intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE
 » 
 » 

Nghiên Cứu Động Vật - Sinh Vật Nhân Chuẩn Phần 8

Chia sẻ: Danh Ngoc | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:16

Thêm vào BST
Báo xấu
63
lượt xem 4
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Động vật là giới sinh vật lớn thứ hai sau thực vật nên phân bố rất rộng. Dù vậy chúng vẫn có các đặc điểm chung cơ bản để xét xem một sinh vật có phải là động vật không như có khả năng di chuyển, có hệ thần kinh và giác quan, dị dưỡng (dinh dưỡng nhờ chất hữu cơ lấy từ sinh vật khác).

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Nghiên Cứu Động Vật - Sinh Vật Nhân Chuẩn Phần 8

  1. Âa daûng âäüng váût vaì ... trong âiãöu kiãûn nhiãût âäü cao. Pháön âáút maì thæûc váût sa maûc chiãúm cæï räüng hån ráút nhiãöu so våïi pháön diãûn têch cáy chiãúm âoïng båíi vç pháön rãø cuía noï daìi vaì chiãúm láúy pháön âáút räüng hån âãø âaîm baío khaí nàng láúy næåïc cao nháút (hçnh 4.7). Nhæîng cáy láu nàm âiãøn hçnh cuía vuìng sa maûc laì daûng xæång räöng gai vaì xæång räöng truû cuía Táy baïn cáöu vaì xæång räöng truû coï nhæûa (Asclepiadacea) vaì cáy âaûi kêch (Euphorbiacea) cuía vuìng sa maûc Cháu Phi. ÅÍ Bàõc Myî, cáy buûi creosote (Larrea) phán bäú räüng suäút nhæîng sa maûc noïng åí táy nam vaì cáy ngaîi âàõng (Artemisia) phäø biãún åí vuìng sa maûc laûnh cuía Great Basin. Âäüng váût àn haût nhæ kiãún, chim vaì nhoïm gáûm nháúm ráút phäø biãún åí âáy, thæïc àn cuía chuïng laì pháön haût nhoí cuía caïc loaûi thæûc váût sa maûc. Nhoïm boì saït cuîng ráút âäng vç nhiãût âäü cao cho pheïp nhoïm sinh váût biãún nhiãût cán bàòng nhiãût âäü cå thãø. Nhoïm thàòn làòn vaì ràõn laì 2 nhoïm sinh váût âëch haûi cuía nhoïm àn haût. Cuîng nhæ laì thæûc váût, âäüng váût vuìng sa maûc coï coï nhiãöu caïch âãø têch træí næåïc nhæ næåïc tiãøu khä (acid uric vaì guanin), cháút saïp chäúng tháúm cuía cän truìng vaì táûp tênh hoaût âäüng vãö âãm, säúng trong hang vaìo ban ngaìy. Hãû thäúng cáúp næåïc cuîng coï thãø cung cáúp nhiãöu cho näng nghiãûp vç säú giåì nàõng chiãúu ráút låïn, màûc duì læåüng næåïc låïn phaíi chaíy thäng qua hãû thäúng hay læåüng muäúi têch tuû trong âáút vç täúc âäü bäúc håi cao. Nãön vàn minh vuìng sa maûc laì khai thaïc thuíy låüi nhæ säng Tigris, Euphrates, Indus vaì Nile coï lëch sæí ráút láu âåìi. Khäng nhæ vuìng ræìng nhiãût âåïi, sa maûc dæåìng nhæ måí räüng dæåïi hoaût âäüng cuía con ngæåìi båíi vç khai thaïc quaï mæïc (hãû thäúng thuíy låüi khäng thêch håüp, boün àn coí nhiãöu vaì khai thaïc gäø quaï mæïc) khiãún cho nhæîng vuìng naìy bë khä càòn hoaï nhanh choïng. Vuìng âáút Sahel, mäüt daîi heûp åí phiaï nam sa maûc Sahara coï mæa coï tãn laì ranh giåïi theo truyãön thuyãút aí ráûp. Cáy keo (acacia) phäø biãún khàõp vuìng khä càòn 113
  2. Dæång Trê Duîng G.T. 2001 âæåüc xem nhæ laì cháút âäút vaì thæïc àn cho gia suïc, ráút phäø biãún åí thuí âä Sudan, Khartoum. 4. Âäöng coí a. Âäöng coí än âåïi Âäöng coí chiãúm cæï nhæîng vuìng khoaíng giæîa sa maûc vaì ræìng än âåïi, nhæîng vuìng âoï coï læåüng mæa tæì 25-75 cm, læåüng naìy ráút êt cho cáy ræìng nhæng laûi quaï cao so våïi âåìi säúng sa maûc. Theo mäüt vaìi nhaì sinh thaïi (Bragg vaì Hurlbert, 1976; Kucera, 1981) thç âäöng coí räüng låïn åí giæîa Nam Myî, Nga vaì nhæîng pháön åí Cháu Phi laì nhæîng vuìng giæîa ræìng våïi sa maûc, trong âoï læía vaì âäüng váût àn coí âaî haûn chãú sæû phaït triãøn cuía thæûc váût. Thäng thæåìng Aính 4: Âäöng coí Nebraska, laì nåi sinh säúng cuía âäüng váût ræìng bë loaûi boí vaì thay thãú bàòng àn coí vaì thuï dæî. âäöng coí. Tæì âäng sang táy cuía pháön Bàõc Myî vaì tæì bàõc xuäúng nam cuía Cháu AÏ, âäöng coí coï hçnh thaïi khaïc nhau theo sæû biãún âäüng âäü áøm. ÅÍ Illinois, læåüng mæa haìng nàm laì 80 cm, loaûi coí cao khoaíng 2 m nhæ cáy thán xanh cåí låïn (Androppogon) vaì coí mãöm (Panicum) chiãúm æu thãú, ngæåüc laûi doüc theo båì âaï phêa âäng 1300 km âãún phêa táy våïi læåüng mæa khoaíng 40 cm, nhæîng loaûi coí ngàõn xuáút hiãûn, chuïng khäng cao quaï 0.5 m bao gäöm caïc loaûi coí boì (Buchloe) vaì coí gramma xanh (Bouteloua). Sæû biãún âäüng tæång tæû nhæ thãú cuîng coï åí Nam Phi vaì Argentina hay âäöng hoang Uruguay. ÅÍ vaìi âäöng coí coï 114
  3. Âa daûng âäüng váût vaì ... âuí mæa cung cáúp cho caïc loaûi cáy khaïc nhau thê duû nhæ âäöng coí Cháu Phi coï nhiãöu loaûi cáy keo vaì tæång tæû våïi Nam Myî vaì UÏc Cháu. Ngaìy nay, âäöng coí nhoí váùn coìn, âäöng coí chiãúm âa säú trãn thãú giåïi våïi diãûn têch khoaíng 12 láön låïn hån âáút ræìng. Theo lëch sæí nhæîng nåi âäöng coí coìn täön taûi thç âäüng váût låïn chiãúm æu thãú nhæ loaìi boì ræìng vaì dã gaûc nhaïnh åí Nam Myî, ngæûa hoang åí Eurasia, kangaroo cåí låïn åí UÏc vaì sæû âa daûng cuía dã nuïi, ngæûa vàòn, tã giaïc åí Cháu Phi cuîng nhæ laì caïc nhoïm âäüng váût àn thët (sæ tæí, baïo, linh cáøu vaì choï soïi). Âäüng váût säúng trong hang nhæ chuäüt, ruìa ráút phäø biãún. b. Âäöng coí nhiãût âåïi-vuìng savannah Âäöng coí, tiãu biãøu våïi cáy to raíi raïc xuáút hiãûn åí nhæîng vuìng coï læåüng mæa tháúp vaì theo muìa vaì muìa khä keïo daìi nhæ åí Cháu Phi, Nam Myî vaì Bàõc UÏc. Nhiãût âäü êt biãún âäøi vaì theo qui luáût cuía mæa hån laì cuía nhiãût âäü. Læåüng mæa trung bçnh haìng nàm tæì 85-150 cm nhæng keïo daìi. Âáút ngheìo dinh dæåîng do nãön âaï meû bë phong hoïa. Âäöng coí Savannah laì vuìng räüng låïn coï nhiãöu cáy coï gai nhæ Acacia, gai naìy giuïp noï chäúng laûi boün âäüng váût àn coí. Cáy vaì coí vuìng naìy thêch nghi våïi âiãöu kiãûn bäúc chaïy do tçnh traûng chaïy ræìng xaíy ra thæåìng xuyãn. Nhoïm âäüng váût àn coí chiãúm æu thãú bao gäöm caïc loaìi nhæ linh dæång, hæåu cao cäø, ngæûa vàòn vaì voi cuìng täön taûi song song våïi quáön âaìn váût dæî nhæ sæ tæí, baïo sàn vaì linh cáøu. 5. Ræìng thäng Taiga ÅÍ phiïa bàõc vuìng ræìng än âåïi vaì âäöng coí vaì khu hãû sinh váût ræìng thäng, âæåüc biãút âãún ráút phäø biãún våïi tãn tiãúng nga laì taiga. Vuìng naìy coï nhiãöu häö, ao vaì 115
  4. Dæång Trê Duîng G.T. 2001 âáöm láöy, muìa âäng ráút laûnh laìm næåïc âoïng bàng, trãn thãú giåïi tháúy åí Bàõc Á, Liãn xä vaì Canada. Háöu hãút caïc loaûi cáy xanh coï quaí hçnh noïn, daìi, laï heûp, laï kim täön taûi tæì 3-5 nàm. Phäø biãún laì cáy ván sam (Picea), thäng (Abies vaì Pseudotsuga) hay Pinus nhæng mäüt vaìi loaìi taûm thåìi nhæ cáy dæång laï ruûng, toìng quaïn suíi, thäng laï ruûng, liãùu xuáút hiãûn åí nhæîng vuìng âãûm hay doüc theo båì næåïc. Nhiãöu loaûi quaí coï hçnh noïn âãø haûn chãú sæû gaíy caình khi coï tuyãút. Cuîng nhæ åí ræìng nhiãût âåïi, cáy táöng dæåïi êt vç máût âäü daìy cuía cáy láu nàm, âáút ngheìo dinh dæåîng vaì acid hoïa vç sæû cháûm phán huíy cuía laï kim ruûng. Hiãúm coï ràõn vaì læåîng thã, cän truìng coï quanh nàm nhæng máût âäü cao nháút vaìo luïc cáy vaì taïn daìy âàûc. Âäüng váût nhæ gáúu, linh miãu, nai sæìng táúm, haíi ly vaì soïc coï bäü läng daìy. Taiga näøi tiãúng våïi sæû biãøu hiãûn theo chu kyì, sæû æu thãú cuía thoí vaì linh miãu laì thê duû âiãøn hçnh. Âàûc træng naìy goïp pháön laìm tàng tênh âa daûng vaì äøn âënh trong sæû liãn kãút cuía hãû sinh thaïi. ÅÍ Nam baïn cáöu, diãûn têch âáút êt nãn khäng coï ræìng taiga täön taûi. 6. Vuìng âáút âoïng bàng Vuìng âáút âoïng bàng laì khu hãû chuí yãúu cuäúi cuìng, chiãúm khoaíng 20% diãûn têch màût âáút nhæng chè täön taûi åí bàõc baïn cáöu vaì phêa bàõc cuía ræìng taiga, ngoaìi ra cuîng coï mäüt pháön nhoí åí nam baïn cáöu vaì âènh nuïi cao. Våïi læåüng mæa tháúp khoaíng 10-25 cm trong mäüt nàm nãn khäng coï cáy sinh säúng.Våïi mäüt læåüng næåïc êt nhæ thãú maì âäø tuyãút nãn bë âoïng bàng quanh nàm goüi laì bàng vénh cæíu. Nhiãût âäü vaìo muìa heì khoaíng 5oC, tháûm chê vaìo nhæîng ngaìy heì tuyãút tan ra næåïc khoaíng 1 m. Vaìo giæîa âäng, nhiãût âäü trung bçnh khoaíng -32oC. Thæûc váût xuáút hiãûn åí daûng moíng manh, tàng træåíng cháûm nhæ âëa y, rãu, rong vaì nhæîng nhoïm cáy luìn nhæ 116
  5. Âa daûng âäüng váût vaì ... cáy liãùu phaït triãøn gáön màût âáút. ÅÍ mäüt vaìi nåi, thæûc váût khäng thãø täön taûi vaì âiãöu kiãûn sa maûc tråí nãn æu thãú vç quaï êt mæa áøm. Do låïp bàng vénh cæíu khäng thãø tháúm qua âæåüc nãn viãûc cáúp vaì thoaït næåïc bë haûn chãú nãn häö hay ao chè coï mäüt låïp næåïc nong vaìo muìa heì. Âiãöu kiãûn thiãúu oxy cuía âáút máút næåïc vaì nhiãût âäü tháúp aính hæåíng chênh âãún chu trçnh dinh dæåîng. Cháút hæîu cå khäng thãø phán giaíi hoaìn toaìn, noï têch tuû thaình cháút áøm goüi laì than buìn. Âäüng váût cuía vuìng âáút âoïng bàng åí cæûc thêch nghi våïi âiãöu kiãûn laûnh bàòng caïch säúng trong hang hay laì coï sæû caïch biãût täút. Nhiãöu loaìi chim âàûc biãût laì chim biãøn vaì coì di cæ âi nåi khaïc vaìo muìa âäng. Khu hãû âäüng váût åí âáy vaìo muìa heì phong phuï hån muìa âäng. Nhiãöu loaìi cän truìng traîi qua hãút muìa âäng trong giai âoaûn tiãön træåíng thaình, giai âoaûn naìy chëu laûnh täút hån daûng træåíng thaình. Nhoïm âäüng váût låïn hån bao gäöm caïc loaìi àn thæûc váût nhæ hæu, tuáön läüc åí Bàõc Myî vaì nai sæìng to åí cháu Áu vaì Cháu AÏ, caïc nhoïm âäüng váût nhoí hån nhæ thoí, chuäüt Lemus cuîng coï åí âáy. Nhoïm âäüng váût àn thët phäø biãún laì chäön, caïo bàõc cæûc, chim cuï tuyãút vaì gáúu tràõng vuìng cæûc säúng ven biãøn. Vuìng âáút âoïng bàng vénh cæíu khäng chè åí phaï bàõc maì coìn åí nhæîng âènh nuïi cao. Nhæ thãú âáút âoïng bàng vuìng alpine coï thãø xuáút hiãûn åí vuìng nhiãût âåïi, åí caïc âènh nuïi cao nháút, åí âoï nhiãût âäü vaìo âãm xuäúng dæåïi mæïc âoïng bàng. Trong âiãöu kiãûn naìy aïnh saïng thay âäøi êt khoaíng 12 giåì trong ngaìy quanh nàm nhæ thãú thay vç tàng sæïc saín xuáút, thæûc váût vuìng naìy thãø hiãûn tênh quang håüp cháûm nhæng äøn âënh vaì tàng træåíng quanh nàm. Dé nhiãn laì caïc quáön xaî sinh váût khäng phaíi hoaìn toaìn phuû thuäüc vaìo caïc daûng sinh hoüc chênh yãúu nhæ trãn, theo yãúu täú sinh thaïi mäüt daûng quáön xaî sinh váût coï thãø chuyãøn thaình daûng khaïc thê duû nhæ ræìng thäng taiga xuáút hiãûn åí vuìng än âåïi âáút tháúp, ræìng áøm nhiãût âåïi traîi daìi theo båì biãøn tæì Alaska âãún bàõc California 117
  6. Dæång Trê Duîng G.T. 2001 våïi caïc loaûi cáy coï daûng quaí hçnh noïn. Ræìng cáy cao nháút laì cáy ván sam sitka âãún phiaï bàõc, vaì tuìng gäø âoí tåïi phiïa nam. Phiïa âäng liãn bang Myî, háöu hãút vuìng âáút åí New Jersey laì âáút caït, ngheìo dinh dæåîng, æu thãú laì cáy thäng khä. Âáy laì daûng ræìng ráûm våïi coí vaì cáy buûi tháúp phaït triãøn xen keí våïi cáy thäng vaì cáy säöi. Dæåïi nhæîng taïn thäng cuía ræìng vuìng Bàõc vaì Nam Carolina, Geogria vaì Florida, nhæîng loaûi cáy ræìng nhoí naìy täön taûi do naûn chaïy ræìng thäng. Ræìng áøm nhiãût âåïi roí raìng xuáút hiãûn åì vuìng coï mæa nhiãöu (125-250 cm/nàm) nhæng cuîng xuáút hiãûn åí vuìng áøm æåït khaïc nhæ åí ÁÚn Âäü, Viãût Nam. ÅÍ nhæîng ræìng muìa mæa, laï ruûng vaìo muìa khä. Nhæîng daûng sinh hoüc khaïc nhæ chaparral, táûp tênh cuía cáy buûi Âiûa Trung Haíi thêch nghi våïi læía, âoï laì hiãûn tæåüng phäø biãún åí vuìng ven biãøn nam Cháu Áu, California, nam Phi vaì Táy Nam UÏc. 7. Quáön xaî sinh váût vuìng nuïi. Âäü cao cuía nuïi âæåüc tênh toaïn hoaìn toaìn khaïc nhau. Caïc daûng sinh hoüc æu thãú åí âáy phuû thuäüc chuí yãúu vaìo khê háûu vaì nhiãût âäü cuía nuïi giaím khi âäü cao gia tàng. Âäü giaím nhiãût naìy laì kãút quaí cuía cuía mäüt Hçnh 4.8: Sæû phán bäú caïc hãû sinh thaïi theo cao âäü vaì caïc kiãøu tæång æïng theo quaï trçnh goüi laì vé âäü. “âoaûn nhiãût giaím”. Tàng âäü cao tæïc laì giaím aïp suáút khäng khê, khi gioï seî thäøi tæì màût âáút lãn âènh nuïi, noï daîn nåí ra do aïp suáút giaím, khi nåí ra noï seî laûnh. Khi lãn cao 1000 m nhiãût âäü giaím 10oC. Caììng lãn cao nhiãût âäü caìng giaím do máût âäü khäng khê 118
  7. Âa daûng âäüng váût vaì ... tháúp nãn täúc âäü máút nhiãût nhanh tæì sæû phaït xaû tråí laûi khäng khê. Khi lãn cao khoaíng 600 m tæång âæång våïi âi vãö phiaï bàõc khoaíng 1000 km. Sæû bäúc håi næåïc cuîng thay âäøi theo cao âäü, nhçn chung laì sæû bäúc håi tàng åí vuìng sa maûc nhæng laûi giaím åí vuìng dæåïi. Máy têch tuû håi áøm cuía noï vãö phêa coï gioï vç thãú daûng sinh hoüc naìy coï thãø thay âäøi tæì ræìng än âåïi thäng qua ræìng taiga vaìo vuìng âáút âoïng bàng theo âäü cao tæì nuïi âaï tháûm chê caí ræìng nhiãût âåïi âãún vuìng âoïng bàng åí âènh cao nháút cuía vuìng Andes Nam Myî. III. Caïc hãû sinh váût thuíy sinh Trong mäi træåìng næåïc, daûng hãû sinh hoüc coï thãø ghi nháûn nhæ laì säng, häö næåïc ngoüt, biãøn næåïc màûn, baîi âaï vuìng triãöu, baîi caït, vuìng ven båì, raûn san hä, baîi coí biãøn vaì vuìng khåi hay biãøn khäng âoïng bàng. ÅÍ mäùi vuìng coï âiãöu kiãûn váût lyï, khê háûu khaïc nhau våïi caïc nhán täú nhæ âäü màûn, oxy hoìa tan, doìng chaíy vaì khaí nàng xám nháûp cuía aïnh saïng. Nhçn chung caïc yãúu täú aính hæåíng chênh âãún hãû thuíy sinh váût laì (i) säú læåüng váût cháút hoìa tan täön taûi trong mäi træåìng næåïc, (ii) âäü sáu mæûc næåïc, (iii) cæåìng âäü vaì khaí nàng xuyãn tháúu cuía aïnh saïng, (iv) cháút âaïy (nhæ âaï, caït hay buìn) vaì (v) nhiãût âäü næåïc vaì chu trçnh váût cháút. Âàûc âiãøm cå baín âãø phán chia thuíy væûc laì dæûa vaìo âäü màûn. Trong thuíy væûc næåïc màûn nhæ biãøn thç aïp suáút tháøm tháúu vaì ion trong mäi træåìng næåïc gáön giäúng våïi dëch cå thãø nãn phaín æïng sinh lyï cuía sinh váût våïi mäi træåìng ráút tháúp trong khi âoï sihnh váût næåïc ngoüt phaíi chëu âæûng vaì thêch nghi våïi âiãöu kiãûn nhæåüc træång. Næåïc cuîng coï taïc âäüng våïi sæû phaín chiãúu aïnh saïng nháút laì nhæîng bæåïc soïng thêch håüp cho quang håüp do âoï quaï trçnh quang täøng håüp cuîng phaíi tiãún haình åí gáön bãö màût næåïc. Mäi træåìng næåïc laì nåi sinh säúng cuía caïc nhoïm sinh váût chênh nhæ Plankton, Nekton vaì Ben thos. 119
  8. Dæång Trê Duîng G.T. 2001 1. Quáön xaî sinh váût biãøn Mäi træåìng biãøn laì mäi træåìng räüng låïn vaì âäöng nháút trãn traïi âáút. Hãû sinh thaïi biãøn chiãúm khoaíng 3/4 diãûn têch traïi âáút, cuîng nhæ sinh váût vuìng næåïc ngoüt, sinh váût biãøn chëu taïc âäüng cuía âäü sáu nåi noï sinh säúng. Nhæîng vuìng näng âoï laì nåi âáút vaì næåïc gàûp nhau goüi laì vuìng triãöu (intertidal). Caûnh vuìng triãöu laì vuìng ven båì (neritic) hay laì vuìng thãöm luûc âëa. Xa hån vuìng thãöm luûc âëa laì laì vuìng biãøn khäng âoïng bàng goüi laì vuìng âaûi dæång (oceanic) coï thãø ráút sáu vaì coìn goüi laì vuìng khåi (pelagic), nãön âaïy goüi laì âaïy Aính 5: Sæû phán bäú cuía sao biãøn têm (Pisaster ochraceus) åí vuìng biãøn (benthic). ÅÍ hãû sinh thaïi triãöu trong cäng viãn quäúc gia Olympic. næåïc ngoüt chuïng ta coï thãø biãút vuìng gáön bãö màût laì vuìng phaín xaû hay vuìng saïng vaì dæåïi âoï laì vuìng täúi khäng coï aïnh saïng xuyãn tháúu. Thæûc váût näøi (phytoplankton), âäüng váût näøi (zooplankton) vaì háöu hãút caïc loaìi caï xuáút hiãûn åí vuìng saïng. ÅÍ vuìng täúi, nàng suáút sinh hoüc cuía thæûc váût laì con säú khäng, chè coï mäüt vaìi loaìi âäüng váût khäng xæång vaì caï phaït quang täön taûi. ÅÍ nhæîng nåi suäúi næåïc ngoüt hay säng hoìa träün våïi næåïc biãøn goüi laì vuìng cæía säng (estuary), âoï laì daîi âáút räüng cuía baîi buìn vuìng triãöu hay âáöm láöy næåïc màûn. Thæûc váût chênh åí vuìng cæía säng vuìng än âåïi kãø caí liãn bang Myî laì coí 120
  9. Âa daûng âäüng váût vaì ... Spartina åí âáöm láöy, vuìng nhiãût âåïi coï ræìng ngáûp màûn åí baîi buìn. Háöu hãút thæûc váût åí âáy khäng bë tiãu thuû khi chuïng chãút âi vaì rãø váùn åí trong buìn, noï âæåüc vi sinh váût phán huíy, nhæîng maính vuûn cuía thæûc váût laì thæïc àn cuía giun, äúc, cua vaì mäüt vaìi loaìi caï. Soì, háöu, Balanus hay mäüt säú loaìi àn loüc khaïc cuîng säúng åí vuìng triãöu, âáy laì vuìng quan troüng nhæ laì nuäi dæåîng cuía Hçnh 4.9:Caïc nhoïm sinh váût chênh trong hãû sinh thaïi biãøn. täm vaì caï. Baîi láöy næåïc màûn cuîng giaìu dinh dæåîng laì nåi kiãúm àn cuía vët, ngäøng hay chim di cæ hoàûc chim biãøn. Vuìng triãöu laì nåi coï sæû xen keí giæía ngáûp næåïc vaì phåi baîi trong ngaìy theo chu kyì cuía thuíy triãöu. Sinh váût åí âáy laì nhoïm phuû thuäüc vaìo sæû biãún âäüng låïn cuía âäü màûn vaì nhiãût âäü trong ngaìy, noï cuîng bë soïng gioï taïc âäüng âàûc biãût laì trong thåìi kyì mæa baîo. ÅÍ vuìng än âåïi coï thãø chuïng chëu âæûng våïi sæû âoïng bàng vaìo muìa âäng hay ráút noïng vaìo muìa heì. Khi triãöu xuäúng noï coï thãø laì thæïc àn cuía nhiãöu loaìi âäüng váût kãø caí chim vaì thuï. Khi triãöu lãn thç âëch haûi cuía noï laì caï àn thët. Coï sæû phán chia theo chiãöu thàóng âæïng, thãø hiãûn roí åí vuìng biãøn nãön âaïy âaï, noï chia laìm 3 vuìng roí raìng. (1) vuìng cao triãöu (upper littoral) laì vuìng chè ngáûp næåïc vaìo thåìi kyì 121
  10. Dæång Trê Duîng G.T. 2001 triãöu cao nháút, (2) vuìng trung triãöu (midlittoral) laì vuìng ngáûp næåïc khi triãöu lãn trong luïc thuíy triãöu bçnh thæåìng vaì phåi baîi luïc triãöu xuäúng haìng ngaìy. Sinh váût åí âáy giaìu vaì coï nhiãöu loaûi taío lam, coí biãøn, äúc, cua vaì caï nhoí säúng trong nhæîng häú næåïc vaì (3) vuìng haû triãöu (lower littoral) vuìng naìy chè phåi baîi khi triãöu xuäúng tháúp nháút, tênh âa daûng sinh hoüc åí âáy ráút låïn. ÅÍ nhæîng baîi buìn hay baîi caït, vaìi loaìi thæûc váût låïn coï thãø moüc vç caït hay buìn gia tàng mäüt caïch äøn âënh theo triãöu, hãû sinh thaïi naìy coìn coï giun biãøn säúng trong hang, cua vaì âäüng váût chán âãöu. Hçnh 4.10: Caïc vuìng sinh säúng chênh cuía sinh váût biãøn. Raûn san hä täön taûi ven båì cuía vuìng næåïc áúm nhiãût âåïi, âáy laì mäüt hãû sinh váût tháúy roí vaì khaïc biãût. Doìng chaíy, soïng thæåìng cung cáúp thãm dæåîng cháút vaì aïnh saïng xám nháûp vaì nãön âaïy âaûi dæång thêch håüp cho quaï trçnh quang håüp. Raûn 122
  11. Âa daûng âäüng váût vaì ... san hä hçnh thaình do sinh váût säúng trong låïp voí bàòng carbonat calcium, låïp voí naìy ráút âa daûng, taûo nãn giaï thãø cho san hä khaïc hay taío phaït triãøn. Khu hãû naìy ráút âa daûng vãö vinh sinh váût, âäüng váût khäng xæång vaì caï. Coï khoaíng 30-40% loaìi caï trãn traïi âáút âæåüc phaït hiãûn åí raûn san hä (Ehlich, 1975). Loaìi âäüng váût àn thæûc váût coï äúc, cáöu gai vaì caï, nhæîng nhoïm naìy laûi laì thæïc àn cuía Aính 6: Raûn san hä åí biãøn âoí (theo Rottman vaì Peter mæûc tuäüt, sao biãøn vaì caï àn thët. Arnold). ÅÍ vuìng khåi, nguäön dinh dæåîng tháúp, tuy nhiãn nguäön næåïc cuîng coï thãø giaìu lãn do næåïc träöi, noï mang nhiãöu cháút khoaïng tæì âaïy âaûi dæång lãn táöng màût. Næåïc vuìng khåi háöu nhæ laûnh, chè áúm åí táöng næåïc màût, âoï laì nåi thæûc váût näøi quang håüp vaì sinh saín, tênh ra noï chiãúm khoaíng 1/2 hoaût âäüng quang håüp trãn traïi âáút. Nhiãöu nhaì khoa hoüc cho ràòng nãúu sæïc saín xuáút cuía taío tàng lãn thç hiãûn tæåüng gia tàng CO2 do âäút chaïy quàûng moí giaím âi vaì hiãûu æïng nhaì kênh seî cháûm laûi. Mäüt nhán täú giåïi haûn coï leî thêch håüp laì cháút sàõt, nãúu cho mäüt læåüng låïn sàõt vaìo thaïi bçnh dæång seî tàng sinh læåüng taío (Van Scoy vaì Coale, 1994). Âäüng váût näøi gäöm coï giun, copepoda, giaïp xaïc hçnh täm, sæïa vaì nhæîng áúu truìng cuía âäüng váût khäng xæång vaì caï àn näøi. Hãû sinh váût cuîng kãø luän nhoïm sinh váût båi läüi tæû do goüi laì nekton, noï coï thãø läüi ngæåüc doìng âãø kiãúm àn. Taío vaì âäüng váût näøi träi theo doìng næåïc, nekton bao gäöm mæûc, caï, ruìa biãøn vaì âäüng váût coï vuï àn phiãu sinh hay caïc loaûi khaïc. Chè coï mäüt säú êt loaìi säúng åí biãøn sáu, khi âoï caï coï màõt to âãø coï thãø nhçn vaìo khäng gian âen tháøm, mäüt loaìi khaïc coï cå quan 123
  12. Dæång Trê Duîng G.T. 2001 phaït quang âãø kêch thêch con mäöi. Mäüt säú âäüng váût biãøn coï táûp tênh di cæ theo muìa âãø kiãúm àn hay sinh saín. Ngaìy nay cuîng âaî phaït hiãûn âæåüc mäüt säú loaìi säúng ngoaìi khåi xa gáön miãûng nuïi luía giæîa âaûi dæång (Ballard, 1977). Sinh váût saín sinh âáöu tiãn laì giun khäøng läö, noï âæåüc cung cáúp dinh dæåîng båíi sæû cäüng sinh cuía vi khuáøn, chuïng coï thãø taûo ATP bàòng caïch oxy hoaï læu huyình vaì phán huíy CO2 thaình håüp cháút hæîu cå. Hessler, Lonsdale vaì Hawkins (1988) cho ràòng nhæîng loaìi phäø biãún åí miãûng nuïi læía cuía Philippines laì äúc coï läng, chuïng chæïa vi khuáøn trong mang coï thãø oxy hoaï læu huyình taûo ra nàng læåüng, vaì Smith (1985) cho ràòng máût âäü cao cuía nhuyãøn thãø Bathymodiolus thermophilus coï thãø tçm tháúy åí khe Galaïpagos, næåïc åí âáy coï nhiãût âäü laì 20oC, áúm hån nhæîng vuìng chung quanh. 2. Quáön xaî sinh váût næåïc ngoüt Vuìng næåïc ngoüt dæåüc chia thaình vuìng næåïc tènh (lentic: theo thuáût ngæî la tinh thç lenis laì häö, ao hay âáöm láöy yãn tènh) vaì næåïc chaíy (lotic: laì lotus coï nghéa laì säng suäúi chaíy ræía). Nhæîng häö tæû nhiãn xuáút hiãûn phäø biãún åí nhæîng vuìng coï sæû thay âäøi âëa cháút trong khoaíng 20000 nàm, âoïlaì nhæîng vuìng âoïng bàng åí Bàõc Áu vaì Nam Myî, häö cuîng phäø biãún åí vuìng nhä lãn tæì biãøn nhæ laì Florida vaì nhæîng vuìng coï nuïi læía hoaût âäüng. Nhæîng häö coï nguäön gäúc nuïi læía âæåüc hçnh thaình do nuïi læía âaî tàõt hay do thung luîng bë ngàn caïch do hoaût âäüng nuïi læía, âoï laì nhæîng daûng häö âeûp nháút trãn thãú giåïi. Theo nguäön gäúc âëa lyï nhæ daîi nuïi Appalachian åí phêa táy Liãn Bang Myî coï mäüt vaìi häö tæû nhiãn. a. Thuíy væûc næåïc ténh Âàûc tênh sinh thaïi cuía thuíy væûc næåïc tènh chëu aính hæåíng låïn båíi âàûc tênh cuía næåïc. Træåïc hãút, næåïc nheû khi âoïng bàng, bàng näøi lãn âiãöu naìy laìm cho caï váùn säúng âæåüc åí låïp dæåïi, nãúu næåïc âaï chçm xuäúng thç nhiãût âäü næåïc trong häö seî 124
  13. Âa daûng âäüng váût vaì ... xuäúng dæåïi âiãøm âoïng bàng vaìo muìa âäng, vaì nhæ thãú seî khäng coìn coï caï säúng soït. Næåïc coï tè troüng låïn nháút laì åí 4oC. Khi næåïc trong häö laûnh hån 4oC, næåïc áúm seî näøi lãn bãö màût, vaì nhiãût âäü giaím theo âäü sáu vaì nhæ thãú coï nhiãöu låïp næåïc våïi nhiãût âäü khaïc nhau. Låïp næåïc trãn cuìng âæåüc goüi laì táöng màût (ephilimnion), noï Hçnh 4.7: Màût càõt ngang vaì càõt doüc cuía häö noïi vãö sæû phán táöng nhiãût âäü áúm nhåì nàõng chiãúu vaì theo âäü sáu. E: táöng màût; Táöng nhaíy voüt vaì H: táöng sáu. xaïo träün nhåì gioï. Dæåïi låïp naìy laì låïp äøn nhiãût (hypolimnion), âoï laì mäüt låïp næåïc maït dæåïi låïp biãún nhiãût ráút xa. Giæía hai låïp âoï laì vuìng nhaíy voüt (thermocline). Hçnh 4.11: Sæû phán phäúi nhiãût âäü trong häö theo chu kyì haìng nàm. Cuîng coï sæû phán chia khaïc hån sæû phán chia naìy laì dæûa vaìo aïnh saïng. Táöng trãn goüi laì táöng xuyãn tháúu hay laì táöng quang håüp hoàûc táöng saïng, dæåïi âoï laì låïp täúi goüi laì vuìng profundal, chè coï sinh váût dë dæåîng sinh säúng, phuû thuäüc vaìo mæa vaì caïc cháút ræía träi tæì trãn xuäúng. Âäü sáu cuía vuìng saïng phuû thuäüc vaìo khaí nàng xuyãn tháúu cuía aïnh saïng vaì âäü trong. ÅÍ chäø coï mæïc âäü cuía nàng læåüng do quang håüp taûo ra tæång âæång våïi hä háúp laì giåïi haûn tháúp nháút cuía vuìng saïng goüi laì giåïi 125
  14. Dæång Trê Duîng G.T. 2001 haûn buì hay âiãøm buì (compensation level). Vaìo muìa heì, nhæîng häö vuìng än âåïi coï ranh giåïi buì trãn âæåìng nhaíy voüt, thæûc váût khäng thãø täön taûi åí táöng äøn nhiãût, åí âoï haìm læåüng oxy giaím tháúp, âoï laì hiãûn tæåüng têch tuû muìa heì (summer stagnation). Âäü làõng tuû cuía caïc häö vuìng än âåïi âæåüc xaïc âënh mäüt pháön dæûa vaìo sæïc saín xuáút cuía häö. Häö coï sæïc saín xuáút tháúp nháút goüi laì häö ngheìo dinh dæåîng (oligotrophic), nhæîng häö âoï coï haìm læåüng cháút dinh dæåîng tháúp, noï laì kãút quaí cuía cháút âaïy vaì tênh cháút âëa lyï. Nhæîng häö treí khäng coï âiãöu kiãûn têch luíy nhiãöu cháút dinh dæåîng hoìa tan cuîng giäúng nhæ häö giaì. Häö ngheìo dinh dæåîng trong vaì giåïi haûn buì cuía noï nàòm dæåïi âæåìng âàông nhiãût. Trong tçnh traûng naìy, quang håüp coï thãø xaíy ra åí táöng äøn nhiãût, bäø sung oxy. Haìm læåüng cháút dinh dæåîng tháúp laìm taío vaì thæûc váût coï rãø åí táöng màût thæa thåït, vi khuáøn nhoí säúng phiaï trãn vuìng äøn nhiãût. Häö ngheìo dinh dæåîng saûch vaì coï nhiãöu loaìi caï sinh säúng nhæ caï häöi, màûc duì ngheìo dinh dæåîng nhæng cháút dinh dæåîng cuîng têch tuû, buìn âaïy cuîng chçm làõng vaì taío láùn thæûc váût coï rãø bàõt âáöu phaït triãøn. Cháút hæîu cå têch tuû åí âaïy häö, sæû hä háúp åí âáy tàng lãn, næåïc tråí nãn âuûc hån vaì oxy hoìa tan giaím xuäúng. Caï nhæ laì caï häöi phaït triãøn nhanh åí vuìng næåïc áúm åí haìm læåüng oxy hoìa tan tháúp. Quaï trçnh laío hoïa vaì suy thoaïi laì tæû nhiãn goüi laì giaìu dinh dæåîng (eutrophication). Sæû giaìu dinh dæåîng trong häö coï thãø coï täúc âäü nhanh do hoaût âäüng cuía con ngæåìi, coï thãø âæa cháút thaíi vaìo hay boïn phán tæì näng nghiãûp chaíy ra, âoï laì quaï trçnh phç hoïa do canh taïc. Xaïc âënh âäü phç bàòng haìm læåüng oxy hoìa tan hay nhu cáöu oxy sinh hoaï (BOD). BOD laì pháön coìn laûi giæîa oxy taûo ra do thæûc váût vaì oxy tiãu thuû tæì sæû hä háúp cuía thuíy sinh váût, yãúu täú naìy âæåüc xaïc âënh trong phoìng thê nghiãûm, âoï laì læåüng oxy tiãu hao trong mäüt lêt næåïc trong 5 ngaìy åí 20oC. Sæû phán táöng cuía nhæîng häö vuìng än âåïi khäng phaíi xuáút hiãûn quanh nàm, vaìo muìa thu låïp næåïc trãn màût laûnh vaì chçm xuäúng mang theo oxy xuäúng âaïy häö, 126
  15. Âa daûng âäüng váût vaì ... hoaût âäüng naìy vaì fron baîo laìm oxy xaïo träün maûnh khiãún cho táöng nhaíy voüt máút âi (hçnh 4.6). Vaìo muìa âäng låïp næåïc màût âoïng bàng, khäng coï sæû xaïo träün vaì sæû phán táöng hçnh thaình laûi. Khi muìa xuán âãún, bàng tan ra vaì chçm xuäúng, taûo ra mäüt sæû xaïo träün khaïc, sæû xaïo träün cuía muìa xuán. ÅÍ häö nhiãût âåïi thç ngæåüc laûi, noï coï sæû âäöng nhiãût hay laì chè coï sæû khaïc biãût nhiãût âäü ráút êt giæía táöng màût vaì táöng âaïy. Coï sæû xaïo träün nhoí, nhæîng häö sáu thç khäng coï sæû saín xuáút, ngheìo oxy, khäng coï caï. Nhæîng cháút khäng säúng khaïc hån cháút dinh dæåîng vaì oxy cuîng aính hæåíng låïn trong häö. Thê duû nhæ caï Poecilia chè sinh saín åí vuìng næåïc kiãöm, ngæåüc laûi caï Hyphessobrycon chè sinh saín åí vuìng coï pH tháúp. Táön säú thay âäøi pH trong häö laì 50 nàm do mæa acid, caï bë tiãu diãût do mæa acid âaî âæåüc ghi nháûn trong hån 300 häö thuäüc vuìng nuïi Adirondack åí phêa âäng bàõc Hoa Kyì. Nhiãöu nhaì sinh thaïi hoüc cuîng phán chia caïc vuìng trong häö thaình vuìng triãöu, vuìng ven båì vaì vuìng âaïy sáu, åí âoï coï sæû khaïc biãût låïn vãö sinh váût sinh säúng. Vuìng triãöu laì vuìng nong, vuìng âæåüc chiãúu saïng nháút, tênh tæì båì cho âãún âäü sáu maì thæûc váût coï rãø khäng thãø moüc âæåüc, sinh váût åí âáy gäöm coï thæûc váût, äúc, ãúch nhaïi vaì caï. Vuìng ven båì kãø caí vuìng xa khåi, aïnh saïng xuyãn tháúu âãún âäü sáu maì quang håüp khäng thãø täön taûi, thæûc váût näøi gäöm coï taío khuã, taío luûc vaì taío lam, âäüng váût näøi coï rotifer vaì copepoda. Vuìng cuäúi cuìng laì vuìng âaïy sáu, vuìng naìy laì vuìng sáu dæåïi âäü xuyãn tháúu cuía aïnh saïng, nhæîng häö nong khäng coï vuìng naìy, vi khuáøn, rãù cáy tæì vuìng trãn chçm xuäúng thaình cháút làõng tuû chæïa nhiãöu vi sinh váût phán huíy, chuïng giaíi phoïng muäúi dinh dæåîng âi vaìo trong næåïc. b. Thuíy væûc næåïc chaíy Khu hãû sinh váût åí vuìng naìy hoaìn toaìn khaïc våïi vuìng næåïc tènh. Thæûc váût vaì âäüng váût thêch nghi våïi âiãöu kiãûn næåïc chaíy maûnh. Nguäön dinh dæåîng âi vaìo vaì 127
  16. Dæång Trê Duîng G.T. 2001 taío nåí hoa khäng xuáút hiãûn do næåïc ræía träi nhanh. Doìng chaíy cuîng laìm xaïo träün vaì thäng khê. Âäüng váût vuìng næåïc chaíy khäng thêch håüp åí vuìng coï haìm læåüng oxy tháúp vaì dãù aính hæåíng båíi sæû ä nhiãùm BOD cao. Caï häöi coï thãø täön taûi trãn säng våïi nhiãût âäü laûnh, giaìu oxy vaì næåïc saûch. Khi tråìi áúm hån, næåïc âen hån caï trån vaì caï cheïp nhiãöu hån. Taío laì sinh váût saín xuáút quan troüng nháút trong táút caí mäi træåìng næåïc ngoüt, trong khi âoï cáy coï haût âæïng haìng thæï hai. Trong säú âäüng váût tiãu thuû thç cän truìng thuíy sinh chiãúm âa säú, räöi âãún giaïp xaïc vaì caï. Nhæîng sinh váût khaïc êt quan troüng hån màûc duì coï thãø quan troüng nháút thåìi vaì coï yï nghéa trong váún âãö kinh tãú sinh thaïi. 128
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

THÔNG TIN
TRỢ GIÚP
HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG
Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2