Một số ý kiến về đối tượng nghiên cứu của xã hội học chính trị - Nguyễn Chí Dũng

Trao ®æi nghiÖp vô Xã hội học, số 3(111), 2010 75<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> MéT Sè ý kiÕn VÒ §èi t­îng nghiªn cøu<br /> <br /> cña x· héi häc chÝnh trÞ<br /> <br /> NguyÔn ChÝ Dòng * F<br /> 0<br /> P<br /> T<br /> 7<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 1. C¸c khoa häc chÝnh trÞ vµ x· héi häc chÝnh trÞ<br /> Cho ®Õn ngµy nay, chÝnh trÞ th­êng ®­îc mäi ng­êi g¾n víi quyÒn lùc. TiÕp cËn ë<br /> nh÷ng gãc ®é kh¸c nhau cña mèi quan hÖ quyÒn lùc nµy, cã nh÷ng khoa häc kh¸c<br /> nhau. TriÕt häc tiÕp cËn víi "quyÒn lùc" chñ yÕu tõ gãc ®é "c¬ së h¹ tÇng" vµ "kiÕn tróc<br /> th­îng tÇng".<br /> Kinh tÕ chÝnh trÞ häc bµn ®Õn mèi quan hÖ gi÷a kinh tÕ vµ chÝnh trÞ. ë ®©y, kiÓu<br /> tæ chøc s¶n xuÊt thÕ nµo, c¬ cÊu kinh tÕ vµ c¬ cÊu thµnh phÇn kinh tÕ nµo sÏ cã c¬ cÊu<br /> x· héi nh­ thÕ. Vµ chÝnh c¬ cÊu x· héi nµy sÏ quyÕt ®Þnh c¬ cÊu quyÒn lùc x· héi. Ai<br /> n¾m kinh tÕ, ng­êi ®ã sÏ n¾m quyÒn lùc. QuyÒn lùc chÝnh trÞ thùc chÊt lµ sù ph¶n ¸nh<br /> quyÒn lùc vÒ kinh tÕ.<br /> Ngoµi ra, t«n gi¸o häc, v¨n ho¸ häc, chñ nghÜa x· héi khoa häc (CNXHKH)<br /> còng Ýt nhiÒu nghiªn cøu vÒ chÝnh trÞ. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ x· héi häc chÝnh trÞ ®·<br /> nghiªn cøu g×, ®èi t­îng cô thÓ cña nã ra sao? vµ x· héi häc chÝnh trÞ kh¸c g× víi<br /> chÝnh trÞ häc (CTH)?<br /> Tr­íc hÕt ph¶i kh¼ng ®Þnh r»ng, khoa häc nghiªn cøu vÒ chÝnh trÞ lÊy quyÒn lùc<br /> lµ ph¹m trï c¬ b¶n xuÊt ph¸t. C¸c khoa häc chÝnh trÞ gãp phÇn t×m hiÓu nh÷ng quy<br /> luËt vµ tÝnh quy luËt chi phèi quyÒn lùc gi÷a ng­êi víi ng­êi vµ gi÷a c¸c nhãm, tËp<br /> ®oµn x· héi víi nhau. Trªn c¬ së nµy mµ gãp phÇn hoµn thiÖn hÖ thèng quyÒn lùc x·<br /> héi, lµm cho hÖ thèng nµy vËn hµnh tèt h¬n, phôc vô tèt h¬n cho môc tiªu qu¶n lý x·<br /> héi. NhiÒu nhµ nghiªn cøu cho r»ng, chÝnh trÞ häc chñ yÕu "nghiªn cøu lÜnh vùc chÝnh<br /> trÞ cña ®êi sèng x· héi nh­ lµ mét chØnh thÓ ®Ó lµm s¸ng tá nh÷ng quy luËt vµ tÝnh<br /> quy luËt chung nhÊt trong c¸c mèi quan hÖ giai cÊp, d©n téc, quèc gia còng nh­ trong<br /> mèi quan hÖ qua l¹i gi÷a c¸c tæ chøc liªn quan tíi viÖc h×nh thµnh, ph¸t triÓn cña<br /> quyÒn lùc chÝnh trÞ, quyÒn lùc nhµ n­íc"1. F<br /> 1<br /> P<br /> T<br /> 7 T<br /> 7<br /> P<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Quan niÖm trªn cho thÊy, CTH chñ yÕu nghiªn cøu quyÒn lùc gi÷a c¸c tËp ®oµn<br /> giai cÊp x· héi, nghÜa lµ quyÒn lùc gi÷a con ng­êi víi con ng­êi hoÆc gi÷a c¸c nhãm x·<br /> héi víi nhau dùa trªn mèi quan hÖ cña hä víi nh÷ng t­ liÖu s¶n xuÊt chÝnh yÕu. NghÜa<br /> lµ ai n¾m gi÷ t­ liÖu s¶n xuÊt chÝnh yÕu trong x· héi, ng­êi Êy n¾m quyÒn lùc x· héi.<br /> QuyÒn lùc nµy chØ tån t¹i trong nh÷ng x· héi cã giai cÊp mµ sù thÓ hiÖn cña nã ph¶i<br /> <br /> *<br /> PGS.TS, ViÖn X· héi häc, Häc viÖn ChÝnh trÞ - Hµnh chÝnh Quèc gia Hå ChÝ Minh.<br /> 1<br /> ViÖn Khoa häc chÝnh trÞ, Häc viÖn CTQG Hå ChÝ Minh, tËp bµi gi¶ng chÝnh trÞ häc, Nxb chÝnh trÞ quèc<br /> gia, Hµ Néi, 1999, tr.11.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 76 Một số ý kiến về đối tượng nghiên cứu của Xã hội học chính trị<br /> <br /> <br /> ®­îc thùc hiÖn th«ng qua thiÕt chÕ nhµ n­íc. V.I. Lªnin ®· cã mét kh¼ng ®Þnh hÕt søc<br /> næi tiÕng lµ: "chÝnh trÞ, thùc chÊt, lµ quyÒn lùc cña mét giai cÊp ®­îc thùc hiÖn th«ng<br /> qua nhµ n­íc". ë ®©y nhµ n­íc víi tÊt c¶ hÖ thèng ®å sé cña nã nh­ hÖ thèng luËt<br /> ph¸p, hÖ thèng thùc thi luËt ph¸p, hÖ thèng b¶o vÖ luËt ph¸p, hÖ thèng tuyªn truyÒn<br /> luËt ph¸p... chØ lµ c«ng cô cña mét giai cÊp nh»m thùc hiÖn ý chÝ cña mét giai cÊp, b¶o<br /> vÖ quyÒn lîi cña chÝnh giai cÊp Êy.<br /> X· héi häc chÝnh trÞ, tuy còng nghiªn cøu vÒ quyÒn lùc x· héi song nã nghiªn<br /> cøu quyÒn lùc ë ph¹m vi réng h¬n. QuyÒn lùc mµ x· héi häc chÝnh trÞ nghiªn cøu<br /> kh«ng chØ lµ quyÒn lùc gi÷a c¸c tËp ®oµn giai cÊp x· héi mµ lµ quyÒn lùc hiÖu h÷u<br /> trong mäi nhãm, mäi tËp ®oµn, mäi tÇng líp x· héi. NghÜa lµ ë ®©u tån t¹i sù thèng trÞ,<br /> sù ¸p ®Æt ý chÝ cña ng­êi nµy víi nh÷ng ng­êi kh¸c vµ ng­îc l¹i lµ sù phôc tïng cña<br /> nh÷ng ng­êi nµy víi mét hoÆc mét sè nh÷ng ng­êi kh¸c th× ë ®Êy hiÖn diÖn mèi quan<br /> hÖ vÒ quyÒn lùc mµ x· héi häc chÝnh trÞ nghiªn cøu.<br /> VÝ dô, trong thiÕt chÕ gia ®×nh, dßng téc, nhãm ngang hµng, nhãm së thÝch,<br /> nhãm x· héi nghÒ nghiÖp... Tuy kh«ng hÒ tån t¹i mèi quan hÖ quyÒn lùc dùa trªn c¬ së<br /> giai cÊp song d­íi gãc ®é tæ chøc, nh÷ng nhãm hoÆc thiÕt chÕ x· héi nµy ®· h×nh<br /> thµnh mèi quan hÖ gi÷a ng­êi n¾m quyÒn lùc ë trªn víi nh÷ng ng­êi kh«ng cã quyÒn<br /> lùc ë d­íi. Trong ®ã, con ng­êi ®­îc ph©n chia hÕt søc râ rµng (theo nh÷ng quy chuÈn<br /> x· héi) thµnh nh÷ng líp, nh÷ng tÇng x· héi x¸c ®Þnh mµ ë ®ã, ng­êi trªn cã quyÒn ¸p<br /> ®Æt ý chÝ víi ng­êi d­íi cßn ng­êi bªn d­íi ph¶i phôc tïng, thùc hiÖn ý chÝ cña ng­êi<br /> trªn.<br /> Trong gia ®×nh, kÓ c¶ nh÷ng gia ®×nh hiÖn ®¹i, quan hÖ gi÷a c¸c thµnh viªn kh¸<br /> d©n chñ, b×nh ®¼ng, song do nh÷ng quy chuÈn x· héi, ng­êi chñ gia ®×nh vÉn cã quyÒn<br /> ¸p ®Æt ý chÝ cña m×nh lªn nh÷ng ng­êi kh¸c, buéc nh÷ng ng­êi kh¸c thùc hiÖn ý chÝ<br /> cña m×nh. X©y dùng vµ thùc hiÖn mét kÕ ho¹ch lao ®éng, x¸c ®Þnh nghÒ nghiÖp, chän<br /> h­íng häc hµnh cña con ch¸u; quyÕt ®Þnh sinh con, kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh, lµm nhµ<br /> hoÆc mua s¾m ®å dïng cã gi¸ trÞ cao... Ng­êi chñ gia ®×nh th­êng lµ ng­êi quyÕt ®Þnh.<br /> C¸c thµnh viªn ph¶i chÊp hµnh. ë ®©y, quyÒn lùc ph©n chia kh«ng ph¶i theo ®Þa vÞ<br /> giai cÊp x· héi mµ theo vÞ thÕ mµ ng­êi ta ®­îc s¾p xÕp vµo trong gia ®×nh dùa trªn c¬<br /> së cña tuæi t¸c, thø bËc huyÕt thèng, quan hÖ vÒ h«n nh©n...<br /> Còng nh­ vËy, víi dßng hä, quyÒn lùc cña ng­êi tr­ëng hä còng kh«ng do ®Þa vÞ<br /> giai cÊp cña ng­êi ®ã quy ®Þnh mµ chñ yÕu do nh÷ng quy chuÈn x· héi cã tÝnh thø bËc<br /> mµ t«n ti, trËt tù tõ trong qu¸ tr×nh x¸c lËp mét dßng hä nµo ®ã ®· t¹o ra. ChÝnh v×<br /> vËy, nhiÒu khi, trong thiÕt chÕ dßng hä, ng­êi tr­ëng hä tuy kh«ng thuéc giai cÊp cÇm<br /> quyÒn song khi ra mét quyÕt ®Þnh nµo ®ã cho dßng hä cña m×nh, th× mäi thµnh viªn<br /> thuéc dßng hä ph¶i thùc hiÖn cho dï thµnh viªn trong dßng hä cã ®­îc xÕp ë vÞ trÝ cao<br /> ®Õn ®©u trong thang bËc quyÒn lùc nhµ n­íc. §Êy lµ nh÷ng lÜnh vùc mµ x· héi häc<br /> chÝnh trÞ tiÕp cËn nghiªn cøu.<br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  Nguyễn Chí Dũng 77<br /> <br /> <br /> Ngoµi ra, x· héi häc chÝnh trÞ cßn nghiªn cøu mèi t­¬ng t¸c gi÷a hÖ thèng quyÒn<br /> lùc nhµ n­íc víi nh÷ng hÖ thèng quyÒn lùc x· héi kh¸c tån t¹i ngoµi quyÒn lùc nhµ<br /> n­íc. ChÝnh ®iÒu nµy khiÕn cho quyÒn lùc ®­îc x· héi häc chÝnh trÞ nghiªn cøu réng<br /> h¬n bao trïm h¬n, toµn diÖn h¬n quyÒn lùc mµ CTH nghiªn cøu. Tõ h­íng tiÕp cËn<br /> nµy x· héi häc chÝnh trÞ x¸c ®Þnh mÉu h×nh hµnh vi chÝnh trÞ cña ng­êi ta trong nh÷ng<br /> ®iÒu kiÖn vµ hoµn c¶nh x¸c ®Þnh. §©y lµ ®iÓm kh¸c biÖt gi÷a x· héi häc chÝnh trÞ vµ<br /> CTH.<br /> 2. §èi t­îng nghiªn cøu cô thÓ cña x· héi häc chÝnh trÞ<br /> Theo x¸c ®Þnh cña Gaston Bouthoul trong cuèn: "X· héi häc chÝnh trÞ" xuÊt b¶n ë<br /> Paris n¨m 1967, th× x· héi häc chÝnh trÞ lµ khoa häc: "Nghiªn cøu c¸c chÕ ®Þnh vµ c¸c<br /> hiÖn t­îng chÝnh trÞ cã liªn quan ®Õn c¸c hiÖn t­îng x· héi kh¸c, coi ®ã nh­ nh÷ng<br /> s¸ng t¹o cña nh÷ng hµnh vi chÝnh trÞ ®Æc tr­ng cã thÓ quan s¸t ®­îc ë x· héi loµi<br /> ng­êi nh­ sù ph¸t sinh c¸c nguån d­ luËn, c¸c hiÖn t­îng l©y lan vÒ tinh thÇn, c¸c<br /> xung ®ét tËp thÓ, c¸c tÝn ng­ìng t«n gi¸o vµ c¸c d¹ng thøc vÒ t­ t­ëng" 2. F<br /> 2<br /> P<br /> T<br /> 7 T<br /> 7<br /> P<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Theo quan ®iÓm nµy, x· héi chÝnh trÞ lµ chuyªn ngµnh x· héi häc nghiªn cøu<br /> thiÕt chÕ chÝnh trÞ vµ c¸c sù kiÖn, hiÖn t­îng chÝnh trÞ trong mèi liªn quan ®Õn c¸c<br /> thiÕt chÕ vµ c¸c hiÖn t­îng x· héi kh¸c. Trªn c¬ së nµy mµ lµm râ nh÷ng hµnh vi<br /> chÝnh trÞ ®Æc tr­ng ë con ng­êi. Tõ ®ã gi¶i thÝch chÝnh x¸c h¬n vÒ nh÷ng sù kiÖn vµ<br /> qu¸ tr×nh chÝnh trÞ thùc tÕ.<br /> Theo tõ ®iÓn tãm t¾t x· héi häc ph­¬ng T©y hiÖn ®¹i th× x· héi häc chÝnh trÞ<br /> ®­îc coi lµ ngµnh x· héi häc chuyªn biÖt nghiªn cøu vÒ c¸c quan hÖ qua l¹i gi÷a<br /> chÝnh trÞ víi nh÷ng lÜnh vùc x· héi kh¸c, gi÷a thiÕt chÕ chÝnh trÞ víi nh÷ng thiÕt<br /> chÕ x· héi kh¸c. §©y lµ quan niÖm chØ nhÊn m¹nh chiÒu c¹nh quan hÖ gi÷a thiÕt<br /> chÕ chÝnh trÞ víi c¸c thiÕt chÕ kh¸c nh­ thiÕt chÕ kinh tÕ, thiÕt chÕ v¨n ho¸, thiÕt<br /> chÕ t«n gi¸o vµ thiÕt chÕ gia ®×nh... Néi hµm cô thÓ h¬n cña x· héi häc chÝnh trÞ, v×<br /> vËy, ch­a ®­îc lµm râ nhÊt lµ nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn c¸c m« h×nh hµnh vi<br /> chÝnh trÞ cña ng­êi ta - c¸i mµ x· héi häc th­êng coi lµ vÊn ®Ò c¬ b¶n, cÇn tËp<br /> trung nghiªn cøu.<br /> Ngoµi ra, tËp thÓ t¸c gi¶ do Tony Bilton ®øng ®Çu, trong cuèn nhËp m«n x· héi<br /> häc do nhµ xuÊt b¶n Macmillan Ên hµnh n¨m 1981 ®· ®­a vµ ®Þnh nghÜa vÒ x· héi<br /> chÝnh trÞ nh­ sau: X· héi häc chÝnh trÞ lµ "sù nghiªn cøu hµnh vi chÝnh trÞ bªn trong<br /> mét bèi c¶nh x· héi, mèi quan hÖ cña chÝnh trÞ víi toµn bé cÊu tróc x· héi mµ nã bÞ<br /> g¾n vµo trong ®ã... Hµnh vi chÝnh trÞ chñ yÕu lµ hµnh vi quyÒn lùc, nã kh«ng hÒ bÞ bã<br /> hÑp trong c¸c thiÕt chÕ hoÆc h×nh thøc ChÝnh phñ ®Æc biÖt mµ hiÖn diÖn trong bÊt cø<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 2<br /> Gaston Bonthoul, x· héi häc ch, Nxb Paris, 1967, b¶n dÞch cña ViÖn X· héi häc thuéc ViÖn Khoa häc x·<br /> héi ViÖt Nam.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 78 Một số ý kiến về đối tượng nghiên cứu của Xã hội học chính trị<br /> <br /> <br /> t×nh huèng x· héi nµo" 3. 3F<br /> P<br /> 7T 7T<br /> P<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Theo ®Þnh nghÜa nµy, x· héi häc chÝnh trÞ lµ chuyªn ngµnh x· héi häc nghiªn cøu<br /> vÒ hµnh vi chÝnh trÞ cña con ng­êi. Hµnh vi nµy ®­îc quy ®Þnh bëi kÕt cÊu x· héi vµ<br /> kÕt cÊu quyÒn lùc x· héi còng nh­ t­¬ng t¸c cña con ng­êi trong hÖ thèng kÕt cÊu x·<br /> héi nµy. §©y lµ ®Þnh nghÜa cã nhiÒu h¹t nh©n hîp lý h¬n c¶ v× nã ®· ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò<br /> chÝnh yÕu nhÊt cña x· héi häc chÝnh trÞ - hµnh vi chÝnh trÞ.<br /> TiÕp thu t­ t­ëng cña nh÷ng t¸c gi¶ ®· nªu trªn, cã thÓ ®­a ra ®Þnh nghÜa sau<br /> ®©y vÒ x· héi häc chÝnh trÞ: X· héi häc chÝnh trÞ lµ mét chuyªn ngµnh x· héi häc<br /> nghiªn cøu hµnh vi chÝnh trÞ cña ng­êi n¾m quyÒn lùc vµ ng­êi kh«ng n¾m quyÒn lùc<br /> trong mèi quan hÖ t­¬ng t¸c cña c¸c nhãm vµ giai tÇng x· héi mµ trong ®ã hµnh vi<br /> chÝnh trÞ cña ng­êi ta ®­îc x¸c lËp trªn c¬ së ng­êi ta héi nhËp thÕ nµo vµo cÊu tróc<br /> quyÒn lùc d­íi sù t¸c ®éng t­¬ng hç cña c¸c thiÕt chÕ nhµ n­íc víi c¸c thiÕt chÕ x· héi<br /> kh¸c nh­: v¨n ho¸, gi¸o dôc, t«n gi¸o, gia ®×nh…<br /> §Þnh nghÜa nµy cho thÊy kh«ng chØ ®èi t­îng chÝnh yÕu cña x· héi häc chÝnh trÞ<br /> lµ hµnh vi chÝnh trÞ cã tÝnh khu«n mÉu cña con ng­êi mµ cßn cho thÊy nh÷ng ®èi<br /> t­îng cô thÓ mµ x· héi häc chÝnh trÞ cÇn ®i s©u nghiªn cøu. ë ®©y, hµnh vi chÝnh trÞ<br /> cã tÝnh khu«n mÉu cña ng­êi ta chÝnh lµ c¸ch thøc t­ duy vµ hµnh ®éng cña hä trong<br /> cuéc ®Êu tranh giµnh, gi÷ vµ thùc thi quyÒn lùc x· héi. Hµnh vi chÝnh trÞ khu«n mÉu<br /> nµy th­êng ®­îc h×nh thµnh tõ viÖc ng­êi ta ®ang héi nhËp vµo nhãm x· héi nµy, hay<br /> nhãm x· héi kh¸c, nhãm n¾m quyÒn lùc vµ nhãm kh«ng n¾m quyÒn lùc x· héi.<br /> Víi nhãm n¾m quyÒn lùc x· héi, th­êng ng­êi ta cã hai lo¹i h×nh hµnh vi lµ d©n<br /> chñ hoÆc ®éc tµi cßn víi nhãm kh«ng n¾m quyÒn lùc x· héi, th­êng cã hai lo¹i hµnh vi<br /> lµ phôc tïng hoÆc chèng ®èi. Nh­ vËy nghiªn cøu vÒ quyÒn lùc d­íi gãc nh×n x· héi<br /> häc lµ nghiªn cøu bèn lo¹i hµnh vi chÝnh trÞ cã tÝnh khu«n mÉu cña con ng­êi: d©n chñ<br /> vµ ®éc tµi, phôc tïng vµ chèng ®èi.<br /> Tuy nhiªn, ®Ó lµm râ bèn lo¹i hµnh vi cã tÝnh khu«n mÉu nµy, x· héi häc chÝnh<br /> trÞ ph¶i ®i s©u nghiªn cøu vÒ hÖ thèng x· héi vµ hÖ thèng quyÒn lùc x· héi còng nh­<br /> mèi t­¬ng quan gi÷a chóng. §©y lµ c¸ch tiÕp cËn ®iÓn h×nh mµ x· héi häc th­êng sö<br /> dông. Theo h­íng nµy, x· héi häc chÝnh trÞ nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò cô thÓ sau ®©y:<br /> Thø nhÊt: C¸c tËp hîp chÝnh trÞ. §©y chÝnh lµ nh÷ng nhãm x· héi mµ sù liªn<br /> kÕt cña c¸c thµnh viªn trong nhãm chñ yÕu dùa trªn mét hÖ thèng quyÒn lùc x¸c ®Þnh.<br /> Th«ng th­êng quyÒn lùc x· héi ®­îc thùc thi d­íi ba d¹ng: b¹o lùc, quyÒn lùc kinh tÕ<br /> vµ sù ¸p chÕ vÒ tinh thÇn. C¸c tËp hîp chÝnh trÞ, v× vËy, còng cã thÓ ®­îc ph©n lo¹i<br /> dùa vµo ph­¬ng thøc thùc thi quyÒn lùc nµy. VÝ dô mét ®¬n vÞ qu©n ®éi cÇn tæ chøc hÖ<br /> thèng quyÒn lùc dùa trªn nh÷ng mÖnh lÖnh hµnh chÝnh vµ søc m¹nh. Cßn mét tËp thÓ<br /> lao ®éng (®éi s¶n xuÊt) l¹i dùa vµo ¸p lùc kinh tÕ nh­ ®iÒu tiÕt hµnh vi chÝnh trÞ cña<br /> 3<br /> Tony Bilton vµ céng s­, NhËp m«n x· héi häc, Nxb Macmillan, 1981, b¶n dÞch tiÕng ViÖt cña ViÖn x·<br /> héi häc thuéc ViÖn Khoa häc x· héi ViÖt Nam.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  Nguyễn Chí Dũng 79<br /> <br /> <br /> ng­êi ta th«ng qua tiÒn l­¬ng, tiÒn th­ëng, phóc lîi x· héi. Riªng víi tæ chøc §¶ng<br /> chÝnh trÞ th× quyÒn lùc ®­îc duy tr× th«ng qua sù gi¸c ngé lý t­ëng vµ th«ng qua<br /> nh÷ng nguyªn t¾c tæ chøc mµ mäi thµnh viªn ®· cam kÕt thùc hiÖn. §iÒu nµy cho<br /> thÊy, nghiªn cøu c¸c tËp hîp chÝnh trÞ, xem xÐt kiÓu kÕt cÊu vµ ph©n chia quyÒn lùc<br /> trong chóng lµ bé phËn quan träng ®Çu tiªn cña x· héi häc chÝnh trÞ.<br /> Thø hai: HÖ thèng chÝnh trÞ. ë ®©y, hÖ thèng chÝnh trÞ ph¶i ®­îc xem xÐt d­íi<br /> hai gãc ®é: Mét lµ, c¸c cÊu thµnh c¬ b¶n vµ hai lµ, c¸c kiÓu quan hÖ vµ liªn hÖ gi÷a c¸c<br /> thµnh tè trong hÖ thèng chÝnh trÞ. §©y lµ nh÷ng yÕu tè quan träng cña x· héi häc<br /> chÝnh trÞ. Bëi lÏ, nghiªn cøu hÖ thèng chÝnh trÞ suy cho cïng lµ lµm râ ®Æc tr­ng cña<br /> hÖ thèng Êy vµ chØ râ ®­îc nh÷ng lo¹i hµnh vi chÝnh trÞ mµ hÖ thèng Êy t¹o ra. §©y lµ<br /> nh÷ng c¬ së quan träng ®Ó ph¸n xÐt hµnh vi hîp chuÈn hay kh«ng hîp chuÈn cña c¸c<br /> vÞ trÝ x· héi kh¸c trong hÖ thèng quyÒn lùc x· héi mµ x· héi häc chÝnh trÞ ph¶i h­íng<br /> tíi lµm râ.<br /> Trong x· héi hiÖn nay, hÖ thèng chÝnh trÞ mµ x· héi häc chÝnh trÞ nghiªn cøu<br /> kh«ng chØ gåm c¸c thµnh tè nh­ ®¶ng chÝnh trÞ, nhµ n­íc, c¸c tæ chøc chÝnh trÞ mµ cßn<br /> gåm c¶ nh÷ng tæ chøc kinh tÕ - x· héi mµ trong ®ã cã hiÖn diÖn mèi quan hÖ vµ quyÒn<br /> lùc nh­ c¸c c«ng ty, tËp ®oµn kinh tÕ, nh÷ng tæ chøc x· héi nghÒ nghiÖp, c¸c tæ chøc<br /> t«n gi¸o, dßng téc... Cao h¬n n÷a, ®Ó xem xÐt nh÷ng lo¹i m« h×nh hµnh vi chÝnh trÞ<br /> tiªu biÓu cho mét nhãm, mét céng ®ång x· héi, x· héi häc chÝnh trÞ cßn nghiªn cøu sù<br /> t­¬ng t¸c c¸c quan ®iÓm t­ t­ëng chÝnh trÞ, c¸c hÖ thèng gi¸ trÞ vµ chuÈn mùc x· héi<br /> mµ trªn ®ã h×nh thµnh nh÷ng c¸ch thøc hµnh ®éng trong cuéc ®Êu tranh giµnh, gi÷ vµ<br /> thùc thi quyÒn lùc x· héi. NghÜa lµ x· héi häc chÝnh trÞ ph¶i nghiªn cøu mèi t­¬ng<br /> quan gi÷a c¬ cÊu x· héi víi hÖ thèng quyÒn lùc x· héi ®Ó lµm râ quy luËt vµ tÝnh quy<br /> luËt chi phèi hÖ thèng quyÒn lùc x· héi còng nh­ nh÷ng sai lÖch mµ nã ®ang cã. §©y<br /> còng lµ yÕu tè quan träng ®Ó xÐt ®o¸n vÒ nh÷ng hµnh vi chÝnh trÞ cña c¶ ng­êi n¾m<br /> quyÒn lùc vµ ng­êi kh«ng n¾m quyÒn lùc trong x· héi.<br /> Thø ba: MÉu h×nh hµnh vi chÝnh trÞ cña con ng­êi còng lµ vÊn ®Ò mµ x· héi häc<br /> chÝnh trÞ nghiªn cøu. ë ®©y, ngoµi viÖc lµm râ nh÷ng khu«n mÉu h×nh vi d©n chñ hoÆc<br /> ®éc tµi ë nh÷ng ng­êi n¾m quyÒn lùc vµ hµnh vi phôc tïng hoÆc chèng ®èi ë nh÷ng<br /> ng­êi kh«ng n¾m quyÒn lùc, x· héi chÝnh trÞ cßn ®i s©u nghiªn cøu nh÷ng ®iÒu kiÖn<br /> kinh tÕ, x· héi, v¨n ho¸, t©m lý, gia ®×nh... t¸c ®éng t¹o nªn mÉu hµnh vi chÝnh trÞ ë<br /> mçi ng­êi, mçi nhãm ng­êi, mçi céng ®ång ng­êi.<br /> Thø t­: Sù kiÖn vµ qu¸ tr×nh chÝnh trÞ còng lµ ®èi t­îng quan träng cña x· héi<br /> häc chÝnh trÞ. §©y lµ yÕu tè t¹o nªn nh÷ng biÕn ®æi chÝnh trÞ quan träng trong x· héi.<br /> Nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò nµy, ngoµi viÖc ph©n chia c¸c sù kiÖn theo nh÷ng ®èi t­îng kh¸c<br /> nhau, quy m« kh¸c nhau, møc ®é vµ ¶nh h­ëng kh¸c nhau, x· héi häc chÝnh trÞ cßn<br /> ph¶i nghiªn cøu lµm râ nh÷ng yÕu tè kinh tÕ, x· héi, t¸c ®éng lµm sù kiÖn n¶y sinh,<br /> ph¸t triÓn. Ngoµi ra, nghiªn cøu vÒ c¸c sù kiÖn vµ qu¸ tr×nh chÝnh trÞ, x· héi häc<br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 80 Một số ý kiến về đối tượng nghiên cứu của Xã hội học chính trị<br /> <br /> <br /> chÝnh trÞ cßn ph¶i nghiªn cøu xu h­íng ph¸t triÓn cña nã ®Ó cã nh÷ng dù b¸o cÇn thiÕt<br /> vÒ kh¶ n¨ng diÔn biÕn vµ ¶nh h­ëng cña c¸c sù kiÖn víi qu¸ tr×nh chÝnh trÞ x· héi.<br /> ChÝnh trªn c¬ së nµy mµ cã nh÷ng khuyÕn nghÞ vµ gi¶i ph¸p chÝnh x¸c ®Ó ®èi phã kÞp<br /> thêi khi c¸c sù kiÖn diÔn ra, lµm gi¶m tèi ®a nh÷ng hiÖu qu¶ mµ c¸c sù kiÖn chÝnh trÞ<br /> cã thÓ mang l¹i.<br /> Ngoµi ra, khi nghiªn cøu vÒ hµnh vi chÝnh trÞ cã tÝnh khu«n mÉu cña con ng­êi,<br /> x· héi häc chÝnh trÞ cßn ®i s©u vµo ph©n tÝch, so s¸nh mèi quan hÖ t­¬ng hç gi÷a thiÕt<br /> chÕ chÝnh trÞ víi nh÷ng thiÕt chÕ x· héi kh¸c. §©y lµ nh÷ng c¬ së kh¸ch quan, khoa<br /> häc ®Ó xÐt ®o¸n hµnh vi chÝnh trÞ ë ng­êi nµy hay ng­êi kh¸c trong c¸c tËp hîp chÝnh<br /> trÞ hay trong mét céng ®ång x· héi x¸c ®Þnh.<br /> ë ®©y t­¬ng t¸c gi÷a thiÕt chÕ nhµ n­íc trong nh÷ng x· héi cã ph©n chia giai<br /> cÊp vµ thiÕt chÕ v¨n ho¸, gi¸o dôc, t«n gi¸o, gia ®×nh,... cã vai trß quan träng t¹o dùng<br /> nh÷ng m« h×nh hµnh vi cña con ng­êi trong cuéc ®Êu tranh giµnh, gi÷ vµ thùc thi<br /> quyÒn lùc x· héi: d©n chñ hay ®éc tµi, phôc tïng hay chèng ®èi. §ã lµ nh÷ng yÕu tè<br /> quan träng nhÊt hîp thµnh ®èi t­îng cô thÓ mµ x· héi häc chÝnh trÞ nghiªn cøu.<br /> 3. Chøc n¨ng, nhiÖm vô cña x· héi häc chÝnh trÞ<br /> - Chøc n¨ng<br /> Thø nhÊt: Chøc n¨ng nhËn thøc. X· héi häc chÝnh trÞ th«ng qua ®iÒu tra, kh¶o s¸t<br /> mµ cung cÊp nh÷ng th«ng tin thùc tÕ vÒ thèng quyÒn lùc x· héi, mèi quan hÖ cña nh÷ng<br /> thµnh tè trong hÖ thèng quyÒn lùc nµy. Nh÷ng th«ng tin mµ ®iÒu tra x· héi häc cung<br /> cÊp th­êng ®Çy ®ñ, cã tÝnh ®¹i diÖn, ph¶n ¸nh c¸c mÆt kh¸c nhau cña ®êi sèng chÝnh trÞ<br /> x· héi. Th«ng tin cã ®­îc tõ kh¶o s¸t ®iÒu tra còng lµ nh÷ng th«ng tin kÞp thêi, chÝnh<br /> x¸c, ®­îc ph¶n ¸nh tõ thùc tiÔn ®êi sèng x· héi. ChÝnh v× vËy x· héi häc chÝnh trÞ gióp<br /> nh×n nhËn râ rµng h¬n, chÝnh x¸c h¬n c¶ b¶n chÊt, kÕt cÊu vµ nh÷ng biÓu hiÖn cña<br /> quyÒn lùc x· héi, gãp phÇn lµm râ nh÷ng quy luËt vµ tÝnh quy luËt chi phèi hµnh vi<br /> chÝnh trÞ cña mçi chñ thÓ còng nh­ cña c¶ céng ®ång x· héi.<br /> X· héi häc, víi hÖ thèng nh÷ng lý thuyÕt cña m×nh nh­ lý thuyÕt hµnh vi, lý<br /> thuyÕt hµnh ®éng - lý thuyÕt hÖ thèng, lý thuyÕt c¬ cÊu chøc n¨ng, lý thuyÕt xung<br /> ®ét... ®· cung cÊp nh÷ng tri thøc vµ c¸ch thøc tiÕp cËn ®Ó ph©n tÝch vµ lµm râ c¸c sù<br /> kiÖn vµ qu¸ tr×nh chÝnh trÞ diÔn ra trong x· héi. §©y lµ c¬ së quan träng ®Ó ®i s©u<br /> ph©n tÝch b¶n chÊt cña quyÒn lùc x· héi, gióp ng­êi ta nhËn thøc s©u s¾c h¬n, ®Çy ®ñ<br /> h¬n vÒ nh÷ng mÉu h×nh hµnh vi chÝnh trÞ mµ ng­êi ta th­êng thùc hiÖn trong qu¸<br /> tr×nh ®Êu tranh giµnh, gi÷ vµ thùc thi quyÒn lùc x· héi.<br /> Thø hai: Chøc n¨ng thùc tiÔn. Chøc n¨ng nµy liªn quan ®Õn viÖc x· héi häc<br /> chÝnh trÞ gióp cho viÖc qu¶n lý c¸c qu¸ tr×nh x· héi - chÝnh trÞ hiÖu qu¶ h¬n. ë ®©y,<br /> còng nhê ®iÒu tra, kh¶o s¸t, x· héi häc chÝnh trÞ sÏ cung cÊp cho c¸c nhµ qu¶n lý, l·nh<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  Nguyễn Chí Dũng 81<br /> <br /> <br /> ®¹o nh÷ng th«ng tin nhanh chãng, kÞp thêi, chÝnh x¸c ®Ó hiÓu ®óng ®¾n ®Çy ®ñ vÒ<br /> thùc tr¹ng hÖ thèng chÝnh trÞ, t©m t­ nguyÖn väng cña c¸c chñ thÓ x· héi vµ nh÷ng<br /> khu«n mÉu hµnh vi chÝnh trÞ mµ mçi chñ thÓ th­êng cã. §©y lµ c¬ së quan träng ®Ó<br /> c¸c nhµ l·nh ®¹o qu¶n lý ®­a ra nh÷ng biÖn ph¸p qu¶n lý phï hîp.<br /> Còng nhê nh÷ng th«ng tin thu ®­îc tõ kh¶o s¸t ®iÒu tra, nhÊt lµ nh÷ng ®iÒu<br /> tra cã tÝnh c¾t däc, x· héi häc chÝnh trÞ gióp cho viÖc dù b¸o chÝnh x¸c c¸c sù kiÖn vµ<br /> qu¸ tr×nh chÝnh trÞ víi c¶ quy m«, møc ®é, xu h­íng biÕn ®æi cña chóng. §©y còng lµ<br /> c¬ së quan träng ®Ó c¸c nhµ l·nh ®¹o qu¶n lý cã thÓ chñ ®éng, tÝch cùc chuÈn bÞ c¸c<br /> ph­¬ng ¸n gi¶i quyÕt kÞp thêi.<br /> Thø ba, Chøc n¨ng gi¸o dôc t­ t­ëng. ë ®©y x· héi häc chÝnh trÞ cßn gióp c¸c<br /> chñ thÓ chÝnh trÞ, nhÊt lµ c¸c nhµ l·nh ®¹o, qu¶n lý cã c¸ch tiÕp cËn vµ ph©n tÝch<br /> mét c¸ch khoa häc c¸c vÊn ®Ò x· héi - chÝnh trÞ ®·, ®ang vµ cã thÓ sÏ diÔn ra. §©y lµ<br /> c¬ së quan träng gióp mçi ng­êi, mçi nhãm ng­êi, mçi chñ thÓ cã nhËn thøc, th¸i ®é<br /> vµ c¶ hµnh vi ®óng ®¾n h¬n víi nh÷ng vÊn ®Ò x· héi - chÝnh trÞ ®ang ®Æt ra.<br /> Ngoµi ra, x· héi häc chÝnh trÞ gióp cho c¸c chñ thÓ x· héi hiÓu râ h¬n nh÷ng<br /> vÊn ®Ò x· héi - chÝnh trÞ ®ang ®Æt ra vµ th¸i ®é cña c¸c chñ thÓ x· héi kh¸c. Tû lÖ<br /> ®ång t×nh hay ph¶n ®èi cña mçi nhãm x· héi hay cña céng ®ång x· héi ®­îc nghiªn<br /> cøu sÏ lµ yÕu tè t¸c ®éng kh«ng nhá ®Õn t­ t­ëng, th¸i ®é cña c¸c nhãm ng­êi trong<br /> x· héi. Nã gióp cho viÖc gi¶i quyÕt vÒ t­ t­ëng c¸c vÊn ®Ò nhÊt lµ vÊn ®Ò mµ c¸c chñ<br /> thÓ cßn ph©n v©n, ch­a biÕt gi¶i quyÕt theo h­íng nµo.<br /> - NhiÖm vô cña x· héi häc chÝnh trÞ<br /> Tõ nh÷ng chøc n¨ng ®· ®­îc x¸c ®Þnh trªn, cã thÓ cô thÓ h¬n thµnh nh÷ng<br /> nhiÖm vô mµ x· héi häc chÝnh trÞ ph¶i thùc hiÖn nh­ sau:<br /> Thø nhÊt, cung cÊp c¸c th«ng tin ®Çy ®ñ, chÝnh x¸c nhiÒu chiÒu, c¹nh, cã tÝnh<br /> ®¹i diÖn cao gãp phÇn lµm râ b¶n chÊt c¸c hiÖn t­îng qu¸ tr×nh chÝnh trÞ vµ hµnh vi<br /> chÝnh trÞ cña c¸c chñ thÓ. §©y lµ nhiÖm vô quan träng dÇu tiªn cña x· héi häc chÝnh<br /> trÞ. Nã b¾t nguån tõ c¸ch tiÕp cËn ®Æc thï cña x· héi häc chÝnh trÞ, ®ã lµ ®iÒu tra,<br /> kh¶o s¸t b»ng c¶ ®Þnh tÝnh lÉn ®Þnh l­îng c¸c sù kiÖn, qu¸ tr×nh chÝnh trÞ.<br /> Thø hai, x· héi häc chÝnh trÞ gãp phÇn lµm râ quy m«, møc ®é, biÓu hiÖn cña<br /> nh÷ng sù kiÖn vµ qu¸ tr×nh chÝnh trÞ. ë ®©y, nhê cã c¸c cuéc kh¶o s¸t, ®iÒu tra, x·<br /> héi häc chÝnh trÞ sÏ cung cÊp cho x· héi nh÷ng sè liÖu thèng kª cô thÓ vµ nh÷ng vÊn<br /> ®Ò chÝnh trÞ cÇn nghiªn cøu th«ng qua ý kiÕn ®¸nh gi¸ cña tõng nhãm x· héi, tõng<br /> tÇng líp d©n c­. Nhê vËy, c¸c nhµ l·nh ®¹o qu¶n lý vµ c¶ céng ®ång sÏ thÊy râ thùc<br /> tr¹ng nh÷ng vÊn ®Ò x· héi chÝnh trÞ cÇn nghiªn cøu theo nh÷ng l¨ng kÝnh ®¸nh gi¸<br /> cña mçi chñ thÓ. §©y lµ nhiÖm vô thø hai mµ x· héi häc chÝnh trÞ sÏ gãp phÇn.<br /> Thø ba, x· héi häc chÝnh trÞ cïng c¸c khoa häc chÝnh trÞ kh¸c v¹ch râ nh÷ng<br /> quy luËt vµ tÝnh quy luËt chi phèi c¸c qu¸ tr×nh x· héi - chÝnh trÞ vµ chi phèi hµnh vi<br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 82 Một số ý kiến về đối tượng nghiên cứu của Xã hội học chính trị<br /> <br /> <br /> x· héi cña con ng­êi. §©y tuy kh«ng ph¶i lµ nhiÖm vô trùc tiÕp cña x· héi häc chÝnh<br /> trÞ song lµ vÊn ®Ò mµ x· héi häc chÝnh trÞ cã nh÷ng ®ãng gãp quan träng. ë ®©y, nhê<br /> nh÷ng lý thuyÕt x· héi häc mµ x· héi häc chÝnh trÞ dùa vµo, x· héi häc chÝnh trÞ sÏ<br /> cung cÊp c¸ch thøc ph©n tÝch, tiÕp cËn ®Ó lµm râ b¶n chÊt nh÷ng vÊn ®Ò chÝnh trÞ,<br /> ®ång thêi gi¶i thÝch râ rµng nguån gèc nh÷ng lo¹i khu«n mÉu hµnh vi chÝnh trÞ mµ<br /> con ng­êi ®·, ®ang hoÆc sÏ thùc hiÖn. §©y lµ nhiÖm vô thø ba cña x· héi häc chÝnh<br /> trÞ.<br /> Thø t­, tham gia dù b¸o vµ thùc hiÖn c¸c dù b¸o vÒ c¸c sù kiÖn vµ qu¸ tr×nh<br /> chÝnh trÞ còng nh­ kh¶ n¨ng biÕn ®æi vÒ hµnh vi chÝnh trÞ cña chñ thÓ nµy hay chñ<br /> thÓ kh¸c còng lµ mét trong nh÷ng nhiÖm vô mµ x· héi häc chÝnh trÞ ph¶i thùc hiÖn.<br /> ë ®©y, nhê nh÷ng lý thuyÕt mµ x· héi häc dùa vµo, nhê nh÷ng th«ng tin thu ®­îc cã<br /> tÝnh hÖ thèng trong qu¸ tr×nh ®iÒu tra kh¶o s¸t, x· héi häc chÝnh trÞ tham gia vµo<br /> qu¸ tr×nh ph©n tÝch vµ dù b¸o. Th«ng th­êng nh÷ng dù b¸o mµ c¸c nhµ x· héi häc<br /> ®­a ra lµ cã ®é chuÈn x¸c cao.<br /> Thø n¨m, còng nh­ nh÷ng khoa häc kh¸c, x· héi häc chÝnh trÞ dùa trªn nh÷ng<br /> th«ng tin thu ®­îc vµ dùa vµo nh÷ng lý thuyÕt x· héi häc ®· ®­îc x©y dùng s½n ®Ó<br /> ®­a ra c¸c gi¶i ph¸p vµ khuyÕn nghÞ nh»m c¶i t¹o thùc tiÔn, ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu<br /> qu¶n lý c¸c qu¸ tr×nh x· héi - chÝnh trÞ mét c¸ch hîp quy luËt. Gi¶i ph¸p vµ khuyÕn<br /> nghÞ mµ c¸c nhµ x· héi häc chÝnh trÞ ®­a ra th­êng rÊt s¸t hîp víi t×nh h×nh thùc tÕ<br /> nhÊt lµ phï hîp víi nh÷ng ý kiÕn ®· ®­îc hái ë tõng chñ thÓ. §©y cã thÓ coi lµ nhiÖm<br /> vô thø n¨m cña x· héi häc chÝnh trÞ./.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />