Một số vấn đề về quản lý môi trường cụm công nghiệp tại Việt Nam: Thực trạng và giải pháp

Nguyễn Hải Yến và Đtg<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> 117(03): 191 - 194<br /> <br /> MỘT SỐ VẤN ĐỀ VỀ QUẢN LÝ MÔI TRƢỜNG CỤM CÔNG NGHIỆP<br /> TẠI VIỆT NAM: THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP<br /> Nguyễn Hải Yến1, Nguyễn Thị Ngọc Ánh1, Nguyễn Thị Vân Chi2*<br /> 1<br /> <br /> Viện Khoa học quản lý môi trường, 2Cao đẳng Kinh tế kỹ thuật – ĐH Thái Nguyên<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Cụm công nghiệp đóng vai trò quan trọng trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội của đất nƣớc,<br /> đặc biệt đóng góp cho tăng trƣởng giá trị sản xuất công nghiệp, giải quyết việc làm, chuyển dịch<br /> cơ cấu kinh tế và lao động. Bên cạnh những kết quả tích cực đã đạt đƣợc, quá trình phát triển cụm<br /> công nghiệp còn tồn tại nhiều vƣớng mắc, bất cập nhất là trong vấn đề quản lý môi trƣờng. Bài báo<br /> tập trung phân tích một số kết quả đạt đƣợc, các khó khăn, bất cập và đề xuất kiến nghị nâng cao<br /> hiệu quả quản lý môi trƣờng cụm công nghiệp trong thời gian tới.<br /> Từ khóa: cụm công nghiệp, quản lý môi trường, thực trạng, giải pháp.<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ*<br /> Phát triển công nghiệp là xu hƣớng tất yếu<br /> của quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa<br /> đất nƣớc, tạo ra nhiều việc làm và đóng góp<br /> đáng kể vào sự tăng trƣởng kinh tế. Một trong<br /> những nhân tố đóng vai trò quan trọng trong<br /> quá trình phát triển kinh tế - xã hội nói chung<br /> và phát triển công nghiệp nói riêng là các cụm<br /> công nghiệp (CCN). Trong những năm qua,<br /> số lƣợng các CCN phân bố trên địa bàn cả<br /> nƣớc tăng lên nhanh chóng. Theo số liệu<br /> thống kê của Cục Công nghiệp địa phƣơng Bộ Công thƣơng, tính đến cuối năm 2012 cả<br /> nƣớc có 878 CCN đã có quyết định thành lập<br /> hoặc đã đƣợc phê duyệt dự án đầu tƣ xây<br /> dựng hạ tầng với tổng diện tích 32.481 ha.<br /> Trong số 878 CCN, hiện có 615 CCN đang<br /> hoạt động với tổng diện tích đất là 16.252 ha.<br /> Các CCN đang hoạt động đã thu hút đƣợc<br /> 7.312 dự án đầu tƣ với tổng số vốn đầu tƣ<br /> đăng ký trên 112.000 tỷ đồng.<br /> Trong quá trình hoạt động, các CCN đã đạt<br /> đƣợc những kết quả nhất định trong việc thúc<br /> đẩy tăng trƣởng kinh tế đất nƣớc, đóng góp<br /> đáng kể vào tăng trƣởng GDP. Tuy nhiên, bên<br /> cạnh những kết quả đạt đƣợc, hoạt động của<br /> CCN cũng gây ra những tác động tiêu cực,<br /> ảnh hƣởng nghiêm trọng đến môi trƣờng.<br /> *<br /> <br /> Tel: 0912 439858, Email: nguyenvanchi79@gmail.com<br /> <br /> Những nguyên nhân chính dẫn đến tác động<br /> tiêu cực là do công tác quản lý môi trƣờng<br /> CCN chƣa hiệu quả; quy hoạch phát triển<br /> CCN chƣa gắn với công tác bảo vệ môi<br /> trƣờng; đầu tƣ hạ tầng bảo vệ môi trƣờng<br /> chƣa đồng bộ; nhận thức và ý thức thức chấp<br /> hành pháp luật của các tổ chức, doanh nghiệp<br /> chƣa cao. Chính vì vậy, cần thiết đánh giá<br /> đúng thực trạng nhằm đề xuất các giải pháp<br /> nâng cao hiệu quả quản lý môi trƣờng CCN<br /> tại Việt Nam trong thời gian tới.<br /> THỰC TRẠNG BAN HÀNH VĂN BẢN<br /> PHÁP LUẬT LIÊN QUAN ĐẾN QUẢN LÝ<br /> MÔI TRƢỜNG CCN<br /> Trong những năm qua Nhà nƣớc đã ban hành<br /> nhiều văn bản pháp luật và các cơ chế chính<br /> sách về quản lý môi trƣờng CCN nhƣ:<br /> - Luật bảo vệ môi trƣờng năm 2005.<br /> - Thông tƣ số 08/2009/TT-BTNMT ngày 15<br /> tháng 7 năm 2009 và Thông tƣ số<br /> 48/2011/TT-BTNMT ngày 26 tháng 12 năm<br /> 2011 của Bộ TN&MT sửa đổi, bổ sung một<br /> số điều của Thông tƣ số 08/2009/TT-BTNMT<br /> ngày 15 tháng 7 năm 2009 quy định về quản lý<br /> và bảo vệ môi trƣờng khu kinh tế, khu công<br /> nghệ cao, khu công nghiệp và cụm công nghiệp.<br /> - Quyết định số 105/2009/QĐ-TTg ngày<br /> 19/8/2009 của Thủ tƣớng Chính phủ về việc<br /> ban hành Quy chế quản lý CCN.<br /> - Thông tƣ số 39/2009/TT-BCT ngày<br /> 28/12/2009 của Bộ Công Thƣơng hƣớng dẫn<br /> thực hiện một số nội dung của Quy chế quản<br /> lý CCN.<br /> 191<br /> <br /> Nguyễn Hải Yến và Đtg<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> - Thông tƣ liên tịch số 31/2012/TTLT-BCTBKHĐT ngày 10/10/2012 của liên Bộ Công<br /> Thƣơng và Kế hoạch và Đầu tƣ hƣớng dẫn xử<br /> lý CCN hình thành trƣớc khi Quy chế quản lý<br /> CCN ban hành kèm theo Quyết định số<br /> 105/2009/QĐ-TTg ngày 19/8/2009 của Thủ<br /> tƣớng Chính phủ có hiệu lực.<br /> Ngoài ra, các UBND tỉnh, huyện đã ban hành<br /> các quy chế quản lý và bảo vệ môi trƣờng<br /> CCN trên địa bàn.<br /> Việc ban hành các văn bản pháp luật đã hỗ trợ<br /> kịp thời cho công tác quản lý môi trƣờng<br /> CCN, đặc biệt sau khi Thủ tƣớng Chính phủ<br /> ban hành Quyết định số 105/2009/QĐ-CP đã<br /> xác định rõ cơ quan quản lý CCN, tạo hành<br /> lang pháp lý thống nhất từ Trung ƣơng đến<br /> địa phƣơng.<br /> Tuy nhiên, hệ thống văn bản pháp luật về bảo<br /> vệ môi trƣờng CCN còn thiếu, chƣa có sự liên<br /> kết, chồng chéo và mâu thuẫn. Tại phần lớn<br /> các địa phƣơng đều chƣa ban hành văn bản<br /> quy định riêng đối với quản lý môi trƣờng<br /> CCN (mới chỉ có 13/63 địa phƣơng đã ban<br /> hành cơ chế chính sách riêng về phát triển<br /> CCN). Bên cạnh đó, các văn bản pháp luật<br /> cấp Trung ƣơng không phù hợp với tính chất<br /> đặc trƣng của CCN phân bố tại nhiều địa<br /> phƣơng đã gây khó khăn, vƣớng mắc trong quá<br /> trình quản lý, triển khai và tổ chức thực hiện.<br /> THỰC TRẠNG CÔNG TÁC QUY HOẠCH<br /> CỤM CÔNG NGHIỆP<br /> Theo số liệu thống kê của phòng Quản lý<br /> CCN, Cục Công nghiệp địa phƣơng, đến năm<br /> 2012 có 17 địa phƣơng đã hoàn thành việc<br /> lập, phê duyệt quy hoạch phát triển CCN; 11<br /> địa phƣơng đang trong quá trình lập quy<br /> hoạch; 6 địa phƣơng đang trình duyệt quy<br /> hoạch; 29 địa phƣơng còn lại lồng ghép quy<br /> hoạch phát triển CCN thành một nội dung<br /> trong quy hoạch phát triển công nghiệp trên<br /> địa bàn.<br /> Nhìn chung công tác quy hoạch ngày càng<br /> đƣợc các địa phƣơng nhận thức đúng mức,<br /> giúp hạn chế việc phát triển CCN tự phát và<br /> thiếu quy hoạch. Tuy nhiên, chất lƣợng quy<br /> 192<br /> <br /> 117(03): 191 - 194<br /> <br /> hoạch phát triển CCN ở các địa phƣơng nhìn<br /> chung chƣa cao, chƣa bám sát nhu cầu mặt<br /> bằng sản xuất của các doanh nghiệp trên địa<br /> bàn. Tại nhiều địa phƣơng, UBND tỉnh chƣa<br /> xem xét, điều chỉnh, phê duyệt quy hoạch<br /> phát triển CCN theo đúng quy định của Chính<br /> phủ và phù hợp với điều kiện kiện kinh tế - xã<br /> hội của địa phƣơng. Thậm chí, tại một số địa<br /> phƣơng, công tác quy hoạch CCN chƣa đƣợc<br /> thực hiện, trong khi các doanh nghiệp đã đi vào<br /> hoạt động sản xuất, gây khó khăn cho việc quy<br /> hoạch chi tiết và đầu tƣ hạ tầng CCN.<br /> THỰC TRẠNG CÔNG TÁC THANH TRA<br /> VIỆC THỰC THI PHÁP LUẬT BẢO VỆ<br /> MÔI TRƢỜNG TẠI CÁC CCN<br /> Theo quy định, các đơn vị quản lý có chức<br /> năng thanh tra, kiểm tra vấn đề môi trƣờng<br /> CCN bao gồm: Thanh tra môi trƣờng – Tổng<br /> cục môi trƣờng có thẩm quyền thực hiện tranh<br /> tra, kiểm tra, xử lý các hành vi vi phạm trong<br /> công tác bảo vệ môi trƣờng của các doanh<br /> nghiệp nằm trong CCN; Sở Tài nguyên và<br /> Môi trƣờng là đơn vị chủ trì thực hiện công<br /> tác thanh tra, kiểm tra theo kế hoạch và kiểm<br /> tra đột xuất việc thực hiện pháp luật về bảo vệ<br /> môi trƣờng của các doanh nghiệp trong các<br /> CCN; Ủy ban nhân dân các huyện tổ chức<br /> thanh tra, kiểm tra theo thẩm quyền, giám sát<br /> việc thực hiện kết luận của các đoàn thanh tra,<br /> kiểm tra, xem xét, xử lý kịp thời các hành vi<br /> vi phạm theo định kỳ hàng năm ngoài các đợt<br /> kiểm tra của tỉnh.<br /> Kết quả các đợt thanh tra, kiểm tra việc thực<br /> hiện pháp luật bảo vệ môi trƣờng cho thấy,<br /> phần lớn các doanh nghiệp chƣa thực hiện<br /> đầy đủ các nội dung đã cam kết trong báo cáo<br /> đánh giá tác động môi trƣờng, cam kết bảo vệ<br /> môi trƣờng đã đƣợc phê duyệt/xác nhận. Bên<br /> cạnh đó, theo số liệu báo cáo, trong tổng số<br /> 615 CCN đang hoạt động, mới chỉ có 40 CCN<br /> có hệ thống xử lý nƣớc thải tập trung, chiếm<br /> tỷ lệ 6,5%. Trong các CCN, hầu hết các<br /> doanh nghiệp chƣa xây dựng hệ thống xử lý<br /> nƣớc thải. Nhiều doanh nghiệp đã xây dựng<br /> hệ thống xử lý nƣớc thải nhƣng chƣa phù hợp<br /> <br /> Nguyễn Hải Yến và Đtg<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> với công suất xả thải. Nguyên nhân là do các<br /> doanh nghiệp chƣa quan tâm đến công tác bảo<br /> vệ môi trƣờng, kinh phí đầu tƣ xây dựng hệ<br /> thống xử lý nƣớc thải lớn, nguồn tài chính của<br /> doanh nghiệp hạn hẹp nên nhiều doanh<br /> nghiệp cố tình trì hoãn việc xây dựng hệ<br /> thống xử lý nƣớc thải.<br /> Về vấn đề kiểm soát ô nhiễm khí thải, phần<br /> lớn các doanh nghiệp nằm trong CCN đều<br /> chƣa xây dựng hệ thống xử lý khí thải theo<br /> đúng quy định hoặc có xây dựng nhƣng chỉ<br /> mang tính hình thức. Bởi vậy, nguồn khí thải<br /> phát sinh chƣa đƣợc xử lý đạt QCVN.<br /> Vấn đề đăng ký chủ nguồn thải chất thải nguy<br /> hại và quản lý chất thải nguy hại cũng chƣa<br /> đƣợc thực hiện đầy đủ, nghiêm túc và đúng<br /> quy định. Các doanh nghiệp chƣa ký hợp<br /> đồng đầy đủ với các đơn vị chức năng để vận<br /> chuyển, xử lý chất thải nguy hại.<br /> Bên cạnh các vấn đề trên, công tác quản lý<br /> môi trƣờng CCN còn gặp phải một số khó<br /> khăn, vƣớng mắc khác nhƣ:<br /> Đầu tƣ cho công tác bảo vệ môi trƣờng còn<br /> rất hạn chế: khả năng đáp ứng tài chính của<br /> Nhà nƣớc hạn hẹp, trong khi kinh phí đầu tƣ<br /> cho bảo vệ môi trƣờng đòi hỏi khá lớn. Theo<br /> kết quả của các nghiên cứu trƣớc đây, mức<br /> đầu tƣ trung bình của các nƣớc ASEAN cho<br /> bảo vệ môi trƣờng trên 1% GDP thì ở Việt<br /> Nam mới chỉ đáp ứng gần 1%. Mặt khác, việc<br /> sử dụng kinh phí trong công tác bảo vệ môi<br /> trƣờng còn phân tán, hiệu quả không cao.<br /> Đội ngũ cán bộ chuyên môn, chuyên trách về<br /> môi trƣờng trong các tổ chức quản lý môi<br /> trƣờng các cấp còn thiếu về số lƣợng, yếu<br /> kém về chất lƣợng. Đặc biệt, ở cấp quận,<br /> huyện, phƣờng, xã, cán bộ quản lý môi<br /> trƣờng dựa chủ yếu vào đội ngũ cán bộ làm<br /> công tác địa chính nên chƣa thực sự phát huy<br /> đƣợc hiệu quả.<br /> Công tác giải phóng mặt bằng để xây dựng và<br /> phát triển CCN tại các địa phƣơng gặp nhiều<br /> khó khăn, vƣớng mắc, đặc biệt là giải phóng<br /> mặt bằng để xây lắp các công trình bảo vệ<br /> môi trƣờng.<br /> <br /> 117(03): 191 - 194<br /> <br /> KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ<br /> Đối với Chính Phủ<br /> Rà soát, sửa đổi, ban hành đồng bộ hệ thống<br /> văn bản pháp luật liên quan đến quản lý môi<br /> trƣờng CCN nhằm tạo hành lang pháp lý vững<br /> chắc cho công tác bảo vệ môi trƣờng CCN;<br /> Chỉ đạo các địa phƣơng tăng cƣờng đầu tƣ,<br /> trang bị hệ thống quan trắc tự động tại các<br /> CCN để thƣờng xuyên theo dõi diễn biến, hiện<br /> trạng, kiểm soát nguồn ô nhiễm tại các CCN;<br /> Tăng cƣờng nguồn vốn hỗ trợ đầu tƣ từ ngân<br /> sách trung ƣơng để đầu tƣ cho hạ tầng CCN<br /> tại địa phƣơng.<br /> Đối với các Bộ/ngành<br /> Bộ Tài nguyên và Môi trường: rà soát, sửa<br /> đổi, bổ sung và xây dựng các văn bản pháp<br /> luật liên quan đến bảo vệ môi trƣờng CCN<br /> phù hợp với yêu cầu và tình hình thực tế các<br /> địa phƣơng; xây dựng, ban hành các chế tài<br /> xử lý và có chính sách di dời các cơ sở gây ô<br /> nhiễm vào CCN; xây dựng các chính sách<br /> BVMT riêng đối với CCN và các chính sách<br /> khuyến khích phát triển công nghệ sạch, thân<br /> thiện môi trƣờng ở các CCN.<br /> Bộ Công thương: sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện<br /> quy chế quản lý CCN phù hợp với các địa<br /> phƣơng; tăng cƣờng chỉ đạo UBND cấp tỉnh<br /> quản lý chặt chẽ trong các khâu quy hoạch,<br /> thành lập, đầu tƣ xây dựng hạ tầng đến quản<br /> lý hoạt động của các CCN.<br /> Các Bộ, ngành khác liên quan (Bộ xây dựng,<br /> Bộ Kế hoạch và Đầu tƣ, Bộ Nội vụ, Bộ Tài<br /> chính) tăng cƣờng chỉ đạo công tác hƣớng dẫn,<br /> kiểm tra, giám sát CCN chấp hành pháp luật<br /> trong phạm vi chức năng, nhiệm vụ của mình.<br /> Đối với UBND các cấp:<br /> Bố trí nguồn kinh phí sự nghiệp môi trƣờng<br /> cho các hoạt động quản lý môi trƣờng CCN;<br /> Xem xét, điều chỉnh, phê duyệt quy hoạch<br /> phát triển CCN phù hợp với tình hình thực tế<br /> tại địa phƣơng;<br /> Ban hành quy chế phối hợp công tác quản lý<br /> môi trƣờng của CCN;<br /> 193<br /> <br /> Nguyễn Hải Yến và Đtg<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> 117(03): 191 - 194<br /> <br /> Loại bỏ các công nghệ lạc hậu, gây ô nhiễm<br /> môi trƣờng. Đầu tƣ các công nghệ hiện đại<br /> giảm thiểu gây ô nhiễm môi trƣờng.<br /> <br /> Tăng cƣờng thu hút đầu tƣ và có chính sách<br /> ƣu tiên đối với các ngành công nghiệp sạch, ít<br /> ô nhiễm vào CCN;<br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> <br /> Đối với doanh nghiệp<br /> <br /> 1. Số liệu thống kê của Cục Công nghiệp địa<br /> phƣơng (2012).<br /> 2. Viện Khoa học quản lý môi trƣờng – Tổng cục<br /> môi trƣờng (2012), Báo cáo chuyên đề thuộc đề<br /> tài nghiên cứu cấp Bộ “Nghiên cứu cơ sở khoa<br /> học và thực tiễn nhằm đề xuất giải pháp kiểm soát<br /> ô nhiễm khí thải từ cụm công nghiệp ở Việt Nam”<br /> từ năm 2012-2014.<br /> 3. Viện Khoa học quản lý môi trƣờng – Tổng cục<br /> môi trƣờng (2013), Báo cáo điều tra, khảo sát tình<br /> hình quản lý cụm công nghiệp tại Việt Nam.<br /> <br /> Chấp hành và thực hiện đầy đủ, nghiêm túc<br /> các nội dung cam kết trong báo cáo ĐTM,<br /> cam kết bảo vệ môi trƣờng đã đƣợc phê<br /> duyệt/xác nhận;<br /> Triển khai, xây dựng hệ thống xử lý nƣớc<br /> thải, hệ thống xử lý khí thải đồng bộ với cơ sở<br /> hạ tầng CCN;<br /> <br /> SUMMARY<br /> ISSUES OF ENVIRONMENTAL MANAGEMENT IN INDUSTRIAL CLUSTERS<br /> IN VIETNAM: CURRENT SITUATION AND SOLUTIONS<br /> Nguyen Hai Yen1, Nguyen Thi Ngoc Anh1, Nguyen Thi Van Chi2*<br /> 1<br /> <br /> The Institute of Science for Environmental Management,<br /> 2<br /> College of Economics and Technology - TNU<br /> <br /> Industrial clusters have been playing an important role in social, economic development,<br /> especially they contribute to the growth of industrial production value, increase job, restructure<br /> economy and labor force. Besides the positively achieved results, the development process of<br /> industrial clusters has faced with some problems, namely environmental management issues. Thus,<br /> the article focuses on analyzing achieved results and difficulties, problems the article also provides<br /> recommendations for effectively managing environment in industrial clusters.<br /> Keywords: industrial clusters, environmental management, situation, solutions<br /> <br /> Ngày nhận bài:10/12/2013; Ngày phản biện:30/12/2013; Ngày duyệt đăng: 17/3/2014<br /> Phản biện khoa học: TS. Hà Quang Trung – Trường Cao đẳng Kinh tế Kỹ thuật - ĐHTN<br /> *<br /> <br /> Tel: 0912 439858, Email: nguyenvanchi79@gmail.com<br /> <br /> 194<br /> <br />