Nghiên cứu phân loại chi bán hạ (Typhonium) thuộc họ ráy (Araceae) ở Việt Nam

26(1): 25-31 T¹p chÝ Sinh häc 3-2004<br /> <br /> <br /> <br /> Nghiªn cøu ph©n lo¹i chi B¸n h¹ (Typhonium) thuéc hä r¸y<br /> (araceae) ë ViÖt nam<br /> <br /> nguyÔn v¨n d−, vò xu©n ph−¬ng<br /> ViÖn Sinh th¸i vµ Tµi nguyªn sinh vËt<br /> <br /> Chi B¸n h¹ (Typhonium) bao gåm kho¶ng circinnatum ®4 ®−îc m« t¶ bëi Hetterscheid vµ<br /> h¬n 60 loµi ®−îc ph©n bè réng r4i ë c¸c vïng ¸ cs. N¨m 2001, trong t¹p chÝ Aroideana, 2 bµi<br /> nhiÖt ®íi vµ nhiÖt ®íi cña Nam vµ §«ng Nam ¸ b¸o liªn tiÕp ®4 m« t¶ 17 loµi míi cña Th¸i Lan<br /> tíi §«ng B¾c ch©u óc, tõ NhËt B¶n tíi Ên §é. vµ 3 loµi míi cña ViÖt Nam [4, 6]. Ngoµi ra, c¸c<br /> Nã lµ chi cã sè loµi lín nhÊt vµ ®a d¹ng nhÊt nghiªn cøu kh¸c nh− nghiªn cøu vÒ h¹t phÊn<br /> trong t«ng Areae, ph©n hä Aroideae thuéc hä ®−îc tiÕn hµnh bëi Grayum (1986), hay nghiªn<br /> R¸y (Araceae). cøu rÊt quan träng vÒ cÊu tróc th©n cñ cña chi<br /> nµy bëi Murata (1984, 1988, 1990), v.v... ë ViÖt<br /> C«ng tr×nh chuyªn kh¶o ®Çu tiªn vÒ chi<br /> Nam, c¸c loµi cña chi nµy còng ®−îc ®Ò cËp<br /> Typhonium ®−îc viÕt bëi Engler [1]. Trong c«ng<br /> trong mét sè tµi liÖu. N¨m 1942, 3 loµi phæ biÕn<br /> tr×nh nµy, 23 loµi ®4 ®−îc m« t¶. TiÕp theo lµ ®4 ®ù¬c ghi nhËn lµ cã ë ViÖt Nam trong Thùc<br /> c«ng tr×nh cña Gagnepain viÕt vÒ hä R¸y ë vËt chÝ §¹i c−¬ng §«ng D−¬ng [2]. Tíi n¨m<br /> §«ng D−¬ng, trong ®ã 5 loµi míi cña chi 1993, Ph¹m Hoµng Hé bæ sung thªm 1 loµi cña<br /> Typhonium ®4 ®−îc m« t¶ [2]. Nh÷ng nghiªn chi nµy cho hÖ thùc vËt ViÖt Nam [14].<br /> cøu cña c¸c t¸c gi¶ kh¸c sau nµy còng ®4 bæ<br /> sung thªm nhiÒu loµi míi cho chi Typhonium [3, Tõ khi ®−îc thiÕt lËp bëi Schott n¨m 1829,<br /> 4, 7, 8]. Nicolson vµ Sivadasan ®4 chØ râ nh÷ng chi Typhonium ®4 vµi lÇn ®−îc ®Ò cËp trong c¸c<br /> ®Æc ®iÓm kh¸c biÖt vµ chØnh lý vÒ mÆt danh c«ng tr×nh chuyªn kh¶o. Trong c¸c c«ng tr×nh<br /> ph¸p 4 loµi phæ biÕn lµ Typhonium blumei, nµy, c¸c t¸c gi¶ ®4 ®−a ra c¸c hÖ thèng biÓu hiÖn<br /> Typhonium flagelliforme, Typhonium roxbughii mèi quan hÖ hä hµng cña c¸c loµi trong chi.<br /> vµ Typhonium trilobatum [13]. Cïng víi Murata N¨m 1879, khi nghiªn cøu chi Typhonium,<br /> vµ Iwatsuki, Duangchai Sriboonma ®4 nghiªn Engler chia chi nµy thµnh 2 ph©n chi (subgenus)<br /> cøu chi Typhonium trong mét c«ng tr×nh chuyªn Eutyphonium vµ Heterostalis. Subg.<br /> kh¶o kh¸c [15]. Trong c«ng tr×nh nµy, c¸c t¸c Eutyphonium ph©n biÖt víi subg. Heterostalis<br /> gi¶ ®4 giíi thiÖu mét hÖ thèng míi cña chi bëi kh«ng cã hoa bÊt thô h×nh chuú gi÷a phÇn<br /> Typhonium, chØ râ c¸c ®Æc ®iÓm ®Ó ph©n biÖt hoa ®ùc vµ phÇn hoa c¸i. Hai ph©n chi nµy sau<br /> c¸c section kh¸c nhau vµ m« t¶ thªm 1 loµi míi bÞ gi¶m xuèng bËc nh¸nh (section) trong c«ng<br /> cho khoa häc dùa trªn mÉu tiªu b¶n ®−îc tr×nh cña Engler n¨m 1920, khi «ng nghiªn cøu<br /> Hayata thu tõ ViÖt Nam n¨m 1921. GÇn ®©y, chi nµy lÇn thø 2. N¨m 1990, sau khi nghiªn cøu<br /> liªn tiÕp c¸c nghiªn cøu vÒ chi Typhonium ®4 cÊu tróc ph¸t sinh chåi sinh tr−ëng cña th©n cñ<br /> ®−îc c¸c nhµ thùc vËt häc tiÕn hµnh. N¨m 2000, Typhonium, Murata ®4 dùa trªn ®Æc ®iÓm kiÓu<br /> 2 chuyªn gia vÒ R¸y ë ch©u ¢u sau khi nghiªn ph¸t sinh chåi sinh tr−ëng ë th©n cñ ®Ó s¾p xÕp<br /> cøu rÊt kü mèi liªn quan gi÷a hai chi c¸c loµi trong chi vµo c¸c nhãm kh¸c nhau [9,<br /> Sauromatum vµ Typhonium, ®4 s¸p nhËp chi 10]. Dùa trªn quan ®iÓm cña Murata, kÕt hîp<br /> Sauromatum vµo chi Typhonium [5]. Còng trong víi c¸c ®Æc ®iÓm kh¸c nhau cña l¸ v¶y, phiÕn l¸,<br /> c«ng tr×nh nµy, mét loµi míi Typhonium hoa bÊt thô... Sriboonma D. et al. ®4 s¾p xÕp c¸c<br /> <br /> <br /> C«ng tr×nh ®−îc sù hç trî kinh phÝ cña Ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu c¬ b¶n<br /> <br /> <br /> 25<br /> loµi thuéc chi Typhonium trong 5 nhãm kh¸c h×nh nãn thu«n, nhiÒu khi h×nh dïi m¶nh,<br /> nhau. §ã lµ c¸c section: sect. Gigantea th−êng cã mÇu s¾c sÆc sì, lé râ khi hoa në. Hoa<br /> Sriboonma D. vµ J. Murata; sect. Hirsuta ®¬n tÝnh, trÇn; bÇu h×nh trøng tíi bÇu dôc, nóm<br /> Sriboonma D. vµ J. Murata; sect. Diversifolia nhuþ h×nh ®Üa, vßi nhuþ kh«ng, 1 «, 1-3 no4n;<br /> Sriboonma D. vµ J. Murata; sect. Pedata no4n th¼ng, ®Ýnh gèc; nhÞ hîp thµnh nhãm 2-3,<br /> Sriboonma, D. vµ J. Murata vµ sect. Typhonium. c¸c nhÞ th−êng rêi; bao phÊn h×nh trøng tíi bÇu<br /> Trong nghiªn cøu cña chóng t«i, c¸c loµi trong dôc, më b»ng lç ë ®Ønh hoÆc khe ë bªn. Qu¶<br /> chi nµy ë ViÖt Nam ®−îc s¾p xÕp trong 2 mäng h×nh trøng, cã 1-2 h¹t.<br /> section: sect. Pedata vµ sect. Typhonium theo hÖ Lectotypus: T. trilobatum (L.) Schott<br /> thèng cña Sriboonma D. vµ cs. [15]. (selected by Nicolson 1967).<br /> <br /> Typhonium Schott - B¸n h¹ Khãa ®Þnh lo¹i c¸c loµi Typhonium<br /> ë ViÖt Nam<br /> Schott, 1829. Wiener Zheischr. Kunst 1829 1A. L¸ v¶y ph¸t triÓn; th©n cã chåi bªn ë vÞ trÝ<br /> (3): 732; Schott, 1858. Gen. Aroid. t. 17; Schott, d−íi vÞ trÝ l¸ tËn cïng ............... (sect. Pedata)<br /> 1860. Prodr. Syst. Aroid. 105; Engl. 1879. in<br /> DC. Monogr. Phan. 2: 609; Benth. & Hook. f. PhiÕn l¸ xÎ d¹ng bµn ®¹p, 7-11 thuú; hoa<br /> 1883. Gen. Pl. 3(2): 967; Hook. f. 1893. Fl. Brit. bÊt thô h×nh chuú ë d−íi, h×nh sîi ë trªn<br /> Ind. 6: 509; Engl. 1920. Pflanzenr. 73 (4, 23 F): .................................................. 1. T. horsifieldii<br /> 108; Gagnep. 1942. Fl. GÐn Indoch. 6: 1174; H. 1B. L¸ v¶y nhá khã nhËn thÊy; th©n cã chåi bªn<br /> Li, 1979. Fl. Reip. Pop. Sin. 13(2): 101; Nicols. ë vÞ trÝ trªn vÞ trÝ l¸ tËn cïng .....................<br /> & Sivadasan, 1981. Blumea 27: 487; Hay A. (sect. Typhonium) ...................................... 2<br /> 1993. Blumea 37(2): 347; Sribooma D. et al. 2A. PhiÕn l¸ xÎ ch©n vÞt 5 thuú ........................ 3<br /> 1994. Journ. Fac. Sci. Univ. Tokyo, III. 15: 255.<br /> 2B. PhiÕn l¸ nguyªn hay xÎ 3 thuú .................. 4<br /> Cá nhá tíi võa, th−êng xanh hay rông l¸.<br /> Th©n cñ th−êng h×nh trô, côt ë gèc hoÆc h×nh 3A. L¸ th−êng chØ cã 1, Ýt khi 2 l¸; thuú l¸ h×nh<br /> cÇu kh«ng ®Òu, vá ngoµi vµ bªn trong tr¾ng. RÔ trøng thu«n tíi h×nh m¸c, kh¸ réng, hÑp<br /> Ýt, th−êng m¶nh. L¸ th−êng cã vµi l¸ cïng tån nhÊt 2 cm ........................ 2. T. bachmaense<br /> t¹i, hiÕm khi mét l¸; cuèng l¸ dµi tõ vµi cm tíi 3B. Th−êng cã vµi l¸; thuú l¸ h×nh m¸c hÑp,<br /> 40 cm, th−êng m¶nh, cã bÑ ng¾n; phiÕn l¸ réng nhÊt 12 mm ..................... 3. T. lineare<br /> nguyªn, h×nh tam gi¸c tíi h×nh trøng, h×nh tim 4A. PhiÕn mo cã gèc h×nh trøng hay h×nh tam<br /> tíi h×nh ®Çu tªn, xÎ 3 thuú tíi xÎ ch©n vÞt 5-7 gi¸c thu«n, phÇn trªn kÐo dµi rÊt nhiÒu<br /> thuú, cã khi xÎ d¹ng bµn ®¹p tíi 11 thuú; g©n l¸ thµnh d¹ng phiÕn hÑp hay d¹ng sîi, cuén<br /> h×nh l«ng chim, g©n bªn Ýt khi râ. B«ng mo hay h¬i xo¾n l¹i, máng, nh¹t mÇu<br /> th−êng ®¬n ®éc vµ xuÊt hiÖn cïng víi l¸. Cuèng ................................................................... 5<br /> b«ng mo th−êng ng¾n, bao bëi l¸ v¶y hoÆc<br /> kh«ng. Mo chia 2 phÇn, phÇn èng ë d−íi, h×nh 4B. PhiÕn mo h×nh trøng hay h×nh tam gi¸c<br /> cÇu hay h×nh trøng, tån t¹i; phÇn phiÕn ë trªn, réng, phÇn trªn thu«n nhän dÇn nh−ng<br /> h×nh tam gi¸c tíi h×nh trøng, ®«i khi h×nh m¸c kh«ng thµnh phiÕn hÑp hay thµnh sîi, kh¸<br /> hÑp, dµi, ®Ønh cuén hay xo¾n, th−êng cã mÇu dÇy, th−êng ®á hång tíi ®á ®Ëm<br /> s¾c sÆc sì, sím rông. B«ng kh«ng cuèng, chiÒu ................................................................... 9<br /> dµi biÕn ®æi; phÇn mang hoa c¸i th−êng h×nh trô 5A. PhÇn trôc b«ng gi÷a phÇn hoa ®ùc vµ phÇn<br /> tíi nãn côt, rÊt ng¾n, th−êng vµi milimÐt, ®«i khi hoa c¸i phñ ®Çy hoa bÊt thô; hoa bÊt thô 2<br /> chØ cã vµi hµng hoa; phÇn mang hoa ®ùc th−êng lo¹i, h×nh sîi ë phÝa trªn vµ h×nh chuú ë<br /> h×nh trô hoÆc h×nh bÇu dôc, c¸c hoa xÕp dµy phÝa d−íi ........................ 7. T. flagelliforme<br /> ®Æc, ®«i khi th−a; gi÷a c¸c phÇn mang hoa ®ùc<br /> 5B. PhÇn trôc b«ng gi÷a phÇn ®ùc vµ c¸i chØ<br /> vµ hoa c¸i lµ mét phÇn bÊt thô, th−êng mang c¸c<br /> mang c¸c hoa bÊt thô ë gèc, phÇn trªn<br /> hoa bÊt thô ë gèc hay trªn suèt chiÒu dµi, hoa<br /> trèng; hoa bÊt thô th−êng chØ cã 1 lo¹i<br /> bÊt thô cã h×nh d¹ng biÕn ®æi tõ h×nh sîi, h×nh<br /> ................................................................... 6<br /> dïi tíi h×nh chuú; tËn cïng lµ phÇn phô, th−êng<br /> kh«ng cuèng, Ýt khi cã cuèng ng¾n, h×nh trô tíi 6A. PhiÕn l¸ nguyªn ........................................... 7<br /> <br /> 26<br /> 6B. PhiÕn l¸ xÎ 3 thuú ...................................... 8 Typus: Java opden Oengara, Horsfield s.n.<br /> 7A. Hoa bÊt thô gÇn h×nh chuú tíi h×nh chuú, tï (holo K!, iso BM!).<br /> hoÆc côt ................................ 4. T. laoticum Ph©n bè: Lµo Cai (Sa Pa); Hµ T©y (Ba V×),<br /> 7B. Hoa bÊt thô h×nh dïi, nhän Kon Tum (§¾c Gley). Cßn cã ë Mianma, Trung<br /> ........................................... 5. T. violifolium Quèc, Th¸i Lan, In®«nªxia.<br /> 8A. PhiÕn mo h×nh m¸c thu«n, ®Ønh thu«n dÇn Sinh häc vµ sinh th¸i: c©y sèng trªn ®Êt n¬i<br /> thµnh phiÕn dµi, hÑp ................ 6. T. huense s¸ng, d−íi t¸n rõng th−êng xanh nói ®¸ v«i, ë ®é<br /> cao 1000 m.<br /> 8B. PhiÕn mo h×nh trøng tíi h×nh trøng thu«n,<br /> ®Ønh ®ét ngét hÑp thµnh sîi kÐo dµi MÉu nghiªn cøu: Lµo Cai (Sa Pa), Petelot<br /> ............................................. 8. T. acetosella sin num. (8-1929) (HM). Hµ T©y (Ba V×: v−ên<br /> quèc gia), Croat & N.V. D− 77752 (HN, MO).<br /> 9A. Hoa bÊt thô h×nh chuú réng Kon Tum (§¾c Gley), Averyanov et al. VH<br /> ......................................... 9. T. circinnatum 1758 (HN, LE).<br /> 9B. Hoa bÊt thô h×nh sîi, hay Ýt nhiÒu h×nh dïi<br /> Sect. Typhonium<br /> ................................................................. 10 Heterostalis Schott, 1857. Oesterr. Bot.<br /> 10A. Hoa bÊt thô th−êng xo¨n, Ýt nhiÒu quÊn víi Wochenbl. 7: 261. __ Typhonium subg.<br /> nhau ................................. 13. T. trilobatum Heterostalis (Schott) Engl. 1879. in DC.<br /> 10B. Hoa bÊt thô kh«ng xo¨n, kh«ng quÊn lÊy Monogr. Phan. 2: 616. __ Typhonium sect.<br /> nhau ......................................................... 11 Heterostalis (Schott) Engl. 1920. Pflanzenr. 73<br /> 11A. C©y cã c¶ d¹ng l¸ nguyªn vµ l¸ 3 thuú, hoa (4, 23 F): 108, p.p. min., incl. typus.<br /> bÊt thô cong xuèng d−íi, h−íng ra phÝa sau Lectotypus: Typhonium flagelliforme (Lodd.)<br /> ...................................... 11. T. penicillatum Blume, selected by Nicolson 1967).<br /> 11B. ChØ cã mét d¹ng l¸ nguyªn, hoa bÊt thô 2. Typhonium bachmaense Nguyen, V. D. &<br /> th¼ng, h−íng lªn ...................................... 12 Hett. 2001. Aroideana, 24: 24, fig. 1-2. __ B¸n<br /> 12A. Hoa bÊt thô h×nh sîi, dµi tíi 7 mm, th¼ng, h¹ b¹ch m·.<br /> dÇy ®Æc .................................. 10. T. blumei Typus: Vietnam, Thua Thien-Hue province,<br /> 12B. Hoa bÊt thô Ýt nhiÒu h×nh trô, 1-2 mm, th−a Phu Loc, Bach Ma National Park, N.V. Du 171<br /> thít ....................................... 12. T. hayatae (holo. HN, iso. K, L).<br /> Ph©n bè: Hµ TÜnh, Thõa Thiªn-HuÕ.<br /> Sect. PEDATA Sriboonma D. & J. Murata, Sinh häc vµ sinh th¸i: c©y mäc trªn c¸t ven<br /> 1994. Journ. Fac. Univ. Tokyo, III. 15: 296. suèi, d−íi t¸n rõng th−a ch©n nói ®¸ v«i, ë ®é<br /> Typus: Typhonium pedatum Schott. cao 300-1300 m.<br /> 1. Typhonium horsfieldii (Miq.) Steen. 1948. MÉu nghiªn cøu: Thõa Thiªn-HuÕ (Phó Léc:<br /> Bull. Bot. Buitenz. III, 17: 403; Sriboonma D. et V−ên quèc gia B¹ch M4) N.V. Du 171 (HN);<br /> al. 1994. Journ. Fac. Univ. Tokyo, III. 15: 296- Hµ TÜnh, H−¬ng S¬n, S¬n Kim, Phan KÕ Léc P.<br /> 298; V.D. Nguyen, 1997. Journ. Biol. 19(1): 23. 7781 (HN); P. 8232 (HN).<br /> __<br /> Sauromatum horsfieldii Miq. 1855. Fl. Ned. 3. Typhonium lineare Hett. & V.D. Nguyen,<br /> Indonesia. 3: 196. __ Typhonium fallax N. E. Br. 2001. Aroideana, 24: 24. fig. 3-4. __ B¸n h¹ l¸<br /> 1860. Journ. Linn. Soc. Bot. 18: 260. __ hÑp<br /> Typhonium kerrii Gagnep. 1942. Fl. GÐn.<br /> Typus: Vietnam, Binh Thuan, Tuy Phong<br /> Indoch. 6: 1179. __ Typhonium kunmingense H.<br /> Distr., Cana, along Highway 1 at tip of Cana<br /> Li, 1977. Acta Phytotax. Sin. 15(2): 104; H. Li,<br /> promontory, 20 May 1998, Boyce & V.D.<br /> 1979. Fl. Reip. Pop. Sin. 13(2): 108, fig. 20. _<br /> Nguyen 1333 (holo HN!, spirit coll.; iso K!)<br /> Typhonium calcicolum C. Y. Wu ex H. Li, Y.<br /> Shiao & S. L. Tseng, 1977. Acta Phytotax. Sin. Ph©n bè: Míi chØ biÕt cã ë B×nh ThuËn.<br /> 15(2): 104; H. Li, 1979. Fl. Reip. Pop. Sin Sinh häc vµ sinh th¸i: c©y mäc trªn c¸t d−íi<br /> 13(2): 108. __ B¸n h¹ l¸ bµn ®¹p. c¸c t¶ng ®¸, ch©n nói ®¸ granit, nhiÖt ®é trung<br /> 27<br /> b×nh n¨m kho¶ng 27oC. §é cao vµi mÐt tíi 25 m mang hoa c¸i, trong khi ®ã ë mÉu type gi÷a<br /> so víi mÆt biÓn. phÇn mang hoa c¸i vµ phÇn mang hoa bÊt thô cã<br /> MÉu nghiªn cøu: B×nh ThuËn (Tuy Phong: mét khe trèng. HiÖn t¹i, v× ch−a cã ®iÒu kiÖn<br /> Cµ N¸), Boyce & V.D. NguyÔn 1333 (HN). nghiªn cøu l¹i mÉu type, chóng t«i vÉn cho lµ<br /> mÉu thuéc T. laoticum Gagnep.<br /> 4. Typhonium laoticum Gagnep. 1942. Bull.<br /> 5. Typhonium violifolium Gagnep. 1942. Bull.<br /> Soc. Bot. Fr. 89: 11; Hett. et al. 2001.<br /> Soc. Bot. France 89: 12; Hett. et al. 2001.<br /> Aroideana, 24: 30. [Typhonium laoticum<br /> Aroideana, 24: 30 [Typhonium violaefolium<br /> Gagnep. 1942. Fl. GÐn. Indoch. 6: 1176, in<br /> Gagnep. 1942. Fl. GÐn. Indoch. 6: 1177, in<br /> Franc.]; Sriboonma D. et al. 1994. Journ. Fac.<br /> Franc.]; Phamh. 1993. Illustr. Fl. Vietn. 3(1):<br /> Univ. Tokyo, III. 15: 301. __ B¸n h¹ lµo.<br /> 450, fig. 8341; Sriboonma D. et al. 1994. Journ.<br /> Cá th©n cñ nhá, cao 10-15 cm. Th©n cñ h×nh Fac. Univ. Tokyo, III. 15: 302-303; V.D.<br /> cÇu hay h×nh bÇu dôc thu«n, ®−êng kÝnh cì 1 Nguyen, 1994. Journ. Biol. 16(4) (special<br /> cm. Cuèng l¸ dµi 3-12 cm, bÑ dµi b»ng 1/4-1/3 volume): 115. __ B¸n h¹ l¸ tÝm.<br /> cuèng; phiÕn l¸ nguyªn; thuú tr−íc h×nh tam<br /> Typus: Thailand, Kaw Samui, Put 723<br /> gi¸c hÑp hay réng, dµi 4-9 cm, réng 0,6-4 cm,<br /> (lectotyp K!, iso. BK!).<br /> ®Ønh nhän tíi cã mòi nhän, gèc h×nh tim; hai<br /> thuú sau h×nh tam gi¸c ®Ønh nhän hay tï hoÆc Ph©n bè: Tp. Hå ChÝ Minh (fid. Ph¹m<br /> h×nh b¶n ®Ønh tï, dµi b»ng1/3-1/2 phiÕn tr−íc; Hoµng Hé, 1993); Th¸i Lan.<br /> g©n næi râ ë mÆt d−íi. Cuèng b«ng mo dµi 1,7-3 Sinh häc vµ sinh th¸i: ch−a biÕt.<br /> cm. Mo dµi 6,5-7,5 cm, mµu hång tíi h¬i n©u;<br /> èng mo h×nh trøng, dµi 10-13 mm; phiÕn mo 6. Typhonium huense Nguyen, V.D. & T.<br /> h×nh tam gi¸c hÑp, thu«n dµi gÇn h×nh ®−êng ë Croat, 1997. Aroideana, 20: 166-170, fig. 1-5. __<br /> phÇn trªn, dµi 5,5-11 cm, réng 4-8 mm, ®Ønh B¸n h¹ huÕ.<br /> nhän. B«ng dµi 7 cm; phÇn c¸i rÊt ng¾n, víi vµi Typus: ViÖt Nam, HuÕ, chïa HuyÒn Kh«ng,<br /> hµng hoa c¸i; phÇn bÊt thô dµi 7-10 mm, vµi hoa N.V. Du 90 (holo HN).<br /> bÊt thô ë gèc, trªn trèng, nh½n; phÇn ®ùc dµi 7<br /> mm; phÇn phô h×nh trô, dµi 5 cm, réng 0,5-1,5 Ph©n bè: míi chØ biÕt cã ë ViÖt Nam.<br /> mm. Hoa bÊt thô h×nh chuú, gÇn côt, h¬i th¼ng Sinh häc vµ sinh th¸i: mäc hoang trong<br /> lªn, dµi 2-3 mm. BÇu h¬i h×nh trô, cã gãc, dµi 1 v−ên, hoÆc trªn nói ®¸ thÊp, n¬i s¸ng ë ®é cao<br /> mm, réng 0,5-0,7 mm; vßi nhuþ kh«ng, nóm vµi mÐt tíi vµi chôc mÐt so víi mÆt biÓn.<br /> nhuþ h×nh phÔu, gÇn trßn hoÆc 4 c¹nh, h¬i cã MÉu nghiªn cøu: Thõa Thiªn-HuÕ (Tp. HuÕ:<br /> thuú, réng gÇn b»ng bÇu. NhÞ nhãm 1-2, dµi 0,5 chïa HuyÒn Kh«ng), N.V. D− 90 (HN). Qu¶ng<br /> mm, réng 0,5-0,7 mm; bao phÊn më b»ng lç ë Nam-§µ N½ng (§µ N½ng: chïa Non N−íc),<br /> ®Ønh. N.V. D− 093 (HN).<br /> Typus: Thailand [cited as Laos], Mukdahan, 7. Typhonium flagelliforme (Lodd.) Blume,<br /> Nakaun Panom, ca. 100 m, May 14, 1932, Kerr<br /> 1873. Rumphia 1: 134; Gagnep. 1942. Fl. GÐn.<br /> 21453 (lecto K!, isolecto BK!); Thailand,<br /> Indoch. 6: 1175; H. Li, 1979. Fl. Reip. Pop. Sin.<br /> Mukdahan, Nakaun Sawan, Kerr s.n. (para K!).<br /> 13(2): 107; Nicolson & Sivadasan, 1981.<br /> Ph©n bè: ViÖt Nam, Th¸i Lan vµ Lµo. Blumea 27: 489; A. Hay, 1993. Blumea, 37:<br /> Sinh häc vµ sinh th¸i: trong rõng th−a, ch©n 350; Phamh. 1993. Illustr. Fl. Vietn. 3(1): 449,<br /> nói ®¸ v«i, n¬i kh¸ b»ng. fig. 8339; Sriboonma, D. et al. 1994. Journ. Fac.<br /> Univ. Tokyo, III. 15: 303. __ Arum flagelliforme<br /> MÉu nghiªn cøu: Qu¶ng B×nh (Bè Tr¹ch:<br /> Lodd. 1819. Bot. Cab. 4: t. 396. __ B¸n h¹ roi.<br /> Thung Tre thuéc x4 S¬n Tr¹ch, N.V. Du 186<br /> (HN). Typus: Lodd., Bot. Cab. 4: t. 396 (1819).<br /> Ghi chó: mÉu N.V. D− 186 vÒ ngo¹i d¹ng vµ Ph©n bè: Tuyªn Quang, Hßa B×nh, Hµ T©y,<br /> c¸c bé phËn cña c¬ quan sinh s¶n kh¸ phï hîp Hµ Néi, T©y Ninh, tp. Hå ChÝ Minh. Cßn cã ë<br /> víi mÉu type. Tuy nhiªn, mét ®iÓm kh¸c lµ vÞ trÝ Ên §é, Lµo, Campuchia, vïng nhiÖt ®íi Ch©u ¸,<br /> cña c¸c hoa bÊt thô ®Ýnh ngay t¹i ®Ønh cña phÇn §«ng Malaixia tíi «xtr©ylia (Queensland).<br /> 28<br />  Sinh häc vµ sinh th¸i: c©y mäc kh¸ phæ biÕn Hµ T©y, Hµ Néi, Ninh B×nh (Cóc Ph−¬ng), Tp.<br /> ë ®ång b»ng, ruéng hoang hay b4i hoang n¬i Èm Hå Chi Minh. Ngoµi ra cßn cã ë Trung Quèc,<br /> hoÆc rÊt Èm −ít, ë ®é cao 1-1200 m. §«ng vµ §«ng Nam ¸.<br /> MÉu nghiªn cøu: Hßa B×nh (M4n §øc), Sinh häc vµ sinh th¸i: c©y mäc rÊt phæ biÕn<br /> N.V. D− 063 (HN); Hµ T©y (Ba V×: Thñ Ph¸p), ë vïng ®ång b»ng, hiÕm khi thÊy ë nói cao tíi<br /> s.n. 3-5-1942 (P); Hµ Néi, NghÜa §«, N.V. D− 900 m trªn mÆt biÓn. Mäc hoang d¹i trong v−ên,<br /> 053 (HN). n¬i s¸ng. Ra hoa th¸ng 3-5.<br /> C«ng dông: lµm thuèc. Mét sè n−íc trång MÉu nghiªn cøu: Hµ Néi, HN 005 (HN); Cæ<br /> c©y nµy trong bÓ c¸ c¶nh nh− lµ mét c©y trang Loa HN 009 (HN); CÇu GiÊy N.V. D− 034<br /> trÝ. (HN). Ninh B×nh (Yªn L¹c), Giang 353 CP<br /> 8. Typhonium acetosella Gagnep. 1942. Bull. (HN); Hßa B×nh, Giang 325 HB & 219 HB<br /> Soc. Bot. France 89: 10; Hett. et al. 2001. (HN). Nam Bé, Thorel 2124 (HM).<br /> Aroideana, 24: 30. [Typhonium acetosella C«ng dông: th©n cñ cña c©y ®−îc dïng lµm<br /> Gagnep. 1942. Fl. GÐn. Indoch. 6: 1177, in thuèc kh¸ phæ biÕn ë ViÖt Nam vµ Trung Quèc.<br /> Franc.]; Sriboonma D. et al. 1994. Journ. Fac. 11. Typhonium penicillatum V.D. Nguyen &<br /> Univ. Tokyo, III. 15: 301. Hett. 2001. Aroideana, 24: 28, fig. 3-6. __ B¸n<br /> Typus: Laos, Daon Tan, Nakornpanom h¹ bµn ch¶i.<br /> [Nakon-panom], c. 100 m alt. Kerr 21525<br /> Typus: Vietnam, Binh Thu©n, Tuy Phong<br /> (Lecto K!, iso BK!).<br /> Distr., Ca Na promontory, 20 May 1998, Boyce<br /> Ph©n bè: T©y Ninh, Cöu Long (fid. & V.D. Nguyen 1332 (holo HN, spirit coll.).<br /> Sribbonma D. et al. 1994), Cßn cã ë Lµo,<br /> Ph©n bè: míi chØ biÕt cã ë ViÖt Nam.<br /> Campuchia.<br /> Sinh häc vµ sinh th¸i: gièng nh− T. lineare.<br /> Sinh häc vµ sinh th¸i: ch−a biÕt.<br /> MÉu nghiªn cøu: B×nh ThuËn (Tuy Phong:<br /> 9. Typhonium circinatum Hett. & Mood, 2000. Cµ N¸, däc theo quèc lé 1, t¹i mòi Cµ N¸),<br /> Aroideana, 23: 53, fig. 7,8 &9. Boyce & V.D. NguyÔn 1332 (HN, L, K).<br /> Typus: Vietnam, Dac Lac, Dray Sup area, 12. Typhonium hayatae Sriboonma et Murata,<br /> secondary forest, 1990, Hetterscheid H. AR. 1994. Fax. Sci. Univ. Tokyo, III, 15: 307. __ B¸n<br /> 258-T (orig. coll. Adams s.n.) (L!). __ B¸n h¹ h¹ «ng hay.<br /> mo cuén.<br /> Typus: Vietnam, Annam, Ngach, May 22,<br /> Ph©n bè: míi chØ biÕt cã ë ViÖt Nam.<br /> 1921, Hayata 250 (holo TI).<br /> Sinh häc vµ sinh th¸i: sèng ë d−íi t¸n rõng<br /> thø sinh. Ph©n bè: míi chØ biÕt cã ë ViÖt Nam.<br /> Sinh häc vµ sinh th¸i: ch−a biÕt.<br /> 10. Typhonium blumei Nicolson et Sivadasan,<br /> 1981. Blumea, 27: 494; A. Hay, 1993. Blumea 13. Typhonium trilobatum (L.) Schott, 1829.<br /> 37: 373; Phamh. 1993. Illustr. Fl. of Vietn. 3(1): Wien. Zeischr. 3: 72; Hook. f. 1893. Fl. Br. Ind.<br /> 449, fig. 8338; Sriboonma D. et al. 1994. Journ. 6: 590; Gagnep. 1942. Fl. GÐn. Indoch. 6: 1181;<br /> Fac. Univ. Tokyo, III. 15: 305. - Typhonium H. Li, 1979. Fl. Reip. Pop. Sin. 13(2): 113;<br /> divaricatum auct. non Blume, 1834. nom. Nicolson & Sivadasan, 1981. Blumea 27: 488;<br /> illegit.: Blume in Rumphia 1, t. 36 A (1837); A. Hay, 1993. Blumea, 37: 373; Phamh. 1993.<br /> Hook. f. 1893. Fl. Brit. India 6: 510; Engl. 1920. Illustr. Fl. Vietn. 3(1): 449, fig. 8340;<br /> Pflanzenr. 73 (4, 23 F): 115; Gagnep. 1942. Fl. Sriboonma D. et al. 1994. Journ. Fac. Univ.<br /> GÐn. Indoch. 6: 1180; H. Li, 1979. Fl. Reip. Tokyo, III. 15: 302-303. __ Arum trilobatum L.<br /> Pop. Sin. 13(2): 111. __ B¸n h¹. 1753. Sp. Pl. 965. __ B¸ h¹ l¸ ba thuú.<br /> Typus: Japan, Buerger and Siebold sine Typus: Herm. Icon. Sri Lanka, 177 (Lecto<br /> num. (L sheet 290 holo., 898, 90...298 para). BM!) (fid. Nicolson & Sivandasan).<br /> Ph©n bè: VÜnh Phó (Tam §¶o), Hßa B×nh, Ph©n bè: ViÖt Nam: L¹ng S¬n (Chi L¨ng),<br /> 29<br />  Typhonium laoticum Gagnep<br /> <br /> 1. D¹ng sèng, 2. b«ng mo, 3. bÇu, 4. bÇu bæ däc, 5. hoa ®ùc,<br /> 6, 7, 8: hoa bÊt thô<br /> <br /> 30<br /> Tuyªn Quang, Hoµ B×nh, Hµ T©y, Hµ Néi, H¶i 4. Hetterscheid W. L. A. et al., 2001:<br /> Phßng (C¸t Bµ), Ninh B×nh, §ång Nai (Biªn Aroideana, 24: 30-55.<br /> Hßa), Tp. Hå ChÝ Minh (Sµi Gßn), Bµ RÞa-Vòng 5. Hetterscheid W. L. A., P. C. Boyce, 2000:<br /> Tµu (C«n §¶o). Cßn cã ë Nªpan qua §«ng Nam<br /> Aroideana, 23: 48-55.<br /> Trung Quèc tíi Malaixia vµ Xri Lanca. Nã ®−îc<br /> di thùc trång ë Philippin, T©y Borneo, Singapo, 6. Hetterscheid W. L. A., V. D. Nguyen,<br /> T©y ch©u Phi (Bê biÓn Ngµ) vµ Neotropic. 2001: Aroideana, 24: 24-29.<br /> Sinh häc vµ sinh th¸i: c©y mäc hoang phæ 7. Hu S. Y., 1968: Dansk Botanisk Arkiv,<br /> biÕn ë ®ång b»ng, n¬i Èm ë bê ruéng hay ®Êt 23(4): 409-457.<br /> hoang, d−íi t¸n c©y ë ®é cao vµi mÐt hiÕm khi 8. Li H., 1979: Araceae, Lemnaceae. Flora<br /> tíi vµi chôc mÐt. Reipublicae Popularis Sinicae, 13(2): 1-242<br /> MÉu nghiªn cøu: B¾c Bé, Balansa 4780 (K); (tiÕng Trung Quèc).<br /> Hµ T©y, (Phó Xuyªn: Thuþ Phó), N.V. D− 043 9. Murata J., 1990a: Bot. Mag. Tokyo. 103:<br /> (HN). - Hßa B×nh (M4n §øc), N.V. D− 065<br /> 339-343.<br /> (HN); L¹ng S¬n (Chi L¨ng), Quang 322 (HN);<br /> Ninh B×nh (Nho Quan: Cóc Ph−¬ng), Trän 10. Murata J., 1990: Amer. Journ. Bot. 77:<br /> 478CP (HN). 1475-1481.<br /> C«ng dông: Th©n cñ ®−îc dïng lµm thuèc 11. Nguyen V. D., 1997: J. Biology, 19(1): 23-<br /> kh¸ phæ biÕn ë ViÖt Nam vµ Trung Quèc. 24.<br /> 12. Nguyen V. D., 1994: J. Biology, 16(4)<br /> Tµi liÖu tham kh¶o (special volume): 108-115.<br /> 1. Engler A., 1920: Araceae - Aroideae und 13. Nicolson D. H., M. Sivadasan, 1981:<br /> Araceae-Pistioideae. Das Blumea, 27(2): 483-497.<br /> Pflanzengeschichte, 73(IV. 23 F): 1-274. 14. Phamh. [Ph¹m Hoµng Hé], 1993: Araceae<br /> 2. Gagnepain F., 1942: Aracees in Flore in An illustrated Flora of Vietnam.<br /> GÐneãrale de l’Indo-Chine, Paris. 6(9): 69- Montreãal, 3(1): 416-453.<br /> 1196. 15. Sriboonma D. et al., 1994: J. the Faculty of<br /> 3. Hay A., 1993: Typhonium in Australia. Science, University of Tokyo Sect. III, 15:<br /> Blume, 37(2): 345-376. 255-314.<br /> <br /> <br /> <br /> the genus Typhonium (araceae) in flora of vietnam<br /> <br /> nguyen van du, vu xuan phuong<br /> <br /> Summary<br /> <br /> In the paper, the authors introduce the genus Typhonium in the world and in Vietnam with its studying<br /> history. The authors also introduce the key to identify the species of Typhonium in Vietnam. 13 species of<br /> Typhonium are mentioned with their nomenclature, distribution, biology, ecology and uses. In the paper, the<br /> first author mentiones to Typhonium laoticum as a new species for the Flora of Vietnam. However that he also<br /> notes that there is a little difference of the location of sterile flowers between the examined specimens and the<br /> type specimens.<br /> <br /> Ngµy nhËn bµi: 20-1-2003<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 31<br />