Nghiên cứu cấu trúc mô học gan chuột nhiễm độc cấp thuốc trừ sâu nhóm Carbamat sau giải độc bằng cam thảo lục đậu thang

Bùi Thanh Thủy và Đtg<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> 89(01/2): 141 - 146<br /> <br /> NGHIÊN CỨU CẤU TRÚC MÔ HỌC GAN CHUỘT NHIỄM ĐỘC CẤP<br /> THUỐC TRỪ SÂU NHÓM CARBAMAT SAU GIẢI ĐỘC<br /> BẰNG CAM THẢO LỤC ĐẬU THANG<br /> Bùi Thanh Thuỷ*, Nguyễn Thị Hiệp Tuyết<br /> Trường Đại học Y Dược Thái Nguyên<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Nghiên cứu can thiệp thực nghiệm giải độc cho chuột cống trắng nhiễm độc cấp thuốc trừ sâu<br /> Pasha (nhóm Carbamat) liều ½ LD50 theo đường uống bằng bài thuốc “Cam thảo lục đậu thang”.<br /> Kết quả cho thấy: các triệu chứng toàn thân, cấu trúc đại thể và cấu trúc vi thể gan ở nhóm chuột<br /> cống trắng được uống giải độc có biểu hiện hồi phục nhanh hơn so với nhóm chuột cống trắng bị<br /> nhiễm độc cấp thuốc trừ sâu Pasha không được uống “cam thảo lục đậu thang”. Tuy nhiên, cần<br /> tiếp tục nghiên cứu ở mức siêu vi thể và thời gian nghiên cứu kéo dài hơn.<br /> Từ khóa: Mô học gan chuột, cam thảo, thuốc trừ sâu nhóm carbamat, Đại học Y Dược Thái<br /> Nguyên, giải độc bằng cam thảo.<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ*<br /> Ở nước ta, việc sử dụng thuốc trừ sâu đặc biệt<br /> nhóm carbamat rất phổ biển, trong đó loại<br /> thuốc trừ sâu có tên hoạt chất là fenobucab,<br /> thuộc nhóm carbamat, độc tính vừa (độ II),<br /> cùng với việc khó kiểm soát về quản lý, bảo<br /> quản, cũng như sự thiếu hiểu biết của người<br /> sử dụng là những nguyên nhân dẫn đến tăng<br /> tỷ lệ ngộ độc thuốc trừ sâu.<br /> Nhiều nghiên cứu trên thực nghiệm đã cho<br /> thấy cấu trúc và chức năng gan bị ảnh hưởng<br /> cấp, mãn tính với thuốc trừ sâu [2], [3].<br /> Trên các thông tin quảng cáo, bài thuốc “cam<br /> thảo lục đậu thang” có tác dụng giải độc cho<br /> gan, điều trị khỏi một số ca ngộ độc thuốc và<br /> ngộ độc thức ăn trong thời gian ngắn. Bài<br /> thuốc này có tác dụng giải độc đối với các<br /> trường hợp bị nhiễm độc thuốc trừ sâu nhóm<br /> carbamat? Vấn đề này đến nay vẫn chưa có<br /> công trình nào công bố. Với mong muốn tìm<br /> hiểu gan chuột nhiễm độc cấp thuốc trừ sâu<br /> nhóm carbamat có sự thay đổi như thế nào<br /> sau khi được giải độc bằng bài thuốc này,<br /> chúng tôi thực hiện đề tài với mục tiêu sau:<br /> Đánh giá sự thay đổi cấu trúc đại thể, vi thể<br /> của gan chuột cống trắng nhiễm độc cấp<br /> thuốc trừ sâu Pasha sau giải độc bằng cam<br /> thảo lục đậu thang.<br /> *<br /> <br /> ĐỐI TƯỢNG, PHƯƠNG PHÁP<br /> Đối tượng nghiên cứu<br /> 24 chuột cống trắng đực tơ, 2 - 2,5 tháng tuổi,<br /> khoảng 100 – 130 g/con, chuột được nuôi<br /> dưỡng theo chế độ ăn của phòng thí nghiệm.<br /> Vật liệu<br /> - Thuốc trừ sâu Pasha 50EC của công ty Thanh<br /> Sơn Hóa Nông, chai 100ml, dầu thực vật.<br /> - Bài thuốc “Cam thảo lục đậu thang” gồm:<br /> cam thảo 30g, lục đậu: 30g. Mỗi ngày một<br /> thang, sắc cho uống 3 lần.<br /> Phương pháp nghiên cứu: Can thiệp thực<br /> nghiệm có đối chứng.<br /> - Phân lô thí nghiệm:<br /> o Lô 1 (BT): 3 chuột bình thường<br /> o Lô 2 (CĐ): 3 chuột, mỗi con được uống<br /> cam thảo lục đậu thang 3 lần/ngày, liều<br /> 1,8ml/100g cân nặng.<br /> o Lô 3 (NĐ): 9 chuột, mỗi chuột được uống<br /> Pasha 1 lần qua sonde dạ dày liều 205mg/kg<br /> cân nặng (1/2 liều LD50). Pasha được pha<br /> trong dầu thực vật thành dung dịch<br /> 13,7mg/ml, mỗi chuột uống 1,5ml dung dịch<br /> dầu thực vật – Pasha/100 gam cân nặng<br /> o Lô 4 (GĐ): 9 chuột, mỗi chuột nhiễm<br /> độc cấp thuốc trừ sâu Pasha được uống<br /> cam thảo lục đậu thang 3 lần/ngày, liều<br /> 1,8ml/100g cân nặng.<br /> 141<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> Bùi Thanh Thủy và Đtg<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> * Các chuột lô 3,4 được chia 3 nhóm tương<br /> ứng các mốc thời gian: 1ngày, 3 ngày, 7 ngày.<br /> - Kỹ thuật nghiên cứu<br /> + Cân mỗi chuột ở các nhóm<br /> + Kỹ thuật hiển vi: mẫu gan chuột được trích<br /> thủ cùng vị trí thuỳ gan phải. Cố định bằng<br /> dung dịch Bouin, khử nước, vùi nến, đúc<br /> block, cắt lát dày 5 – 7 µm. Nhuộm tiêu bản<br /> bằng phương pháp Hematoxylin – Eosin.<br /> Quan sát dưới kính hiển vi quang học.<br /> - Chỉ tiêu nghiên cứu<br /> + Trọng lượng chuột ở các lô<br /> + Triệu chứng toàn thân của chuột nhiễm độc<br /> cấp và sau khi được giải độc ở các thời điểm<br /> nghiên cứu.<br /> + Hình ảnh cấu trúc đại thể và vi thể gan<br /> chuột nhiễm độc cấp và sau khi được giải độc<br /> ở các thời điểm nghiên cứu.<br /> - Phương pháp đánh giá: mô tả, so sánh đối<br /> chiếu tổn thương và hồi phục.<br /> - Địa điểm nghiên cứu: Bộ môn Mô học,<br /> Trường Đại học Y Dược Thái Nguyên.<br /> KẾT QUẢ<br /> Trọng lượng chuột<br /> Ở các lô bình thường và lô chuột chỉ uống<br /> cam thảo lục đậu thang, trọng lượng chuột có<br /> tăng nhẹ. Các ngày đầu sau uống thuốc Pasha,<br /> chuột rất mệt mỏi, ăn ít, cân nặng giảm hơn<br /> so với khi chưa uống thuốc nhưng không<br /> đáng kể. Chuột nhiễm độc cấp thuốc trừ sâu<br /> Pasha được giải độc bằng thuốc cam thảo lục<br /> đậu thang, trọng lượng chuột không khác biệt<br /> so với lô nhiễm độc.<br /> <br /> 89(01/2): 141 - 146<br /> <br /> (ảnh1). Đến ngày thứ ba, chuột ăn ít, mệt<br /> mỏi, ít leo trèo, lông khô. Ngày thứ 7, chuột<br /> khoẻ lên, ăn uống và hoạt động bình thường,<br /> lông mượt.<br /> <br /> Ảnh 1: Chuột cống trắng1ngày sau uống Pasha<br /> liều 205 mg/kg cân nặng<br /> <br /> Ở lô chuột nhiễm độc cấp thuốc trừ sâu Pasha<br /> và được uống giải độc bằng cam thảo lục đậu<br /> thang liều 1,8ml/100g cân nặng, ba lần mỗi<br /> ngày, kết quả: từ ngày thứ hai trở đi, chuột<br /> không có cơn co giật, di chuyển leo trèo, ăn<br /> uống tăng dần, lông khô mượt dần (ảnh 2). Ở<br /> các ngày tiếp theo, chuột linh hoạt trở lại, ăn<br /> uống bình thường, lông mượt.<br /> <br /> Những biểu hiện toàn thân<br /> Chuột ở lô chỉ uống cam thảo lục đậu thang<br /> và lô bình thường không có biểu hiện khác lạ.<br /> Sau uống thuốc trừ sâu Pasha liều ½ LD50<br /> khoảng 15 phút, chuột có biểu hiện nhiễm độc<br /> cấp: lờ đờ, thở nhanh, xuất hiện cơn co giật 23 phút, cách nhau 3 -5 phút, các cơn này thưa<br /> dần và mất đi sau 30 phút, lông xù, chân duỗi<br /> thẳng, răng nghiến chặt, mắt dần lồi và đỏ<br /> rực. Sau đó, chuột nằm im, mệt mỏi, không<br /> leo trèo, mũi và lông đuôi ướt, mắt lồi đỏ<br /> <br /> Ảnh 2: Chuột nhiễm độc cấp Pasha một ngày sau<br /> uống cam thảo lục đậu thang<br /> <br /> Cấu trúc đại thể gan chuột<br /> Ở lô chuột uống cam thảo lục đậu, gan không<br /> khác so với gan chuột ở lô bình thường. Gan<br /> màu hồng tươi hoặc hồng nhạt, bề mặt gan<br /> mịn, không có xuất huyết hoặc cấu tạo bất<br /> thường (ảnh 3).<br /> <br /> 142<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> Bùi Thanh Thủy và Đtg<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> Ảnh 3: Gan chuột lô bình thường<br /> <br /> Một ngày sau nhiễm độc cấp Pasha, gan chuột<br /> sẫm màu, trên bề mặt xuất hiện các chấm xuất<br /> huyết đỏ li ti. Ba ngày sau nhiễm độc, các<br /> chấm xuất huyết dày đặc hơn, thậm chí có<br /> những đám đỏ xung huyết trên bề mặt gan<br /> (ảnh 4). Đến ngày thứ bảy, gan chuột có biểu<br /> hiện hồi phục, gan chuột màu hồng tươi và rải<br /> rác còn ít đốm đỏ xuất huyết.<br /> <br /> Ảnh 4: Gan chuột cống trắng bị xuất huyết ở lô<br /> nhiễm độc cấp thuốc trừ sâu Pasha<br /> <br /> Một ngày sau nhiễm độc cấp Pasha và được<br /> uống thuốc giải độc, gan chuột màu đỏ sẫm,<br /> khắp trên bề mặt gan xuất hiện nhiều các<br /> chấm xuất huyết khá rõ ranh giới (ảnh 5).<br /> <br /> 89(01/2): 141 - 146<br /> <br /> Ở ngày thứ ba, màu gan nhạt dần, các chấm<br /> xuất huyết to, thưa hơn và mờ dần.Bảy ngày<br /> sau uống giải độc, chấm xuất huyết trên bề<br /> mặt gan chuột giảm, bờ chấm xuất huyết<br /> không rõ rệt (ảnh 6).<br /> <br /> Ảnh 6: Gan chuột nhiễm độc Pasha sau 7 ngày<br /> được giải độc<br /> <br /> Cấu trúc vi thể của gan chuột<br /> Lô bình thường và lô đối chứng<br /> Dưới kính hiển vi quang học, các tiểu thuỳ<br /> gan ranh giới không rõ ràng, thành tĩnh mạch<br /> trung tâm tiểu thuỳ mỏng. Các tế bào gan có<br /> cấu trúc bè từ tĩnh mạch trung tâm tiểu thuỳ<br /> toả ra vùng ngoại vi. Lưới mao mạch nan hoa<br /> xen các dây tế bào gan, lòng mao mạch rõ,<br /> thành được lợp bởi tế bào nội mô và tế bào<br /> Kupffer. Các tế bào gan hình đa diện, kích<br /> thước khá đều nhau, ranh giới rõ ràng, mỗi tế<br /> bào có một đến hai nhân tròn, màng nhân rõ,<br /> có một đến ba hạt nhân. Bào tương tế bào gan<br /> màu hồng mịn. Vùng ngoại vi tiểu thuỳ, bào<br /> tương một số tế bào gan có những hốc sáng,<br /> bờ hốc khá đều đặn.(Ảnh 7).<br /> 2<br /> <br /> 1<br /> <br /> Ảnh 5: Gan chuột nhiễm độc cấp thuốc trừ sâu<br /> Pasha sau 1 ngày được giải độc<br /> <br /> Ảnh 7: Cấu trúc vi thể gan chuột lô bình thường<br /> (H.E x100) (1.Tĩnh mạch trung tâm tiểu thuỳ;<br /> 2. Khoảng cửa)<br /> <br /> 143<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> Bùi Thanh Thủy và Đtg<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> Lô chuột nhiễm độc cấp Pasha<br /> Sau một ngày bị nhiễm độc Pasha, gan chuột<br /> có những thay đổi rõ rệt: Tiểu thuỳ gan nở to<br /> hơn bình thường, vùng giữa và ngoại vi mất<br /> cấu trúc bè tế bào gan. Các tĩnh mạch cửa và<br /> tĩnh mạch trung tâm tiểu thuỳ dãn rộng chứa<br /> đầy máu. Các mao mạch nan hoa lòng hẹp. Tế<br /> bào gan bào tương có những hốc lớn, sáng<br /> màu, bờ không đều; nhân tế bào tròn đều,<br /> màng và hạt nhân rõ, vùng ngoại vi và vùng<br /> giữa tiểu thuỳ bị thoái hoá hốc nặng nề hơn<br /> (ảnh 8). Khoảng cửa có những đám thâm<br /> nhiễm các tế bào tròn.<br /> Sau ba ngày uống Pasha liều ½ LD50, trên<br /> hình ảnh vi thể gan chuột: máu vẫn ứ đầy các<br /> tĩnh mạch cửa và tĩnh mạch trung tâm tiểu<br /> thuỳ, lòng các mao mạch nan hoa rất hẹp. Các<br /> tế bào gan trương to, bào tương thoái hoá hốc<br /> nặng, một số tế bào gan có nhân teo nhỏ, chất<br /> nhân sẫm màu nhưng vẫn còn hạt nhân.<br /> Ngày thứ bảy, hiện tượng xung huyết và ứ<br /> máu trong gan giảm, các tế bào gan vùng<br /> ngoại vi còn thoái hoá hốc. Khoảng cửa<br /> không còn đám thâm nhiễm các tế bào tròn.<br /> <br /> 89(01/2): 141 - 146<br /> <br /> vi tiểu thuỳ có hiện tượng thoái hoá hốc. Mao<br /> mạch nan hoa dãn và ứ đầy máu, nhân tế bào<br /> 1<br /> Kupffer to lồi vào lòng mao mạch. Khoảng<br /> cửa xuất hiện ít tế bào tròn, tĩnh mạch cửa<br /> lòng giãn rộng, đầy máu.<br /> <br /> Ảnh 9: Gan chuột nhiễm độc Pasha một ngày sau<br /> uống cam thảo lục đậu thang (H.E x100)<br /> <br /> Ngày thứ ba, tĩnh mạch trung tâm tiểu thuỳ<br /> gan còn ứ đầy máu, các tế bào gan vùng trung<br /> tâm có hiện tượng thoái hoá hạt, một số ít tế<br /> bào thoái hoá hốc, nhân nhỏ sẫm màu, mao<br /> mạch nan hoa và tĩnh mạch cửa dãn và còn ứ<br /> nhiều máu, xuất hiện nhiều tế bào tròn (ảnh 10).<br /> <br /> 2<br /> <br /> 2<br /> <br /> 1<br /> <br /> 1<br /> Ảnh 8: Gan chuột một ngày nhiễm độc cấp Pasha<br /> (H.E x100): 1.Tĩnh mạch trung tâm tiểu thuỳ ứ<br /> máu; 2. Khoảng cửa<br /> <br /> Lô chuột nhiễm độc cấp Pasha sau uống<br /> thuốc giải độc<br /> Một ngày sau khi được uống cam thảo lục đậu<br /> thang (ảnh 9): các tiểu thuỳ gan có cấu trúc bè<br /> tế bào gan không rõ ràng, bào tương các tế<br /> bào gan chứa đầy các hạt ưa acid, một số tế<br /> bào gan mất màng nhân, chất nhân đặc lại,<br /> đặc biệt các tế bào gan ở vùng giữa và ngoại<br /> <br /> Ảnh 10: Gan chuột nhiễm độc Pasha sau ba ngày<br /> uống cam thảo lục đậu thang (H.E x100): 1.Tĩnh<br /> mạch trung tâm tiểu thuỳ ứ máu; 2. Khoảng cửa<br /> <br /> Gan chuột nhiễm độc Pasha sau bảy ngày<br /> uống cam thảo lục đậu thang có biểu hiện hồi<br /> phục rõ rệt, cấu trúc bè tế bào gan được khôi<br /> phục, vùng trung tâm và giữa tiểu thuỳ gan có<br /> đặc điểm cấu trúc bình thường, hiện tượng<br /> thoái hoá tế bào gan hốc còn rải rác ở vùng<br /> ngoại vi, tĩnh mạch trung tâm tiểu thuỳ không<br /> còn ứ máu nhưng mao mạch nan hoa còn giãn<br /> nhẹ. Khoảng cửa không còn các tế bào tròn<br /> (ảnh 11).<br /> <br /> 144<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> Bùi Thanh Thủy và Đtg<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> 1<br /> 2<br /> <br /> Ảnh 11: Gan chuột nhiễm độc Pasha sau bảy<br /> ngày uống cam thảo lục đậu thang (H.E x100),<br /> ( 1.Tĩnh mạch trung tâm tiểu thuỳ; 2. Khoảng cửa)<br /> BÀN LUẬN<br /> Thuốc trừ sâu Pasha được hấp thụ nhanh gây<br /> ức chế enzym Cholinesterase, hoạt tính<br /> enzym huyết thanh giảm gây ứ đọng<br /> acetylcholin ở các thụ thể thần kinh trung<br /> ương, thụ thể Muscarin và thụ thể Nicotin, do<br /> đó toàn thân xuất hiện: co giật, lông xù, mắt<br /> lồi…nhưng hồi phục nhanh vì Pasha có độc<br /> tính vừa, bị phân giải nhanh, hoạt độ enzym<br /> huyết thanh có thể nhanh trở lại bình thường<br /> [4],[5], trọng lượng chuột chưa có sự khác<br /> biệt đáng kể vì thời gian nuôi ngắn.<br /> Pasha tác động gây thoái hoá tế bào gan<br /> chuột, làm thay đổi tính thấm thành mạch và<br /> dãn mạch máu trong gan, sự tổn thương mạnh<br /> ở ngày thứ nhất đến ngày thứ ba và giảm dần<br /> sau bảy ngày. Sau giải độc bằng cam thảo lục<br /> đậu thang, toàn thân chuột có sự hồi phục<br /> nhanh, cấu trúc đại thể và vi thể của gan cũng<br /> có biểu hiện hồi phục ngay từ ngày thứ ba,<br /> mạch máu trong gan dần giảm tình trạng ứ<br /> máu, thoái hoá hốc tế bào gan giảm dần từ<br /> vùng trung tâm ra ngoại vi, chúng tôi cho<br /> <br /> 89(01/2): 141 - 146<br /> <br /> rằng độc tính của thuốc Pasha theo máu tĩnh<br /> mạch cửa gây tổn thương tế bào gan từ vùng<br /> ngoại vi đến trung tâm, nhưng độc tính dần<br /> giảm do sự phân huỷ Pasha và chức năng khử<br /> độc của gan [1], mặt khác cũng chứng tỏ<br /> “cam thảo lục đậu” thang có tác dụng nhất<br /> định trong quá trình hồi phục, tuy nhiên khi<br /> nào gan chuột hoàn toàn hồi phục và cơ chế<br /> giải độc như thế nào cần có nghiên cứu thêm.<br /> KẾT LUẬN<br /> Chuột cống trắng nhiễm độc cấp thuốc trừ sâu<br /> Pasha (nhóm carbamat) sau khi được giải độc<br /> bằng “Cam thảo lục đậu” thang có xu hướng<br /> hồi phục nhanh hơn và đồng thời các triệu<br /> chứng toàn thân, cấu trúc đại thể, cấu trúc vi<br /> thể của gan.<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> [1]. Phạm Phan Địch (2004), Hệ tiêu hoá, Mô học,<br /> Nhà xuất bản Y học, 428 – 441.<br /> [2]. Vũ Sỹ Khảng, Trịnh Bình, Nguyễn Thị Bình<br /> (2006), Đánh giá ảnh hưởng của thuốc trừ sâu<br /> Bassa đến cấu trúc hình thái một số tạng chuột<br /> cống trắng, Luận án tiến sĩ Y học, Trường Đại học<br /> Y Hà Nội.<br /> [3]. Bùi Thanh Thuỷ, Nguyễn Thị Bình (2001),<br /> Nghiên cứu cấu trúc hình thái của gan chuột cống<br /> trắng sau nhiễm độc cấp thuốc trừ sâu Bassa,<br /> Luận văn thạc sĩ Y học, Trường Đại học Y Hà<br /> Nội.<br /> [4]. Nguyễn Quang Trung (2000), Ảnh hưởng của<br /> thuốc trừ sâu và chất bảo vệ đối với một số enzym<br /> và protein huyết thanh có nguồn gốc gan của thỏ,<br /> Luận văn thạc sĩ Y học, Trường Đại học Y Hà Nội<br /> [5]. Wayland.J,Hayes.J(1991), Handbook of<br /> pesticide Toxicology, San.Dirgo NewJork Boston,<br /> London, 1125-1140.<br /> <br /> 145<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br />