Nghiên cứu các giải pháp thích ứng và giảm thiểu rủi ro cho canh tác lúa do tác động của biến đổi khí hậu trên vùng đất nhiễm mặn Sóc Trăng

VIỆN KHOA HỌC NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM<br /> <br /> NGHIÊN CỨU CÁC GIẢI PHÁP THÍCH ỨNG VÀ GIẢM THIỂU RỦI RO<br /> CHO CANH TÁC LÚA DO TÁC ĐỘNG CỦA BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU<br /> TRÊN VÙNG ĐẤT NHIỄM MẶN SÓC TRĂNG<br /> Trương Thị Kiều Liên, Chu Văn Hách, Nguyễn Thị Thanh Tuyền,<br /> Đinh Thị Hải Minh, Võ Thị Thảo Nguyên, Chu Thị Hồng Anh,<br /> Lê Thị Hồng Huệ, Nguyễn Thị Hồng Nam<br /> I. ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Lúa là cây trồng chính ở Đồng bằng sông<br /> Cửu Long (ĐBSCL) nói chung và Sóc Trăng<br /> nói riêng. Cơ cấu mùa vụ của Sóc Trăng, có ba<br /> vụ lúa chính/năm canh tác với nhiều giống lúa<br /> ngắn ngày. (i) Vụ Đông Xuân nằm trọn trong<br /> mùa khô (canh tác từ tháng 11-12 năm trước<br /> tới tháng 03 năm sau) năng suất trung bình 6-7<br /> tấn/ha. (ii) Vụ Xuân- Hè (tháng 03 tới tháng 7)<br /> năng suất trung bình đạt 5-7 tấn/ha, vụ này<br /> thường gặp hạn nếu mưa tới trễ. (iii) Vụ Hè<br /> Thu nằm trọn trong mùa mưa (tháng 6-tháng<br /> 10) trung bình năng suất 4-5 tấn/ha.<br /> Cây lúa rất dễ bị tác động bởi các yếu tố<br /> tự nhiên gây ra như: ngập lụt, mặn, phèn, khô<br /> hạn… Các yếu tố này đều ảnh hưởng tiêu cực<br /> tới năng suất lúa cả ở Sóc Trăng nói riêng và<br /> khu vực Đồng bằng sông Cửu Long nói chung.<br /> Trong canh tác lúa người dân thường có tập<br /> quán sạ dày (>200 kg giống/ha); bón nhiều<br /> phân và bón không cân đối; duy trì nước ngập<br /> thường xuyên trên ruộng… dẫn tới hiệu quả<br /> sản xuất chưa cao.<br /> Chiến lược tiết kiệm nguồn vật tư đầu<br /> vào như giảm lượng giống gieo sạ, giảm phân<br /> bón (sử dụng các loại phân thế hệ mới để nâng<br /> cao hiệu quả sử dụng phân bón, giảm thất<br /> thoát...), giảm nước tưới… sẽ được kết hợp để<br /> nâng cao hiệu quả sản xuất lúa cho vùng<br /> nghiên cứu. Do đó, đề tài được thực hiện nhằm<br /> thử nghiệm các giải pháp tiềm năng về thích<br /> ứng và giảm thiểu đến sản xuất lúa tại ĐBSCL<br /> do tác động của biến đổi khí hậu. Mục tiêu cụ<br /> thể là:<br /> a) So sánh chế độ tưới khô ướt xen kẽ<br /> (AWD) và duy trì nước ngập thường xuyên (CF);<br /> b) Đánh giá quy trình canh tác mới với<br /> tập quán canh tác của nông dân trên 2 chế độ<br /> tưới AWD và CF.<br /> <br /> 1204<br /> <br /> II. THỰC TRẠNG CANH TÁC VÙNG<br /> NGHIÊN CỨU<br /> Tại ba điểm đều canh tác 3 vụ lúa/năm,<br /> nơi đây đều gặp các khó khăn như gặp hạn và<br /> mặn ở cuối vụ Đông Xuân, đầu và giữa vụ Hè<br /> Thu sớm (Xuân Hè). Vụ Hè Thu muộn (Thu<br /> Đông) đất còn hơi nhiễm mặn kết hợp với ngộ<br /> độc hữu cơ và mưa gió suốt vụ, nên ảnh hưởng<br /> tới sinh trưởng phát triển và năng suất lúa.<br /> Trong những năm trước đây, đa phần<br /> nông dân canh tác giống IR50404, vì giống này<br /> có thời gian sinh trưởng ngắn, dễ làm, năng<br /> suất cao. Tuy nhiên, gạo chế biến từ lúa<br /> IR50404 có hàm lượng Amylose rất cao (27%)<br /> chỉ thích hợp cho chế biến tinh bột.<br /> Trong canh tác lúa nông dân thường sử<br /> dụng lúa ăn để làm giống nên chất lượng kém,<br /> sạ với mật độ rất cao (>200kg/ha), bón phân<br /> không cân đối với lượng bón cao. Đặc biệt đối<br /> với vùng này do pH cao nên khả năng thất<br /> thoát phân đạm cũng rất cao. Trong đất chứa<br /> nhiều các cation Ca, Mg, thậm chí có cả Fe và<br /> Al nên lân bón vào dễ bị cố định bởi các cation<br /> này, làm cho đất thiếu lân có khả năng hấp thu,<br /> do đó hiệu quả đầu tư phân bón thường thấp.<br /> Người dân luôn duy trì ngập nước trong<br /> ruộng từ 5-10cm, nếu gặp hạn thì số lần tưới<br /> nước phải tăng phụ thuộc vào điều kiện thời<br /> tiết. Việc canh tác lúa theo phương pháp cổ<br /> truyền này một mặt gây lãng phí về nước tưới,<br /> nhất là trong giai đoạn mà khí hậu toàn cầu<br /> đang biến động mạnh. Mặt khác, duy trì ngập<br /> nước liên tục trong ruộng đã phát thải một<br /> lượng lớn khí CH4 do quá trình yếm khí gây ra.<br /> Các tiến bộ kỹ thuật mới đã được ứng<br /> dụng cho mô hình thử nghiệm: đã có rất nhiều<br /> các công trình nghiên cứu được đưa ra có thể<br /> áp dụng cho vùng khó khăn như vùng nghiên<br /> cứu cũng như một số vùng khác có điều kiện<br /> tương tự. Đó là sử dụng giống lúa mới ngắn<br /> <br /> Hội thảo Quốc gia về Khoa học Cây trồng lần thứ hai<br /> <br /> ngày chất lượng cao, kháng được sâu bệnh, có<br /> khả năng kháng mặn và khô hạn tốt. Kế đến là<br /> các giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng phân<br /> bón, hạn chế thất thoát N và giảm hiện tượng<br /> lân bị cố định… như sử dụng phân urea có phối<br /> trộn chất ức chế bay hơi (Agrotain), sử dụng<br /> lân phối trộn với chất ức chế quá trình cố định<br /> lân (Avail) do Fe++; Al+++; Ca++ và Mg++. Các<br /> giải pháp trên được áp dụng trên nền tưới nước<br /> theo phương pháp khô ngập xen kẽ sẽ giảm<br /> được chi phí nước tưới, không ảnh hưởng tới<br /> sinh trưởng và năng suất lúa, mặt khác còn hạn<br /> chế lượng CH4 phát thải.<br /> III. VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> 3.1. Vật liệu nghiên cứu<br /> - Địa điểm: thử nghiệm được thực hiện<br /> trong vụ Đông Xuân 2013-2014 và Hè Thu<br /> 2015 tại 03 xã Tân Quy A, Tân Quy B và Koko<br /> thuộc vùng đất bị nhiễm mặn tại huyện Long<br /> Phú, tỉnh Sóc Trăng thuộc vùng Bán đảo Cà<br /> Mau của ĐBSCL.<br /> - Giống lúa: sử dụng giống OM5451 là<br /> giống được phóng thích từ CLRRI, giống có<br /> thời gian sinh trưởng ngắn (90-95 ngày), năng<br /> suất đạt từ 5,5-8 t/ha (tùy theo mùa vụ). Gạo có<br /> hàm lượng Amylose