Nghiên cứu mô hình tưới tiết kiệm nước cho cây dứa vùng đất dốc, nông trường Sông Bôi, tỉnh Hòa Bình

NGHIÊN CỨU MÔ HÌNH TƯỚI TIẾT KIỆM NƯỚC CHO CÂY DỨA<br /> VÙNG ĐẤT DỐC, NÔNG TRƯỜNG SÔNG BÔI, TỈNH HÒA BÌNH<br /> TS. §inh Vò Thanh - Vụ Khoa học công nghệ;<br /> PGS.TS. §oµn do·n TuÊn - Viện Khoa học Thuỷ lợi<br /> <br /> Tóm tắt: Ứng dụng công nghệ tưới tiết kiệm nước cho cây các loại cây trồng nhằm đạt năng<br /> suất và chất lượng sản phẩm cao, tiết kiệm lượng nước tưới, góp phần thực hiện chuyển đổi cơ cấu<br /> cây trồng, nâng cao thu nhập, từng bước hiện đại hóa trong sản xuất nông nghiệp là một nhu cầu<br /> cấp thiết hiện nay, đặc biệt là đối với vùng đất dốc.<br /> Bài viết này nhằm giới thiệu một số kết quả nghiên cứu bước đầu về xây dựng mô hình tưới tiết<br /> kiệm nước và xác định chế độ tưới và kỹ thuật tưới hợp lý cho cây dứa ở Nông trường Sông Bôi,<br /> tỉnh Hoà Bình, bao gồm việc xác định điều kiện ứng dụng, tính toán nhu cầu nước cho cây trồng,<br /> thiết kế lắp đặt và quy trình vận hành hệ thống tưới.<br /> Từ khoá: vùng đất dốc, tưới tiết kiệm nước, hệ số tưới, nhu cầu nước, hệ số cây trồng kc, thổ<br /> nhưỡng, dứa Cayen, vòi tưới.<br /> <br /> I. MỞ ĐẦU trong đất ảnh hưởng rất lớn đến năng suất và<br /> Dứa được xếp vào một trong ba loại cây ăn chất lượng dứa. Khi các điều kiện tưới tiêu tốt,<br /> quả hàng đầu ở nước ta, cùng với cây chuối và năng suất dứa tăng lên đáng kể so với thông<br /> cây có múi (cam, chanh, quýt và bưởi), có giá trị thường. Do đó việc cung cấp nước và xây dựng<br /> dinh dưỡng cao nên các sản phẩm của dứa có một chế độ tưới thích hợp cho cây dứa trên vùng<br /> thể tiêu thụ trong nước và xuất khẩu với khối đồi là một vấn đề rất cần thiết tạo ra thế mạnh<br /> lượng lớn, đem lại hiệu quả kinh tế cao. Những và tăng tính cạnh tranh các vùng trồng dứa trên<br /> năm gần đây, dứa được trồng nhiều ở các vùng cả nước.<br /> khác nhau trong cả nước. Theo số liệu của Tổng Cho đến nay ở Việt Nam ta chưa có nghiên<br /> cục Thống kê, đến năm 2002, tổng diện tích dứa cứu nhiều về nhu cầu nước, chế độ tưới cũng<br /> trên cả nước đạt 37.800 ha, với sản lượng đạt như quy trình tưới cho cây dứa, đặc biệt đối với<br /> 292.000 tấn, trong đó một khối lượng lớn dùng các giống dứa năng suất cao như Cayen,<br /> để chế biến xuất khẩu. Trong điều kiện tự nhiên Bài viết này giới thiệu một số kết quả nghiên<br /> bình thường, theo đánh giá của Viện nghiên cứu cứu bước đầu về xây dựng mô hình tưới tiết<br /> rau quả, năng suất dứa đạt từ 5055 tấn/ha (đối kiệm nước cho cây dứa ở Nông trường Sông<br /> với giống Cayen) và từ 20  25 tấn/ha (đối với Bôi, tỉnh Hoà Bình, bao gồm việc xác định điều<br /> giống Queen). kiện ứng dụng, tính toán nhu cầu nước cho cây<br /> Khu vực miền núi và trung du phía Bắc có trồng, thiết kế lắp đặt và quy trình vận hành hệ<br /> tổng diên tích tự nhiên khoảng 9,7 triệu ha trong thống tưới, nhằm đưa ra chế độ tưới và quy trình<br /> đó diện tích trồng cây nông nghiệp chiếm tưới tiết kiệm nước cho cây dứa, nâng cao năng<br /> 10,46% (1.018.810 ha), diện tích cây công suất, giá trị sản phẩm và hiệu quả sản xuất dứa<br /> nghiệp, cây ăn quả chiếm 0,5% và đặc biệt diện vùng đất dốc miền núi và trung du phía bắc.<br /> tích đất chưa sử dụng chiếm một lượng rất lớn<br /> là 59,7%. Vì vậy quy hoạch phát triển cây dứa II. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> sẽ đáp ứng mục tiêu về phát triển kinh tế-xã hội 2.1. Lựa chọn vùng nghiên cứu và đặc điểm<br /> vùng đồi núi và trung du. Tuy nhiên vùng đồi Vùng nghiên cứu<br /> núi do địa hình và kinh phí đầu tư lớn, là vùng Nông trường Sông Bôi, Huyện Lạc Thuỷ,<br /> khó khăn trong phát triển thuỷ lợi. Mặc dù cây Tỉnh Hoà Bình, được chọn làm địa điểm nghiên<br /> dứa có khả năng thích ứng cao với nhiều loại cứu mô hình tưới tiết kiệm nước cho cây dứa<br /> đất, có khả năng chịu hạn tốt, nhưng chế độ ẩm bởi tính đặc trưng cũng như tính đại diện cho<br /> <br /> <br /> 73<br /> vùng đất dốc, thích hợp với phát triển cây dứa ở bình quân năm: 23,2oC, lượng mưa bình quân<br /> miền núi trung du phía bắc năm: 1.754 mm nhưng phân bố không đều, tập<br /> Nông trường Sông Bôi trực thuộc Sở Nông trung vào một số trận, không trữ lại để bổ sung<br /> nghiệp và PTNT Hòa Bình, nằm trên địa bàn của độ ẩm cho đất vì đây là loại đất dốc, hơn nữa độ<br /> 8 xã của huyện Lạc Thủy, có gần 2.000 nhân khẩu ẩm thích nghi với yêu cầu phát triển của cây dứa<br /> với 420 hộ gia đình; ngoài ra còn có 897 hộ gia không cao; vào các tháng mùa khô, lượng mưa<br /> đình của các địa phương trong khu vực được giao nhỏ (10 đến 20% lượng mưa năm) không đủ để<br /> khoán đất nông nghiệp để canh tác. bổ sung cho độ ẩm thiếu hụt trong đất.<br /> Sản xuất nông - lâm nghiệp là hoạt động chủ Khu vực trồng dứa hầu hết là diện tích đất<br /> yếu mang lại thu nhập cho Nông trường cũng đồi, có địa hình dốc. Theo đánh giá sơ bộ, độ<br /> như các hộ gia đình. Các cây trồng chính của dốc của sườn đồi dao động từ 10o đến 25o. Với<br /> Nông trường bao gồm: Cây ăn quả (dứa - là một địa hình này, biện pháp kỹ thuật tưới: tưới phun,<br /> trong những sản phẩm chiến lược đã được phát nhỏ giọt hoặc tưới xịt là phù hợp. Các phương<br /> triển thành vùng chuyên canh, vải, cam); Cây pháp tưới rãnh và tưới tràn có thể gây ra lãng<br /> công nghiệp (chè, dâu); Cây ngắn ngày; Cây phí nước hoặc ảnh hưởng đến cấu tượng và dinh<br /> lâm nghiệp (bảng 2.1). dưỡng đất. Hơn nữa, lượng nước tưới lớn, độ<br /> Bảng 2.1. Diện tích đất canh tác qui hoạch ẩm đất cao cũng không thích hợp với sinh<br /> đến 2008 của Nông trường trưởng và phát triển của dứa.<br /> TT Cây Diện tích (ha) Tăng Sau khi khảo sát hiện trường, chọn đồi<br /> trồng hiện tại năm 2008 (lần) dứa có hình dạng bát úp nằm kẹp giữa sông<br /> 1 Dứa 400 750 1,88 Thanh Hà và bầu nước, đảm bảo về trữ lượng để<br /> 2 Chè 180 160 0,89 tưới dứa trong các thời gian khác nhau trong<br /> 3 Cam 50 50 1,00 năm để làm khu vực nghiên cứu. Phạm vi xây<br /> 4 Vải 232 410 1,77 dựng mô hình tưới ẩm và nghiên cứu chế độ<br /> 5 Dâu 40 70 1,75 nước cho dứa là dải đất hình rẻ quạt, từ đỉnh đồi<br /> Để thúc đẩy phát triển cây dứa, phục vụ mục đến chân đồi, diện tích khoảng 2,0 ha.<br /> tiêu phát triển kinh tế<br /> của tØnh, hiện nay<br /> Tỉnh Hoà Bình đang<br /> xúc tiến đầu tư nhà<br /> máy chế biến sản<br /> phẩm dứa tại nông<br /> trường sông Bôi.<br /> Tưới dứa sẽ tạo điều<br /> kiện tăng năng suất,<br /> chất lượng, khắc<br /> phục hạn 4 tháng<br /> mùa khô cho phép rải<br /> vụ để thu hoạch dứa<br /> quanh năm, phục vụ<br /> chế biến theo nhu cầu<br /> của nhà máy và thị<br /> trường.<br /> Nhìn chung yếu tố<br /> về thời tiết khí tượng<br /> tương đối phù hợp<br /> với sự phát triển của Hình 2.1. Vùng nghiên cứu<br /> cây dứa. Nhiệt độ<br /> <br /> <br /> 74<br />  2.2 Phương pháp nghiên cứu Lấy 12 mẫu nước tại hai vị trí ở khu vực<br /> Lấy mẫu nước và mẫu đất ngoài hiện trường nguồn nước của hồ để phân tích đánh giá chất<br /> và phân tích các chỉ tiêu chất lượng nước cũng lượng nước và đánh giá mức độ ô nhiễm nguồn<br /> như các đặc trưng vật lý, các chỉ tiêu thổ nước, mỗi mẫu nước được phân tích với 17 chỉ<br /> nhưỡng trong phòng thí nghiệm. Nhu cầu nước, tiêu, tại phòng thí nghiệm phân tích đất - nước<br /> chế độ tưới của cây dứa được tính toán bằng Trường Đại học Thủy lợi, mỗi chỉ tiêu phân tích<br /> phần mềm CROPWAT for WINDOW 4.3 (do đều được so sánh với giới hạn cho phép của chỉ<br /> FAO đề xuất) và kiểm nghiệm lại bằng số liệu tiêu tương ứng cho từng loại mẫu theo tiêu<br /> đo đạc thực tế hàng ngày tại các bể thí nghiệm. chuẩn Việt Nam TCVN 6773:2000 (tiêu chuẩn<br /> chất lượng nước dùng cho thủy lợi), thì đều đáp<br /> III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ứng nhu cầu nước cho cây trồng. Một số chỉ tiêu<br /> 3.1. Phân tích nguồn nước chính được tóm tắt trong bảng 3.1<br /> <br /> Bảng 3.1: Kết quả phân tích các chỉ tiêu của mẫu nước<br /> Mẫu phân Giới hạn<br /> TT Chỉ tiêu Đơn vị Đánh giá<br /> tích cho phép<br /> 1 pH 7,4 5,5 – 8,5 Đạt<br /> 2 Độ đục NTU 7<br /> 3 S ( Độ muối) % 0 < 18 Đạt<br /> 4 Tổng chất rắn lơ lửng mg/l 0,8<br /> 5 Tổng chất rắn hòa tan mg/l 0,9 < 1000 Đạt<br /> 6 Sắt (Fe) mg/l 2,1