Nâng cao vai trò của truyền thông về công tác xã hội trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay

K y u công trình khoa h c 2015 - Ph n II<br /> <br /> NÂNG CAO VAI TRÒ CỦA TRUYỀN THÔNG VỀ CÔNG TÁC<br /> XÃ HỘI TRONG BỐI CẢNH TOÀN CẦU HÓA HIỆN NAY<br /> Nguyễn Duy Tùng<br /> Bộ môn Công tác xã hội, Trường Đại học Thăng Long<br /> Tóm tắt: Trên cơ sở nhìn nhận, đánh giá sự phát triển của báo chí, truyền thông cũng<br /> như sự đa dạng trong cách thức trao đổi, truyền dẫn thông tin và vị trí, vai trò của thông tin<br /> trong bối cảnh hiện nay, bài viết khẳng định sự cần thiết của thông tin, truyền thông gắn liền<br /> với các hoạt động của công tác xã hội.<br /> Công tác xã hội ở Việt nam vẫn được coi là một nghề còn khá “mới mẻ” và “non trẻ;<br /> tuy nhiên, không thể phủ nhận được tầm quan trọng, vị trí và vai trò của công tác xã hội trong<br /> sự phát triển của xã hội hiện đại ngày nay. Việc lồng ghép các hoạt động của Công tác xã hội<br /> với các hoạt động của truyền thông ngày càng cho thấy hiệu quả rõ rệt trong việc gắn công<br /> tác xã hội vào đời sống người dân, đưa công tác xã hội phát huy vai trò, tầm quan trọng của<br /> mình trong việc giải quyết các vấn đề cấp bách của xã hội mà không một ngành khoa học,<br /> một nghề nào có thể thay thế được. Từ đây, việc nâng cao vai trò của truyền thông về công<br /> tác xã hội ngày càng trở nên cấp bách và cần thiết.<br /> Từ khóa: Truyền thông, công tác xã hội, định hướng dư luận…v/v<br /> Trong bối cảnh toàn cầu hóa, quốc tế hóa hiện nay, truyền thông đóng vai trò đặc biệt<br /> quan trọng đối với đời sống của nhân loại. Song song với sự phát triển như vũ bão của khoa<br /> học công nghệ trên phạm vi toàn thế giới, chúng ta đang bước vào giai đoạn bùng nổ thông tin<br /> và sự phát triển mạnh mẽ của các loại hình truyền thông, báo chí. Với bất kỳ một quốc gia nào<br /> trên thế giới hiện nay việc xác định đúng lộ trình quản lý, phát triển và nắm bắt, làm chủ<br /> thông tin đó chính là điều kiện cơ bản nhất để quốc gia đó đẩy nhanh quá trình phát triển nền<br /> kinh tế tri thức - mô hình kinh tế của thế kỷ XXI.<br /> Công tác xã hội trên Thế giới đã xuất hiện từ rất lâu, tuy nhiên, ở Việt Nam, công tác<br /> xã hội mặc dù đã xuất hiện từ lâu nhưng chủ yếu là thông qua các hoạt động từ thiện, cứu trợ<br /> nhân đạo. Trong những năm trở lại đây, công tác xã hội đã thể hiện được tầm quan trọng, giá<br /> trị, vai trò của nó đối với xã hội, được xã hội thừa nhận và được nhà nước coi trọng, hợp thức<br /> hóa, hiện thực hóa qua văn bản của Chính phủ (Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định<br /> 32/2010/QĐ-TTg phê duyệt Đề án phát triển nghề công tác xã hội giai đoạn 2010-2020). (Goi<br /> tắt là đề án 32) Công tác xã hội ngày càng chiếm vị trí, vai trò quan trọng trong việc giải<br /> quyết các vấn đề xã hội, nhằm đảm bảo sự công bằng và tiến bộ xã hội.<br /> Với vai trò và tầm quan trọng đối với xã hội của công tác xã hội hiện nay, việc thúc<br /> đẩy công tác xã hội là một trong biện pháp khắc phục mặt trái của cơ chế kinh tế thị trường.<br /> Công tác xã hội hướng đến việc giúp đỡ cá nhân, nhóm hoặc cộng đồng tăng cường hay khôi<br /> phục việc thực hiện các chức năng xã hội của họ và tạo những điều kiện thích hợp nhằm đạt<br /> được các mục tiêu đó. Công tác xã hội thúc đẩy sự thay đổi xã hội, tăng năng lực và giải<br /> phóng cho người dân nhằm giúp cho cuộc sống của họ ngày càng thoải mái, dễ chịu. Công tác<br /> xã hội đặt trọng tâm hỗ trợ, giúp đỡ những người gặp khó khăn hoặc những người bị đẩy ra<br /> ngoài xã hội (người nghèo, người khuyết tật, trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt, phụ nữ, người già<br /> ...). Sứ mạng của công tác xã hội là nỗ lực hành động nhằm giảm thiểu những rào cản trong xã<br /> hội; sự bất công và bất bình đẳng. Tuy nhiên, thời gian qua công tác truyền thông về công tác<br /> xã hội còn hạn chế một phần do kiến thức của nhà báo và xã hội về công tác xã hội chưa đầy<br /> Trư ng Đ i h c Thăng Long<br /> <br /> 363<br /> <br /> K y u công trình khoa h c 2015 - Ph n II<br /> <br /> đủ và, phần khác do ngành khoa học này còn rất non trẻ. Trong hoàn cảnh hiện nay, truyền<br /> thông cần thể hiện vai trò, sức mạnh của mình của mình nhằm phát huy hiệu quả hơn nữa đối<br /> với ngành công tác xã hội nói riêng và đối với sự phát triển của xã hội nói chung.<br /> Để làm được điều đó, trước hết cần có sự nhất trí cao, có sự ủng hộ, tác động mạnh mẽ<br /> của hệ thống truyền thống, báo chí. Bên cạnh đó, cần có sự hợp tác có hiệu quả của các nhân<br /> viên công tác xã hội, các trường đại học, các trung tâm và các cơ sở dịch vụ công tác xã hội.<br /> Vai trò của truyền thông đối với công tác xã hội hiện nay<br /> 1. Trước hết, cần làm rõ một số nét đặc trưng cơ bản của công tác xã hội:<br /> Thứ nhất, đặc trưng cơ bản đầu tiên là sự thống nhất giữa tính khoa học và tính thực<br /> tiễn của công tác xã hội.<br /> Tính khoa học của công tác xã hội thể hiện:<br /> - Công tác xã hội là ngành khoa học liên ngành, có sự giao thoa, tác động qua lại với<br /> các ngành khoa học khác: triết học, tâm thần học, tâm lý học, xã hội học, luật học, y học, an<br /> sinh xã hội…; đồng thời công tác xã hội là ngành khoa học độc lập, bởi nó có đối tượng<br /> nghiên cứu, hệ thống khái niệm, hệ thống lý thuyết và phương pháp nghiên cứu riêng biệt.<br /> - Công tác xã hội phát triển cùng với sự phát triển của xã hội, khi XH phát triển mạnh,<br /> nhu cầu càng cao thì khoa học càng phải phát triển nhằm chuyên môn hóa càng rộng và sâu<br /> hơn. Muốn xã hội lành mạnh, không thể sử dụng “lang băm” để chữa trị mà phải chữa trên cơ<br /> sở khoa học với đội ngũ “bác sỹ, lương y” được đào tạo chuyên sâu về “y học chữa cho xã<br /> hội”; mà ngành “y học chữa cho xã hội” đó có thể được hiểu là công tác xã hội;<br /> Tính thực tiễn của công tác xã hội:<br /> - Công tác xã hội là ngành khoa học giải quyết các vấn đề thực tế của các cá nhân,<br /> nhóm, cộng đồng. Thực tiễn là cơ sở của công tác xã hội, là mục tiêu của công tác xã hội<br /> hướng đến để giải quyết các vấn đề. Thực tiễn vừa là căn cứ để công tác xã hội phát hiện vấn<br /> đề, đánh giá vấn đề đang tồn tại nhưng đồng thời thực tiễn cũng là căn cứ để đánh giá hiệu<br /> quả của công tác xã hội.<br /> Thứ hai: Tính dân tộc và tính hội nhập quốc tế của công tác xã hội:<br /> Công tác xã hội của bất kỳ một quốc gia nào cũng mang tính dân tọc và tính quốc tế.<br /> Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập, công tác xã hội không thể bó hẹp trong phạm vi một<br /> quốc gia. Ngày nay, kiến thức và kỹ năng công tác xã hội quốc tế thâm nhập vào mọi lĩnh vực<br /> của công tác xã hội và cũng tác động đến công tác xã hội của mỗi quốc gia.<br /> Thứ ba: “yếu tố tự quyết” của thân chủ trong công tác xã hội.<br /> Tính tự quyết của thân chủ trong công tác xã hội là việc thân chủ tự giải quyết vấn<br /> đề của mình sau khi có sự hỗ trợ, tư vấn của các nhân viên công tác xã hội. Thân chủ tự mình<br /> hiểu rõ bệnh lý xã hội của mình, hiểu rõ điểm mạnh, điểm yếu và tự đề ra kế hoạch để giải<br /> quyết các vấn đề đang tác động vào bản thân để vươn lên.<br /> Thứ tư: Tính tương tác xã hội và kết nối nguồn lực.<br /> Tương tác xã hội là một trong những đặc trưng cơ bản của công tác xã hội, xuyên<br /> suốt vào hoạt động của công tác xã hội để giải quyết các vấn đề xã hội đang tác động vào cá<br /> nhân, nhóm xã hội hay cộng đồng.<br /> <br /> Trư ng Đ i h c Thăng Long<br /> <br /> 364<br /> <br /> K y u công trình khoa h c 2015 - Ph n II<br /> <br /> Tính kết nối các nguồn lực xã hội trong công tác xã hội thể hiện ở việc kết nối các<br /> dịch vụ xã hội, các nguồn lực xã hội cũng như các tri thức khoa học cần thiết để đáp ứng được<br /> các nhu cầu của thân chủ.<br /> Thứ năm: Tính nhân văn trong công tác xã hội:<br /> Điều này thể hiện ở tinh thần yêu thương con người, tinh thần “lá lành đùm lá rách”;<br /> “Tương thân tương ái”… đồng thời còn thể hiện qua việc yêu nghề của các nhân viên công<br /> tác xã hội, đó là sự tự nguyện cao độ, long vị tha, nhân văn, nhân đạo. Có thẻ nói, chủ nghĩa<br /> nhân văn được coi là cơ sở của nghề công tác xã hội.<br /> 2. Truyền thông góp phần thúc đẩy hình thành, phát triển nguồn lực xã hội để phát<br /> triển công tác xã hội.<br /> Truyền thông trong lĩnh vực công tác xã hội, tuy không trực tiếp tạo ra của cải vật chất<br /> hay công ăn việc làm cho nghề công tác xã hội nhưng nó có vai trong quan trọng trong việc<br /> thúc đẩy sự hình thành, phát triển nguồn lực xã hội (thể chế, chính sách, nhân lực, tri thức,<br /> kinh nghiệm, quyền con người, tài chính, việc làm, và các nguồn lợi xã hội khác...).<br /> Truyền thông về công tác xã hội phải hướng vào những vấn đề cơ bản nhất, gần gũi,<br /> gắn liền với đời sống của cá nhân, nhóm hay cộng đồng xã hội mà trước hết là những bộ phận<br /> có hoàn cảnh đặc biệt, khó khăn… gắn với những tâm tư, nguyện vọng, với niềm vui và nỗi<br /> buồn thường nhật của người được thụ hưởng sự trợ giúp xã hội và của cả những nhân viên<br /> công tác xã hội.<br /> 3. Truyền thông trong công tác xã hội cần góp phần thực hiện vai trò định hướng<br /> dư luận đối với lĩnh vực công tác xã hội<br /> Truyền thông giữ vai trò định hướng dư luận xã hội thuận lợi cho việc thúc đẩy phát<br /> triển công tác xã hội, tạo điều kiện để công tác xã hội đi sâu vào đời sống, gắn liền với đời<br /> sống xã hội, khiến cộng đồng, xã hội hiểu rõ hơn về công tác xã hội, hiểu vị trí, vai trò của<br /> công tác xã hội trong sự phát triển của chính đời sống người dân; đồng thời tạo môi trường xã<br /> hội thuận lợi cho việc xây dựng đường lối, chủ trương, luật pháp, chính sách cũng như thực<br /> hiện công tác tổ chức, quản lý đối với một nghề vẫn còn mới trong danh mục nghề nghiệp ở<br /> nước ta. Truyền thông phải đóng góp tích cực vào việc truyền đạt, giải thích, hướng dẫn việc<br /> thực hiện đường lối, chủ trương, luật pháp, chính sách của Đảng, Nhà nước. Đồng thời, nó<br /> cũng phải góp phần tích cực vào việc chỉ đạo, hướng dẫn công tác chuyên môn; động viên<br /> những người làm công tác xã hội giống những người “làm dâu trăm họ” yêu những công việc<br /> đời thường và yêu những “mảnh đời lang thang cơ nhỡ” cần được xã hội trợ giúp.<br /> Truyền thông đặc biệt nhấn mạnh vào nhóm yếu thế, thân chủ của công tác xã hội<br /> không ỷ nại trông chờ vào sự giúp đỡ của Nhà nước, cộng đồng, nhân viên công tác xã hội mà<br /> chủ động hợp tác, gắn bó với nhân viên công tác xã hội để tìm ra và thực hiện các giải pháp<br /> vượt qua khó khăn, tự vươn lên thoát khỏi hoàn cảnh của mình.<br /> Thông qua các mục tuyên truyền, giáo dục, thông tin có chọn lọc, trao đổi ý kiến, kinh<br /> nghiệm về các khâu công tác xã hội, thông tin, truyền thông cần góp phần phát hiện, biểu<br /> dương điển hình, nhân tố mới; đấu tranh chống hiện tượng tiêu cực trong công tác xã hội.<br /> Truyền thông về công tác xã hội cần định hướng được dư luận xã hội quan tâm, hiểu<br /> rõ hơn và ủng hộ hơn nữa với nghề công tác xã hội; hơn thế còn lôi cuốn ngày càng nhiều<br /> người thuộc các tầng lớp dân cư khác nhau tích cực thực hiện công tác xã hội dưới các hình<br /> Trư ng Đ i h c Thăng Long<br /> <br /> 365<br /> <br /> K y u công trình khoa h c 2015 - Ph n II<br /> <br /> thức dịch vụ xã hội hoặc hoạt động công ích, không vụ lợi và tạo được mạng lưới bảo đảm xã<br /> hội sâu rộng trong nền kinh tế thị trường định hướng Xã hội chủ nghĩa, hội nhập quốc tế.<br /> 4. Truyền thông trong công tác xã hội ngày càng được nâng cao, đổi mới về nội<br /> dung, cách thức và phương pháp hoạt động<br /> Nội dung truyền thông về công tác xã hội ngày càng được đổi mới trên cơ sở bám sát<br /> đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước, đặc biệt liên quan đến công tác xã<br /> hội để xác định trọng tâm của các sản phẩm thông tin và truyền thông nhằm triển khai thực<br /> hiện thông tin “đi trước một bước” đối với việc thực hiện mỗi phương hướng, nhiệm vụ phát<br /> triển mạng lưới công tác xã hội của đất nước.<br /> Truyền thông trong công tác xã hội hiện nay có sự liên kết thông tin về các lĩnh vực<br /> kinh tế, luật pháp, đối ngoại, văn hóa<br /> Công tác truyền thông này nhận được sự đồng thuận cao của xã hội bởi nó tạo ra<br /> phông thông tin tổng hợp có chất lượng cao, hạn chế những tác động của mặt trái kinh tế thị<br /> trường định hướng xã hội chủ nghĩa, hội nhập quốc tế và thúc đẩy phát triển lĩnh vực công tác<br /> xã hội một cách bền vững.<br /> Sự tác động của truyền thông đến lĩnh vực công tác xã hội không diễn ra đơn lẻ, mà<br /> thông qua sự phối hợp hoặc kết nối thông tin, truyền thông về các lĩnh vực khác, nhất là an<br /> sinh xã hội, văn hóa, giáo dục, kinh tế, luật pháp. Thông qua đó truyền thông về công tác xã<br /> hội mới đi sâu, len lỏi vào đời sống, sinh hoạt thường nhật của người dân. Công tác xã hội cần<br /> thông tin về các lĩnh vực an sinh xã hội, văn hóa, giáo dục, kinh tế, luật pháp để xử lý các tình<br /> huống xã hội diễn biến nhanh, phức tạp. Truyền thông về lĩnh vực công tác xã hội, một mặt,<br /> tổng hợp được các loại thông tin đó để thúc đẩy phát triển lĩnh vực công tác xã hội; mặt khác,<br /> thông qua các loại thông tin này, sức tác động của thông tin, truyền thông đến lĩnh vực công<br /> tác xã hội sẽ sinh động, sâu sắc hơn./.<br /> 4. Tài liệu tham khảo<br /> [1]. GS.TS Lê Thị Quý, Báo cáo đề tài khoa học: “Cơ sở lý luận và thực tiễn nghiên<br /> cứu gia đình Việt Nam đến năm 2020”<br /> [2]. PGS.TS Nguyễn An Lịch, Giáo trình nhập môn Công tác Xã hội, Nhà xuất bản<br /> Lao động, 2013<br /> [3]. TS. Bùi Thị Xuân Mai, Nhập môn Công tác xã hội, Nhà xuất bản Lao động – Xã<br /> hội, 2010.<br /> [4]. Trần Hậu Thái dịch, Truyền thông đại chúng - Những kiến thức cơ bản, Nhà xuất<br /> bản Thông tấn, 2004<br /> [5]. ThS. Đặng Vũ Cảnh Linh – Truyền thông truyền thống và những thách thức, Tạp<br /> chí Truyền thống và Phát triển, số 8/ 2014.<br /> Abstract: On the estimation basis of communication media development as well as<br /> diversity in the information exchange methods and its roles in current situational context, this<br /> article confirmed the need of information and communication media attached to social work<br /> operation. Social work operation is still regarded as a "strange" and "young" career in<br /> Vietnam, however its roles in curent social development are not denied.<br /> <br /> Trư ng Đ i h c Thăng Long<br /> <br /> 366<br /> <br /> K y u công trình khoa h c 2015 - Ph n II<br /> <br /> The integration of the activities of social work with the media activities showed<br /> remarkably effective in attaching social work in people's lives, bring social services to<br /> promote the role and importance of her in solving the urgent problems of the society but not a<br /> science, a profession that can be replaced. Therefore, enhancing the role of the media in<br /> social work is becoming more urgent and necessary.<br /> Keywords: Communication, social work, orientation of public opinion…v/v.<br /> <br /> Trư ng Đ i h c Thăng Long<br /> <br /> 367<br /> <br />