Nghiên cứu nghèo khổ đô thị ở Việt Nam trong thập niên 90: Kết quả và những vấn đề đặt ra

46 X· héi häc thùc nghiÖm X· héi häc sè 3 (87), 2004<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Nghiªn cøu nghÌo khæ ®« thÞ ë ViÖt Nam<br /> trong thËp niªn 90:<br /> kÕt qu¶ vµ nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra*<br /> <br /> NguyÔn H÷u Minh<br /> NguyÔn Xu©n Mai<br /> <br /> <br /> Gi¶m nghÌo ë ®« thÞ ®ang lµ mét vÊn ®Ò khã kh¨n, phøc t¹p ë ViÖt Nam.<br /> ChiÕn l−îc toµn diÖn vÒ t¨ng tr−ëng vµ xãa ®ãi gi¶m nghÌo cña chÝnh phñ ViÖt Nam<br /> ®Æc biÖt nhÊn m¹nh ®Õn xu h−íng gia t¨ng chªnh lÖch trong néi bé vïng, vµ sù “lan<br /> réng vµ rÊt gay g¾t” cña nghÌo ®ãi ®« thÞ (xem 4: trang 33). Trong ®iÒu kiÖn ®ã viÖc<br /> tiÕn hµnh nghiªn cøu nghÌo khæ ®« thÞ tõ nhiÒu cÊp ®é kh¸c nhau sÏ gãp phÇn n©ng<br /> cao nhËn thøc vÒ vÊn ®Ò nµy.<br /> I. Nghiªn cøu vÒ nghÌo khæ ®« thÞ ë ViÖt Nam<br /> Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y vÊn ®Ò nghÌo khæ ®« thÞ ®−îc sù quan t©m cña<br /> nhiÒu tæ chøc vµ nhµ nghiªn cøu. Tr−íc hÕt, nh÷ng cuéc ®iÒu tra quy m« lín vÒ møc<br /> sèng d©n c− cña Tæng côc thèng kª tiÕn hµnh, cïng víi c¸c cuéc ®iÒu tra cña Côc<br /> thèng kª c¸c thµnh phè ®· cung cÊp mét bøc tranh toµn c¶nh vÒ ®êi sèng cña ng−êi<br /> nghÌo. §Æc biÖt lµ c¸c nghiªn cøu quy m« lín nµy ®· x¸c ®Þnh tÇm møc cña t×nh<br /> tr¹ng nghÌo khæ ®« thÞ, sè l−îng ng−êi, thu nhËp vµ møc sèng cña hä.<br /> Trong khi nh÷ng nghiªn cøu lín ë tÇm quèc gia th−êng cè g¾ng rót ra nh÷ng<br /> ®Æc tr−ng c¬ b¶n cña nghÌo khæ c¨n cø vµo c¸c tiªu chuÈn mang tÝnh chÊt thèng kª<br /> th× nhiÒu nghiªn cøu x· héi häc, d©n téc häc, hay c¸c dù ¸n ph¸t triÓn ë ph¹m vi nhá<br /> l¹i ®i s©u vµo nh÷ng khÝa c¹nh ®Þnh tÝnh cña nghÌo khæ. §iÓm bÊt cËp lµ c¸c nghiªn<br /> cøu nµy kh«ng dùa trªn mét kh¸i niÖm nh− nhau vÒ nghÌo khæ ®« thÞ nªn trong<br /> nhiÒu tr−êng hîp ng−êi ta cã thÓ cïng nãi vÒ hiÖn t−îng nghÌo khæ ®« thÞ nh−ng<br /> kh«ng cã c¬ së ®Ó so s¸nh. §iÒu nµy cã thÓ lµm h¹n chÕ sù ®ãng gãp cña c¸c nghiªn<br /> cøu vµo viÖc kh¸i qu¸t hãa nh÷ng ®Æc tr−ng cña nghÌo khæ ®« thÞ ë ViÖt Nam. Tuy<br /> nhiªn, nh÷ng nghiªn cøu nµy bæ sung cho c¸c nghiªn cøu ë quy m« toµn quèc c¸ch<br /> nh×n ®a diÖn vÒ hiÖn t−îng nghÌo khæ ®« thÞ. ChÝnh v× vËy, trong thùc tÕ ë ViÖt Nam<br /> nh÷ng cuéc nghiªn cøu mang nhiÒu tÝnh chÊt ®Þnh l−îng vµ ®Þnh tÝnh vÉn ®−îc tiÕn<br /> hµnh song song.<br /> <br /> *<br /> Xin c¶m ¬n ThS §ç Minh Khuª, ThS Phïng Tè H¹nh, ThS §Æng Thanh Tróc, ThS NguyÔn Nga My,<br /> ThS Ph¹m Quúnh H−¬ng, ThS NguyÔn Duy Th¾ng, CN TrÇn NguyÖt Minh Thu, CN TrÇn Quý Long thuéc<br /> Phßng X· héi häc §« thÞ, ViÖn X· héi häc, ®· cung cÊp t− liÖu cho c¸c t¸c gi¶ trong viÖc chuÈn bÞ bµi viÕt nµy.<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  NguyÔn H÷u Minh & NguyÔn Xu©n Mai 47<br /> <br /> Víi sù gióp ®ì cña mét sè tæ chøc quèc tÕ, nhiÒu cuéc kh¶o s¸t chuyªn s©u cã<br /> liªn quan ®Õn vÊn ®Ò nghÌo khæ ®« thÞ ®· ®−îc tiÕn hµnh trong nh÷ng n¨m qua. C¸c<br /> chñ ®Ò chÝnh ®−îc tËp trung lµ: Ai lµ ng−êi nghÌo ®« thÞ? Lµm sao ®o l−êng ®−îc<br /> nghÌo khæ ®« thÞ? Nguyªn nh©n cña nghÌo khæ ®« thÞ lµ g×? Nh÷ng ®Æc ®iÓm cña<br /> nghÌo khæ ®« thÞ vµ biÕn thÓ cña nã ë c¸c vïng kh¸c nhau lµ g×? Cã thÓ kÓ ra mét sè<br /> cuéc kh¶o s¸t chÝnh trong ph¹m vi 10 n¨m qua nh− sau:<br /> Kh¶o s¸t x· héi häc vÒ ®Æc ®iÓm kinh tÕ-x· héi vµ nhµ ë-m«i tr−êng ng−êi nghÌo<br /> ®« thÞ t¹i hai thµnh phè lín nhÊt ViÖt Nam: Thñ ®« Hµ Néi vµ Thµnh phè Hå ChÝ Minh,<br /> thuéc Dù ¸n “C¶i thiÖn n¬i ë vµ m«i tr−êng cho ng−êi nghÌo ®« thÞ” víi sù tµi trî cña<br /> Trung t©m nghiªn cøu ph¸t triÓn quèc tÕ Canada (IDRC). C¸c t¸c gi¶ chÝnh lµ TrÞnh<br /> Duy Lu©n vµ NguyÔn Quang Vinh (1994, xem 20). Cuéc kh¶o s¸t ®· tiÕn hµnh pháng<br /> vÊn 700 hé gia ®×nh nghÌo (sè phiÕu ®−a vµo xö lý lµ 669 hé) trªn 5 ph−êng néi thµnh<br /> Hµ Néi vµ 1000 hé gia ®×nh nghÌo t¹i 3 côm quËn ë thµnh phè Hå ChÝ Minh. Cuéc kh¶o<br /> s¸t thùc hiÖn n¨m 1994. C¸c t¸c gi¶ ®· sö dông b¶ng hái ®Ó t×m hiÓu vÒ møc thu nhËp<br /> vµ chi tiªu cña ng−êi nghÌo ®Ó tõ ®ã x¸c ®Þnh v¹ch nghÌo khæ (t¹i Hµ Néi). Bªn c¹nh<br /> ®ã, nghiªn cøu ®· ph©n tÝch viÖc sö dông c¸c dÞch vô x· héi c¬ b¶n t¹i khu ë nh−<br /> tr−êng häc, chî, cöa hµng... Nghiªn cøu nµy còng ph©n tÝch mèi quan hÖ x· héi cña<br /> ng−êi nghÌo víi céng ®ång xung quanh, tham gia häp ®oµn thÓ, khu phè, tham gia c¸c<br /> phong trµo t¹i ®Þa ph−¬ng; quan hÖ cña ng−êi nghÌo víi gia ®×nh hä.<br /> Kh¶o s¸t vÒ NghÌo khæ vµ nh÷ng vÊn ®Ò x· héi ë thµnh phè H¶i Phßng, víi sù<br /> tµi trî cña Ng©n hµng thÕ giíi. C¸c t¸c gi¶ chÝnh lµ TrÞnh Duy Lu©n, Vò TuÊn Anh,<br /> vµ NguyÔn Xu©n Mai (1999, xem 21). Cuéc kh¶o s¸t ®· thùc hiÖn pháng vÊn b»ng<br /> b¶ng hái 1000 hé gia ®×nh víi tæng sè ng−êi ®−îc hái lµ 3.009, pháng vÊn s©u 30 hé<br /> gia ®×nh tõ 1000 hé gia ®×nh nãi trªn, t¹i 10 ph−êng cña H¶i Phßng. Thùc hiÖn n¨m<br /> 1998-1999. Trong cuéc nghiªn cøu nµy, nh÷ng vÊn ®Ò bøc thiÕt vÒ nghÌo khæ ®« thÞ<br /> nh− nhËn d¹ng vÒ ng−êi nghÌo cïng nh÷ng ®Æc tr−ng cña hä, tõ nh÷ng vÊn ®Ò vÒ<br /> nhµ ë, ®Êt ®ai, thu nhËp, cho ®Õn c¬ héi tiÕp cËn víi c¸c dÞch vô gi¸o dôc vµ ch¨m sãc<br /> søc kháe... ®· ®−îc kh¶o s¸t.<br /> Nghiªn cøu vÒ qu¸ tr×nh gi¶m nghÌo ®« thÞ ë thµnh phè Hå ChÝ Minh do c¸c<br /> nhµ khoa häc thuéc ViÖn Khoa häc x· héi t¹i thµnh phè Hå ChÝ Minh vµ Héi ®ång<br /> khoa häc x· héi Hoa Kú thùc hiÖn víi sù tµi trî cña Quü Ford còng lµ mét nghiªn<br /> cøu lín. Ngay tõ n¨m 1997, nhiÒu nhµ khoa häc thuéc ViÖn Khoa häc x· héi t¹i<br /> thµnh phè Hå ChÝ Minh hîp t¸c víi Héi ®ång nghiªn cøu Khoa häc x· héi Hoa Kú ®·<br /> triÓn khai ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu “VÊn ®Ò gi¶m nghÌo trong qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa ë<br /> thµnh phè Hå ChÝ Minh”. Ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu nµy ®· kh¶o s¸t chän mÉu 1050<br /> hé d©n víi 4874 nh©n khÈu vµ 99 pháng vÊn s©u (trong tæng sè 1050 hé ®iÒu tra chän<br /> mÉu) t¹i 3 ph−êng ë thµnh phè Hå ChÝ Minh n¨m 1998. Ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu<br /> nµy kh«ng chØ cung cÊp nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu cã gi¸ trÞ vÒ ®Æc tr−ng cña vÊn ®Ò<br /> nghÌo khæ t¹i thµnh phè Hå ChÝ Minh, mµ cßn nªu ra nh÷ng kinh nghiÖm quý b¸u<br /> vÒ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò nghÌo khæ t¹i c¸c vïng ®« thÞ, mét chñ ®Ò cßn<br /> míi mÎ ®èi víi c¸c nhµ nghiªn cøu ë ViÖt Nam. Mét sè b¸o c¸o cña ch−¬ng tr×nh<br /> nghiªn cøu nµy ®· ¸p dông cã hiÖu qu¶ c¸c kü thuËt ph©n tÝch thèng kª cao cÊp, nhê<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br /> 48 Nghiªn cøu nghÌo khæ ®« thÞ ë ViÖt Nam trong thËp niªn 90: kÕt qu¶ vµ...<br /> <br /> ®ã lµm t¨ng thªm ®é tin cËy cña c¸c kÕt luËn rót ra. (xem 12 vµ 23)<br /> Mét sè nghiªn cøu vÒ nghÌo khæ ®« thÞ ®−îc tiÕn hµnh g¾n liÒn víi c¸c dù ¸n<br /> ph¸t triÓn. Mét trong sè ®ã lµ nghiªn cøu ®¸nh gi¸ cña Quü Cøu trî Nhi ®ång Anh<br /> t¹i thµnh phè Hå ChÝ Minh (1999, xem 17) b»ng viÖc sö dông ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸<br /> cã sù tham gia cña ng−êi d©n ®èi víi 3 quËn néi thµnh: quËn 6, quËn 8, vµ quËn B×nh<br /> Th¹nh. Môc tiªu cña cuéc ®¸nh gi¸ lµ: (a) t×m hiÓu t×nh tr¹ng nghÌo khæ, nguyªn<br /> nh©n còng nh− xu h−íng cña t×nh tr¹ng nghÌo khæ theo c¸ch nh×n cña ng−êi nghÌo.<br /> §¸nh gi¸ t×nh tr¹ng nghÌo theo ph−¬ng ph¸p cã ng−êi d©n tham gia, t×m hiÓu sù ®a<br /> d¹ng vµ phøc t¹p cña t×nh tr¹ng nghÌo khæ chø kh«ng dùa trªn sù ph©n tÝch c¸c sè<br /> liÖu trung b×nh hoÆc thèng kª. (b) t×m hiÓu c¸c quan t©m −u tiªn cña ng−êi nghÌo vµ<br /> ghi nhËn cña hä vÒ c¸c ch−¬ng tr×nh hç trî gi¶m nghÌo; (c) Bæ sung cho c¸c sè liÖu<br /> ®Þnh l−îng tõ kÕt qu¶ cuéc §iÒu tra møc sèng cña ViÖt Nam. (xem 17: trang vii).<br /> NhiÒu ph−¬ng ph¸p kÕt hîp gi÷a ®Þnh tÝnh vµ ®Þnh l−îng ®· ®−îc tiÕn hµnh. B»ng<br /> c¸ch ®ã, nghiªn cøu ®· chØ ra nh÷ng nguyªn nh©n nghÌo khæ cña c¸c gia ®×nh, c¸<br /> nh©n, vµ c¸c chiÕn l−îc c¸ nh©n/gia ®×nh riªng biÖt nh»m v−¬n lªn tho¸t khái ®ãi<br /> nghÌo. Nghiªn cøu còng kh¼ng ®Þnh tÇm quan träng cña sù gióp ®ì cña c¸c tæ chøc<br /> chÝnh thøc vµ phi chÝnh thøc c¸c cÊp ®èi víi ng−êi nghÌo.<br /> C¸c nghiªn cøu nãi trªn ®· chØ ra sù ®a d¹ng vÒ ®Æc tr−ng kinh tÕ-x· héi cña<br /> ng−êi nghÌo ®« thÞ. VÒ mÆt kinh tÕ, ®Æc ®iÓm vÒ nghÒ nghiÖp, vÒ thu nhËp vµ chi<br /> tiªu ®−îc chØ ra râ nÐt. VÒ mÆt x· héi, c¸c nghiªn cøu ®· nªu ra c¸c ®Æc ®iÓm vÒ quy<br /> m« vµ kiÓu lo¹i gia ®×nh, tr×nh ®é häc vÊn, vèn x· héi cña ng−êi nghÌo, sù n¨ng ®éng<br /> cña hä trong cuéc sèng, cïng nh÷ng nhu cÇu bøc xóc cña hä trong s¶n xuÊt vµ ®êi<br /> sèng. NhiÒu nghiªn cøu còng ®· ®i s©u ph©n tÝch tÝnh dÔ bÞ tæn th−¬ng vÒ mÆt x· héi<br /> cña c¸c nhãm ng−êi nghÌo. Ngoµi ra, mét sè nghiªn cøu còng ®· ®Ò cËp ®Õn khÝa<br /> c¹nh kh«ng gian cña nghÌo khæ ®« thÞ, cïng c¸c chÝnh s¸ch, chiÕn l−îc, vµ c¸c gi¶i<br /> ph¸p can thiÖp gi¶m nghÌo trong thùc tÕ ë c¸c ®Þa ph−¬ng. Do khu«n khæ bµi viÕt,<br /> trong phÇn tr×nh bµy d−íi ®©y chóng t«i chØ nªu ra mét sè ®Æc tr−ng vÒ mÆt kinh tÕ<br /> vµ x· héi cña ng−êi nghÌo ®« thÞ.<br /> II. NhËn diÖn nghÌo khæ ®« thÞ<br /> Cã hai c¸ch hiÓu vÒ nghÌo khæ ®« thÞ: C¸ch hiÓu theo tiªu chuÈn thèng kª<br /> thuÇn tóy (thu nhËp b×nh qu©n, calorie, v.v.) vµ c¸ch hiÓu theo tiªu chuÈn x· héi. Tõ<br /> ®ã cã nh÷ng th¶o luËn xung quanh vÊn ®Ò thÕ nµo lµ nghÌo khæ ®« thÞ vµ ®Æc tr−ng<br /> cña nghÌo khæ ®« thÞ lµ g×?<br /> §èi víi ViÖt Nam, trong thêi kú tr−íc n¨m 1997 viÖc x¸c ®Þnh hé gia ®×nh<br /> nghÌo ®−îc dùa vµo chuÈn ®ãi nghÌo quèc tÕ do Tæng côc Thèng kª vµ Ng©n hµng thÕ<br /> giíi x¸c ®Þnh. §−êng ®ãi nghÌo ë møc thÊp gäi lµ ®−êng ®ãi nghÌo vÒ l−¬ng thùc thùc<br /> phÈm. §−êng ®ãi nghÌo thø hai ë møc cao h¬n gäi lµ ®−êng ®ãi nghÌo chung (bao<br /> gåm c¶ mÆt hµng l−¬ng thùc, thùc phÈm vµ phi l−¬ng thùc, thùc phÈm). N¨m 1993<br /> ®−êng ®ãi nghÌo chung cã møc chi tiªu lµ 1,16 triÖu ®ång/n¨m/ng−êi (cao h¬n ®−êng<br /> ®ãi nghÌo l−¬ng thùc, thùc phÈm lµ 55%). N¨m 1998 lµ 1,79 triÖu ®ång/n¨m/ng−êi<br /> (cao h¬n ®−êng ®ãi nghÌo l−¬ng thùc, thùc phÈm lµ 39%). (xem 4: trang 30).<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  NguyÔn H÷u Minh & NguyÔn Xu©n Mai 49<br /> <br /> Tõ n¨m 1997 ë ViÖt Nam sö dông ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh chuÈn ®ãi nghÌo cña<br /> Ch−¬ng tr×nh xãa ®ãi gi¶m nghÌo quèc gia. Theo chuÈn nµy th× hé gia ®×nh ®« thÞ<br /> nghÌo lµ hé cã thu nhËp d−íi 25 kg g¹o/ng−êi/th¸ng (t−¬ng ®−¬ng 90 ngµn<br /> ®ång/th¸ng). N¨m 2001, c¨n cø vµo thµnh tÝch cña c«ng cuéc gi¶m nghÌo vµ tèc ®é<br /> t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ møc sèng, chuÈn nghÌo cña Ch−¬ng tr×nh xãa ®ãi gi¶m nghÌo<br /> quèc gia ®−îc x¸c ®Þnh l¹i, theo ®ã hé gia ®×nh ®« thÞ nghÌo lµ hé cã thu nhËp 150<br /> ngh×n ®ång/ng−êi/th¸ng. (xem 4: trang 18-20).<br /> Mét sè ®Þa ph−¬ng ®· c¨n cø vµo tiªu chuÈn chung cña quèc gia ®Ó x©y dùng<br /> chuÈn nghÌo cña m×nh. VÝ dô, ngoµi nh÷ng quy ®Þnh cña Bé Lao ®éng vµ Th−¬ng<br /> binh x· héi, thµnh phè Hå ChÝ Minh x©y dùng chuÈn nghÌo riªng dùa trªn 2 tiªu<br /> chÝ: møc thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng−êi; kh¶ n¨ng tiÕp cËn, h−ëng thô c¸c dÞch vô<br /> x· héi. Ngoµi ra, c¨n cø vµo t×nh h×nh thùc tÕ cña tõng thêi kú cã sù thay ®æi phï<br /> hîp. Ch¼ng h¹n, tõ n¨m 1992 ®Õn nay thµnh phè Hå ChÝ Minh ®· cã 5 lÇn ®iÒu<br /> chØnh chuÈn nghÌo. GÇn ®©y nhÊt, chuÈn nghÌo ®Õn n¨m 2002 lµ gÇn gÊp ®«i<br /> chuÈn nghÌo quèc gia. Theo chuÈn nµy th× c¸c quËn néi thµnh cã møc thu nhËp<br /> 250.000®/ng−êi/th¸ng vµ c¸c huyÖn ngo¹i thµnh vµ c¸c quËn míi cã møc thu nhËp<br /> 200.000®/ng−êi/th¸ng th× thuéc vµo hé nghÌo (xem 9: trang 34).<br /> C¸ch ®¸nh gi¸ nghÌo khæ dùa vµo c¸c tiªu chuÈn ®Þnh l−îng nªu trªn lµ rÊt<br /> h÷u Ých khi x¸c ®Þnh c¸c th«ng sè môc tiªu cÇn thiÕt cho c¸c kÕ ho¹ch kinh tÕ-x· héi.<br /> Tuy nhiªn, nÕu chØ dõng l¹i ë tiªu chuÈn vµ c¸c tØ lÖ phÇn tr¨m nghÌo ®ãi th× sÏ kh«ng<br /> thÊy hÕt ®−îc tÝnh chÊt phøc t¹p cña vÊn ®Ò nghÌo khæ nãi chung vµ nghÌo khæ ®« thÞ<br /> nãi riªng. Mét trong nh÷ng ®iÒu dÔ thÊy lµ nÕu chØ quan t©m ®Õn tØ lÖ phÇn tr¨m th×<br /> chóng ta kh«ng thÊy râ ®−îc sù ®a d¹ng cña c¸c nhãm nghÌo n»m d−íi ng−ìng nghÌo<br /> khæ, vµ do ®ã kh«ng cã ®−îc nh÷ng chÝnh s¸ch h÷u hiÖu ®Ó gióp c¸c nhãm nghÌo khæ<br /> v−ît lªn. Ch¼ng h¹n, ®èi víi nh÷ng hé gia ®×nh thuéc nhãm n»m s¸t ng−ìng nghÌo th×<br /> chØ cÇn nh÷ng gi¶i ph¸p võa ph¶i lµ ®· cã thÓ gióp hä v−ît qua ng−ìng nghÌo. §èi víi<br /> nh÷ng nhãm ë vÞ trÝ xa ng−ìng nghÌo h¬n th× ®ßi hái nhµ n−íc ph¶i cã nh÷ng chÝnh<br /> s¸ch toµn diÖn h¬n, tËp trung h¬n ®Ó gióp hä. Cßn víi nh÷ng hé gia ®×nh thuéc nhãm<br /> nghÌo kinh niªn, ë xa ng−ìng nghÌo nhÊt th× cÇn cã nh÷ng biÖn ph¸p gióp ®ì phï hîp<br /> míi cã thÓ gióp hä ®−îc do hä cã hoµn c¶nh th−êng rÊt Ðo le.<br /> ý t−ëng nµy lµ xuÊt ph¸t ®iÓm ®Ó c¸c nhµ nghiªn cøu, c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh<br /> s¸ch xem xÐt vÊn ®Ò nghÌo khæ tõ nh÷ng khÝa c¹nh toµn diÖn h¬n. Ch¼ng h¹n, t¸c gi¶<br /> Perez Sianz (2001, xem 18) chØ ra tÝnh chÊt kh«ng ®ång nhÊt cña vÊn ®Ò nghÌo ®ãi.<br /> NghÌo ®ãi cña c¸c gia ®×nh cã thÓ thÓ hiÖn mét c¸ch kh¸c nhau mÆc dï c¸c gia ®×nh ®ã<br /> cã cïng møc thu nhËp. Mét sè t¸c gi¶ nh− Bales (2001, xem 2) vµ Jellinck (2001, xem 6)<br /> ®Ò cËp ®Õn khÝa c¹nh “dÔ bÞ tæn th−¬ng” khi nghiªn cøu vÊn ®Ò nghÌo ®ãi. Ambler (2001,<br /> xem 1) khi ph©n tÝch c¸c quan niÖm vµ ph−¬ng ph¸p kh¸c nhau khi nghiªn cøu vÊn ®Ò<br /> nghÌo khæ ®· rót ra kÕt luËn r»ng nghÌo khæ cã liªn hÖ chÆt chÏ víi thu nhËp, tuy nhiªn<br /> c¸c khÝa c¹nh kh¸c “nh− sù c¸ch ly x· héi, thiÕu quyÒn lùc, hay tham gia vµo ho¹t ®éng<br /> cã tÝnh dÔ bÞ tæn th−¬ng lµ nh÷ng yÕu tè rÊt khã n¾m b¾t nh−ng l¹i lµ nh÷ng yÕu tè hÕt<br /> søc quan träng ®Ó hiÓu nghÌo khã lµ mét hiÖn t−îng x· héi” (xem 1: trang 22-23). Nh−<br /> vËy, nghÌo khæ cÇn ®−îc xem xÐt nh− mét hiÖn t−îng x· héi ®a diÖn.<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br /> 50 Nghiªn cøu nghÌo khæ ®« thÞ ë ViÖt Nam trong thËp niªn 90: kÕt qu¶ vµ...<br /> <br /> C«ng tr×nh nghiªn cøu ®¸nh gi¸ nghÌo khæ cã sù tham dù cña céng ®ång t¹i<br /> thµnh phè Hå ChÝ Minh cña Quü cøu trî Nhi ®ång Anh (1999, xem 17) cho thÊy nghÌo<br /> khæ ®« thÞ kh«ng chØ thÓ hiÖn qua thu nhËp, chi tiªu thÊp, kh«ng ®¸p øng ®−îc nhu<br /> cÇu c¬ b¶n, thiÕt yÕu cña con ng−êi, mµ cßn ë nguy c¬ dÔ bÞ rñi ro, bÞ c« lËp vµ ph©n<br /> biÖt ®èi xö vÒ mÆt x· héi vµ v¨n hãa. Cã rÊt nhiÒu gia ®×nh nghÌo khæ tõ nhiÒu n¨m<br /> nay mµ vÉn ch−a t×m ra c¸ch nµo ®Ó v−ît lªn. Nh÷ng ®iÒu ®ã cho thÊy tÝnh chÊt phøc<br /> t¹p vµ trÇm träng cña vÊn ®Ò nghÌo khæ ®« thÞ trong qu¸ tr×nh §æi míi.<br /> III. §Æc ®iÓm kinh tÕ<br /> 1. C¬ cÊu nghÒ nghiÖp vµ t×nh tr¹ng viÖc lµm<br /> §Æc ®iÓm chung cña ng−êi nghÌo ®« thÞ lµ cã tû lÖ ng−êi lao ®éng kh«ng cã<br /> viÖc lµm hoÆc viÖc lµm kh«ng ®Çy ®ñ cao h¬n so víi c¸c nhãm x· héi kh¸c. Cuéc kh¶o<br /> s¸t ë 10 ph−êng nghÌo nhÊt H¶i Phßng (1999, xem 21) cho thÊy: nhãm ng−êi cã thu<br /> nhËp thÊp nhÊt cã tû lÖ thÊt nghiÖp cao gÊp 2,5 lÇn so víi c¸c nhãm x· héi kh¸ gi¶<br /> kh¸c (15,8% so víi 5,5%). T¹i thµnh phè Hå ChÝ Minh, 20,2% trong sè 915 ng−êi<br /> nghÌo ë ®é tuæi lao ®éng ®−îc pháng vÊn lµ kh«ng cã viÖc lµm (1999, xem 17).<br /> Ho¹t ®éng nghÒ nghiÖp phæ biÕn nhÊt cña ng−êi nghÌo ®« thÞ lµ ho¹t ®éng<br /> bu«n b¸n dÞch vô nhá víi qui m« gia ®×nh. VÝ dô, theo nghiªn cøu t¹i H¶i Phßng<br /> (1999, xem 21), trong sè 3008 ng−êi trªn 16 tuæi, gÇn mét phÇn ba ho¹t ®éng bu«n<br /> b¸n dÞch vô nhá víi qui m« gia ®×nh. Hä th−êng lµm viÖc ë khu vùc kinh tÕ kh«ng<br /> chÝnh thøc (informal sector), víi c¸c lo¹i c«ng viÖc kh«ng ®ßi hái tay nghÒ, mang<br /> tÝnh chÊt bÊp bªnh, thu nhËp thÊp vµ kh«ng æn ®Þnh. T×nh h×nh ë thµnh phè Hå ChÝ<br /> Minh còng t−¬ng tù. T¸c gi¶ NguyÔn Quèc ViÖt (2001) nhËn xÐt r»ng “Cã thÓ nãi khu<br /> vùc kinh tÕ phi chÝnh thøc lµ khu vùc kinh tÕ cÇn thiÕt cho sù m−u sinh vµ tån t¹i<br /> cña ®a sè ng−êi nghÌo, ®Æc biÖt ®èi víi ng−êi nghÌo thµnh thÞ mµ thµnh phè Hå ChÝ<br /> Minh lµ mét ®iÓn h×nh víi trªn 50% trong tæng sè lao ®éng t¹o thu nhËp thuéc vÒ<br /> khu vùc kinh tÕ phi chÝnh thøc, ...” (xem 11: trang 302).<br /> Sù bÊp bªnh, kh«ng æn ®Þnh vÒ viÖc lµm cña ng−êi nghÌo cµng lµm cho t×nh<br /> tr¹ng thÊt nghiÖp trong nhãm ng−êi nµy thªm trÇm träng. Ph©n tÝch kÕt qu¶ kh¶o<br /> s¸t cña Ch−¬ng tr×nh gi¶m nghÌo t¹i thµnh phè Hå ChÝ Minh, t¸c gi¶ NguyÔn Xu©n<br /> Mai vµ ®ång nghiÖp (2002, xem 15) chØ ra r»ng, ®èi víi ng−êi nghÌo, sè viÖc lµm bÞ<br /> mÊt ®i cao h¬n sè viÖc lµm míi ®−îc t¹o ra. Ngoµi ra cßn ph¶i tÝnh tíi ¸p lùc t¹o ra<br /> kho¶ng 1,4 triÖu viÖc lµm míi/n¨m trªn toµn quèc cho nh÷ng ng−êi b¾t ®Çu b−íc vµo<br /> ®é tuæi lao ®éng. V× thÕ, t¹o viÖc lµm cho ng−êi nghÌo cÇn ph¶i lµ nhiÖm vô träng<br /> t©m trong c¸c ch−¬ng tr×nh gi¶m nghÌo ®« thÞ trong nh÷ng n¨m tíi.<br /> 2. §Æc ®iÓm thu nhËp, chi tiªu vµ nî nÇn<br /> Thu nhËp cña ng−êi nghÌo ®« thÞ rÊt thÊp so víi møc chung vµ kh«ng æn<br /> ®Þnh. Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra vÒ ng−êi nghÌo t¹i H¶i Phßng (1999, xem 21), c¸c hé gia<br /> ®×nh n»m trong sè 20% thÊp nhÊt trong xÕp h¹ng thu nhËp cã møc thu nhËp b×nh<br /> qu©n ®Çu ng−êi kho¶ng 127.000 ®ång/th¸ng, t−¬ng ®−¬ng víi 1/4 thu nhËp b×nh<br /> qu©n hµng th¸ng cña mét ng−êi thuéc nhãm kh¸ gi¶. Cßn theo kÕt qu¶ ë thµnh phè<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  NguyÔn H÷u Minh & NguyÔn Xu©n Mai 51<br /> <br /> Hå ChÝ Minh (1997, xem 23), b×nh qu©n thu nhËp cña ng−êi nghÌo lµ 220.000<br /> ®ång/th¸ng/ng−êi, b»ng 1/2 so víi thu nhËp b×nh qu©n th¸ng cña mét ng−êi thuéc<br /> nhãm kh«ng nghÌo.<br /> C¸c nghiªn cøu ®Òu chØ ra r»ng, do thu nhËp qu¸ thÊp, phÇn lín thu nhËp ®·<br /> ®−îc dµnh cho viÖc ¨n uèng vµ mét sè nhu cÇu thiÕt yÕu. L−¬ng thùc thùc phÈm<br /> chiÕm tõ 65% ®Õn 75% chi tiªu hµng th¸ng cña c¸c gia ®×nh nghÌo, cßn l¹i lµ chi cho<br /> häc hµnh cña con c¸i, kh¸m ch÷a bÖnh, may mÆc, hiÕu hØ.v.v. (xem 19, 21, vµ 23).<br /> Ngoµi ra, c¸c cuéc ®iÒu tra ë ba thµnh phè lín (Hµ Néi, thµnh phè Hå ChÝ Minh vµ<br /> H¶i Phßng) ë c¸c thêi ®iÓm kh¸c nhau (1994, 1997 vµ 1999) ®Òu cho thÊy t×nh tr¹ng<br /> phæ biÕn vÒ mÊt c©n b»ng thu chi ë ng−êi nghÌo ®« thÞ. Ch¼ng h¹n, t¹i Hµ Néi cã gÇn<br /> 40% hé gia ®×nh ë nhãm thu nhËp b×nh qu©n thÊp nhÊt bÞ béi chi (1994, xem 19). ë<br /> H¶i Phßng ng−êi nghÌo thu 127.000 ®ång/th¸ng vµ chi hÕt 158.000 ®ång/th¸ng<br /> (1999, xem 21).<br /> Do ®iÒu kiÖn thu nhËp vµ chi tiªu nh− vËy, ®a sè ng−êi nghÌo l©m vµo c¶nh<br /> nî nÇn chång chÊt bëi nhu cÇu tèi thiÓu hµng ngµy, bëi nh÷ng rñi ro vµ tæn th−¬ng.<br /> Mét sè hé qu¸ nghÌo ph¶i ®i vay ®Ó mua l−¬ng thùc thùc phÈm hµng ngµy, duy tr× sù<br /> tån t¹i tr−íc m¾t. Mét tØ lÖ ®¸ng kÓ sè ng−êi nghÌo ®−îc kh¶o s¸t ë H¶i Phßng<br /> (kho¶ng 75%), thµnh phè Hå ChÝ Minh (kho¶ng 79%), vµ Hµ Néi (kho¶ng 50%) ph¶i<br /> ®i vay víi l·i suÊt 3% ®Õn 10% / th¸ng. Sè tiÒn l·i ph¶i tr¶ hµng th¸ng ®èi víi hé<br /> nghÌo ë thµnh phè Hå ChÝ Minh còng kh«ng hÒ nhá so víi thu nhËp cña hä (82.000<br /> ®ång/th¸ng) vµ t−¬ng ®−¬ng víi viÖc nu«i thªm mét ng−êi (1997, xem 23).<br /> Trong ®iÒu kÞªn ®ã, chØ cÇn mét yÕu tè rñi ro x¶y ra nh− mÊt viÖc, bÖnh tËt sÏ<br /> gãp phÇn ®Èy nh÷ng ng−êi n»m trªn ranh giíi ng−ìng nghÌo r¬i vµo t×nh tr¹ng<br /> nghÌo khæ thùc sù.<br /> IV. §Æc tr−ng x· héi cña nghÌo khæ ®« thÞ<br /> 1. Quy m« vµ kiÓu lo¹i gia ®×nh<br /> Nh×n chung, hé gia ®×nh nghÌo cã sè nh©n khÈu ®«ng h¬n hé kh«ng nghÌo. Tû<br /> lÖ hé gia ®×nh khuyÕt ë c¸c gia ®×nh nghÌo lµ kh¸ cao vµ cao h¬n h¼n ë c¸c gia ®×nh<br /> kh«ng nghÌo. Ch¼ng h¹n, trong nhãm hé gia ®×nh cã thu nhËp thÊp nhÊt ®−îc ®iÒu<br /> tra t¹i H¶i Phßng, tû lÖ hé gia ®×nh khuyÕt chiÕm tíi 30,8%, cao h¬n c¸c nhãm kh¸c<br /> tíi 1,5 lÇn (1999, xem 21). C¸c hé thiÕu søc lao ®éng (gia ®×nh khuyÕt chång hoÆc<br /> khuyÕt vî) hoÆc c¸c hé cã sè nh©n khÈu cao th−êng bÞ r¬i vµo nghÌo ®ãi do thu nhËp<br /> thÊp h¬n hoÆc do nhu cÇu chi tiªu ph¶i nhiÒu h¬n.<br /> T¸c gi¶ L−¬ng V¨n Hy (2001, xem 7) nhËn xÐt r»ng ®Æc ®iÓm nh©n khÈu häc<br /> cña gia ®×nh nh− ®· nªu trªn cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi t×nh tr¹ng nghÌo khæ. VÝ<br /> dô, khi cã mét thµnh viªn phô thuéc trong gia ®×nh qua ®êi, hoÆc khi mét thµnh viªn<br /> phô thuéc kh¸c b¾t ®Çu tham gia lùc l−îng lao ®éng th× sÏ gi¶m bít sè l−îng ng−êi<br /> phô thuéc vµ t¨ng thu nhËp b×nh qu©n cña hé gia ®×nh (trang 326). Nh− vËy, xÐt<br /> trªn b×nh diÖn vi m«, t×nh h×nh an sinh cña hé gia ®×nh kh«ng chØ lÖ thuéc vµo c¸c c¬<br /> héi kinh tÕ vµ c¸c chÝnh s¸ch nhµ n−íc mµ nã cßn liªn quan ®Õn sù san sÎ thu nhËp<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br /> 52 Nghiªn cøu nghÌo khæ ®« thÞ ë ViÖt Nam trong thËp niªn 90: kÕt qu¶ vµ...<br /> <br /> gi÷a c¸c thµnh viªn trong mét hé gia ®×nh víi nhau, hay gi÷a c¸c hé víi nhau. Ngoµi<br /> ra, nã cßn liªn quan ®Õn viÖc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn hé gia ®×nh, còng nh− viÖc x©y<br /> dùng vµ sö dông nguån vèn v¨n hãa x· héi cña hé (trang 329). Nh÷ng nghiªn cøu<br /> s©u h¬n vÒ c¸c chiÕn l−îc th¨ng tiÕn kinh tÕ-x· héi trong ®iÒu kiÖn thay ®æi vÒ nh©n<br /> khÈu häc cña hé cã ý nghÜa rÊt quan träng ®Ó hiÓu râ h¬n t×nh tr¹ng nghÌo ®ãi hay<br /> giµu cã cña c¸c gia ®×nh.<br /> 2. C¬ cÊu tuæi<br /> Tû lÖ ng−êi nghÌo trong ®é tuæi lao ®éng kh¸ cao. §©y lµ mét lîi thÕ vÒ nguån<br /> nh©n lùc nÕu ng−êi nghÌo biÕt tËn dông c¬ héi ®Ó v−¬n lªn tho¸t nghÌo, nh−ng l¹i lµ<br /> mét søc Ðp víi x· héi trong viÖc t¹o c«ng ¨n viÖc lµm. Ch¼ng h¹n, kh¶o s¸t 302 hé nghÌo<br /> ë ba ph−êng cña thµnh phè Hå ChÝ Minh cho thÊy, lùc l−îng lao ®éng trong ng−êi nghÌo<br /> chiÕm tû lÖ 60,8%, cao h¬n so víi tû lÖ chung ë c¸c vïng ®« thÞ (xem 3 vµ 23).<br /> Nghiªn cøu cña t¸c gi¶ NguyÔn ThÞ Hßa (2001, xem 13) t¹i 3 céng ®ång ë<br /> thµnh phè Hå ChÝ Minh cho thÊy cã mèi liªn hÖ thuËn gi÷a tû lÖ hé nghÌo ®ãi vµ tuæi<br /> t¸c n÷ chñ hé. Tuæi t¸c n÷ chñ hé cµng cao th× kh¶ n¨ng hé gia ®×nh r¬i vµo nhãm<br /> 20% thÊp nhÊt cµng lín (trang 378). §©y lµ mét gîi ý tèt cho c¸c nghiªn cøu vÒ vai<br /> trß cña yÕu tè tuæi ®èi víi t×nh tr¹ng kinh tÕ gia ®×nh. Cho ®Õn nay cßn Ýt c¸c t¸c gi¶<br /> ®i s©u h¬n vµo vÊn ®Ò nµy. Cã lÏ cÇn ph¶i xem xÐt quan hÖ gi÷a tuæi cña chñ hé víi tØ<br /> lÖ nghÌo ®ãi trong bèi c¶nh cô thÓ v× trong thùc tÕ, kh«ng ph¶i ai tù nhËn m×nh lµ<br /> chñ hé còng cã tiÕng nãi cuèi cïng vÒ mäi c«ng viÖc trong gia ®×nh.<br /> 3. Tr×nh ®é häc vÊn<br /> Tr×nh ®é häc vÊn ®−îc coi lµ mét yÕu tè cña vèn con ng−êi (human capital), nã<br /> lµ mét trong nh÷ng yÕu tè quan träng nhÊt quyÕt ®Þnh kh¶ n¨ng c¸ nh©n tham gia<br /> vµo thÞ tr−êng lao ®éng. Tr×nh ®é häc vÊn vµ nghÌo khæ cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi<br /> nhau. MÆc dï tr×nh ®é häc vÊn cña ng−êi lao ®éng nghÌo ë ViÖt Nam ngµy cµng ®−îc<br /> c¶i thiÖn vµ lµ cao so víi nhãm d©n nghÌo ®« thÞ ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn kh¸c,<br /> nh×n chung tr×nh ®é häc vÊn trung b×nh cña ng−êi nghÌo kh¸ thÊp so víi ng−ìng häc<br /> vÊn trung b×nh cña ®« thÞ. VÉn cßn nhiÒu ng−êi nghÌo ®« thÞ (phÇn lín lµ ng−êi cao<br /> tuæi) mï ch÷. §iÒu nµy g©y khã kh¨n cho ng−êi nghÌo trong t×m kiÕm viÖc lµm vµ<br /> lµm gi¶m thu nhËp cña hä. Trong bèi c¶nh cña nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng, ng−êi nghÌo<br /> kh«ng cã häc vÊn, kh«ng cã kü n¨ng chuyªn m«n ®µnh ph¶i b»ng lßng víi c¸c c«ng<br /> viÖc gi¶n ®¬n, kh«ng æn ®Þnh, thu nhËp thÊp. (xem 19, 21, vµ 23)<br /> 4. KhÝa c¹nh giíi cña sù nghÌo khæ<br /> Quan t©m ®Õn khÝa c¹nh giíi cña sù nghÌo khæ lµ mét nÐt míi trong c¸c<br /> nghiªn cøu gÇn ®©y vÒ t×nh tr¹ng nghÌo khæ ®« thÞ. C¸c nghiªn cøu th−êng chó ý ®Õn<br /> khÝa c¹nh phô n÷ lµm chñ hé trong c¸c gia ®×nh. Th«ng th−êng ng−êi ta nghÜ r»ng<br /> phô n÷ lµm chñ hé sÏ cã nhiÒu kh¶ n¨ng bÞ nghÌo khæ h¬n gia ®×nh do nam giíi lµm<br /> chñ hé. Tuy nhiªn, nhiÒu nghiªn cøu chØ ra ®iÒu ng−îc l¹i. Ch¼ng h¹n, theo kÕt qu¶<br /> cña cuéc ®iÒu tra møc sèng d©n c− 1997-1998 th× “chi tiªu b×nh qu©n ®Çu ng−êi ë c¸c<br /> hé do phô n÷ lµm chñ hé cao h¬n c¸c gia ®×nh do nam giíi lµm chñ hé kho¶ng 28%,<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  NguyÔn H÷u Minh & NguyÔn Xu©n Mai 53<br /> <br /> tøc 3,3 triÖuVND/ng−êi/n¨m so víi 2,6 VND/ng−êi/n¨m.” (xem 8) KÕt qu¶ ph©n tÝch<br /> cña t¸c gi¶ NguyÔn ThÞ Hßa (2001, xem 13) còng cho thÊy kÕt qu¶ t−¬ng tù.<br /> Tuy nhiªn, trong thùc tÕ quan niÖm thÕ nµo vÒ vai trß cña chñ hé trong ®iÒu<br /> kiÖn ë ViÖt Nam lµ ®iÒu cßn ®−îc Ýt nhµ nghiªn cøu bµn luËn mét c¸ch tháa ®¸ng.<br /> Chñ hé ë ViÖt Nam dùa trªn c¸c ®¨ng ký hé khÈu kh«ng hÒ cã nghÜa lµ chñ hé trªn<br /> thùc tÕ, hay lµ ng−êi quyÕt ®Þnh mäi c«ng viÖc s¶n xuÊt kinh doanh cña gia ®×nh.<br /> Ngay c¶ khi chñ hé ®−îc ®Þnh nghÜa theo thùc tÕ, tøc lµ do ng−êi tr¶ lêi x¸c ®Þnh, th×<br /> còng kh«ng cã nghÜa chñ hé thùc sù lµ ng−êi ®ãng gãp nhiÒu nhÊt vµo kinh tÕ gia<br /> ®×nh. Ph©n tÝch s©u thªm mèi quan hÖ nµy lµ ®iÒu rÊt cã ý nghÜa trong nhËn thøc,<br /> ®Æc biÖt trong ®iÒu kiÖn cña mét n−íc mµ nhiÒu ng−êi d©n vèn cßn mang nÆng t−<br /> t−ëng phô quyÒn trong gia ®×nh.<br /> T¸c gi¶ NguyÔn ThÞ Hßa (®· dÉn ë trªn) ®· so s¸nh kh¸ chi tiÕt sù kh¸c biÖt<br /> gi÷a c¸c läai hé do nam giíi lµm chñ hé, do phô n÷ (®ang cã chång) lµm chñ hé, vµ hé<br /> do phô n÷ (kh«ng cã chång) lµm chñ hé. KÕt qu¶ cho thÊy lµ víi nhiÒu hé do phô n÷<br /> (®ang cã chång) lµm chñ hé, vai trß cña ng−êi chång trong viÖc ®ãng gãp vµo thu<br /> nhËp cña gia ®×nh lµ rÊt quan träng. Nãi c¸ch kh¸c, “nh÷ng hé cã chång sèng chung<br /> nh−ng chång kh«ng lµm chñ hé lu«n lu«n cã møc thu nhËp vµ chi tiªu cao h¬n nh÷ng<br /> hé do n÷ lµm chñ hé thiÕu v¾ng chång.” (trang 386). Chóng t«i cho r»ng kÕt luËn nµy<br /> rÊt quan träng trong viÖc ph©n tÝch khÝa c¹nh giíi cña sù nghÌo khæ. Nhãm phô n÷<br /> lµm chñ hé trong c¸c hé thiÕu v¾ng chång kh«ng chØ thiÖt thßi vÒ mÆt kinh tÕ so víi<br /> c¸c hé kh¸c, mµ hä cßn chÞu thiÖt thßi vÒ mÆt tinh thÇn, sù c« ®¬n tr−íc nh÷ng khã<br /> kh¨n trong cuéc ®êi. §©y lµ nhãm hé ®¸ng quan t©m nhÊt vÒ mÆt chÝnh s¸ch.<br /> 5. Vèn x· héi cña ng−êi nghÌo<br /> Vèn x· héi, ch¼ng h¹n nh− c¸c mèi quan hÖ gia ®×nh, hä hµng, céng ®ång, vµ<br /> x· héi cña mét c¸ nh©n hay hé gia ®×nh, cã ý nghÜa quan träng gióp ng−êi nghÌo<br /> n©ng cao cuéc sèng cña m×nh. §©y lµ mét h−íng nghiªn cøu quan träng nh−ng ch−a<br /> ®−îc quan t©m ®óng møc trong nh÷ng n¨m tr−íc ®©y. Ch−¬ng tr×nh “VÊn ®Ò gi¶m<br /> nghÌo trong qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa ë thµnh phè Hå ChÝ Minh” ®· b−íc ®Çu nghiªn cøu<br /> kh¸ hÖ thèng vÒ vÊn ®Ò nµy.<br /> C¸c t¸c gi¶ NguyÔn Thu Sa vµ NguyÔn ThÞ Mai H−¬ng (2001, xem 14) ®·<br /> nhËn xÐt, bªn c¹nh c¸c yÕu tè ®o l−êng ®−îc cã ¶nh h−ëng ®Õn thu nhËp cña ng−êi<br /> lao ®éng nh− häc vÊn, tay nghÒ, vèn, v.v., th× cßn cã nh÷ng yÕu tè “v« h×nh” nh−ng<br /> ®«i khi l¹i lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh ®èi víi thu nhËp cña ng−êi nghÌo. C¸c yÕu tè v« h×nh<br /> ®ã cã thÓ lµ nh÷ng quan hÖ x· héi mµ mét ng−êi cã ®−îc tõ vÞ trÝ x· héi cña m×nh<br /> hoÆc gia ®×nh m×nh (trang 279).<br /> C¸c t¸c gi¶ V¨n ThÞ Ngäc Lan vµ TrÇn §an T©m (2001, xem 22) ®· ph©n<br /> tÝch s©u vÒ m¹ng l−íi x· héi cña d©n c− vµ vai trß cña nã ®èi víi vÊn ®Ò gi¶m<br /> nghÌo. C¸c t¸c gi¶ ®· kh¼ng ®Þnh r»ng sù vËn ®éng cña m¹ng l−íi x· héi cã ý nghÜa<br /> nhÊt ®Þnh ®Õn viÖc c¸ nh©n vµ hé gia ®×nh ®øng vµo vÞ trÝ nµo trong ph©n tÇng x·<br /> héi (trang 448). §èi víi hé ng−êi nghÌo, m¹ng l−íi x· héi cña hä kh«ng ®ñ m¹nh ®Ó<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br /> 54 Nghiªn cøu nghÌo khæ ®« thÞ ë ViÖt Nam trong thËp niªn 90: kÕt qu¶ vµ...<br /> <br /> ®em l¹i cho hä sù gióp ®ì cã hiÖu qu¶ nhÊt cho viÖc th¨ng tiÕn. ChÊt l−îng cña sù<br /> gióp ®ì còng thÊp nhÊt ®èi víi hé nghÌo. Nh− vËy c¬ may di chuyÓn lªn c¸c bËc<br /> thang x· héi cao h¬n lµ rÊt khã kh¨n ®èi víi c¸c hé nghÌo. C¸c t¸c gi¶ còng chØ ra<br /> r»ng, nh÷ng ng−êi nhËn ®−îc sù gióp ®ì tõ ng−êi kh¸c ®Ó kiÕm viÖc lµm th−êng cã<br /> c«ng viÖc mang tÝnh æn ®Þnh h¬n vµ th−êng cã møc thu nhËp cao h¬n. §iÒu quan<br /> träng lµ lµm sao ®Ó huy ®éng ®−îc sù gióp ®ì tõ m¹ng l−íi x· héi, trong ®ã mét<br /> nh¸nh quan träng lµ tõ c¸c tæ chøc chÝnh thøc cña chÝnh quyÒn, ®oµn thÓ, ®Ó gia<br /> t¨ng néi lùc cho ng−êi nghÌo.<br /> Nh− NguyÔn Xu©n Mai vµ ®ång nghiÖp (2002, xem 15) nhËn xÐt, vèn x· héi<br /> cña ng−êi nghÌo cßn rÊt h¹n chÕ. Ng−êi nghÌo th−êng sèng trong céng ®ång nghÌo.<br /> Hä còng th−êng cã hä hµng nghÌo, v× vËy kh¶ n¨ng gióp ®ì rÊt Ýt. Sù trî gióp tõ<br /> chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng cßn h¹n chÕ v× nh÷ng yªu cÇu vÒ tµi s¶n thÕ chÊp lµm cho<br /> hä kh«ng ®−îc vay vèn. Mét bé phËn ®¸ng kÓ ng−êi nghÌo ®« thÞ lµ ng−êi nhËp c−<br /> kh«ng cã hé khÈu. Hä chØ cã mèi liªn kÕt x· héi m¹nh trong m¹ng l−íi nh÷ng ng−êi<br /> nhËp c−, hä th−êng kh«ng ®−îc tham gia vµo c¸c dù ¸n gi¶m nghÌo hoÆc h−ëng lîi tõ<br /> c¸c ch−¬ng tr×nh phóc lîi x· héi. Vèn x· héi h¹n hÑp ®· lµm gi¶m kh¶ n¨ng tho¸t<br /> nghÌo cña hä.<br /> Tuy nhiªn, hiÖn cßn ch−a râ, nh÷ng kªnh nµo cã thÓ gióp ng−êi nghÌo ph¸t<br /> huy vèn x· héi cña hä. Ph¶i ch¨ng víi nh÷ng ®iÒu kiÖn hiÖn t¹i, ng−êi nghÌo kh«ng<br /> cã c¬ héi nµo ®Ó ph¸t huy vèn x· héi cña hä nh»m môc tiªu gi¶m nghÌo? Trong ®iÒu<br /> kiÖn ®ã, lµm thÕ nµo ®Ó cã thÓ t¨ng c−êng vèn x· héi cho ng−êi nghÌo ®ang cßn lµ c©u<br /> hái ®Ó ngá ®èi víi c¸c nghiªn cøu.<br /> 6. Sù n¨ng ®éng trong cuéc sèng cña ng−êi nghÌo<br /> TÝnh n¨ng ®éng trong cuéc sèng cña ng−êi nghÌo cã thÓ ®−îc thÓ hiÖn th«ng<br /> qua nh÷ng kÕ ho¹ch, dù ®Þnh cô thÓ cña ng−êi nghÌo nh»m v−ît qua cuéc sèng hiÖn<br /> t¹i. Nh×n chung, mét bé phËn quan träng ng−êi nghÌo kh«ng cam chÞu víi th©n phËn<br /> ®ãi nghÌo, lu«n hµnh ®éng v−¬n lªn kh«ng chØ v× nh÷ng bøc b¸ch tr−íc m¾t, mµ c¶ v×<br /> t−¬ng lai l©u dµi. Ch¼ng h¹n, kh¶o s¸t ë H¶i Phßng cho thÊy, cã 23,9% sè hé cã dù ®Þnh<br /> hµnh ®éng cô thÓ nh»m v−ît qua th©n phËn ®ãi nghÌo cña m×nh (1999, xem 21). Nh÷ng<br /> hé nµy cã thÓ ®−îc xem lµ bé phËn n¨ng ®éng cÇn ®−îc hç trî ®Ó ho¹t ®éng s¶n xuÊt,<br /> kinh doanh, t¹o viÖc lµm cña hä cã hiÖu qu¶.<br /> NiÒm tin vÒ kh¶ n¨ng v−ît nghÌo cã ý nghÜa quan träng thóc ®Èy c¸c gia ®×nh<br /> hµnh ®éng nh»m tho¸t ra khái c¶nh ®ãi nghÌo. T¸c gi¶ Ph¹m Ngäc §Ønh (2001, xem<br /> 16) ®· chØ ra r»ng mét sè ®¸ng kÓ (39,5% ng−êi ®−îc hái) ®· kh¼ng ®Þnh niÒm tin<br /> v−ît nghÌo. Tû lÖ nam giíi cã niÒm tin nµy cao h¬n n÷, løa tuæi trÎ 15-30 cao h¬n c¸c<br /> løa tuæi kh¸c, vµ nh÷ng ng−êi cã häc vÊn cao cã tØ lÖ cao h¬n tin vµo kh¶ n¨ng tho¸t<br /> nghÌo vµ cã cuéc sèng t−¬ng lai tèt ®Ñp h¬n. Tuy nhiªn, ë ®©y ph¶i nhÊn m¹nh r»ng<br /> niÒm tin vµo kh¶ n¨ng th¨ng tiÕn s¾p tíi chiÕm tØ lÖ kh«ng cao ë c¸c ng−êi nghÌo (chØ<br /> cã 27,3% ë nhãm hé cã thu nhËp thÊp nhÊt so víi 50,6% ë nhãm hé cã thu nhËp cao<br /> nhÊt) (trang 469).<br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  NguyÔn H÷u Minh & NguyÔn Xu©n Mai 55<br /> <br /> §iÒu ®¸ng quan t©m lµ, nh− t¸c gi¶ NguyÔn Xu©n Mai vµ ®ång nghiÖp (2002,<br /> xem 15) ®· nªu lªn, ®a sè hé nghÌo vÉn ch−a t×m ra c¸ch thøc v−ît lªn, tho¸t khái<br /> c¶nh ngé hiÖn t¹i. Víi tr×nh ®é chuyªn m«n thÊp, thiÕu th«ng tin, thiÕu vèn liÕng vµ<br /> t− liÖu s¶n xuÊt, hä cÇn cã nh÷ng thiÕt chÕ, tæ chøc h−íng dÉn, hç trî vÒ c¸ch thøc<br /> lµm ¨n, c«ng nghÖ, thÞ tr−êng, tÝn dông... míi ph¸t huy ®−îc tiÒm n¨ng lao ®éng,<br /> nguån tµi s¶n hÇu nh− duy nhÊt cña nh÷ng ng−êi nghÌo. Trong ®iÒu kiÖn ®ã, lµm thÕ<br /> nµo ®Ó chiÕn l−îc “®−a cÇn c©u thay v× cho x©u c¸” ph¸t huy ®−îc hiÖu qu¶ cña nã ®èi<br /> víi nhãm hé nµy? Nh÷ng hç trî nµo cÇn bæ sung ®Ó cã thÓ gióp ng−êi nghÌo tù v−¬n<br /> lªn xãa ®ãi gi¶m nghÌo? §ã cã thÓ lµ nh÷ng gîi ý ®Ó ph©n tÝch s©u h¬n vÒ tÝnh n¨ng<br /> ®éng trong cuéc sèng cña gia ®×nh nghÌo.<br /> V. TÝnh dÔ bÞ tæn th−¬ng/c« lËp vÒ mÆt x· héi<br /> DÔ bÞ tæn th−¬ng (vulnerability) lµ kh¸i niÖm th−êng ®−îc nh¾c tíi trong<br /> nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ®Æc biÖt lµ trong khi nghiªn cøu vÒ nghÌo khæ ®« thÞ. Theo<br /> Ellen Wratten (1997, xem 5: trang 17) th× “DÔ tæn th−¬ng kh«ng hoµn toµn ®ång<br /> nghÜa víi nghÌo ®ãi, nh−ng hä cã rÊt Ýt kh¶ n¨ng tù b¶o vÖ, bÊp bªnh, vµ dÔ bÞ r¬i vµo<br /> rñi ro, sèc vµ c¨ng th¼ng” (TrÝch l¹i tõ tµi liÖu TK 9: trang 25). Trong sè nh÷ng ng−êi<br /> nghÌo, l¹i cã nh÷ng nhãm ë trong t×nh tr¹ng bÊp bªnh h¬n nh÷ng ng−êi nghÌo kh¸c.<br /> ViÖc lµm kh«ng æn ®Þnh, thu nhËp thÊp, bÊp bªnh, lµm cho t×nh c¶nh cña nh÷ng<br /> ng−êi nghÌo trë nªn khã kh¨n h¬n. Nh÷ng nhãm ng−êi nµy cã thÓ kh«ng ph¶i lµ<br /> nh÷ng ng−êi bÇn cïng nhÊt cña x· héi nh−ng ®iÒu quan träng lµ bÊt cø mét biÕn<br /> ®éng x· héi nµo, dï lín hay nhá, dï ë trong gia ®×nh hay ngoµi céng ®ång, còng lµm<br /> cho hä trë nªn khèn ®èn h¬n.<br /> Sainz (2001, xem 18: trang 41) nhÊn m¹nh hai ®Æc tÝnh quan träng cña “tÝnh<br /> dÔ tæn th−¬ng” lµ: t×nh tr¹ng bÊp bªnh cña c«ng ¨n viÖc lµm; møc ®é ®−îc thô h−ëng<br /> c¸c nguån lîi vÒ an sinh x· héi nh»m tr¸nh nh÷ng biÕn cè mµ Ýt nhiÒu kh«ng l−êng<br /> tr−íc ®−îc (bÖnh tËt, nghØ h−u, sa th¶i, v.v.).<br /> Nhãm c«ng t¸c c¸c chuyªn gia chÝnh phñ - nhµ tµi trî vµ tæ chøc phi chÝnh<br /> phñ nhÊn m¹nh ®Õn nh÷ng ®ét biÕn sau ®©y cã thÓ dÉn ®Õn nguy c¬ bÞ tæn th−¬ng:<br /> (a) C¸c ®ét biÕn vÒ y tÕ. Trong hé cã ng−êi ®ang bÞ èm, míi chÕt, hoÆc trong nhµ cã<br /> ng−êi nghiÖn ma tóy, nghiÖn r−îu; (b) MÊt trém, nhµ cöa bÞ h− h¹i do thêi tiÕt, do<br /> bÞ ch¸y; Nhµ ë vµ quyÒn sö dông ®Êt ®ai kh«ng ®−îc b¶o ®¶m; ThiÕu th«ng tin liªn<br /> quan ®Õn s¶n xuÊt, quy ho¹ch; Rñi ro, thÊt b¹i liªn quan ®Õn ®Çu t− cho s¶n xuÊt;<br /> BiÕn ®éng trªn thÞ tr−êng lao ®éng; C¸c m¹ng l−íi an sinh chÝnh thøc kh«ng nh»m<br /> ®óng vµo nhãm môc tiªu. (DÉn l¹i tõ tµi liÖu TK 9: trang 25).<br /> TÝnh dÔ tæn th−¬ng vÒ mÆt x· héi cã liªn quan chÆt chÏ víi vÞ thÕ x· héi. KÕt qu¶<br /> nghiªn cøu cña Quü Cøu trî Nhi ®ång Anh t¹i thµnh phè Hå ChÝ Minh cho thÊy r»ng,<br /> ng−êi nghÌo ®« thÞ cã vÞ thÕ x· héi thÊp so víi nh÷ng ng−êi kh«ng nghÌo. Mét bé phËn cßn<br /> ph¶i chÞu nhiÒu thiÖt thßi vÒ kinh tÕ vµ x· héi. §iÒu nµy ®Æc biÖt râ nÐt ë nhãm ng−êi<br /> nhËp c− kh«ng hé khÈu: hä kh«ng ®−îc sö dông c¸c dÞch vô c«ng, kh«ng ®−îc hç trî vµ<br /> vay vèn tõ c¸c ch−¬ng tr×nh xãa ®ãi gi¶m nghÌo. ChÝnh t×nh tr¹ng mï ch÷ vµ thÊt häc<br /> ngµy cµng ®Èy ng−êi nghÌo xa h¬n khái c¸c kªnh hç trî cña chÝnh phñ. (1999, xem 17)<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br /> 56 Nghiªn cøu nghÌo khæ ®« thÞ ë ViÖt Nam trong thËp niªn 90: kÕt qu¶ vµ...<br /> <br /> NguyÔn Xu©n Mai vµ ®ång nghiÖp (2002, xem 15) nhËn xÐt r»ng, do vÞ thÕ x·<br /> héi thÊp, ng−êi nghÌo cßn ch−a tham gia tÝch cùc vµo c¸c ch−¬ng tr×nh ho¹t ®éng<br /> kinh tÕ, ph¸t triÓn ®« thÞ. Mét sè c¸c chÝnh s¸ch qu¶n lý ®« thÞ cã liªn quan trùc tiÕp<br /> tíi ng−êi nghÌo nh−ng ng−êi nghÌo l¹i kh«ng ®−îc tham vÊn vµ tham gia tÝch cùc<br /> vµo qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh. Do vËy, t¸c ®éng cña c¸c chÝnh s¸ch nµy cßn h¹n chÕ.<br /> Tuy nhiªn, xu h−íng l¾ng nghe ý kiÕn cña ng−êi nghÌo ®ang ngµy cµng m¹nh<br /> mÏ. Qu¸ tr×nh x©y dùng “ChiÕn l−îc toµn diÖn vÒ t¨ng tr−ëng vµ xãa ®ãi gi¶m nghÌo”<br /> cña quèc gia (®−îc Thñ t−íng ChÝnh phñ phª chuÈn vµo th¸ng 5/2002), ®· cã sù<br /> tham gia vµ ®ãng gãp réng r·i cña ng−êi d©n ngay tõ nh÷ng b¶n dù th¶o ®Çu tiªn.<br /> TÝnh dÔ bÞ tæn th−¬ng th−êng ®−îc g¾n víi mét sè nhãm x· héi nhÊt ®Þnh, ®ã<br /> lµ nhãm x· héi dÔ bÞ tæn th−¬ng. C¸c t¸c gi¶ cña Quü Cøu trî Nhi ®ång Anh ®· liÖt<br /> kª ra 6 nhãm sau ®©y thuéc vµo läai gia ®×nh dÔ bÞ tæn th−¬ng: Nh÷ng ng−êi nhËp c−<br /> nghÌo kh«ng cã hé khÈu thµnh phè; Ng−êi nghÌo ®«ng con; Nh÷ng ng−êi th−êng<br /> xuyªn bÞ èm ®au vµ tËt nguyÒn; Nh÷ng ng−êi giµ c« ®¬n; Nh÷ng ng−êi nghÌo b¸n<br /> rong trªn ®−êng phè vµ ®¹p xe xÝch l«, ba g¸c; Nh÷ng ng−êi sèng ë c¸c khu vùc bÞ<br /> gi¶i táa vµ nh÷ng ng−êi nghÌo sèng ë nh÷ng vïng ®« thÞ hãa míi víi nh÷ng biÕn<br /> ®éng dån dËp (1999, xem 17).<br /> VI. §« thÞ hãa vµ nghÌo khæ ®« thÞ<br /> Qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa ë ViÖt Nam cã liªn quan ®Õn t×nh tr¹ng nghÌo khæ ®« thÞ<br /> hiÖn nay. Tr−íc hÕt, ®« thÞ hãa gãp phÇn lµm xuÊt hiÖn mét nhãm ng−êi nghÌo dÔ bÞ<br /> tæn th−¬ng: nhãm ng−êi nghÌo sèng ë c¸c vïng ®« thÞ hãa míi víi c¸c biÕn ®éng dån<br /> dËp. §ång thêi, qu¸ tr×nh di c− tõ n«ng th«n ra thµnh thÞ ®· lµm h×nh thµnh nhãm<br /> ng−êi nghÌo ®« thÞ míi: nhãm ng−êi nghÌo nhËp c−. Søc Ðp vÒ viÖc lµm, thu nhËp, c¬<br /> héi thÞ tr−êng, chç ë, häc hµnh, c¬ së h¹ tÇng kü thuËt vµ x· héi ®« thÞ, m«i tr−êng<br /> ngµy cµng gia t¨ng so víi c¸c nguån lùc h¹n hÑp cña ®« thÞ.<br /> Qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa diÔn ra song song víi qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi sang nÒn<br /> kinh tÕ thÞ tr−êng, ®· thóc ®Èy sù ph©n cùc vÒ møc sèng cña c¸c nhãm d©n c−. Sù më<br /> réng cña c¸c thµnh phè, sù gia t¨ng sè l−îng c¸c ®« thÞ, kÕt hîp víi c¸c c¬n sèt ®Êt<br /> ®ai vµ sù ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng, ®· t¹o ra nhiÒu c¬ héi thÞ tr−êng, sù gia t¨ng gi¸<br /> trÞ tµi s¶n ®Êt ®ai, nhµ cöa cho c¸c nhãm c− d©n ®« thÞ, ®Æc biÖt, nh÷ng ng−êi giµu<br /> cã, kh¸ gi¶, nh÷ng ng−êi biÕt n¾m b¾t c¬ héi, nh÷ng ng−êi n«ng d©n ven ®« bçng<br /> chèc trë thµnh c− d©n ®« thÞ bëi nh÷ng quyÕt ®Þnh hµnh chÝnh. NhiÒu ng−êi ®·<br /> chuyÓn ®æi m¹nh mÏ thang bËc x· héi cña m×nh theo sù gia t¨ng møc sèng, tµi s¶n<br /> vµ nghÒ nghiÖp. Ng−îc l¹i nhiÒu hé bÞ ph¸ s¶n, l©m vµo c¶nh khèn cïng do bu«n b¸n<br /> bÊt ®éng s¶n vµ t×nh tr¹ng thÞ tr−êng nhµ ®Êt ®ãng b¨ng sau c¬n sèt ®Êt, do lµm ¨n<br /> thua lç, do kh«ng chuyÓn ®æi kÞp nghÒ nghiÖp khi mÊt ®Êt canh t¸c hay do l©m vµo<br /> c¸c tÖ n¹n x· héi...<br /> Qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa còng lµm xuÊt hiÖn mét nhãm ng−êi nghÌo dÔ bÞ tæn<br /> th−¬ng: nhãm ng−êi nghÌo sèng ë nh÷ng vïng ®« thÞ hãa míi. Hä lµ nh÷ng ng−êi n«ng<br /> d©n bÞ r¬i vµo t×nh tr¹ng khñng ho¶ng khi ®Êt s¶n xuÊt n«ng nghiÖp kh«ng cßn n÷a<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  NguyÔn H÷u Minh & NguyÔn Xu©n Mai 57<br /> <br /> trong qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa. Gi¸ ®Òn bï qu¸ thÊp, nÕu bÞ lÊy mÊt ®Êt x©y dùng ®« thÞ,<br /> ph¸t triÓn c«ng nghiÖp th× coi nh− hä bÞ mÊt nguån sinh sèng. §¹i ®a sè vÉn ph¶i b¸m<br /> vµo nguån thu nhËp Ýt ái tõ n«ng nghiÖp, bu«n b¸n lÆt vÆt v× hä kh«ng ®−îc ®µo t¹o,<br /> kh«ng cã tay nghÒ, kh«ng cã vèn, kh«ng t×m ®−îc c¬ héi ®Ó chuyÓn sang mét nghÒ kh¸c.<br /> Sù gia t¨ng d©n sè sèng ë c¸c vïng ®« thÞ còng lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh lµm trÇm<br /> träng thªm t×nh tr¹ng nghÌo khæ ®« thÞ. Trong 10 n¨m qua, d©n sè thµnh thÞ t¨ng<br /> 46%, cao h¬n nhiÒu so víi tèc ®é t¨ng tr−ëng kinh tÕ trung b×nh cña ®Êt n−íc. Søc<br /> hót m¹nh mÏ cña c¸c thµnh phè vµ lùc ®Èy kh«ng kÐm phÇn m¹nh mÏ cña nh÷ng<br /> vïng n«ng th«n nghÌo nµn ®· t¹o nªn nh÷ng dßng di c− lín tõ n«ng th«n ra ®« thÞ.<br /> Trong vßng 5 n¨m (1993-1998) ®· cã 1,2 triÖu ng−êi di c− tõ n«ng th«n vµo ®« thÞ<br /> (2000, xem 3). Bªn c¹nh c¸c mÆt tÝch cùc, di d©n tù do ®· thùc sù g©y nªn nh÷ng khã<br /> kh¨n cho viÖc lËp kÕ ho¹ch vµ quy ho¹ch ph¸t triÓn ®« thÞ, c«ng t¸c qu¶n lý ®« thÞ.<br /> §iÒu nµy cµng trÇm träng thªm khi luång di d©n tù do tËp trung chñ yÕu vµo mét vµi<br /> thµnh phè lín nh−: thµnh phè Hå ChÝ Minh, Hµ Néi, H¶i Phßng, §µ N½ng, v.v... Bªn<br /> c¹nh nhãm ng−êi nghÌo “xuÊt th©n tõ ®« thÞ”, qu¸ tr×nh di c− tõ n«ng th«n ra ®« thÞ<br /> ®· t¹o ra mét nhãm ng−êi nghÌo míi, “nhãm ng−êi nghÌo nhËp c−”, bæ sung vµo ®éi<br /> qu©n ng−êi nghÌo ®« thÞ. ChiÕm kho¶ng 1/3 tæng sè ng−êi nghÌo ®« thÞ (theo −íc tÝnh<br /> cña Ng©n hµng ThÕ giíi), nhãm ng−êi nghÌo nhËp c− ®· trë thµnh mét nhãm x· héi,<br /> mµ c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch ph¸t triÓn ®« thÞ kh«ng thÓ kh«ng tÝnh ®Õn.<br /> Tû lÖ gia t¨ng kh¸ cao nhãm ng−êi ë ®é tuæi lao ®éng vµ vÞ thµnh niªn, ë khu<br /> vùc ®« thÞ, ®· lµm t¨ng ¸p lùc vÒ viÖc lµm, chç ë, h¹ tÇng c¬ së, gi¸o dôc, y tÕ, m«i<br /> tr−êng ®èi víi sù ph¸t triÓn ®« thÞ. Trong khi ®ã, n¨ng lùc qu¶n lý ®« thÞ kh«ng theo<br /> kÞp tèc ®é ph¸t triÓn cña ®« thÞ lµm cho viÖc thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p qu¶n lý ®« thÞ<br /> kh«ng hiÖu qu¶. §iÒu ®ã t¹o kh¶ n¨ng lµm t¨ng thªm møc ®é, qui m« ®ãi nghÌo, h¹n<br /> chÕ qu¸ tr×nh gi¶m nghÌo ë ®« thÞ.<br /> Tû lÖ thÊt nghiÖp cao ë c¸c vïng ®« thÞ ®e däa tÝnh æn ®Þnh x· héi ë khu vùc<br /> nµy vµ lµ mét nguyªn nh©n trùc tiÕp cña t×nh tr¹ng nghÌo khæ ®« thÞ. Khi c¹nh<br /> tranh trªn thÞ tr−êng lao ®éng, tû lÖ thÊt nghiÖp cña ng−êi nghÌo ®« thÞ cã nhiÒu kh¶<br /> n¨ng sÏ t¨ng lªn, viÖc lµm cña hä, vèn ®· bÊp bªnh víi thu nhËp thÊp, cã thÓ sÏ cßn<br /> tåi tÖ h¬n, nÕu hä kh«ng ®−îc t¹o ra nh÷ng c¬ héi, n©ng cao kü n¨ng cña m×nh.<br /> Nhµ n−íc ®· cã nh÷ng chó ý ®¸ng kÓ ®Õn c¸c chÝnh s¸ch cho ph¸t triÓn khu<br /> vùc ®« thÞ, do nhËn thøc ®−îc vai trß to lín cña khu vùc nµy vµ tÝnh chÊt nghiªm<br /> träng cña nghÌo khæ ®« thÞ. Tuy nhiªn mét trong nh÷ng th¸ch thøc chÝnh ®èi víi ViÖt<br /> Nam vÉn lµ t¨ng viÖc lµm ë khu vùc thµnh thÞ. §Ó t¨ng sè viÖc lµm cÇn thiÕt ë khu<br /> vùc ®« thÞ cÇn ph¶i cã rÊt nhiÒu c¶i c¸ch bao gåm viÖc t¹o lËp mét s©n ch¬i b×nh ®¼ng<br /> víi khu vùc nhµ n−íc, dì bá rµo c¶n cña viÖc tiÕp cËn vèn, x©y dùng khu ph¸p lý<br /> v÷ng vµng, vµ cung cÊp c¬ së h¹ tÇng cÇn thiÕt (1999, xem 8: trang 43).<br /> Mét sè nhËn xÐt chung<br /> Tr−íc hÕt cÇn thÊy ®−îc tÝnh ®a diÖn cña nghÌo khæ ®« thÞ. Víi viÖc ¸p dông<br /> kÕt hîp nhiÒu ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu ®Þnh tÝnh vµ ®Þnh l−îng, c¸c nghiªn cøu ®·<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br /> 58 Nghiªn cøu nghÌo khæ ®« thÞ ë ViÖt Nam trong thËp niªn 90: kÕt qu¶ vµ...<br /> <br /> gióp chØ ra c¸c ®Æc tr−ng kinh tÕ vµ x· héi cña vÊn ®Ò nghÌo khæ ®« thÞ ë ViÖt Nam.<br /> Ng−êi nghÌo ®« thÞ th−êng ®−îc ®Æc tr−ng bëi t×nh tr¹ng kh«ng cã viÖc lµm<br /> hoÆc cã viÖc lµm kh«ng ®Çy ®ñ. C«ng viÖc lµm cña hä th−êng lµ thuéc khu vùc kinh<br /> tÕ phi chÝnh thøc. ChÝnh v× vËy, t¹o ra viÖc lµm cho ng−êi lao ®éng lµ mét trong<br /> nh÷ng ®iÓm mÊu chèt nhÊt trong c¸c ch−¬ng tr×nh xãa ®ãi gi¶m nghÌo. Thu nhËp<br /> cña ng−êi nghÌo th−êng thÊp vµ kh«ng æn ®Þnh. PhÇn lín trong c¸c chi tiªu lµ dµnh<br /> cho c¸c nhu cÇu thiÕt yÕu nhÊt vÒ l−¬ng thùc vµ thùc phÈm. Trong ®iÒu kiÖn ®ã<br /> ng−êi nghÌo th−êng r¬i vµo c¶nh nî nÇn.<br /> NghÌo khæ cña c¸c gia ®×nh th−êng cã mèi liªn quan chÆt chÏ víi sè l−îng<br /> thµnh viªn trong gia ®×nh, ®Æc biÖt lµ c¸c thµnh viªn kh«ng cã kh¶ n¨ng lao ®éng.<br /> Ngoµi ra, còng l−u ý r»ng nh÷ng ng−êi trong ®é tuæi lao ®éng chiÕm mét tØ lÖ kh¸ cao<br /> trong c¸c gia ®×nh nghÌo, tuy nhiªn hä l¹i kh«ng cã ®ñ viÖc lµm. §iÒu nµy t¹o ra mét<br /> ¸p lùc kh¸ lín cho x· héi trong vÊn ®Ò t¹o viÖc lµm.<br /> Nh×n chung tr×nh ®é häc vÊn cña ng−êi nghÌo lµ thÊp h¬n so víi ng−ìng<br /> chung cña x· héi. XÐt tõ gãc ®é giíi, ®iÒu ®¸ng quan t©m lµ c¸c gia ®×nh do phô n÷<br /> thiÕu v¾ng chång lµm chñ hé. Nhãm phô n÷ nµy chÞu nhiÒu thiÖt thßi c¶ vÒ mÆt vËt<br /> chÊt vµ tinh thÇn so víi c¸c phô n÷ kh¸c vµ hä cÇn ®−îc quan t©m nhiÒu vÒ mÆt<br /> chÝnh s¸ch.<br /> Mét ®Æc ®iÓm c¬ b¶n vÒ mÆt x· héi cña ng−êi nghÌo lµ sù h¹n chÕ vÒ vèn x·<br /> héi, vµ ®iÒu ®ã lµm gi¶m kh¶ n¨ng tho¸t nghÌo cña hä. Ng−êi nghÌo thµnh thÞ rÊt dÔ<br /> bÞ tæn th−¬ng bëi nhiÒu lý do kh¸c nhau liªn quan ®Õn nhµ ë, quyÒn sö dông ®Êt,<br /> ®iÒu kiÖn sinh nhai kh«ng b¶o ®¶m, bÞ ®e däa bëi bÖnh tËt. TÝnh dÔ bÞ tæn th−¬ng<br /> th−êng g¾n víi mét sè nhãm d©n c− nhÊt ®Þnh mµ nÐt næi bËt lµ hä dÔ bÞ rñi ro, cuéc<br /> sèng bÊp bªnh, bÊt kú lóc nµo còng cã thÓ r¬i vµo nhãm ®¸y cña x· héi. Cã nhiÒu yÕu<br /> tè cã thÓ dÉn ®Õn hoÆc lµm t¨ng thªm tÝnh dÔ bÞ tæn th−¬ng cña ng−êi nghÌo. X¸c<br /> ®Þnh râ c¸c yÕu tè ®ã trong thùc tÕ sÏ lµ c¬ së ®Ó c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch ®Ò ra<br /> ®−îc c¸c gi¶i ph¸p nh»m lµm gi¶m bít rñi ro cho ng−êi nghÌo, tr¸nh cho hä khái bÞ<br /> r¬i vµo vßng ®ãi nghÌo luÈn quÈn.<br /> VÊn ®Ò nghÌo khæ ®« thÞ sÏ trë nªn bøc thiÕt h¬n khi qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa<br /> ®−îc ®Èy m¹nh víi møc gia t¨ng d©n sè ®« thÞ gÊp 2 lÇn trong vßng 20 n¨m tíi vµ<br /> hµng triÖu ng−êi nghÌo di c− kh«ng hé khÈu trµn vµo ®« thÞ. Mét bé phËn ®«ng ®¶o<br /> trong hµng triÖu n«ng d©n nh÷ng vïng ven ®«, bçng trë thµnh ng−êi d©n thµnh thÞ<br /> sau c¸c quyÕt ®Þnh hµnh chÝnh më réng ranh giíi ®« thÞ. Ngoµi ra cßn cã nhiÒu ng−êi<br /> d©n ven ®« ®ang sèng trong c¬n lèc ®« thÞ hãa. Hä kh«ng thÝch øng kÞp víi sù biÕn<br /> ®æi nhanh chãng cña qóa tr×nh ®« thÞ hãa, sÏ trë thµnh nh÷ng ng−êi nghÌo míi trªn<br /> quª h−¬ng m×nh. T×nh tr¹ng nghÌo khæ vµ thÊt nghiÖp ë n«ng th«n sÏ di chuyÓn<br /> m¹nh mÏ ®Õn c¸c thµnh thÞ. CÇn thiÕt ph¶i cã nh÷ng gi¶i ph¸p phï hîp ®Ó c¸c ®« thÞ<br /> khái biÕn thµnh n¬i tËp trung sù nghÌo khæ.<br /> TÝnh chÊt nghiªm träng cña vÊn ®Ò nghÌo khæ ®« thÞ l¹i cµng gia t¨ng trong<br /> qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, ®Èy m¹nh c¶i c¸ch khu vùc doanh nghiÖp Nhµ<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  NguyÔn H÷u Minh & NguyÔn Xu©n Mai 59<br /> <br /> n−íc. Nh÷ng nhãm nghÌo míi bÞ g¹t ra ngoµi lÒ trong qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng cã xu<br /> h−íng më réng. Sù ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi nÒn<br /> kinh tÕ vµ ë xuÊt ph¸t ®iÓm thÊp, th−êng lµm gia t¨ng hiÖn t−îng ph©n tÇng x· héi,<br /> ph©n hãa giµu nghÌo, lµm phøc t¹p thªm vÊn ®Ò nghÌo khæ ®« thÞ. §ã lµ nh÷ng<br /> nguyªn nh©n cã tÝnh cÊu tróc cña t×nh tr¹ng nghÌo khæ ®« thÞ, lµm më réng vµ biÕn<br /> ®æi nh÷ng nhãm ng−êi nghÌo ®« thÞ “cò” vµ “míi”.<br /> Møc ®é trÇm träng cña vÊn ®Ò nghÌo khæ thÓ hiÖn râ nhÊt t¹i c¸c thµnh phè<br /> lín nh− thµnh phè Hå ChÝ Minh, Hµ Néi, H¶i Phßng. Trong thêi kú §æi míi, nh÷ng<br /> thµnh phè lín lµ n¬i hÊp dÉn, thu hót hµng triÖu n«ng d©n nghÌo di c− ®Õn. Sù më<br /> réng cã tÝnh chÊt “bïng næ” cña c¸c thµnh phè lín võa t¹o nªn nh÷ng c¬ héi thÞ<br /> tr−êng to lín cho hµng triÖu n«ng d©n ven ®«, võa ®Èy hä ®øng tr−íc nh÷ng th¸ch<br /> thøc to lín bëi nh÷ng biÕn ®æi qu¸ nhanh chãng vÒ thÞ tr−êng, ®Êt ®ai, nghÒ nghiÖp,<br /> lèi sèng mµ hä hÇu nh− ch−a hÒ ®−îc chuÈn bÞ ®Ó øng phã. C¸c thµnh phè lín, cã tèc<br /> ®é t¨ng tr−ëng cao trong qu¸ tr×nh §æi míi, héi nhËp m¹nh mÏ h¬n vµo nÒn kinh tÕ<br /> khu vùc vµ thÕ giíi, n¬i tËp trung ho¹t ®éng c¶i c¸ch nh÷ng doanh nghiÖp thuéc khu<br /> vùc Nhµ n−íc, ®·, ®ang vµ sÏ diÔn ra nh÷ng biÕn ®æi x· héi s©u s¾c, h×nh thµnh<br /> nhiÒu nhãm nghÌo míi (2002, xem 10).<br /> Do b¶n chÊt phøc hîp cña vÊn ®Ò nghÌo khæ ®« thÞ, nh÷ng nghiªn cøu ®· nªu<br /> ra chØ míi ®Ò cËp ®−îc mét phÇn c¸c ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña t×nh tr¹ng nghÌo khæ ®« thÞ<br /> ë ViÖt Nam. Mét sè vÊn ®Ò cßn cÇn ®−îc quan t©m nghiªn cøu s©u h¬n nh−: quan hÖ<br /> gi÷a m¹ng l−íi x· héi cña ng−êi nghÌo vµ c¬ héi th¨ng tiÕn cña hä; c¸c chiÕn l−îc<br /> th¨ng tiÕn kinh tÕ-x· héi cña c¸c thµnh viªn gia ®×nh trong ®iÒu kiÖn thay ®æi vÒ<br /> nh©n khÈu häc cña hé; quan hÖ gi÷a tuæi vµ giíi cña chñ hé víi t×nh tr¹ng nghÌo ®ãi;<br /> c¸c kªnh cã thÓ gióp ng−êi nghÌo ph¸t huy vèn x· héi cña hä; lµm thÕ nµo ®Ó ph¸t<br /> huy ®−îc tÝnh n¨ng ®éng cña ng−êi nghÌo vµ ph¸t huy hiÖu qu¶ cña chiÕn l−îc “®−a<br /> cÇn c©u thay v× cho x©u c¸” ®èi víi nhãm hé nµy? Nh÷ng hç trî nµo cÇn bæ sung ®Ó cã<br /> thÓ gióp ng−êi nghÌo tù v−¬n lªn xãa ®ãi gi¶m nghÌo? Sù tham gia cña ng−êi nghÌo vµo<br /> c¸c quyÕt ®Þnh liªn quan ®Õn cuéc sèng cña hä.<br /> Do nghÌo khæ ®« thÞ lµ mét vÊn ®Ò phøc t¹p vµ ®a diÖn nªn cÇn cã c¸ch tiÕp<br /> cËn tæng thÓ ®Ó nghiªn cøu vÊn ®Ò nµy. C¸c ®Æc tr−ng cña nghÌo khæ ®« thÞ cÇn ®−îc<br /> xem xÐt trong mèi quan hÖ t−¬ng t¸c lÉn nhau. ChØ cã nh− vËy míi cã thÓ x¸c ®Þnh<br /> chÝnh x¸c sù t¸c ®éng cña c¸c yÕu tè kh¸c nhau ®Õn nghÌo khæ ®« thÞ, tõ ®ã cã chiÕn<br /> l−îc gi¶m nghÌo thÝch hîp.<br /> <br /> <br /> Tµi liÖu tham kh¶o<br /> <br /> <br /> 1. Ambler, John 2001. Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ kh¸i niÖm vµ ®o l−êng nghÌo khã. Trong NguyÔn<br /> ThÕ NghÜa, M¹c §−êng, NguyÔn Quang Vinh (®ång chñ biªn): “VÊn ®Ò gi¶m nghÌo<br /> trong qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa ë thµnh phè Hå ChÝ Minh”. Nxb Khoa häc x· héi. Hµ Néi.<br /> Trang 17-35.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br /> 60 Nghiªn cøu nghÌo khæ ®« thÞ ë ViÖt Nam trong thËp niªn 90: kÕt qu¶ vµ...<br /> <br /> 2. Bales, Sarah 2001. Mét sè vÊn ®Ò trong viÖc nghiªn cøu vÒ nghÌo ®ãi víi §iÒu tra møc<br /> sèng d©n c− ViÖt Nam. Trong NguyÔn ThÕ NghÜa, M¹c §−êng, NguyÔn Quang Vinh<br /> (®ång chñ biªn): “VÊn ®Ò gi¶m nghÌo trong qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa ë thµnh phè Hå ChÝ<br /> Minh”. Nxb Khoa häc x· héi. Hµ Néi. Trang 118-141.<br /> 3. Ban chØ ®¹o Tæng ®iÒu tra d©n sè trung −¬ng: Tæng ®iÒu tra d©n sè vµ nhµ ë ViÖt Nam<br /> n¨m 1999. KÕt qu¶ ®iÒu tra mÉu. Nxb ThÕ giíi.<br /> 4. Céng hßa x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam 2002. ChiÕn l−îc toµn diÖn vÒ t¨ng tr−ëng vµ xãa<br /> ®ãi gi¶m nghÌo. 2002. Hµ Néi<br /> 5. Ellen Wratten 1997. NhËn thøc vÒ vÊn ®Ò nghÌo ®ãi ®« thÞ.<br /> 6. Jellinck, Lea 2001. C¸c tr−êng hîp ®iÓn cøu vÒ ng−êi nghÌo ®« thÞ ë Jakarta 1970-1999.<br /> Trong NguyÔn ThÕ NghÜa, M¹c §−êng, NguyÔn Quang Vinh (®ång chñ biªn): “VÊn ®Ò<br /> gi¶m nghÌo trong qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa ë thµnh phè Hå ChÝ Minh”. Nxb Khoa häc x· héi.<br /> Hµ Néi. Trang 187-208.<br /> 7. L−¬ng V¨n Hy 2001. Thµnh phè Hå ChÝ Minh: VÊn ®Ò t¨ng tr−ëng kinh tÕ, di d©n, vµ<br /> ®« thÞ hãa. Trong NguyÔn ThÕ NghÜa, M¹c §−êng, NguyÔn Quang Vinh (®ång chñ<br /> biªn): “VÊn ®Ò gi¶m nghÌo trong qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa ë thµnh phè Hå ChÝ Minh”. Nxb<br /> Khoa häc x· héi. Hµ Néi. Trang 224-239.<br /> 8. Ng©n hµng thÕ giíi 1999. ViÖt Nam tÊn c«ng nghÌo ®ãi.<br /> 9. Ng« V¨n LÖ vµ NguyÔn Minh Hßa (chñ biªn) 2002. Nghiªn cøu hµnh ®éng ®ång tham<br /> gia gi¶m nghÌo ®« thÞ. B¶n th¶o tµi liÖu gi¶ng d¹y thuéc Dù ¸n ViÖt Nam-Ca na ®a<br /> “Gi¶m nghÌo cho c¸c ®Þa ph−¬ng ViÖt Nam”.<br /> 10. NguyÔn H÷u Minh 2002. §« thÞ hãa ë ViÖt Nam nh÷ng n¨m 90: mét sè ®Æc tr−ng kinh<br /> tÕ-x· héi c¬ b¶n. T¹p chÝ X· héi häc sè 1 (77). Trang 11-20.<br /> 11. NguyÔn Quèc ViÖt 2001. VÊn ®Ò ng−êi nghÌo trong khu vùc kinh tÕ phi chÝnh thøc ë<br /> thµnh phè Hå ChÝ Minh. Trong NguyÔn ThÕ NghÜa, M¹c §−êng, NguyÔn Quang Vinh<br /> (®ång chñ biªn): “VÊn ®Ò gi¶m nghÌo trong qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa ë thµnh phè Hå ChÝ<br /> Minh”. Nxb Khoa häc x· héi. Hµ Néi. Trang 287-306.<br /> 12. NguyÔn ThÕ NghÜa, M¹c §−êng, NguyÔn Quang Vinh (®ång chñ biªn): “VÊn ®Ò gi¶m<br /> nghÌo trong qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa ë thµnh phè Hå ChÝ Minh”. Nxb Khoa häc x· héi.<br /> Trang 187-208.<br /> 13. NguyÔn ThÞ Hßa 2001. Vai trß cña phô n÷ trong c¸c hé nghÌo. Trong NguyÔn ThÕ<br /> NghÜa, M¹c §−êng, NguyÔn Quang Vinh (®ång chñ biªn): “VÊn ®Ò gi¶m nghÌo trong<br /> qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa ë thµnh phè Hå ChÝ Minh”. Nxb Khoa häc x· héi. Hµ Néi. Trang<br /> 376-389.<br /> 14. NguyÔn Thu Sa vµ NguyÔn ThÞ Mai H−¬ng 2001. VÒ kh¶ n¨ng c¶i thiÖn møc sèng cña<br /> tÇng líp cã thu nhËp thÊp. Trong NguyÔn ThÕ NghÜa, M¹c §−êng, NguyÔn Quang Vinh<br /> (®ång chñ biªn): “VÊn ®Ò gi¶m nghÌo trong qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa ë thµnh phè Hå ChÝ<br /> Minh”. Nxb Khoa häc x· héi. Hµ Néi. Trang 262-286.<br /> 15. NguyÔn Xu©n Mai, §ç Minh Khuª, Phïng Tè H¹nh, §Æng Thanh Tróc, NguyÔn Nga<br /> My, Ph¹m Quúnh H−¬ng, TrÇn NguyÖt Minh Thu. 2002. B¸o c¸o ®Ò tµi tiÒm n¨ng cÊp<br /> viÖn: NghÌo khæ t¹i c¸c thµnh phè lín cña ViÖt Nam: Mét sè ®Æc tr−ng c¬ b¶n.<br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  NguyÔn H÷u Minh & NguyÔn Xu©n Mai 61<br /> <br /> 16. Ph¹m Ngäc §Ønh 2001. NiÒm tin vÒ sù th¨ng tiÕn v−ît nghÌo. Trong NguyÔn ThÕ NghÜa,<br /> M¹c §−êng, NguyÔn Quang Vinh (®ång chñ biªn): “VÊn ®Ò gi¶m nghÌo trong qu¸ tr×nh ®«<br /> thÞ hãa ë thµnh phè Hå ChÝ Minh”. Nxb Khoa häc x· héi. Hµ Néi. Trang 467-475.<br /> 17. Quü Cøu trî Nhi ®ång Anh. 1999. §¸nh gi¸ nghÌo khæ cã sù tham gia cña ng−êi d©n<br /> thµnh phè Hå ChÝ Minh.<br /> 18. Sianz, Juan Pablo Perez 2001. C¸c vÊn ®Ò nghÌo khæ kh«ng ®o l−êng ®−îc. Trong<br /> NguyÔn ThÕ NghÜa, M¹c §−êng, NguyÔn Quang Vinh (®ång chñ biªn): “VÊn ®Ò gi¶m<br /> nghÌo trong qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa ë thµnh phè Hå ChÝ Minh”. Nxb Khoa häc x· héi. Hµ<br /> Néi. Trang 36-48.<br /> 19. T−¬ng Lai & TrÞnh Duy Lu©n 1994. §Æc ®iÓm kinh tÕ-x· héi vµ nhµ ë cña ng−êi nghÌo ®« thÞ.<br /> 20. TrÞnh Duy Lu©n & NguyÔn Quang Vinh 1994. Nhµ ë, møc sèng, vµ m«i tr−êng sèng cña<br /> ng−êi nghÌo ®« thÞ t¹i Hµ Néi vµ thµnh phè Hå ChÝ Minh. Hµ Néi.<br /> 21. TrÞnh Duy Lu©n, Vò TuÊn Anh, NguyÔn Xu©n Mai 1999. NghÌo khæ vµ vÊn ®Ò x· héi ë<br /> H¶i Phßng. Hµ Néi.<br /> 22. V¨n ThÞ Ngäc Lan vµ TrÇn §an T©m 2001. Thö kh¶o s¸t sù vËn ®éng cña m¹ng l−íi x·<br /> héi trong ®êi sèng d©n c−. Trong NguyÔn ThÕ NghÜa, M¹c §−êng, NguyÔn Quang Vinh<br /> (®ång chñ biªn): “VÊn ®Ò gi¶m nghÌo trong qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa ë thµnh phè Hå ChÝ<br /> Minh”. Nxb Khoa häc x· héi. Hµ Néi. Trang 427-466.<br /> 23. ViÖn Khoa häc x· héi t¹i thµnh phè Hå ChÝ Minh. 1997. Ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu gi¶m<br /> nghÌo trong qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa ë thµnh phè Hå ChÝ Minh. B¸o c¸o nghiªn cøu.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br />