Nghiên cứu khả năng nhân giống khoai mỡ bằng phương pháp cắt lát củ giống tại Thừa Thiên Huế

TẠP CHÍ KHOA HỌC, ðại học Huế, Số 64, 2011<br /> NGHIÊN CỨU KHẢ NĂNG NHÂN GIỐNG KHOAI MỠ BẰNG PHƯƠNG<br /> PHÁP CẮT LÁT CỦ GIỐNG TẠI THỪA THIÊN HUẾ<br /> Lê Thị Khánh, Phạm Thị Hà<br /> Trường ðại học Nông Lâm, ðại học Huế<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Thí nghiệm tiến hành 2 năm (2009 - 2010) tại Thừa Thiên Huế, gồm 8 công thức, tương<br /> ứng 8 khối lượng lát cắt củ giống ñem dùng từ 10 - 80 g, trong ñó, khối lượng củ giống ñịa<br /> phương ñang trồng làm ñối chứng (ð/C). Nghiên cứu này nhằm xác ñịnh một khối lượng lát cắt<br /> củ giống thích hợp, cho năng suất và hiệu quả nhân giống cao nhất ñể xây dựng quy trình nhân<br /> giống tại Thừa Thiên Huế. Kết quả nghiên cứu chỉ ra rằng khối lượng lát cắt củ giống 30 - 40 g<br /> có nhiều ưu ñiểm nhất: Khả năng nhân giống tốt nhất, hệ số nhân giống cao (5 - 6,7 lần), sinh<br /> trưởng, phát triển, năng suất và hiệu quả kinh tế khá, thích hợp với ñiều kiện sinh thái và khả<br /> năng ñầu tư giống của ñịa phương. Tiếp theo là khối lượng 60 - 80 g cho năng suất và hiệu quả<br /> kinh tế cao nhất, nhưng hệ số nhân giống thấp nhất (2,5 - 3,3 lần), khối lượng 10 - 20 g cho<br /> năng suất và hiệu quả kinh tế thấp nhưng hệ số nhân giống cao nhất (10 - 20 lần).<br /> Từ khoá: Dioscorea alata L.; cắt lát, lát cắt.<br /> <br /> 1. ðặt vấn ñề<br /> Khoai mỡ (Dioscorea alata L.) là cây ăn củ, trồng phổ biến ở Việt Nam. Củ là<br /> nguồn cung cấp Carbonhydrat, ñặc biệt hàm lượng protein trong củ cao hơn hẳn sắn và<br /> khoai lang. Các nghiên cứu gần ñây cho thấy, nhu cầu tiêu dùng khoai mỡ của người<br /> dân ngày càng tăng vì nó là loại thực phẩm giàu chất dinh dưỡng, không bị nhiễm các<br /> thuốc bảo vệ thực vật hay dư lượng nitrat. Những năm gần ñây, trường ðại học Nông<br /> Lâm Huế ñã thu thập, ñánh giá và tuyển chọn ñược một số giống khoai mỡ có năng suất<br /> cao, chất lượng tốt, khả năng thích ứng rộng từ một số ñịa phương miền Trung và Tây<br /> Nguyên. Một trong những giống tốt ñó là khoai mỡ/khoai tía (Dioscorea alata L.) Thừa<br /> Thiên Huế. Tuy nhiên, việc sản xuất khoai mỡ chịu những ảnh hưởng bất lợi của việc<br /> cung cấp củ giống, cũng như những khó khăn liên quan ñến bảo quản lưu trữ khoai mỡ<br /> sau thu hoạch. ðó là những thách thức ñối với các nhà nghiên cứu, nông dân và cả nhà<br /> sản xuất.<br /> Theo phương thức sản xuất truyền thống, người dân thường lấy giống từ vụ<br /> trước cho các vụ trồng tiếp theo. ðối với khoai mỡ, tuỳ theo ñiều kiện sinh thái và khả<br /> năng ñầu tư, nông dân thường trồng củ giống có khối lượng từ 100 – 600 g hoặc nhiều<br /> hơn, tức là họ phải sử dụng 10 - 30% khối lượng thu hoạch ñược ñể làm giống cho vụ<br /> 67<br /> <br /> sau. Vì vậy, người dân thường thiếu củ giống trồng, nhất là những năm gặp hạn hán hay<br /> dịch bệnh. Do thiếu nguồn giống nên bà con sử dụng loại củ giống chất lượng thấp (tỷ<br /> lệ nhiễm bệnh virus cao, già sinh lý và ñộ thuần chủng thấp. Hệ số nhân giống thấp và<br /> chất lượng củ giống không ñồng ñều là yếu tố hạn chế mở rộng diện tích trồng khoai<br /> mỡ ở những vùng phù hợp. ðây cũng là một trong những nguyên nhân dẫn ñến năng<br /> suất thấp và hiệu quả kinh tế không cao. ðể phát triển giống này ra sản xuất trên diện<br /> rộng, một vấn ñề lớn ñặt ra là sử dụng phương pháp nhân giống nào thích hợp, ñơn giản,<br /> dễ áp dụng, giảm số lượng củ làm giống ñể ñẩy nhanh quá trình sản xuất giống khoai<br /> mỡ, tăng hiệu quả kinh tế?. Một trong những phương pháp ñó là nhân nhanh giống<br /> khoai mỡ bằng các lát cắt nhỏ. Vì vậy, chúng tôi tiến hành ñề tài “Nghiên cứu khả năng<br /> nhân giống khoai mỡ bằng phương pháp cắt lát củ giống tại Thừa Thiên Huế” nhằm:<br /> - ðánh giá khả năng sinh trưởng, phát triển và năng suất của khoai mỡ có khối<br /> lượng lát cắt củ giống ñem trồng khác nhau.<br /> - Chọn một công thức có khối lượng lát cắt củ giống tốt nhất với khối lượng<br /> thích hợp, có khả năng sinh trưởng, phát triển, chống chịu tốt, cho năng suất và hiệu quả<br /> kinh tế khá cao, phù hợp với ñiều kiện sinh thái và khả năng ñầu tư giống của nông dân.<br /> - Góp phần xây dựng quy trình nhân giống khoai mỡ bằng phương pháp in vivo<br /> tại Thừa Thiên Huế.<br /> 2. ðối tượng, nội dung và phương pháp nghiên cứu<br /> 2.1. ðối tượng nghiên cứu<br /> Giống: Khoai mỡ Thừa Thiên Huế (khoai tía), có ñặc ñiểm là cây sinh trưởng<br /> khoẻ, phân nhánh nhiều, thời gian sinh trưởng trung bình, cho năng suất cao, phù hợp<br /> với ñiều kiện sinh thái ở Thừa Thiên Huế. ðặc biệt khoai mỡ TT Huế có màu sắc ñẹp<br /> (màu tím) và mùi vị thơm ngon, rất ñược thị trường ưa chuộng.<br /> ðất trồng: Thuộc loại ñất cát nội ñồng, nghèo dinh dưỡng, dí dẽ, thấm thoát<br /> nước nhanh, ñiều kiện canh tác khó khăn.<br /> Giá thể giâm: Cát sạch ñược sử dụng ñể giâm các lát cắt từ củ giống.<br /> Thời vụ: Thí nghiệm ñược tiến hành trong vụ hè thu 2009 và vụ ñông xuân<br /> 2009 - 2010.<br /> 2.2. Nội dung nghiên cứu<br /> 3 thí nghiệm (1,2,3) nghiên cứu về ảnh hưởng của các khối lượng lát cắt (có<br /> giâm và không giâm trong cát ẩm) ñến thời gian mọc, tỷ lệ sống, khả năng ra rễ, ra lá,<br /> khả năng sinh trưởng, phát triển của khoai mỡ Thừa Thiên Huế trong cùng vụ ñông<br /> xuân<br /> <br /> 68<br /> <br /> 2.3. Phương pháp nghiên cứu<br /> Thí nghiệm 1 vụ hè thu 2009 gieo 3/04/2009, thí nghiệm 2 và 3 vụ ñông xuân<br /> 2009 - 2010 giâm (trong cát) và trồng (ngoài ñồng) ngày 01/11/2009.<br /> Mỗi thí nghiệm gồm 8 công thức (I-VIII) tương ứng 8 mức khối lượng lát cắt củ<br /> giống từ 10 g ñến 80 g, trong ñó IV làm ñối chứng (ð/C), nhắc lại 3 lần, diện tích mỗi ô<br /> thí nghiệm 8 m2, diện tích mỗi thí nghiệm 200 m2.Tổng số mẫu/công thức là 16, tổng số<br /> mẫu cho mỗi thí nghiệm 384.<br /> Thí nghiệm 2 giâm trong khay ñựng giá thể là cát sạch, kích thước mỗi khay 60<br /> x 40 x 20cm. Khay ñặt trong nhà có mái che, tưới nước giữ ẩm 65 - 70 %. Chọn củ<br /> giống có khối lượng từ 1 - 1,3 kg, cùng thời gian bảo quản ñể cắt lát. Lát cắt từ củ giống<br /> trước khi giâm và trồng ñều ñược chấm tro khô ñể tránh mất nước và phòng nấm bệnh.<br /> Phân bón (tính cho 1 ha): 12 tấn phân chuồng + 60 kg N + 60 kg P2O5 + 80 kg<br /> K2O + 400 kg vôi bột, khoảng cách trồng (60 x 50) cm, mật ñộ 33.000 cây/ha. Các biện<br /> pháp kỹ thuật khác ñược áp dụng ñồng ñều và thích hợp.<br /> Các chỉ tiêu theo dõi: Tỷ lệ mọc, thời gian sinh trưởng, khả năng sinh trưởng, ra<br /> nhánh, tình hình sâu bệnh hại, năng suất và các yếu tố cấu thành năng suất, hệ số nhân<br /> giống... áp dụng theo quy trình khảo nghiệm giống khoai củ của viện nghiên cứu Di<br /> truyền Hà Nội. Các biện pháp kỹ thuật khác ñược áp dụng ñồng ñều và thích hợp.<br /> Số liệu ñược xử lý thống kê sinh học theo chương trình MS Excel, Statistix.<br /> 3. Kết quả nghiên cứu và thảo luận<br /> Kết quả nghiên cứu cho thấy:<br /> Trong cùng một khối lượng lát cắt củ giống thì các mẫu giống ñem giâm trong<br /> giá thể cát có tỷ lệ mọc mầm cao (86,67 - 100% ) hơn so với trồng trực tiếp ngoài ñồng<br /> (vụ hè thu 64,58 - 83,33%, vụ ñông xuân 77,1 - 97,9%)<br /> Trong 2 vụ trồng lát cắt củ giống, khối lượng lát cắt củ giống càng lớn thì tỷ lệ<br /> lát cắt mọc mầm có xu hướng càng cao trong ñiều kiện giâm cũng như trồng trực tiếp<br /> ngoài ruộng (tăng 2,08 - 8, 33% ở vụ hè thu và 6,2 - 16,6% vụ ñông xuân so ð/C)<br /> Trong cùng một vụ trồng, khối lượng lát cắt lớn nhất ở công thức VII và VIII có<br /> tỷ lệ mọc mầm cao nhất, cao hơn ð/C 13,33% ở vụ hè thu và 14,5 - 16,6 vụ ñông xuân.<br /> ðiều này chứng tỏ lát cắt càng nhỏ khả năng dự trữ chất dinh dưỡng ít, số mầm ngủ trên<br /> da củ cũng ít, khả năng chống chịu ñiều kiện ngoại cảnh yếu hơn so với lát cắt có khối<br /> lượng lớn hơn, nên khối lượng lát cắt củ càng lớn có nhiều lợi thế hơn.<br /> Bảng 1 cho thấy: Cùng một ñiều kiện giâm trong giá thể cát, thời gian mọc từ<br /> 19-24 ngày, công thức VIII rút ngắn hơn I, II 5 ngày. Số rễ và số lá sau giâm 30 ngày có<br /> xu hướng tăng từ khối lượng lát cắt nhỏ ñến lớn, công thức VII, VIII mọc nhanh, có số<br /> rễ, số lá nhiều nhất (5,1 - 5,4 rễ và 2,2 - 2,4 lá) tương ứng.<br /> 69<br /> <br /> Bảng 1. Ảnh hưởng của khối lượng lát cắt củ giống giâm trong giá thể cát ñến khả năng sinh<br /> trưởng (giai ñoạn sau giâm) của khoai mỡ Thừa Thiên Huế<br /> <br /> Chỉ tiêu<br /> <br /> Thời gian từ<br /> giâm ñến mọc<br /> mầm (ngày)<br /> <br /> Số rễ sau giâm 30<br /> ngày (rễ)<br /> <br /> Số lá sau giâm 30<br /> ngày (lá)<br /> <br /> I<br /> <br /> 24<br /> <br /> 2,3 e<br /> <br /> 0,1 c<br /> <br /> II<br /> <br /> 24<br /> <br /> 2,9 de<br /> <br /> 0,3 c<br /> <br /> III<br /> <br /> 23<br /> <br /> 3,2 d<br /> <br /> 0,5 c<br /> <br /> IV(ðC)<br /> <br /> 23<br /> <br /> 3,87 c<br /> <br /> 1,4 b<br /> <br /> V<br /> <br /> 21<br /> <br /> 4,5 bc<br /> <br /> 1,87 ab<br /> <br /> VI<br /> <br /> 22<br /> <br /> 4,9 ab<br /> <br /> 2,07 ab<br /> <br /> VII<br /> <br /> 21<br /> <br /> 5,1 ab<br /> <br /> 2,2 a<br /> <br /> VIII<br /> <br /> 19<br /> <br /> 5,4 a<br /> <br /> 2,4 a<br /> <br /> 0,628<br /> <br /> 0,726<br /> <br /> Công thức<br /> <br /> LSD0,05<br /> <br /> Ghi chú: Các công thức giống nhau ñược biểu thị cùng một chữ cái, các chữ cái khác<br /> nhau biểu thị sự sai khác có ý nghĩa ở mức 95%.<br /> <br /> So sánh với cùng khối lượng lát cắt củ giống tương ứng sau trồng (cắt lá, chấm<br /> tro rồi trồng ngoài ruộng) thì thời gian mọc mầm dài hơn giâm trong cát ñáng kể (5 – 10<br /> ngày). ðây là cơ sở cho việc xây dựng quy trình nhân giống bằng phương pháp cắt lát<br /> củ giống tốt hơn.<br /> - Ảnh hưởng của khối lượng lát cắt củ giống khác nhau ñến thời gian sinh<br /> trưởng của khoai mỡ Thừa Thiên Huế<br /> Trong 2 vụ thì thời gian từ trồng ñến mọc mầm (29 - 34 ngày), trồng ñến ra<br /> nhánh (76 - 84 ngày), hình thành củ (120 - 126 ngày) ở vụ hè thu dài hơn vụ ñông xuân<br /> 5 - 10 ngày. ðiều này cho thấy, sự mọc mầm của khoai mỡ có liên quan ñến thời gian<br /> ngủ nghĩ của củ giống, cũng như chịu ảnh hưởng các yếu tố ngoại cảnh như nhiệt ñộ và<br /> ẩm ñộ rất lớn ñến sinh trưởng, phát triển của khoai mỡ. Vì vậy, trong kỹ thuật chọn củ<br /> giống, bảo quản giống cho vụ sau là rất quan trọng.<br /> Trong cùng một vụ, các giai ñoạn sinh trưởng khác nhau (trồng - mọc mầm,<br /> trồng - ra nhánh, trồng - hình thành củ) thì khối lượng lát cắt lớn có xu hướng rút ngắn<br /> so với lát cắt nhỏ 4 - 9 ngày. Chứng tỏ rằng khối lượng củ giống lớn có khả năng sinh<br /> trưởng khoẻ, có ảnh hưởng ñến năng suất sau này.<br /> Các giai ñoạn sinh trưởng khác nhau nhưng tổng thời gian sinh trưởng sau trồng<br /> 70<br /> <br /> 180 ngày là cho thu hoạch. Nhìn chung, các khối lượng lát cắt này ñều có thời gian sinh<br /> trưởng phù hợp với cơ cấu cây trồng của ñịa phương (vùng ñất 2 vụ/năm).<br /> - Ảnh hưởng của khối lượng lát cắt củ giống ñến khả năng sinh trưởng của<br /> khoai mỡ Thừa Thiên Huế<br /> Kết quả bảng 2 cho thấy:<br /> Trong 2 vụ trồng thì vụ hè thu khả năng sinh trưởng về chiều cao thân chính<br /> (214,87 - 303,53 cm), số lá/thân chính (35,2 - 47,4 lá), số nhánh/cây (7,4 - 11,53 nhánh)<br /> thấp hơn vụ ñông xuân (247,3 - 313,3 cm; 40,7 - 47,9 lá/thân chính và 11,2 - 14,8<br /> cành/cây).<br /> ðiều này cho thấy trong cùng một khối lượng lát cắt nhưng vụ ñông xuân có ẩm<br /> ñộ cao, nhiệt ñộ thấp hơn nên khả năng sinh trưởng mạnh hơn vụ hè thu. ðây cũng là cơ<br /> sở cho năng suất sau này.<br /> Trong cùng một vụ thì khối lượng lát cắt lớn có xu hướng sinh trưởng khoẻ hơn<br /> khối lượng lát cắt nhỏ, công thức VIII (80 g) có chiều cao thân chính (303,53 cm), số<br /> lá/thân chính (47,4 lá), số nhánh/cây (11,53 nhánh) cao nhất ở cả 2 vụ trồng.<br /> ðiều này cũng nói lên rằng, cần lưu ý nếu trồng với khối lượng lát cắt củ giống<br /> nhỏ phải có biện pháp chăm sóc tốt hoặc trồng nơi có ñiều kiện sinh thái thuận lợi ñể<br /> tránh rủi ro cao.<br /> Bảng 2. Ảnh hưởng của khối lượng lát cắt củ giống ñến khả năng sinh trưởng của khoai mỡ<br /> Thừa Thiên Huế<br /> <br /> Chỉ tiêu<br /> Công thức<br /> <br /> Chiều cao<br /> thân chính<br /> (cm)<br /> <br /> Số lá/thân<br /> chính<br /> (lá)<br /> <br /> Số nhánh (nhánh/cây)<br /> Cấp 1<br /> <br /> Cấp 2<br /> <br /> Tổng số<br /> nhánh/cây<br /> <br /> Vụ hè thu 2009<br /> I<br /> <br /> 214,87 e<br /> <br /> 35,2 e<br /> <br /> 6,27<br /> <br /> 2,13<br /> <br /> 8,40 e<br /> <br /> II<br /> <br /> 229,27 de<br /> <br /> 37,3 de<br /> <br /> 6,53<br /> <br /> 2,73<br /> <br /> 9,33 d<br /> <br /> III<br /> <br /> 224,40 de<br /> <br /> 39,9 cd<br /> <br /> 6,80<br /> <br /> 2,80<br /> <br /> 9,80 cd<br /> <br /> IV(ðC)<br /> <br /> 250,07 cd<br /> <br /> 41,9 bc<br /> <br /> 7,00<br /> <br /> 3,00<br /> <br /> 10,20 bcd<br /> <br /> V<br /> <br /> 261,00 bc<br /> <br /> 43,6 abc<br /> <br /> 7,47<br /> <br /> 3,20<br /> <br /> 10,87 ab<br /> <br /> VI<br /> <br /> 280,67 ab<br /> <br /> 45,1 ab<br /> <br /> 7,60<br /> <br /> 3,20<br /> <br /> 10,33 bc<br /> <br /> VII<br /> <br /> 291,73 a<br /> <br /> 45,7 ab<br /> <br /> 8,00<br /> <br /> 3,40<br /> <br /> 11,47 a<br /> <br /> VIII<br /> <br /> 303,53 a<br /> <br /> 47,4 a<br /> <br /> 8,27<br /> <br /> 3,47<br /> <br /> 11,53 a<br /> <br /> LSD0,05<br /> <br /> 27,217<br /> <br /> 4,076<br /> 71<br /> <br /> 0,906<br /> <br />