Một số vấn đề lý luận xây dựng nhà nước pháp quyền ở Việt Nam

MOT SO VÀN OÉ LY LUÀN VE XÀY DUNG NHÀ NUÒC<br /> PHÀP QUYÉN Ò VIET NAM<br /> CN. H o à n g T h i Hifdng<br /> Khoa Luat - DHQG Ha Noi<br /> <br /> <br /> Dai bòi Dai biéu toàn qude làn thù IX, khi khàng dinh ehù trUdng<br /> day manh cài càcb tò ehiic va boat dòng eùa Nbà nUdc theo hudng xày<br /> dUng nbà nUde phàp quyén xà bòi ehù nghia dudi sU lành dao eùa<br /> Dàng, Dàng ta dà chi rò, chùng ta càn phài "thUc hien tó't quy ché'dàn<br /> ehù, mò rong dàn ehù trUe tièp ò ed so, tao diéu kien de nhàn dàn tham<br /> già quàn ly xà boi, thào luàn va quyé't dinh nhiing và'n de quan trong.<br /> Theo dò, viee phàt buy quyén làm ehù eùa nhàn dàn trong xày dUng<br /> Nbà nude phàp quyén xà bòi ehù nghla d nude ta hien nay là và'n de<br /> eó tàm quan trong dac biét.<br /> <br /> Dàn ehù xà bòi ehù nghìa là mot bìnb thiie chình tri eùa Nbà<br /> nUóc xà boi ehù nghia; dong thdi, dò ciing là mot che'dò, mot thiét che<br /> quyén lUc eùa giai cà'p còng nhàn càm quyén nhàm thUe hien Idi ich<br /> eùa mình va eùa toàn xà bòi,<br /> <br /> "Nbà nUóe ta là còng cu ehù yé'u de thue hien quyén làm ehù eùa<br /> nhàn dàn vi vày, khóng ngùng xày dUng va phàt buy quyén làm ehù<br /> eùa nhàn dàn trong moi mat eùa ddi sò'ng xà boi là mot yéu càu khàch<br /> quan va tà't yé'u eùa qua trình xày dUng Nbà nude phàp quyén xà hoi<br /> ehù nghìa d nUóe ta hien nay.<br /> <br /> Diéu 2 Hién phàp sua ddi, bd sung nàm 1992 dà k h i n g dinh:<br /> <br /> "Nbà nUóc Còng boa Xà boi Chù nghia Viet Nam là Nbà nUóc<br /> phàp quyén xà bòi chù nghìa eùa nhàn dàn, do nhàn dàn, vi nhàn<br /> dàn. Tàt cà quyén luc thuòe ve nhàn dàn ma nén tàng là lién minh giai<br /> càp còng nhàn va dói ngii tri thue. Quyén lue Nbà nude là thdng nhàt,<br /> <br /> <br /> 666<br /> co su phàn còng va phò'i hdp giiia eàe ed quan Nbà nUóe trong viée thUc<br /> hien càc quyén làp phàp - hành phàp - tu phàp".<br /> <br /> Chù tich Ho Chi Minh, ngUdi dà thà'm nhuàn eàe già tri tié'n<br /> bò eùa tu tuòng phUdng Dòng, dà sdm chi ra cho chùng ta thà'y sue<br /> manh eùa nhàn dàn - mot Nbà nude là'y dàn làm gò'c: " gò'e eó viing eày<br /> mói ben, xày l i u t h i n g Idi trén nén nhàn dàn" . Dò là mot sU ké' thùa<br /> càc già tri tié'n bó eùa eàe nhà tu tUÒng di trude. NhUng nguòi xUa chi<br /> mói nhàn thà'y siic manh eùa nhàn dàn, nhUng chua nhàn thà'y nhàn<br /> dàn là ngUdi chù quyén cai tri, tue là quyén lue nhà nude. Chù tich Ho<br /> Chi Minh trén ed so thà'y dUdc sue manh to Idn eùa nhàn dàn dà di dén<br /> khàng dinh r i n g nhàn dàn là nguon goc eùa quyén lue nhà nude:<br /> "Nude ta là nude dàn chù, bao nhiéu Idi ich déu vi dàn, bao nhiéu<br /> quyén han déu eùa dàn".<br /> <br /> Vày Nhà nUÓc phàp quyén là gì? va nò kbàc vói nhà nUóc kbàc<br /> khóng phài là Nhà nUóc phàp quyén ò nhiing dac diém, nhiing tiéu ehi,<br /> nói dung càn bàn nào trong khi ma chUa d dàu trén trai dà't này eó mot<br /> hien thUe day dù ve nò.<br /> <br /> Tu tuòng ve nhà nUdc phàp quyén dà eó mot lieh su phàt trién<br /> dai làu. Ban dàu nò mói chi là nhiing y tUÒng, sau trd thành hoc tbuy-<br /> ét tUdng dó'i hoàn ehinh va d mùc dò kbàc nbau, nò dà trd thành lieh<br /> su. Ly luàn cùng nhu thUc tién ve Nhà nude phàp quyén dà dUde càc<br /> luat già Viet Nam nghièn cùu tii rà't làu. Song cho dén nay xung<br /> quanh và'n de này vàn cùng rà't nhiéu quan diém tiép càn va nhàn<br /> thùc kbàc nbau.<br /> <br /> Dudi góc dò ehinh tri phàp ly, Nhà nUóc phàp quyén dUde eoi<br /> nhu là mot già tri xà bòi dUdc tich luy va phàt trién trong lieh su tu<br /> tuóng nhàn loai va dUde xép ngang bang vdi càc già tri khàc nhU<br /> "quyén con ngUdi", "che dò làp hié'n va dàn chù". Ngay tii thdi ed dai<br /> à phUdng Dòng, phUdng Tày, tu tuòng ve Nhà nUóc phàp quyén dà<br /> dUde bìnb thành tuy mói chi d dang sd khai, chua thành mot he thò'ng<br /> thdng nhà't. Vdi khàt vong xày dUng mot mò bìnb Nhà nUóe ly tUÒng,<br /> mot xà bòi ly tudng trong tUdng lai, con ngUdi ed xUa dà b i t dàu tìm<br /> <br /> <br /> 667<br /> kiém càc nguyén tàc, bìnb thùc va ed cà'u de thié't làp mói quan he qua<br /> lai, sU phu thuòc va sU tàc dòng qua lai bài hoà giiia phàp luàt va<br /> quyén lUc (nhà nUóc). Ò phUdng Dòng ed dai, tu tUdng này dUde the<br /> hien trong eàe tàc phàm noi tiéng eùa nhiing nhà tu tudng lón nhU:<br /> Khdng Tu, Manh Tu, Tuàn Tu, Hàn Phi Tu... Con ò phUdng Tày, cùng<br /> vói su phàt trién eùa nén dàn ehù Hi Lap va La Ma ké't hdp vdi mot tu<br /> duy triét hoc, tU tUÒng ve mot Nhà nUóe phàp quyén dUde biéu hien co<br /> phàn sàu sic hdn va gàn vói càc tèn tudi nhU Platon, Arixtot,<br /> Xixiron... Tuy nhién, hoc thuyé't ve Nhà nUÓc phàp quyén chi dUdc<br /> thUc sU xày dUng trong cuce dà'u tranh chò'ng sU long quyén eùa giai<br /> cà'p phong kié'n va che' dò quàn chù ehuyén che' trong thdi dai eùa càch<br /> mang tu san va gàn vdi tèn tudi vi dai nhU Jonh Lockd, Montesquieu,<br /> Kant, Hèghen...<br /> <br /> Jonh Lockd, nhà tu tuòng tu san Anh, trong qua trình nghién cùu<br /> mò bìnb Nhà nude dà dUa ra hai nguyén tàc eùa phàp luat nhU sau:<br /> dò'i vdi nhà càm quyén : " ehi dUdc làm nhiing gì ma phàp luat cho<br /> phép"; vdi còng dàn " dUde làm tà't cà nhiing gì ma phàp luat khong<br /> càm". Theo dò, " quyén con ngUdi là khóng thè hi tude doat va phàp<br /> luat phài phù hdp vói phàp luat tu nhién". NhU vày, òng dà dUa ra<br /> tu tuòng phàp tri trén nén tàng tu do cà nhàn dUdc Nhà nude bào ve.<br /> <br /> Vói Montesquieu, luat già Phàp thè' ky XVIII, trong tàc pham noi<br /> tiéng eùa mình mang tén "Tinh thàn phàp luat", òng dà dUa ra thuyét<br /> "tam quyén phàn làp". Òng cho r i n g bien phàp duy nhà't de trành sU<br /> lam quyén, dò là ha nhành quyén luc phài dUde dàt trong tay ha ed<br /> quan khàc nbau vdi mot ed che "kìm che - dò'i trong" trong td chùc,<br /> boat dòng. Theo òng, phàn quyén va Uóe che' quyén lue là diéu kien de<br /> dàm bào càc Idi ich ehinh tri. Quyén tu do, do do, ehi co the dUde dàm<br /> bào trong qude già cho phép còng dàn làm nhiing gì ma luat kbòng<br /> cà'm . Ranh giói eùa hành vi ehinh là ranh giói do luàt dinh va xuat<br /> phàt tu càc quy dinh eùa luat.<br /> <br /> Con Kant lai cho ring: Nhà nude phàp quyén khóng phài là<br /> mot hien thUc kinh nghiem ma chi là Imòt mò hình ly tUdng càn phài<br /> tuàn thù.<br /> <br /> 668<br />  Nói dén Nhà nUóe phàp quyén, ngUòi ta thuòng nói dén hai bó<br /> phàn ehinh sau:<br /> <br /> • Su hien dien eùa mot td chùc còng quyén dUa trén nén tàng<br /> phàp luàt.<br /> <br /> - Phàp luàt dUde thùa nhàn va su dung nhU mot phUdng thùc cai<br /> tri, quàn ly eó già tri phò bién va eó hieu luc b i t buoc.<br /> <br /> Va tùf dò dè'n nay, hoc thuyé't ve Nhà nude phàp quyén vàn lién<br /> tue dUdc bd sung, phàt trién de phù hdp vdi diéu kien mdi.<br /> <br /> Trong diéu kién hién nay, dàt và'n de xày dUng Nhà nude phàp<br /> quyén xa boi ehù nghìa ò Viet Nam là hoàn toàn phù hdp vói nhiing<br /> diéu kien khàch quan eùa xà boi Viet Nam va xu hUdng phàt trién<br /> chung eùa toàn t h è gidi. Diéu do kbòng ehi dUde khàng dinh bòi Diéu<br /> 2 eùa Hién phàp 1992 sua ddi, bd sung ma con bòi eàe nguyén do sau:<br /> <br /> - TrUÓc tièn là xuà't phàt tu hoc thuyé't Màc -Le nin va tu tuòng<br /> Ho Chi Minh ve Nhà nude va phàp luat.<br /> <br /> - Thù hai, viee xày dUng Nhà nUdc phàp quyén, trong dò phàp<br /> luàt dUdc de cao sé thoà man nhùng dòi hòi, yéu càu cao ve sU bìnb<br /> dàng, còng bang va tinh dn dinh cao trong nén kinh té' thi trUdng dinh<br /> hudng xà hoi chù nghìa.<br /> <br /> - Thù ba, Nhà nUóe phàp quyén vói tinh Uu viet eùa mình ed thè<br /> tao ra nhiing mò'i quan he dùng dàn va ón dinh trong ed che quyén lue<br /> Nhà nUóc, tao ra mot he thò'ng ehinh tri nàng dòng co hieu qua, góp<br /> phàn loai trù nhtìng nguyén nhàn eùa càc té nan dóc doàn, ehuyén<br /> quyén, tham nhùng trong bo mày Nhà nUóe va càc he thòhg ehinh tri<br /> nói chung.<br /> <br /> - Thù tu, Nhà nude phàp quyén là che do nhà nude dUde td chùc<br /> vàn minh va t r à t tu, co ed che an toàn va hieu qua ngàn chan moi sU<br /> lam quyén, vi pham quyén con ngUdi, quyén còng dàn. Xày dUng nhà<br /> nude phàp quyén cùng ehinh là xày dUng mot mdi quan he giiia Nhà<br /> nUóe va còng dàn ngày càng tò't dep hdn.<br /> <br /> 669<br />  Vàn kién Dai bòi Dàng toàn qude làn thù IX dà dUa ra nhùng tiéu<br /> chi, nhùng dinh huóng dùng d i n trong viee xày dUng Nhà nude phàp<br /> quyén eùa chùng ta hién nay. Mot trong nhiing yé'u td quan trong nhà't<br /> là thue hien quy che dàn chù, mò rong dàn chù trUe tié'p d ed sd.<br /> <br /> Tiép tue hoàn thien he thdng vàn bàn phàp luat va cài càcb thù<br /> tue hành ehinh mot càcb dong bó eùa càc ed quan quàn ly nhà nUóc:<br /> Cd quan làp phàp - hành phàp - tU phàp dò là buóc dot phà trong viee<br /> xày dUng Nhà nUdc phàp quyén xà bòi chù nghìa.<br /> Xày dUng mot nén hành ehinh dàn ehù, trong sach, vùng manh,<br /> hién dai hoà, boat dòng co hieu qua, xày dUng dòi ngii càn ho, còng<br /> chùc eó pham chà't va nàng lUe dàp ùng yéu càu eùa còng cuoc xày<br /> dUng, phàt trién dà't nUóc.<br /> Xày dUng Nhà nUóc phàp quyén ò Vièt Nam là và'n de co tinh qui<br /> luàt tà't yé'u khàch quan. Tuy vày, chùng ta kbòng the voi vàng ma<br /> phài td chùc nghièn cùu tu kinh nghiem thuc tién trong nUóe cùng nhU<br /> kinh nghiem eùa eàe nUóc khàc trén thè' giói ve lình vUe này. Tu dò,<br /> chùng ta mói co the de ra dUde nhiing giài phàp, nhiing bude di dùng<br /> dàn, tbich hdp, eó biéu qua. Xày dUng Nhà nude phàp quyén Viet<br /> Nam, Nhà nUóc eùa nhàn dàn, do nhàn dàn va vi nhàn dàn là mot sU<br /> nghiép làu dai, khó khan va gian khd, song vói sU kién tri, sàng tao va<br /> tinh thàn doàn két dàn toc, chùng ta nhà't dinh sé thành còng.<br /> <br /> <br /> TÀI LIÈU THAM KHÀO<br /> 1. Dàng Càng san Viet Nam. Vàn kién Dai bòi Dai biéu toàn qude<br /> làn thù IX, Nxb Chinh tri Qude già, nàm 2001.<br /> 2. Nhìtng và'n de ly luàn ca bàn ve Nhà nUàc va phàp luàt, Nxb<br /> Chinh tri Quò'e già, nàm 1995. Chù bién (Dào Tri Ùe).<br /> 3. Hién phàp Viet Nam 1992.<br /> 4. Tgp chi Triét hoc sd 7, nàm 2003.<br /> 5. Triét ly ehinh tri Trung hoa Co Dai va vdn de Nhà nUàc phàp<br /> quyén, Nxb Tu phàp, nàm 2004, tàc già (Bùi Ngoc Sdn).<br /> 6. Nhà nude va phàp luat Viet Nam truàc thém thè ky XXI, Nxb<br /> CAND, Khoa Luàt DHQG Ha Nói, nàm 2001.<br /> <br /> <br /> <br /> 670<br />