Nền kinh tế tri thức - Khái niệm, tiêu chí phản ánh và nhận dạng phát triển ở nước ta

NÒn kinh tÕ tri thøc<br /> Kh¸i niÖm, tiªu chÝ ph¶n ¸nh vμ nhËn d¹ng ph¸t triÓn ë n−íc ta<br /> TS. NguyÔn TrÇn QuÕ<br /> ViÖn Kinh TÕ vµ ChÝnh TrÞ ThÕ Giíi<br /> I. Kh¸i niÖm Trong KBE, kh¶ n¨ng s¸ng t¹o vµ sö<br /> dông tri thøc lµ ®iÒu quyÕt ®Þnh cho sù thµnh<br /> NÒn kinh tÕ tri thøc, cßn gäi lµ kinh tÕ<br /> c«ng cña tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc, trong ®ã cã c¶<br /> dùa vµo tri thøc (KBE - Knowledge - Based<br /> c¸c ngµnh "C«ng nghÖ cao" vµ c¸c ngµnh<br /> Economy) lµ nÒn kinh tÕ chñ yÕu dùa vµo tri<br /> truyÒn th«ng.<br /> thøc, trªn c¬ së ph¸t triÓn khoa häc vµ c«ng<br /> nghÖ cao. OECD (Tæ chøc hîp t¸c vµ ph¸t Mét sù ph¸t triÓn míi cã liªn quan mËt<br /> triÓn kinh tÕ) dÞch nghÜa: "NÒn kinh tÕ tri thøc thiÕt víi xu thÕ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ tri thøc,<br /> lµ nÒn kinh tÕ ngµy cµng phô thuéc trùc tiÕp ®ã lµ xu thÕ ®ang næi lªn hiÖn nay trong sè<br /> vµo viÖc s¶n xuÊt ph©n phèi vµ sö dông tri c¸c nÒn kinh tÕ thµnh viªn APEC ®Ó h−íng<br /> thøc vµ th«ng tin" (OECD 1996) tíi nÒn kinh tÕ míi (New Economy). Trong<br /> hÇu hÕt c¸c n¨m gÇn ®©y c¸c nÒn kinh tÕ<br /> DiÔn ®µn hîp t¸c kinh tÕ Ch©u ¸ - Th¸i<br /> APEC ph¸t triÓn nhÊt, ®¹t nhiÒu thµnh tÝch<br /> B×nh D−¬ng (APEC) ®Þnh nghÜa: "NÒn kinh tÕ<br /> cao nhÊt vµ t¨ng tr−ëng m¹nh mÏ, víi tû lÖ<br /> tri thøc lµ nÒn kinh tÕ mµ trong ®ã qu¸ tr×nh<br /> thÊt nghiÖp vµ møc l¹m ph¸t thÊp, æn ®Þnh.<br /> s¶n xuÊt, ph©n phèi vµ sö dông tri thøc trë<br /> Mét yÕu tè then chèt trong thµnh tÝch ®¸ng<br /> thµnh ®éng lùc chÝnh cho t¨ng tr−ëng, cho<br /> ghi nhËn ®ã lµ sù gia t¨ng nhanh tèc ®é t¨ng<br /> qu¸ tr×nh t¹o ra cña c¶i vµ viÖc lµm trong tÊt<br /> n¨ng suÊt lao ®éng vµ n¨ng suÊt c¸c nh©n<br /> c¶ c¸c ngµnh kinh tÕ” (APEC 2000).<br /> tè tæng hîp - Total Factor Productivity- TFP).<br /> Ng©n hµng ThÕ giíi (WB, 2000) ®¸nh VÝ dô nh− ë Mü, viÖc ®¹t ®−îc thµnh tÝch<br /> gi¸ "§èi víi c¸c nÒn kinh tÕ tiªn phong trong t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng m¹nh mÏ chÝnh mét<br /> nÒn kinh tÕ ThÕ giíi, c¸n c©n gi÷a hai yÕu tè phÇn lµ nhê vµo viÖc t¨ng nguån vèn vµ ®Æc<br /> tri thøc vµ c¸c nguån lùc ®ang nghiªng vÒ tri biÖt lµ nguån vèn c«ng nghÖ th«ng tin vµ<br /> thøc. Tri thøc thùc sù ®· trë thµnh yÕu tè truyÒn th«ng. Bªn c¹nh ®ã, vai trß cña c«ng<br /> quan träng nhÊt quyÕt ®Þnh møc sèng - h¬n nghÖ th«ng tin vµ m¹ng Intemet t¨ng lªn<br /> c¶ yÕu tè ®Êt ®ai, h¬n c¶ yÕu tè t− liÖu s¶n nhanh chãng ®· dÉn ®Õn sù xuÊt hiÖn cña<br /> xuÊt, h¬n c¶ yÕu tè lao ®éng. C¸c nÒn kinh ®Çu t− t− b¶n v« h×nh, trong ®ã cã sù s¸ng<br /> tÕ ph¸t triÓn nhÊt vÒ c«ng nghÖ ngµy nay t¹o ra c¸c s¶n phÈm vµ dÞch vô míi, thiÕt kÕ<br /> thùc sù ®· dùa vµo tri thøc". l¹i c«ng t¸c qu¶n lý vµ c¸c quy tr×nh s¶n<br /> Trong vµi n¨m gÇn ®©y, næi lªn mét sù xuÊt.<br /> c«ng nhËn réng r·i vÒ vai trß ngµy cµng t¨ng VÒ kh¸i niÖm, thuËt ng÷ "NÒn kinh tÕ<br /> cña tri thøc trong c¸c quy tr×nh s¶n xuÊt vµ míi" ®−îc x¸c ®Þnh theo c¸c quan ®iÓm kh¸c<br /> sù chuyÓn biÕn cña c¸c nÒn kinh tÕ c«ng nhau. Trong khi mét sè nhµ ph©n tÝch cho<br /> nghiÖp thµnh nÒn kinh tÕ dùa trªn c¬ së tri r»ng kh¸i niÖm nµy ®ång nghÜa víi kh¸i niÖm<br /> thøc (KBE). nÒn kinh tÕ tri thøc, th× mét sè c«ng tr×nh<br /> <br /> <br /> Trang 10 - Th«ng tin Khoa häc Thèng kª sè 2/2005<br /> nghiªn cøu kh¸c cho thÊy r»ng thuËt ng÷ qu¶ cho viÖc khÝch lÖ sù chuyÓn biÕn cÇn<br /> "NÒn kinh tÕ míi" liªn quan trùc tiÕp h¬n ®Õn thiÕt ®Ó ®−a c¸c nÒn kinh tÕ APEC h−íng tíi<br /> sù t¨ng tr−ëng bÒn v÷ng vµ phi l¹m ph¸t víi hoµ nhËp vµo nÒn kinh tÕ míi toµn cÇu. Bªn<br /> møc ®é ®Çu t− cao h¬n vµo c«ng nghÖ th«ng c¹nh ®ã c¸c nghiªn cøu cña EC còng xem<br /> tin truyÒn th«ng (ICT) vµ t¸i c¬ cÊu l¹i nÒn xÐt kh¶ n¨ng hîp t¸c chÆt chÏ h¬n trong<br /> kinh tÕ, nh− chóng ta ®· tõng chøng kiÕn ë khèi APEC ®Ó gióp c¸c n−íc thµnh viªn ph¸t<br /> Mü vµo cuèi nh÷ng n¨m 90. NÒn kinh tÕ míi triÓn theo h−íng nÒn kinh tÕ míi vµ nÒn kinh<br /> chó träng vµo tõng vai trß riªng cña ICT vµ tÕ tri thøc.<br /> vµo sù t¸i c¬ cÊu trong t¨ng n¨ng suÊt cña<br /> Trong c¸c nghiªn cøu cña m×nh, Uû ban<br /> tæng yÕu tè trong khi KBE nhÊn m¹nh ®Õn<br /> Kinh tÕ APEC ®· tiÕn hµnh ph©n tÝch mét<br /> tÇm quan träng ngµy cµng t¨ng cña tri thøc<br /> lo¹t c¸c vÊn ®Ò quan träng liªn quan tíi c¸c<br /> trong mäi ho¹t ®éng kinh tÕ.<br /> ®éng lùc thóc ®Èy t¨ng tr−ëng trong nÒn kinh<br /> Tõ n¨m 2000, Uû ban kinh tÕ (EC) cña tÕ míi vµ coi ®ã lµ c¸c khÝa c¹nh cÇn l−u ý<br /> APEC ®· tiÕn hµnh thùc hiÖn c¸c nghiªn cøu trong c¸c chÝnh s¸ch quèc gia cña c¸c n−íc<br /> ®¸nh gi¸ vÒ nÒn kinh tÕ tri thøc vµ xu thÕ thµnh viªn APEC ®Ó h−íng tíi nÒn kinh tÕ<br /> ®ang næi lªn hiÖn nay vÒ sù ph¸t triÓn cña míi. §ã lµ c¸c vÊn ®Ò: Vai trß cña ®æi míi<br /> nÒn kinh tÕ míi t¹i c¸c quèc gia thuéc trong ngµnh dÞch vô trong nÒn kinh tÕ míi;<br /> APEC, trong ®ã ph©n tÝch c¸c ®Æc tÝnh cña sù ®ãng gãp cña ICT cho sù t¨ng n¨ng suÊt<br /> KBE theo 4 khÝa c¹nh then chèt: m«i tr−êng lao ®éng; c¸c ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu vµ<br /> kinh doanh, hÖ thèng ®æi míi, ph¸t triÓn triÓn khai (R-D) quèc gia vµ ®ãng gãp cña R-<br /> nguån nh©n lùc (HRD) vµ c¬ së h¹ tÇng ICT. D ®èi víi t¨ng tr−ëng kinh tÕ, c¸c kinh<br /> NhËn thÊy r»ng, sù t¨ng tr−ëng kinh tÕ sÏ trë nghiÖm tæ chøc vµ c¸c chiÕn l−îc kinh<br /> nªn bÒn v÷ng nhÊt ®èi víi c¸c nÒn kinh tÕ doanh; vµ tÇm quan träng cña tinh thÇn kinh<br /> ph¸t triÓn theo h−íng KBE, c¸c nghiªn cøu doanh trong nÒn kinh tÕ míi.<br /> cña EC ®· tiÕn hµnh ®¸nh gi¸ vÒ ph¹m vi,<br /> Tri thøc thÓ hiÖn ë c¸c ý t−ëng, s¸ng<br /> mµ trong ®ã cã thÓ ¸p dông c¸c ®Æc tÝnh cña<br /> chÕ, ph¸t minh quy tr×nh,… trong s¶n xuÊt<br /> KBE cho c¸c nÒn kinh tÕ APEC vµ tiÕn hµnh<br /> vµ ®êi sèng. Trªn ph−¬ng diÖn hµnh vi cã<br /> xem xÐt kü l−ìng m«i tr−êng chÝnh s¸ch mµ<br /> thÓ quan s¸t ®−îc th× tri thøc lµ kh¶ n¨ng<br /> c¸c nÒn kinh tÕ APEC ®· vµ nªn tu©n theo<br /> cña mét c¸ nh©n hay mét nhãm ng−êi trong<br /> nh»m ®¹t ®−îc n¨ng suÊt lao ®éng cao h¬n<br /> viÖc h−íng dÉn, thuyÕt phôc nh÷ng ng−êi<br /> cña mét "kiÓu mÉu nÒn kinh tÕ míi".<br /> kh¸c thùc hiÖn mét quy tr×nh t¹o ra sù<br /> EC ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu 16 tr−êng chuyÓn ho¸.<br /> hîp ®iÓn h×nh, trong sè 12 nÒn kinh tÕ APEC<br /> Trªn ph−¬ng diÖn kinh tÕ, tri thøc lµ t−<br /> ®Ó ph¸t hiÖn ra nh÷ng b»ng chøng kinh tÕ vÜ<br /> liÖu s¶n xuÊt. Nã ®−îc sinh ra, trao ®æi vµ sö<br /> m« vµ vi m« minh ho¹ vÒ nh÷ng Ých lîi vµ<br /> dông s¶n xuÊt ®Ó t¹o ra s¶n phÈm vµ dÞch<br /> nh÷ng th¸ch thøc n¶y sinh trong khi theo<br /> vô. Tri thøc ph¶i ®−îc ®¸nh gi¸, cã gi¸ trÞ vµ<br /> ®uæi c¸c chÝnh s¸ch c¬ cÊu, mµ nÕu thiÕu sù<br /> ®−îc mua b¸n trªn thÞ tr−êng.<br /> ¸p dông c¸c chÝnh s¸ch nµy trong c¸c lÜnh<br /> vùc nh− ICT, vèn con ng−êi, ®æi míi vµ tinh §o l−êng vµ ®¸nh gi¸ tri thøc lµ mét<br /> thÇn kinh doanh, th× sÏ kh«ng mang l¹i hiÖu viÖc khã. V× nã lµ s¶n phÈm v« h×nh, trõu<br /> <br /> <br /> Th«ng tin Khoa häc Thèng kª sè 2/2005 - Trang 11<br /> t−îng, chuyÓn t¶i b»ng th«ng tin (v× vËy, cã thÕ giíi hiÖn nay vÒ nÒn kinh tÕ tri thøc. X·<br /> ng−êi quan niÖm nÒn kinh tÕ tri thøc lµ nÒn héi loµi ng−êi vÒ ph−¬ng diÖn kinh tÕ ®i tõ<br /> kinh tÕ th«ng tin) vµ trong kinh tÕ thÞ tr−êng, trång trät, ch¨n nu«i lªn tiÓu thñ c«ng<br /> gi¸ c¶ ph¶i ®−îc h×nh thµnh vµ x¸c ®Þnh nghiÖp, c«ng nghiÖp ®¹i c¬ khÝ vµ nay b¾t<br /> th«ng qua thÞ tr−êng, qua tho¶ thuËn gi÷a ®Çu chuyÓn sang kinh tÕ tri thøc. C«ng ty<br /> ng−êi mua vµ ng−êi b¸n. Muèn thÕ, tri thøc Microsoft lµ c«ng ty ®iÓn h×nh vÒ nÒn kinh tÕ<br /> ph¶i x¸c ®Þnh ®−îc së h÷u vµ gi¸ trÞ ®−îc tri thøc.<br /> ®¶m b¶o trong x· héi thùc thi nghiªm ngÆt<br /> NÒn kinh tÕ tri thøc ®−îc ph¶n ¶nh, ®o<br /> së h÷u trÝ tuÖ. Nh− vËy, x· héi ®−îc tæ chøc<br /> l−êng, ®Þnh l−îng b»ng thèng kª nh− thÕ<br /> qu¶n lý cao theo ph−¬ng thøc thÞ tr−êng, ®Æc<br /> nµo; ®©y lµ vÊn ®Ò míi ®Æt ra cho c¸c nhµ<br /> biÖt lµ thÞ tr−êng khoa häc c«ng nghÖ lµ mét<br /> kinh tÕ, ®Æc biÖt lµ c¸c nhµ thèng kª.<br /> cét trô cña kinh tÕ tri thøc.<br /> II. Tiªu chÝ ph¶n ¸nh nÒn kinh tÕ tri thøc<br /> Tri thøc cã ®−îc khi con ng−êi rót ra<br /> kinh nghiÖm trong s¶n xuÊt vµ ®êi sèng, häc 1. VÊn ®Ò tÝnh gi¸ trÞ t¨ng thªm vμ gi¸ trÞ<br /> hái ng−êi kh¸c vµ tõ ho¹t ®éng nghiªn cøu, s¶n xuÊt cña nÒn kinh tÕ tri thøc.<br /> triÓn khai khoa häc c«ng nghÖ. V× vËy, mét VÊn ®Ò mÊu chèt lµ v¹ch ra kh¸i niÖm<br /> cét trô n÷a cña nÒn kinh tÕ tri thøc lµ nguån s¶n phÈm cña nÒn kinh tÕ tri thøc. S¶n phÈm<br /> nh©n lùc víi chÊt l−îng cao. cã hµm l−îng chÊt x¸m cao lµ s¶n phÈm cña<br /> Tri thøc ®i vµo s¶n xuÊt chñ yÕu qua nÒn kinh tÕ tri thøc. Nh−ng hµm l−îng cao lµ<br /> c«ng nghÖ cao. C«ng nghÖ cao võa lµ kÕt bao nhiªu vµ chÊt x¸m ®o b»ng g×?<br /> tinh cña tri thøc, võa lµ c«ng cô, ph−¬ng tiÖn C«ng nghiÖp phÇn mÒm mµ s¶n phÈm<br /> cña tri thøc t¸c ®éng vµo kinh tÕ vµ ®êi sèng lµ c¸c ch−¬ng tr×nh m¸y tÝnh cã gi¸ trÞ gia<br /> nh©n d©n. V× vËy, ng−êi ta cho r»ng c«ng t¨ng th−êng trªn 80% ®−îc coi lµ bé phËn<br /> nghÖ cao lµ cèt lâi cña nÒn kinh tÕ tri thøc. cÊu thµnh cña nÒn kinh tÕ tri thøc. Tuy<br /> Chóng ta cã thÓ coi c«ng nghÖ cao lµ mét nhiªn, nh÷ng s¶n phÈm (vËt chÊt vµ dÞch vô)<br /> cét trô cña nÒn kinh tÕ tri thøc. cã gi¸ trÞ t¨ng thªm trªn 50% nh−ng ®−îc<br /> Mét cét trô n÷a cña nÒn kinh tÕ tri thøc t¹o ra bëi ®éi ngò lao ®éng cao cÊp, chÊt<br /> lµ m¹ng l−íi c¬ së h¹ tÇng ph¸t triÓn, ®Æc l−îng cao (®¹i häc trë lªn) lµ s¶n phÈm cña<br /> biÖt lµ m¹ng B−u chÝnh viÔn th«ng, Intemet. nÒn kinh tÕ tri thøc.<br /> <br /> Nh− vËy, nÒn kinh tÕ tri thøc cã 4 cét trô S¶n phÈm cña R - D cã thÓ ®−îc coi lµ<br /> lµ C«ng nghÖ cao, nh©n lùc chÊt l−îng cao, s¶n phÈm cña nÒn kinh tÕ tri thøc. Nh− vËy,<br /> c¬ së h¹ tÇng kinh tÕ vµ thÞ tr−êng. tæng khèi l−îng gi¸ trÞ thùc hiÖn (trao ®æi<br /> mua b¸n) trªn thÞ tr−êng khoa häc C«ng<br /> Trong mét x· héi, mét quèc gia, nÒn<br /> nghÖ cã thÓ tÝnh vµo tæng gi¸ trÞ s¶n xuÊt<br /> kinh tÕ tri thøc tån t¹i song song víi kinh tÕ<br /> cña nÒn kinh tÕ tri thøc.<br /> n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp, dÞch vô vµ cã khi<br /> chóng kÕt hîp, trén lÉn víi nhau trong mét C¸c khu C«ng nghÖ cao t¹o ra c¸c<br /> s¶n phÈm. NÒn kinh tÕ Mü, cã ng−êi ®¸nh s¸ng chÕ, ph¸t minh vµ s¶n phÈm cã hµm<br /> gi¸ lµ 20% thuéc kinh tÕ tri thøc, n«ng l−îng chÊt x¸m cao cã thÓ coi lµ thuéc khu<br /> nghiÖp chØ cßn 1,3%, lµ quèc gia dÉn ®Çu vùc kinh tÕ tri thøc. Gi¸ trÞ t¨ng thªm cña c¸c<br /> <br /> <br /> Trang 12 - Th«ng tin Khoa häc Thèng kª sè 2/2005<br /> khu C«ng nghÖ cao ®−îc tÝnh trong GDP - C¸c chØ tiªu ph¶n ¸nh sù h×nh thµnh<br /> cña khu vùc kinh tÕ tri thøc. vµ ph¸t triÓn th−¬ng m¹i ®iÖn tö.<br /> C¸c doanh nghiÖp nµo thuéc vÒ khu - C¸c chØ tiªu ®µo t¹o nguån nh©n lùc<br /> vùc kinh tÕ tri thøc? Cã thÓ ®iÒu tra ®Ó lËp chÊt l−îng cao, trong ®ã ®µo t¹o c«ng nghÖ<br /> danh s¸ch c¸c doanh nghiÖp nµy, tÝnh gi¸ trÞ th«ng tin.<br /> t¨ng thªm cña hä trong n¨m, tæng hîp riªng<br /> - Doanh sè cña ngµnh c«ng nghÖ th«ng<br /> ®Ó tÝnh GDP cña khu vùc nÒn kinh tÕ tri thøc<br /> tin, c«ng nghiÖp phÇn mÒm vµ tû lÖ t¨ng<br /> trong n¨m.<br /> tr−ëng cña chóng qua c¸c n¨m.<br /> C¸c doanh nghiÖp ®a ngµnh, ®a lÜnh<br /> III. NhËn d¹ng nÒn kinh tÕ tri thøc ë n−íc ta<br /> vùc cã thÓ ®iÒu tra ®Ó x¸c ®Þnh tû lÖ gi¸ trÞ<br /> s¶n xuÊt thuéc nÒn kinh tÕ tri thøc trong gi¸ Trong bèi c¶nh chung toµn cÇu cña<br /> trÞ s¶n xuÊt cña hä ®Ó tõ ®ã tÝnh ra tû lÖ vµ nh÷ng chuyÓn dÞch mang tÝnh c¬ cÊu nh−<br /> khèi l−îng gi¸ trÞ t¨ng thªm ®ãng gãp cña hä cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghÖ th«ng tin vµ<br /> vµo khu vùc nÒn kinh tÕ tri thøc. truyÒn th«ng, nh÷ng tiÕn bé nhanh chãng vµ<br /> v−ît bËc cña khoa häc - c«ng nghÖ, lµn<br /> 2. C¸c tiªu chÝ ph¶n ¸nh sù chuyÓn dÞch<br /> sãng toµn cÇu ho¸ kinh tÕ d©ng m¹nh thóc<br /> sang nÒn kinh tÕ tri thøc.<br /> ®Èy c¹nh tranh trªn quy m« toµn cÇu, nh÷ng<br /> - Tæng n¨ng suÊt c¸c nh©n tè tæng hîp thay ®æi trong nÒn kinh tÕ v¨n ho¸, lèi sèng<br /> (TFP) vµ thÞ yÕu cña ng−êi tiªu dïng khi thu nhËp<br /> - Tû lÖ ®ãng gãp cña R - D trong GDP. t¨ng lªn, c¸c quèc gia ®ang chuÈn bÞ cho<br /> m×nh khung chÝnh s¸ch ®Ó thÝch øng víi bèi<br /> - Tæng chi tiªu x· héi cho R - D, trong<br /> c¶nh míi ®ã.<br /> ®ã phÇn cña Nhµ n−íc.<br /> Ph©n tÝch chiÕn l−îc ®iÒu chØnh thùc tÕ<br /> - Gi¸ trÞ chuyÓn giao c«ng nghÖ. C¸c<br /> kho¶n chi tr¶ trùc tiÕp hoÆc tiÒn b¶n quyÒn cña c¸c quèc gia, chóng ta thÊy c¸c −u tiªn<br /> ®Ó mua c«ng nghÖ trong toµn nÒn kinh tÕ chÝnh s¸ch chung sau: x©y dùng mét m¹ng<br /> viÔn th«ng ph¸t triÓn, c−íc phÝ rÎ vµ hiÖu<br /> - Tû lÖ chi tiªu cho R - D khu vùc doanh qu¶; t¨ng n¨ng suÊt th«ng qua c¸c ngµnh<br /> nghiÖp.<br /> kinh doanh cã hµm l−îng th«ng tin vµ gi¸ trÞ<br /> - Tæng sè lao ®éng tham gia vµo ho¹t t¨ng thªm cao; t¨ng tÝnh c¹nh tranh cña<br /> ®éng R - D. khu vùc c«ng nghiÖp vµ th−¬ng m¹i; hç trî<br /> - Sè l−îng c¸c tæ chøc khoa häc vµ khu vùc dÞch vô th«ng tin; ®Çu t− tËp trung<br /> C«ng nghÖ, R - D. cho gi¸o dôc vµ ®µo t¹o (®Æc biÖt lµ gi¸o<br /> dôc kü thuËt) kÕt hîp víi c¸c ch−¬ng tr×nh<br /> - Tæng sè ng−êi tiÕp cËn Internet.<br /> häc tËp suèt ®êi vµ n©ng cao kü n¨ng; n©ng<br /> - Tû lÖ t¨ng tr−ëng thuª bao ®iÖn tho¹i cao mÆt b»ng d©n tri, ng−êi d©n ®−îc th«ng<br /> vµ sè ®iÖn tho¹i thuª bao tÝnh cho 1000 d©n. tin tèt vµ tham gia s©u réng h¬n vµo nÒn<br /> - C¸c chØ tiªu ph¶n ¸nh sù ph¸t triÓn thÞ d©n chñ, c¸c chiÕn l−îc ñng hé vµ b¶o tån<br /> tr−êng khoa häc c«ng nghÖ. c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸.<br /> <br /> <br /> <br /> Th«ng tin Khoa häc Thèng kª sè 2/2005 - Trang 13<br />  Ngµy nay, c¸c n−íc ®i sau hoµn toµn dùng ®−îc c¸c m« h×nh quü ®Çu t− cho ho¹t<br /> cã thÓ gÆt h¸i nh÷ng c¬ may cña lµn sãng ®éng s¶n sinh ra tri thøc, ®Æc biÖt lµ lo¹i h×nh<br /> c«ng nghÖ míi. Hä hoµn toµn cã kh¶ n¨ng quü ®Çu t− m¹o hiÓm.<br /> b¾t kÞp nhanh chãng c¸c n−íc ®i tr−íc bëi<br /> - C¸c n−íc ®i sau ®ang tr«ng chê vµo<br /> chÝnh tÝnh −u viÖt cña lµn sãng c«ng nghÖ<br /> m« h×nh khu c«ng nghÖ cao hay v−ên −¬m<br /> míi hiÖn nay. Lµ n−íc ®i sau, hä kh«ng cÇn<br /> doanh nghiÖp c«ng nghÖ nh− lµ cøu c¸nh<br /> ph¶i ph¸t minh l¹i nh÷ng g× s½n cã. NhiÖm<br /> trong lµn sãng c¸ch m¹ng c«ng nghÖ hiÖn<br /> vô chÝnh cña c¸c n−íc ®i sau lµ më cöa tri<br /> nay. ViÖc x©y dùng thµnh c«ng mét khu<br /> thøc vμ ý t−ëng tõ c¸c n−íc ®i tr−íc. VÊn ®Ò<br /> c«ng nghÖ cao kh«ng chØ lµ vÊn ®Ò h¹ tÇng<br /> ®Æt ra ë ®©y lµ: S¶n xuÊt ra c«ng nghÖ míi<br /> c¬ së hay mét vµi chÝnh s¸ch −u ®·i ngµnh<br /> lμ rÊt quan träng song ®èi víi vÞ thÕ cña mét<br /> manh món. Trªn thÕ giíi cã rÊt nhiÒu khu<br /> n−íc ®i sau n¨ng lùc "b¾t ch−íc" vμ hÊp thô<br /> c«ng nghÖ cao hay c¸c v−ên −¬m doanh<br /> c«ng nghÖ lμ ®iÒu sèng cßn. ChÝnh v× vËy,<br /> nghiÖp song thµnh c«ng kh«ng nhiÒu v× tÝnh<br /> hai chÝnh s¸ch më cöa thÞ tr−êng vµ ®Çu t−<br /> ®ång bé cña m«i tr−êng thÓ chÕ, chÝnh s¸ch<br /> cho gi¸o dôc ph¶i lµ hai trô cét cña khung<br /> còng nh− c¸c ®iÒu kiÖn v¨n ho¸ - x· héi<br /> chÝnh s¸ch cho c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn ®ãn<br /> ch−a cao. YÕu tè quyÕt ®Þnh thµnh c«ng cña<br /> b¾t xu thÕ kinh tÕ tri thøc. Më cöa thÞ tr−êng<br /> mét khu c«ng nghÖ cao lµ mèi quan hÖ hîp<br /> gióp ®Èy nhanh qu¸ tr×nh chuyÓn giao tri<br /> t¸c gi÷a c¸c trung t©m nghiªn cøu triÓn khai<br /> thøc cßn gi¸o dôc sÏ gióp n©ng cao n¨ng lùc<br /> vµ doanh nghiÖp, nguån tµi chÝnh ®Çu t−,<br /> hÊp thô tri thøc cña mét quèc gia. Nh− vËy,<br /> m«i tr−êng v¨n ho¸ trong kinh doanh vµ tÝnh<br /> trong thêi ®¹i kinh tÕ tri thøc, lîi thÕ so s¸nh<br /> hiÖu lùc cña qu¸ tr×nh chuyÓn giao c«ng<br /> cña n−íc ®i sau n»m trong kh¶ n¨ng øng<br /> nghÖ, tri thøc,… chø kh«ng ph¶i lµ diÖn tÝch<br /> dông c«ng nghÖ nguån tõ c¸c n−íc ®i tr−íc<br /> ®Êt réng hay mét vµi −u ®·i ban ®Çu.<br /> chø kh«ng ph¶i lµ kh¶ n¨ng ph¸t minh ra<br /> c¸c c«ng nghÖ ®ã. - Trong thêi ®¹i kinh tÕ tri thøc, lîi thÕ<br /> c¹nh tranh chuyÓn tõ tµi nguyªn thiªn nhiªn,<br /> §èi víi n−íc ta, chÝnh s¸ch ch−a h−íng<br /> ®Êt ®ai, lao ®éng nhiÒu sang tri thøc, kü<br /> m¹nh sang h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nÒn kinh<br /> n¨ng vµ tÝnh s¸ng t¹o. TÊt c¶ c¸c yÕu tè nµy<br /> tÕ tri thøc.<br /> chØ cã thÓ t×m thÊy trong con ng−êi, do ®ã<br /> - M«i tr−êng chÝnh s¸ch vÜ m« cña ViÖt con ng−êi trë thµnh tµi s¶n quý nhÊt cña x·<br /> Nam ch−a khuyÕn khÝch c¸c ngµnh c«ng héi, miÔn lµ t¹o ra cña c¶i cho x· héi ®ã.<br /> nghiÖp cã hµm l−îng tri thøc cao. ViÖt Nam C«ng nh©n tri thøc, v× thÕ, trë thµnh yÕu tè<br /> ch−a h×nh thµnh ®−îc mét c¬ chÕ hîp t¸c s¶n xuÊt hµng ®Çu quyÕt ®Þnh søc c¹nh<br /> hiÖu qu¶ gi÷a giíi khoa häc vµ giíi doanh tranh cña mçi quèc gia (The Economist<br /> nghiÖp. 2001). §Êt n−íc nµo thu hót ®−îc nhiÒu<br /> c«ng nh©n tri thøc sÏ dÉn ®Çu trong qu¸<br /> - ViÖt Nam ch−a cã mét hÖ thèng ®Þnh<br /> tr×nh chuyÓn dÞch sang nÒn kinh tÕ tri thøc. ë<br /> chÕ tµi chÝnh ®Çu t− vµo c¸c ho¹t ®éng<br /> ®©y, chÝnh s¸ch nhËp c− ®ãng vai trß quyÕt<br /> nghiªn cøu c«ng nghÖ vµ ®æi míi. Trong nÒn<br /> ®Þnh. §èi víi ViÖt Nam, gi÷ ®−îc "chÊt x¸m"<br /> kinh tÕ tri thøc, nguån tµi chÝnh lµ ®iÒu kiÖn<br /> ®· khã, thu hót ®−îc "chÊt x¸m" thÕ giíi cßn<br /> tiªn quyÕt ®Ó biÕn ý t−ëng thµnh tri thøc,<br /> khã gÊp béi. NÕu lµm ®−îc ®iÒu nµy, ViÖt<br /> thµnh c«ng nghÖ, do ®ã ViÖt Nam cÇn x©y<br /> <br /> Trang 14 - Th«ng tin Khoa häc Thèng kª sè 2/2005<br /> Nam sÏ rót ng¾n ®¸ng kÓ qu¸ tr×nh C«ng 489 triÖu ®« la lªn 7,8 tû ®« la vµ mang l¹i<br /> nghiÖp ho¸, HiÖn ®¹i ho¸ nÒn kinh tÕ, tiÕp viÖc lµm cho kho¶ng 520.000 ng−êi.<br /> cËn nhanh h¬n vµo nÒn kinh tÕ tri thøc.<br /> QuyÒn t¸c gi¶ mang l¹i c¬ héi ph¸t triÓn<br /> - T¨ng c−êng c«ng t¸c b¶o hé quyÒn lµnh m¹nh vµ n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh<br /> t¸c gi¶ vµ ph¸t triÓn nhanh c¸c ngµnh kinh quèc tÕ cña c¸c ngµnh c«ng nghiÖp dùa trªn<br /> tÕ dùa vµo quyÒn t¸c gi¶. ViÖt Nam ®· tham quyÒn t¸c gi¶. T¹i c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn,<br /> gia C«ng −íc Bern vÒ quyÒn t¸c gi¶ tõ ngµy viÖc b¶o hé quyÒn t¸c gi¶ t¹i thÞ tr−êng trong<br /> 26-10-2004. Tuy nhiªn, vÊn ®Ò lµ ph¶i thùc n−íc sÏ t¹o ra c¬ may ®Ó c¸c nhµ kinh<br /> thi cã hiÖu lùc, hiÖu qu¶ lµm c¬ së ph¸t triÓn doanh ph¸t huy tµi n¨ng nh»m ph¸t triÓn<br /> c¸c ngµnh dùa vµo tri thøc. lµnh m¹nh c¸c ngµnh c«ng nghiÖp dùa trªn<br /> quyÒn t¸c gi¶, nh− c¸c ngµnh xuÊt b¶n, ®iÖn<br /> ChØ riªng t¹i Mü, c¸c ngµnh c«ng<br /> ¶nh, ©m nh¹c vµ c«ng nghiÖp phÇn mÒm cã<br /> nghiÖp dùa trªn quyÒn t¸c gi¶ ®· t¹o ra h¬n<br /> ®Þa vÞ quan träng trong nÒn kinh tÕ tri thøc.<br /> 460 tû ®« la vµo GDP vµ xuÊt khÈu tíi 80 tû<br /> ViÖc b¶o hé quyÒn t¸c gi¶ cã thÓ gióp kÝch<br /> ®« la mçi n¨m. Trong nÒn kinh tÕ tri thøc<br /> thÝch ph¸t triÓn vµ n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh<br /> toµn cÇu c¸c ngµnh c«ng nghiÖp dùa trªn<br /> tranh quèc tÕ cña c¸c ngµnh c«ng nghiÖp<br /> quyÒn t¸c gi¶ kh«ng nh÷ng ®ãng gãp phÇn<br /> dùa trªn c¬ së quyÒn t¸c gi¶ t¹i c¸c n−íc<br /> quan träng vµo tæng thu nhËp quèc d©n mµ<br /> ®ang ph¸t triÓn.<br /> cßn cung cÊp "nguyªn liÖu trÝ tuÖ, ®Çu vµo<br /> cho khoa häc, gi¸o dôc, truyÒn b¸ kiÕn thøc, Ngµy nay, trong bèi c¶nh c¹nh tranh<br /> thóc ®Èy tiÕn bé x· héi. Th«ng qua hç trî quyÕt liÖt cña nÒn kinh tÕ tri thøc toµn cÇu,<br /> s¸ng t¹o, c¸c ngµnh nµy thóc ®Èy s¶n xuÊt n¾m gi÷ së h÷u quyÒn t¸c gi¶ sÏ cã ®−îc −u<br /> gia t¨ng m¹nh mÏ vµ t¹o ra nhiÒu viÖc lµm. thÕ ®¸ng kÓ ®Ó c¹nh tranh vµ ph¸t triÓn. §Ó<br /> QuyÒn t¸c gi¶ ®· næi lªn nh− mét ph−¬ng nhËn ®−îc c¸c lîi Ých tèi ®a tõ quyÒn t¸c gi¶,<br /> tiÖn quan träng nhÊt ®Ó ®iÒu chØnh thÞ tr−êng c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn cÇn ®¸p øng c¸c<br /> c¸c s¶n phÈm trÝ tuÖ trªn ph¹m vi quèc tÕ. yªu cÇu quan träng sau:<br /> QuyÒn t¸c gi¶ kÝch thÝch sù s¸ng t¹o, Thø nhÊt, ph¶i hoµn thiÖn hÖ thèng<br /> t¹o ra kh¶ n¨ng thóc ®Èy ph¸t triÓn v¨n ho¸ ph¸p luËt vÒ quyÒn t¸c gi¶. Thø hai, cÇn<br /> vµ kinh tÕ tri thøc t¹i c¸c n−íc ®ang ph¸t nhanh chãng x©y dùng, ph¸t triÓn c¬ së h¹<br /> triÓn. QuyÒn t¸c gi¶ kh«ng chØ mang l¹i sù tÇng cña c¸c ngµnh c«ng nghiÖp dùa trªn c¬<br /> giµu cã cho nh÷ng c¸ nh©n tµi n¨ng t¹i c¸c së quyÒn t¸c gi¶. C¸c tæ chøc quèc tÕ nh−<br /> n−íc ®ang ph¸t triÓn, ®ãng gãp nguån thu Tæ chøc Së h÷u tri tuÖ thÕ giíi (WIPO), Tæ<br /> nhËp nhiÒu h¬n cho nÒn kinh tÕ ®Êt n−íc mµ chøc V¨n ho¸ khoa häc vµ gi¸o dôc Liªn<br /> trong mét sè tr−êng hîp, nhê tham gia c¸c Hîp Quèc (UNESCO) cïng Ng©n hµng thÕ<br /> c«ng −íc quèc tÕ vÒ quyÒn t¸c gi¶, nhiÒu giíi (WB) ®Òu cho r»ng, ®Ó nhËn ®−îc lîi Ých<br /> n−íc ®ang ph¸t triÓn ®· gÆt h¸i ®−îc nh÷ng tèi ®a tõ viÖc khai th¸c th−¬ng m¹i c¸c s¶n<br /> thµnh c«ng ®¸ng kÝnh nÓ, mµ tiªu biÓu lµ phÈm trÝ tuÖ, ®iÒu quan träng lµ c¸c n−íc<br /> ngµnh c«ng nghiÖp phÇn mÒm cña Ên §é. ®ang ph¸t triÓn cÇn x©y dùng, hoµn thiÖn c¬<br /> Tõ n¨m 1995 ®Õn 2002, thu nhËp cña ngµnh së h¹ tÇng c¸c ngµnh c«ng nghiÖp dùa trªn<br /> nµy ®· t¨ng tõ 787 triÖu ®« la lªn 10,2 tû ®« quyÒn t¸c gi¶. NÕu c¸c ®iÒu kiÖn nµy ®−îc<br /> la, trong ®ã xuÊt khÈu phÇn mÒm t¨ng tõ ®¸p øng, c¸c (tiÕp theo trang 21)<br /> <br /> Th«ng tin Khoa häc Thèng kª sè 2/2005 - Trang 15<br /> tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt vµ gi¸ trÞ t¨ng thªm cña c¸c ngµnh dÞch vô ¸p dông ®èi víi Côc Thèng kª tØnh, thµnh<br /> kinh tÕ tõ n¨m 2005. phè trùc thuéc Trung −¬ng, ban hµnh theo Ph¸p<br /> Tμi liÖu tham kh¶o lÖnh kÕ to¸n vµ Thèng kª theo QuyÕt ®Þnh sè 734<br /> /2002/Q§-TCTK ngµy 15 th¸ng 11 n¨m 2002 cña<br /> 1. ChÕ ®é b¸o c¸o thèng kª ®Þnh kú tµi<br /> Tæng côc tr−ëng Tæng côc Thèng kª, Nhµ xuÊt<br /> kho¶n quèc gia ¸p dông ®èi víi Côc Thèng kª<br /> b¶n Thèng kª, Hµ Néi - 2002.<br /> tØnh, thµnh phè trùc thuéc Trung −¬ng, ban hµnh<br /> theo Ph¸p lÖnh kÕ to¸n vµ Thèng kª theo QuyÕt 5. Ph−¬ng ¸n ®iÒu tra vµ b¸o c¸o thèng kª<br /> ®Þnh sè 75/2003/Q§-TCTK ngµy 15 th¸ng 01 gi¸ b¸n s¶n phÈm cña ng−êi s¶n xuÊt hµng c«ng<br /> n¨m 2003 cña Tæng côc tr−ëng Tæng côc Thèng nghiÖp (kÌm theo QuyÕt ®Þnh sè 650 /2004/Q§-<br /> kª, Nhµ xuÊt b¶n Thèng kª, Hµ Néi - 2003. TCTK ngµy 5 th¸ng 9 n¨m 2004 cña Tæng côc<br /> tr−ëng Tæng côc Thèng kª, Nhµ xuÊt b¶n Thèng<br /> 2. Ph−¬ng ph¸p biªn so¹n HÖ thèng tµi<br /> kª, Hµ Néi - 2004.<br /> kho¶n quèc gia ë ViÖt Nam, Nhµ xuÊt b¶n Thèng<br /> kª, Hµ Néi - 2003 6. Ph−¬ng ¸n ®iÒu tra vµ b¸o c¸o thèng kª<br /> gi¸ b¸n s¶n phÈm cña ng−êi s¶n xuÊt hµng<br /> 3. ChÕ ®é b¸o c¸o thèng kª ®Þnh kú Vèn ®Çu<br /> n«ng, l©m, thñy s¶n (kÌm theo QuyÕt ®Þnh sè 650<br /> t− vµ x©y dùng ¸p dông ®èi víi Côc Thèng kª tØnh,<br /> /2004/Q§-TCTK ngµy 5 th¸ng 9 n¨m 2004 cña<br /> thµnh phè trùc thuéc Trung −¬ng, ban hµnh theo<br /> Tæng côc tr−ëng Tæng côc Thèng kª, Nhµ xuÊt<br /> Ph¸p lÖnh kÕ to¸n vµ Thèng kª theo QuyÕt ®Þnh<br /> b¶n Thèng kª, Hµ Néi - 2004.<br /> sè 733/2002/Q§-TCTK ngµy 15 th¸ng 11 n¨m<br /> 2002 cña Tæng côc tr−ëng Tæng côc Thèng kª, 7. Vò V¨n TuÊn - Chuyªn ®Ò khoa häc:<br /> Nhµ xuÊt b¶n Thèng kª, Hµ Néi - 2002 “Ph−¬ng ph¸p tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt, gi¸ trÞ t¨ng thªm<br /> theo gi¸ c¬ b¶n cña c¸c ngµnh s¶n xuÊt vËt chÊt”.<br /> 4. ChÕ ®é b¸o c¸o thèng kª ®Þnh kú Th−¬ng<br /> nghiÖp, kh¸ch s¹n, nhµ hµng, du lÞch l÷ hµnh vµ<br /> <br /> <br /> NÒn kinh tÕ tri thøc Kh¸i niÖm, tiªu chÝ…. (tiÕp theo trang 15)<br /> <br /> n−íc ®ang ph¸t triÓn sÏ nhËn ®−îc nhiÒu lîi - APEC (2001): "The New Economy in APEC”<br /> Ých h¬n tõ quyÒn t¸c gi¶. Ch¼ng h¹n nÕu cã - Joseph E. Stiglitz (1998): "Towards a New<br /> c¬ së vËt chÊt hiÖn ®¹i cho ho¹t ®éng xuÊt Paradigm for Development: Strategies, Pohcies,<br /> and Processes, Raul Prebisch Lecture at<br /> b¶n vµ ghi b¨ng ®Üa th× c¸c c«ng ty t¹i c¸c<br /> UNCTAD, Geneva.<br /> n−íc ®ang ph¸t triÓn sÏ dÔ dµng tham gia<br /> - Joseph E. Stiglitz (1999): "Public Policy for<br /> c¹nh tranh vµ v−¬n ra thÞ tr−êng quèc tÕ a Knowledge Economy”, Centerfor Econo-<br /> Tμi liÖu tham kh¶o micpolicy Research(cepr), DTI, london, UK.<br /> <br /> - OECD (1996): "The Knowledge-based - John Houston & Peter Sheehan (2000): "A<br /> Economy” , OECD, pari. Pnmary on the Kowledge Economy , Center for<br /> Strategic Economic Studies (CSES), Victoria<br /> - OECD (1999): "Toward Knowledge-based University, Australia.<br /> economy: Facts and Figures”, OECD, paris.<br /> - Lester Thurow (2000): "Creating Wealth”,<br /> - OECD (2001): "The New Economy: Nicholas Brealey Pubhshing, - Ng« Quang, Tïng<br /> Beyond the Hype”, OECD, Paris. (2000): "Xu thÕ kinh tª tri thøc”, NXB ChÝnh trÞ<br /> quèc gia, Hµ Néi.<br /> - World Bank (1999): "Knowledge for<br /> Development , World Development Report. - Damel Cohen vµ MichÌle Debonneuil<br /> (2001): "NÒn kinh tÕ míi, ch−¬ng tr×nh DiÔn ®µn<br /> - APEC (2000): "Toward the Knowledge-<br /> kinh tª” viÖt-ph¸p, NXB ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi.<br /> based Economy.<br /> <br /> <br /> Th«ng tin Khoa häc Thèng kª sè 2/2005 - Trang 21<br />