Nghiên cứu một số đặc điểm của bệnh sán dải bò (taenia saginata) tại Thành phố Hồ Chí Minh

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 17 * Phụ bản của Số 1 * 2013<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> NGHIÊN CỨU MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM CỦA BỆNH SÁN DẢI BÒ<br /> (TAENIA SAGINATA) TẠI TP. HỒ CHÍ MINH<br /> Trần Phủ Mạnh Siêu*, Lê Thị Cẩm Ly**<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Đặt vấn đề: Thói quen ăn phở bò tái ngày càng nhiều là nguy cơ dễ mắc bệnh sán dải bò của người dân.<br /> Nghiên cứu này nhằm mục đích mô tả biểu hiện lâm sàng, liều điều trị đặc hiệu và theo dõi đáp ứng với điều trị<br /> đối với bệnh nhiễm sán dải bò.<br /> Phương pháp: Nghiên cứu mô tả cắt ngang, chọn mẫu thuận tiện từ tháng 06/2010 đến 08/2011 tại Bệnh<br /> viện Bệnh Nhiệt Đới Thành Phố Hồ Chí Minh.<br /> Kết quả: 41 trường hợp nhiễm sán dải bò Taenia saginata có 66% là nam, 34% là nữ. Số bệnh nhân trong<br /> độ tuổi lao động từ 18 đến 60 tuổi chiếm 78%, ở thành thị chiếm 68%. Bệnh nhân không có biểu hiện lâm sàng<br /> chiếm 73%, rối loạn tiêu hóa chiếm 22%, đau bụng 5%. Số lượng bạch cầu ái toan trung bình là 606,58 tế bào/ml<br /> (6%).<br /> Kết luận: Bệnh tập trung nhiều trong độ tuổi lao động và sống ở thành thị. Bệnh không có biểu hiện lâm<br /> sàng rõ ràng, bạch cầu ái toan tăng nhẹ. Bệnh đáp ứng hiệu quả với Praziquantel 10mg/kg liều duy nhất.<br /> Từ khóa: sán dải bò, TP. HCM.<br /> <br /> ABSTRACT<br /> STUDY OF SOME CHARACTERISTICS OF TAENIASIS (TAENIA SAGINATA)<br /> IN HO CHI MINH CITY<br /> Tran Phu Manh Sieu, Le Thi Cam Ly<br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 17 - Supplement of No 1 - 2013: 126 - 129<br /> Introduction: Eating undercook beef noodle is a risk factor of taeniasis. This study was performed to describe<br /> the clinical symptoms, dose of specific treatment and monitoring response of treatment for patients who suffered<br /> taeniasis.<br /> Method: A cross-sectional study was conducted with convenient sample from 06/2011 to 08/2011 in the<br /> Hospital of Tropical Diseases, Ho Chi Minh City.<br /> Results: Among 41 cases of taeniasis, the percentage of positive cases of men was higher than women. The<br /> prevalence of working-aged patients from 18 to 60 years old constituted 78%; 68% patients living in urban areas.<br /> Patients without clinical symptoms were 73%, followed by gastrointestinal disorder (22%) and abdominal pain<br /> (5%). An average number of eosinophil is 606.58 cells/ml (6%)<br /> Conclusion: Taeniasis is popular in working-aged people and urban population. Clinical symptoms are not<br /> specific. The presence of proglottis is exact diagnosis. Using only a praziquentel dose of 10 mg/kg was effective.<br /> Key words: Taeniasis, HCM City.<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Taenia saginata là loại một sán dải ký sinh ở<br /> người dưới dạng trưởng thành, còn gọi là sán<br /> dây, sán xơ mít. Người nhiễm sán do ăn thịt bò<br /> <br /> chứa nang ấu trùng chưa nấu chín(9,10) thói quen<br /> ăn phở bò tái là nguy cơ dễ mắc bệnh sán dải bò<br /> (Taenia saginata )(2). Bệnh sán dải bò vẫn tồn tại ở<br /> Châu Âu do việc kiểm soát thịt và quản lý nông<br /> <br /> * Trung tâm Y tế dự phòng TP. HCM, ** Trường Đại học Y Dược Cần Thơ<br /> Tác giả liên lạc: TS. Trần Phủ Mạnh Siêu, ĐT: 0933990369, Email: tranmsieu@yahoo.com<br /> <br /> 126<br /> <br /> Chuyên Đề Ký Sinh Trùng<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 17 * Phụ bản của Số 1 * 2013<br /> nghiệp không chặt chẽ(3). Theo tác giả Nguyễn<br /> Văn Chương tỷ lệ nhiễm sán dải bò ở 4 điểm<br /> thuộc 2 huyện của tỉnh Kon Tum là 4,7316,05%(7). Bệnh nhiễm sán dải bò là một bệnh lý<br /> phổ biến nhưng ít được quan tâm. Người bệnh<br /> chỉ đi khám bệnh khi thấy đốt sán xuất hiện<br /> nhiều lần, hay tự mua thuốc sổ giun thông<br /> thường (mebendazole) uống nhưng thấy không<br /> khỏi thì mới chịu đi khám bệnh. Nghiên cứu<br /> được tiến hành với mục tiêu:<br /> 1- Mô tả biểu hiện lâm sàng, cận lâm sàng.<br /> 2- Điều trị đặc hiệu và theo dõi đáp ứng với<br /> điều trị đặc hiệu.<br /> <br /> ĐỐI TƯỢNG PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> Đối tượng nghiên cứu<br /> Các bệnh nhân thấy đốt sán bò ra ngoài đến<br /> khám bệnh tại Bệnh Viện Bệnh Nhiệt Đới Thành<br /> Phố Hồ Chí Minh.<br /> <br /> Phương pháp nghiên cứu<br /> Mô tả hàng loạt ca<br /> <br /> Tiêu chuẩn chọn bệnh<br /> Tất cả các bệnh nhân có đốt sán chui ra<br /> ngoài và đem đốt sán đến định danh.<br /> <br /> Tiêu chuẩn loại trừ<br /> Các bệnh nhân thấy đốt sán chui ra ngoài<br /> nhưng không đem đốt sán đến định danh.<br /> <br /> Phương pháp chọn mẫu<br /> Chọn mẫu thuận tiện: tất cả những bệnh<br /> nhân thấy thấy đốt sán bò ra ngoài đến khám<br /> bệnh tại Bệnh Viện Bệnh Nhiệt Đới Thành Phố<br /> Hồ Chí Minh từ 06/2010 đến 08/2011.<br /> <br /> Các bước thu thập số liệu<br /> Bước 1: hỏi bệnh sử và các yếu tố nguy cơ<br /> Bước 2: làm xét nghiệm định danh đốt sán<br /> và công thức máu tìm số lượng bạch cầu ái toan<br /> Bước 3: ghi nhận kết quả điều trị sau 2 tuần<br /> và sau 4 tuần<br /> Bước 4: hoàn thành phiếu thu thập số liệu<br /> sau khi có đầy đủ các kết quả xét nghiệm và<br /> điều trị.<br /> <br /> Chuyên Đề Ký Sinh Trùng<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> KẾT QUẢ<br /> Đặc điểm dân số xã hội và thói quen ăn<br /> uống của đối tượng nghiên cứu<br /> Trong tổng số 41 bệnh nhân có đem đốt sán<br /> đến khám tại bệnh viện<br /> Bảng 1. Đặc điểm dân số học của đối tượng (n = 41)<br /> Dưới 18 tuổi<br /> 18 – 60 tuổi<br /> Trên 60 tuổi<br /> Nam<br /> Giới<br /> tính<br /> Nữ<br /> Nghề Công nhân viên<br /> nghiệp<br /> Học sinh<br /> Buôn bán<br /> Nông dân<br /> Nội trợ<br /> Khác<br /> Nơi cư<br /> Thành thị<br /> ngụ<br /> Nông thôn<br /> Thời<br /> ≤ 6 tháng<br /> gian<br /> > 6 tháng<br /> phát hiện<br /> Không nhớ<br /> Ăn phở ≥ 3 lần/tuần<br /> bò tái<br /> < 3 lần/tuần<br /> Ăn rau ≥ 3 lần/tuần<br /> sống<br /> < 3 lần/tuần<br /> Tuổi<br /> <br /> Tần số<br /> 6<br /> 32<br /> 3<br /> 27<br /> 14<br /> 12<br /> 9<br /> 7<br /> 5<br /> 5<br /> 3<br /> 28<br /> 13<br /> 8<br /> 2<br /> 31<br /> 24<br /> 17<br /> 21<br /> 20<br /> <br /> %<br /> 14,63<br /> 78,00<br /> 7,31<br /> 65,85<br /> 34,15<br /> 29,26<br /> 21,95<br /> 17,07<br /> 12,19<br /> 12,19<br /> 7,34<br /> 68,00<br /> 32,00<br /> 19,52<br /> 4,87<br /> 75,61<br /> 58,53<br /> 41,47<br /> 51,22<br /> 48,78<br /> <br /> 41 bệnh nhân được khảo sát có 65,85% là<br /> nam, 34,15% là nữ. Số bệnh nhân trong độ<br /> tuổi lao động từ 18 đến 60 tuổi chiếm 78%. Về<br /> nghề nghiệp thì đối tượng là công nhân viên<br /> có tỷ lệ nhiễm bệnh cao nhất. Các bệnh nhân<br /> ở thành thị chiếm 68%. Như vậy những bệnh<br /> nhân là nam có tỷ lệ nhiễm bệnh nhiều hơn<br /> nữ, những người trong độ tuổi lao động<br /> chiếm tỷ lệ bệnh cao hơn các đối tượng khác.<br /> Những bệnh nhân ở thành thị nhiễm bệnh cao<br /> hơn ở nông thôn. 75,61% bệnh nhân không<br /> nhớ thời gian đốt sán xuất hiện.<br /> <br /> Đặc điểm lâm sàng và cận lâm sàng của đối<br /> tượng nghiên cứu<br /> Bảng 2. Biểu hiện lâm sàng và cận lâm sàng (n = 41)<br /> Đặc điểm<br /> Lâm sàng<br /> Đau bụng<br /> Rối loạn đi tiêu<br /> <br /> Tần số<br /> <br /> Tỉ lệ%<br /> <br /> 2<br /> 9<br /> <br /> 4,87<br /> 21,96<br /> <br /> 127<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 17 * Phụ bản của Số 1 * 2013<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> Đặc điểm<br /> Không có biểu hiện<br /> Định danh đốt sán (Taenia<br /> saginata trưởng thành)<br /> Công thức máu (TB±ĐLC)<br /> Bạch cầu ái toan (tế bào/ml)<br /> <br /> Tần số<br /> 30<br /> 41<br /> <br /> Tỉ lệ%<br /> 73,17<br /> 100<br /> <br /> 606,58 ± 52,03<br /> <br /> Khi định danh đốt sán, 41 trường hợp đều<br /> nhiễm sán dải bò Taenia saginata. 73% bệnh nhân<br /> không có biểu hiện bệnh, rối loạn tiêu hóa chiếm<br /> 22%, đau bụng có 5%. Số lượng bạch cầu ái toan<br /> trung bình là 606,58 tế bào/ml máu.<br /> <br /> Đáp ứng điều trị của đối tượng<br /> Bảng 3. Đáp ứng điều trị của đối tượng (n = 41)<br /> Điều trị đặc hiệu bằng Praziquantel 10mg/kg<br /> liều duy nhất.<br /> Đặc điểm<br /> Lâm sàng (%), n = 11<br /> Đau bụng<br /> Rối loạn đi tiêu<br /> Thời gian đốt sán không còn<br /> xuất hiện (ngày)<br /> <br /> Sau tái khám Sau tái khám 4<br /> 2 tuần<br /> tuần<br /> 18,20<br /> 63,64<br /> 10± 4.2<br /> <br /> 0<br /> 0<br /> 0<br /> <br /> Sau 2 tuần tái khám triệu chứng đau bụng<br /> còn 18,20%, rối loạn đi tiêu 63,64%. Sau 4 tuần<br /> thì không còn xuất hiện triệu chứng. Thời gian<br /> trung bình các bệnh nhân không thấy đốt sán<br /> xuất hiện nữa là 10 ngày.<br /> <br /> BÀN LUẬN<br /> Đặc điểm dân số xã hội và thói quen ăn<br /> uống của đối tượng nghiên cứu<br /> Đối tượng nghiên cứu trong độ tuổi lao<br /> động chiếm 78%. Bệnh nhân nam nhiều hơn<br /> bệnh nhân nữ (65,85% và 34,15%). Điều này phù<br /> hợp với nghiên cứu của Nguyễn Văn Chương tỷ<br /> lệ nhiễm chung ở nam cao hơn ở nữ, nhưng<br /> nhóm tuổi nhiễm sán cao nhất là trên 60 tuổi(7).<br /> Đối tượng là công nhân viên có tỷ lệ nhiễm<br /> bệnh cao nhất (29,26%). Những bệnh nhân ở<br /> thành thị nhiễm bệnh cao hơn ở nông thôn (68%<br /> và 32%). 75,61% bệnh nhân không nhớ thời gian<br /> đốt sán xuất hiện. Bệnh nhân không nhớ thời<br /> gian nhiễm bệnh do đặc tính của bệnh ký sinh<br /> trùng là âm thầm và mạn tính(9,10).<br /> <br /> 128<br /> <br /> Đặc điểm lâm sàng và cận lâm sàng của<br /> đối tượng nghiên cứu<br /> 41 trường hợp định danh đốt sán đều là<br /> sán dải bò Taenia saginata. Có 31 trường hợp<br /> bệnh nhân không nhớ rõ thời điểm thấy đốt<br /> sán xuất hiện lần đầu tiên, cho thấy sự thiếu<br /> quan tâm của người bệnh. Điều may mắn mà<br /> y văn đã ghi nhận là đốt sán dải bò trưởng<br /> thành có đặc tính tự chui ra ngoài nên không<br /> xuất hiện bệnh nhiễm ấu trùng sán dải bò ở<br /> người như bệnh gây ra do sán dải heo(9). 41<br /> bệnh nhân có số lượng bạch cầu ái toan trung<br /> bình là 606,58 tế bào/ml máu. Nghiên cứu này<br /> có 73% bệnh nhân không có biểu hiện bệnh,<br /> rối loạn tiêu hóa chiếm 22%, đau bụng có 5%.<br /> Theo y văn, khi người ăn thịt bò nấu không<br /> chín, vào ruột ấu trùng được phóng thích nhô<br /> đầu ra bám vào thành ruột (Ba tháng sau<br /> trưởng thành và bắt đầu sản xuất đốt). Giai<br /> đoạn này bạch cầu ái toan tăng cao đến khi<br /> sán trưởng thành thì giảm xuống 5-10%. Các<br /> nghiên cứu trên thế giới có xu hướng xác định<br /> nhiễm sán dải bò ở giai đoạn sớm (khi sán còn<br /> non chưa xuất hiện đốt trưởng thành) bằng<br /> phương pháp sinh học phân tử(4,7,9). Ở người<br /> sán sống khoảng 25 năm. Bệnh thường gặp ở<br /> các nước thuộc Châu Âu như Bỉ tỉ lệ nhiễm từ<br /> 0,4 - 9%. Ý từ 1,3 - 1,7%(10). Tại Ấn Độ đã ghi<br /> nhận bệnh nhiễm Taenia saginata gây biến<br /> chứng viêm túi mật cấp(6).<br /> <br /> Đáp ứng điều trị của đối tượng<br /> Thuốc điều trị sán dải bò Taenia saginata như<br /> niclosamid, hạt bí rợ tươi có nhược điểm là phải<br /> dùng nhiều lần, thời gian theo dõi điều trị dài(10).<br /> Điểm thuận lợi của praziquantel là dùng liều<br /> duy nhất. 41 bệnh nhân đáp ứng hiệu quả với<br /> liều điều trị praziquantel 10mg/kg. Sau khi điều<br /> trị được 2 tuần bệnh nhân tái khám, số bệnh<br /> nhân còn đau bụng là 18,20%, rối loạn đi tiêu là<br /> 63,64%. Sau 4 tuần thì không còn xuất hiện triệu<br /> chứng. Thời gian trung bình các bệnh nhân<br /> không còn thấy đốt sán xuất hiện nữa là 10<br /> ngày. Bithionol liều 50mg/kg cũng được dùng<br /> điều trị bệnh sán dải bò Taenia saginata cũng đạt<br /> <br /> Chuyên Đề Ký Sinh Trùng<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 17 * Phụ bản của Số 1 * 2013<br /> hiệu quả tốt, ít tác dụng phụ trên dạ dày(8).<br /> <br /> KẾT LUẬN<br /> Bệnh tập trung nhiều ở độ tuổi lao động và<br /> sống ở thành thị. Bệnh có bạch cầu ái toan tăng<br /> nhẹ. Bệnh đáp ứng hiệu quả với praziquantel<br /> 10mg/kg liều duy nhất. Việc tuyên truyền giáo<br /> dục sức khỏe trong cộng đồng là cần thiết để<br /> người mắc bệnh được điều trị sớm và hiệu quả.<br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1.<br /> <br /> 2.<br /> 3.<br /> 4.<br /> <br /> Ai L, Xu MJ, Chen MX, Zhang YN, Chen SH, Guo J, Cai YC,<br /> Zhou XN, Zhu XQ, Chen JX.(2011). “Characterization of<br /> microRNAs in Taenia saginata of zoonotic significance by Solexa deep<br /> sequencing and bioinformatics analysis” Parasitol Res.<br /> Bordon LM. (1992) “Intestinal obstruction due to Taenia saginata<br /> infection: a case report.” J Trop Med Hyg. Vol.95: PP.352–353<br /> Dorny P, Praet N (2007).”Taenia saginata in Europe”. Vet.<br /> Parasitol. Vol.149(1-2), PP. 22-4<br /> Eom KS, Chai JY, Yong TS, Min DY, Rim HJ, Kihamia C, Jeon<br /> <br /> Chuyên Đề Ký Sinh Trùng<br /> <br /> 5.<br /> <br /> 6.<br /> 7.<br /> <br /> 8.<br /> 9.<br /> 10.<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> HK. (2011). “Morphologic and Genetic Identification of Taenia<br /> tapeworms in Tanzania and DNA Genotyping of Taenia solium.”<br /> Korean J Parasitol. Vol.49(4), PP. 399-403<br /> Maipanich W, Sato M, Pubampen S, Sanguankiat S, Kusolsuk T,<br /> Thaenkham U, Waikagul J. (2011). “Abnormal Taenia saginata<br /> tapeworms in Thailand” Southeast Asian J Trop Med Public<br /> Health. Vol.42(5), PP.1065-1071.<br /> Malik AA, Wani RA, Bari S.(2008) “Acute acalculous cholecystitis<br /> due to Taenia saginata.”Ann Saudi Med.Vol.28(5), PP.388-9<br /> Nguyễn Văn Chương, Bùi Văn Tuấn, Nguyễn Văn Khá, Nguyễn<br /> Hải Khánh (2010). “Điều tra tỷ lệ và yếu tố nguy cơ nhiễm sán<br /> dây bò tại một số điểm của tỉnh Kon Tum”. Tạp chí y dược học<br /> quân sự số 4 Tr 127<br /> Seo BS, Choi JH, Yoon JS (1964). “Treatment Of Taeniasis With<br /> Bithionol” Kisaengchunghak Chapchi. Vol.2(1), PP.87-90.<br /> Trần Vinh Hiển, Trần Phủ Mạnh Siêu (2012). Ký Sinh Học. Nhà<br /> Xuất Bản Y Học Chi Nhánh Thành Phố Hồ Chí Minh.<br /> Trần Xuân Mai, Trần Thị Kim Dung, Lê Thị Xuân, Phan Anh<br /> Tuấn (2010). Ký Sinh Trùng Y Học. Nhà Xuất Bản Y Học Chi<br /> Nhánh Thành Phố Hồ Chí Minh.<br /> <br /> 129<br /> <br />