> r»ng nh÷ng lêi tè c¸o Êy “xÐt cho cïng,<br /> héi lµ ®iÒu khã tr¸nh khái. NÒn gi¸o dôc<br /> chØ lµm chóng ta quan t©m t×m c¸ch chØ<br /> ph¶i t¹o nªn nh÷ng con ng−êi “biÕt, lµm,<br /> ra ®−îc nh÷ng con ®−êng ch©n chÝnh<br /> tån t¹i, quan hÖ víi ng−êi kh¸c” (1).<br /> cña tù do cho con ng−êi hµnh ®éng còng<br /> 5) Cuèi cïng, chóng ta ph¶i nãi nh− con ng−êi t− duy” (7). Tuy vËy, ë<br /> thªm ®Õn viÖc sö dông khoa häc c«ng ®©y, còng cÇn ph¶i x¸c ®Þnh mét sè ®iÒu<br /> nghÖ hiÖn ®¹i, ®Æc biÖt nh÷ng thµnh tùu vÒ nhËn thøc vµ thùc tiÔn:<br /> Mét sè vÊn ®Ò gi¸o dôc... 45<br /> <br /> - Nhµ tr−êng, gi¸o viªn còng nh− Tµi liÖu tham kh¶o<br /> häc sinh ph¶i nhËn thøc r»ng: thêi ®¹i<br /> 1. DÉn theo tµi liÖu “Gi¸o dôc ë ch©n<br /> nµy lµ thêi ®¹i cña tin häc, nhµ tr−êng<br /> trêi, n¨m 2020: Cã kho¶ng c¸ch hay<br /> lµ mét thµnh tè cña thêi ®¹i còng kh«ng<br /> kh«ng cã kho¶ng c¸ch” cña UNESCO<br /> thÓ tù m×nh ®øng biÖt lËp, mµ ph¶i<br /> c«ng bè n¨m 2005 t¹i Paris. B¶n<br /> mang trong m×nh tÊt c¶ nh÷ng ®Æc ®iÓm<br /> dÞch cña ViÖn Th«ng tin Khoa häc x·<br /> cña thêi ®¹i, ®ång thêi, v× nã lµ c¬ së ®µo<br /> héi, 2006.<br /> t¹o con ng−êi nªn nã ph¶i chuÈn bÞ mét<br /> c¸ch tèt nhÊt cho nh÷ng con ng−êi sèng 2. Mark Bray. T− nh©n ho¸ gi¸o dôc<br /> vµ lao ®éng trong thêi ®¹i tin häc. trung häc: ph©n tÝch vµ hËu qu¶ ®èi<br /> víi nh÷ng chÝnh s¸ch theo ®uæi. Tµi<br /> - MÆc dÇu c¸c ph−¬ng tiÖn tin häc liÖu cña Trung t©m nghiªn cøu gi¸o<br /> hiÖn ®¹i mang tíi rÊt nhiÒu thuËn lîi, dôc so s¸nh thuéc §¹i häc Tæng hîp<br /> lµm nhÑ ®i, lµm ®¬n gi¶n ®i rÊt nhiÒu Hong Kong. UNESCO c«ng bè t¹i<br /> c«ng ®o¹n gi¶ng d¹y vµ häc tËp, nh−ng Paris n¨m 2005. B¶n dÞch cña ViÖn<br /> l¹i kh«ng ®−îc l¹m dông c¸c ph−¬ng Th«ng tin Khoa häc x· héi, 2006.<br /> tiÖn hiÖn ®¹i mét c¸ch th¸i qu¸. Chñ thÓ<br /> cña gi¶ng d¹y vµ häc tËp vÉn lµ nh÷ng 3. Kozakiewicz. Tr−êng häc t− nh©n.<br /> con ng−êi. ë n¬i nµo cã thÓ vµ cÇn ®Õn Kinh nghiÖm vµ suy nghÜ. Tµi liÖu<br /> cña UNESCO c«ng bè t¹i Paris n¨m<br /> t− duy cña con ng−êi, th× con ng−êi ph¶i<br /> ph¸t huy vai trß cña m×nh mµ kh«ng 2005. B¶n dÞch cña ViÖn Th«ng tin<br /> thÓ phã mÆc tÊt c¶ cho m¸y mãc. CÇn Khoa häc x· héi, 2006.<br /> nhí r»ng, dï c¸c ph−¬ng tiÖn cã tinh 4. E. C. Demidenko. TriÓn väng cña gi¸o<br /> x¶o vµ tµi t×nh ®Õn mÊy th× con ng−êi dôc trong thÕ giíi ®ang thay ®æi. T¹p<br /> vÉn ph¶i lµm chñ ph−¬ng tiÖn chø chÝ Sociologicheskie issledovanija.<br /> kh«ng thÓ lµ n« lÖ cña ph−¬ng tiÖn. Líp No2, 2005.<br /> häc kh«ng thÓ lµ n¬i ®Ó cho con ng−êi bÞ 5. Mark Lincicome. Toµn cÇu ho¸, gi¸o<br /> sai khiÕn bëi m¸y mãc, hay h¬n thÕ, n« dôc vµ quan ®iÓm chÝnh trÞ vÒ b¶n<br /> lÖ cña m¸y mãc, mµ ph¶i lµ n¬i con s¾c. T¹p chÝ Critical Asian Studies,<br /> ng−êi ®iÒu hµnh m¸y mãc ®Ó phôc vô Vol 37, No2, 2005.<br /> cho sù ph¸t triÓn trÝ tuÖ cña chÝnh<br /> 6. Lun Jiaoxue Wenhua. Bµn vÒ v¨n<br /> m×nh. ë ®©y, cÇn ph¶i nh¾c ®Õn sù ph©n<br /> ho¸ d¹y häc (tËp hîp ph¸t biÓu cña<br /> bè thêi gian cña viÖc häc tËp: ®©u lµ<br /> nhiÒu t¸c gi¶). T¹p chÝ Jiao yu yan<br /> nh÷ng giê häc cã sù tham gia cña m¸y<br /> jiu, 2008n., d.4g., d.46-55 y.<br /> mãc, ®©u lµ nh÷ng giê häc chØ cã sù giao<br /> tiÕp gi÷a con ng−êi, vµ ®©u lµ nh÷ng giê 7. Francis Balle. Nhµ tr−êng vµ v«<br /> häc con ng−êi tiÕp xóc víi tù nhiªn tuyÕn truyÒn h×nh. T¹p chÝ<br /> kh«ng th«ng qua bÊt cø mét trung gian Communication et LangagÌs, No1<br /> m¸y mãc nµo. 00/101, 2e et 3e trimestre 1999.<br />