Nghiên cứu quy trình xây dựng cơ sở dữ liệu nấm lớn phục vụ công tác bảo tồn nấm lớn tại Vườn quốc gia Tam Đảo, tỉnh Vĩnh Phúc

NGHIÊN CỨU QUY TRÌNH XÂY DỰNG CƠ SỞ DỮ LIỆU<br /> NẤM LỚN PHỤC VỤ CÔNG TÁC BẢO TỒN NẤM LỚN<br /> TẠI VƯỜN QUỐC GIA TAM ĐẢO, TỈNH VĨNH PHÚC<br /> Dương Thị Thu Trang1<br /> Lê Thanh Huyền2<br /> <br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Bài báo này tóm tắt kết quả nghiên cứu một cách tương đối toàn diện những vấn đề cơ bản có liên quan đến<br /> việc xây dựng cơ sở dữ liệu như: Hệ thống thông tin địa lý, cơ sở dữ liệu nền, cơ sở dữ liệu lớp chuyên đề nấm lớn<br /> tại Vườn quốc gia (VQG) Tam Đảo, tỉnh Vĩnh Phúc. Đồng thời, thiết lập được cơ sở khoa học và cung cấp phương<br /> pháp, quy trình xây dựng cơ sở dữ liệu nấm lớn theo đúng mục tiêu đã đề ra, áp dụng thử nghiệm thành công mô<br /> hình cấu trúc dữ liệu nền địa lý và cơ sở dữ liệu lớp chuyên đề nấm từ bản đồ tỷ lệ 1/25.000 của VQG Tam Đảo,<br /> tỉnh Vĩnh Phúc. Việc xây dựng và khai thác, sử dụng cơ sở dữ liệu này sẽ phục vụ cho công tác quản lý, bảo tồn<br /> nấm và các vấn đề khác có liên quan.<br /> Từ khóa: Nấm lớn, cơ sở dữ liệu, hệ thống thông tin địa lý, bảo tồn, VQG Tam Đảo.<br /> <br /> <br /> <br /> 1. Đặt vấn đề loài nấm lớn tại VQG Tam Đảo đã hoàn thành và được<br /> công nhận trước đây bao gồm: Xác định thành phần loài<br /> Nghiên cứu về các loài nấm lớn tại Việt Nam nói riêng<br /> và trên Thế giới nói chung nhằm mục đích bảo tồn cần có của chi nấm Polyporus tại VQG Tam Đảo, tỉnh Vĩnh<br /> một hệ thống số liệu lớn, có tính kế thừa, được tổng hợp Phúc [1]; Khảo sát tính đa dạng sinh học, sự phân bố của<br /> từ các kết quả nghiên cứu đã được công nhận. Từ đó, ta họ nấm Linh chi (Ganoderma ataceae) [3].<br /> nhận thấy cơ sở dữ liệu hay việc chia sẻ dữ liệu về nấm lớn - Phương pháp tổng quan tài liệu<br /> được xây dựng có ý nghĩa quan trọng trong công tác phối Tìm hiểu và tổng hợp, đánh giá chung về tình hình<br /> hợp giữa các cơ quan đơn vị để thực hiện các mục tiêu nghiên cứu, xây dựng cơ sở dữ liệu về nấm lớn tại Việt<br /> như nâng cao chất lượng quản lý, thực hiện hiệu quả các Nam và trên thế giới. Các tài liệu liên quan đến vị trí địa<br /> công tác bảo tồn, nhân giống hay theo dõi sự phát triển lý, đặc điểm địa hình, hiện trạng công tác bảo tồn ĐDSH<br /> của các loài nấm lớn. nói chung và bảo tồn nấm lớn nói riêng của VQG Tam<br /> VQG Tam Đảo có hệ động thực vật khá phong phú và Đảo.<br /> đa dạng, đã có rất nhiều nghiên cứu liên quan đến đa dạng - Phương pháp phân tích hệ thống<br /> sinh học (ĐDSH) cũng như bảo tồn ĐDSH tại VQG này.<br /> Xử lý và hệ thống hóa các thông tin về khu vực nghiên<br /> Tuy nhiên, các nghiên cứu về nấm lớn hay xây dựng cơ sở<br /> dữ liệu về nấm lớn thì chưa có hoặc còn rất hạn chế. Vì cứu, đối tượng nghiên cứu phục vụ cho quá trình xây<br /> vậy, bài báo cung cấp cơ sở khoa học và phương pháp, quy dựng cơ sở dữ liệu. Cụ thể, phân nhóm lớp các thông tin<br /> trình xây dựng cơ sở dữ liệu nấm lớn, áp dụng thử nghiệm thu thập được như: thông tin thuộc tính của nấm (hình<br /> mô hình cấu trúc dữ liệu nền địa lý và cơ sở dữ liệu lớp dáng, màu sắc, kích thước, điều kiện sống, các kiểu gây<br /> chuyên đề nấm từ bản đồ tỷ lệ 1/25.000 của VQG này. mục của nấm (nâu, trắng, hỗn hợp, mục màng, mục rễ,<br /> mục thối, mục tạo nên những khoang trống nhỏ xốp...);<br /> 2. Đối tượng và phương pháp nghiên cứu hình dạng, cấu trúc của bào tử nấm; tọa độ, vị trí phân bố.<br /> 2.1. Đối tượng nghiên cứu - Phương pháp đánh giá tổng hợp<br /> Cơ sở dữ liệu nấm lớn tại VQG Tam Đảo, tỉnh Vĩnh Trên cơ sở thu thập, tìm hiểu những công trình nghiên<br /> Phúc. cứu, đề tài, dự án liên quan đến nội dung đề tài, tiến hành<br /> tổng hợp, đánh giá các kỹ thuật và lý luận. Thuật ngữ "cơ<br /> 2.2. Phương pháp nghiên cứu sở dữ liệu" đã chứa đựng hàm ý về một tập hợp các bảng<br /> - Phương pháp thu thập số liệu dữ liệu có quan hệ với nhau. Cơ sở dữ liệu về nấm lớn<br /> Thu thập tài liệu, kế thừa kết quả nghiên cứu về các được xây dựng dựa trên phần mềm ArcGIS, sẽ sử dụng<br /> <br /> 1<br /> Trung tâm Thông tin và Dữ liệu môi trường, Tổng cục Môi trường<br /> 2<br /> Khoa Môi trường, Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường Hà Nội<br /> <br /> <br /> 70 Chuyên đề I, tháng 4 năm 2019<br />  KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU KHOA HỌC<br /> VÀ ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ<br /> <br /> <br /> để lưu trữ và quản lý các loại dữ liệu khác nhau về thông<br /> tin thuộc tính, các dữ liệu không gian của các loài, chi, họ<br /> và đặc điểm sinh lý của nấm như cấu trúc hình thái hoặc<br /> các điều kiện tăng trưởng. Ngoài ra, nó cũng được thiết<br /> kế để lưu trữ một nhóm thông tin khác là dữ liệu thực<br /> nghiệm về hiện trạng quản lý các loài nấm lớn tại khu<br /> vực nghiên cứu.<br /> - Phương pháp điều tra xã hội học<br /> Xây dựng phiếu điều tra về hiện trạng bảo tồn ĐDSH<br /> 3.2. Mô tả về cơ sở dữ liệu nấm lớn tại VQG Tam<br /> nấm lớn đối với 2 đối tượng chính (quản lý và người dân):<br /> Đảo<br /> + Quản lý VQG: 10 phiếu. Nội dung phiếu: Thông tin<br /> Cơ sở dữ liệu nấm lớn được xây dựng là tổng hợp<br /> chung (Họ tên, tuổi, trình độ chuyên môn, chức vụ, đơn thông tin thuộc tính và các dữ liệu không gian của Chi<br /> vị công tác...); hiện trạng quản lý ĐDSH nấm lớn (cơ cấu nấm Polyporus (12 loài) và Ganoderma (10 loài) và một<br /> tổ chức, số lượng cán bộ quản lý, hình thức quản lý, các số loài nấm lớn khác tại VQG Tam Đảo (06 loài). Với<br /> biện pháp bảo tồn đang được áp dụng...); tính hiệu quả tổng số điểm vị trí phân bố trên bản đồ là 45 vị trí.<br /> của các phương pháp đang áp dụng;... Sau khi tích hợp khung cơ sở dữ liệu nấm lớn đã xây<br /> + Cộng đồng dân cư sinh sống xung quanh: 120 dựng vào bản đồ nền địa lý VQG Tam Đảo, tỉnh Vĩnh<br /> phiếu. Nội dung phiếu: Thông tin chung (Họ tên, tuổi, Phúc, vị trí phân bố sẽ được hiển thị trên bản đồ (Hình 1).<br /> trình độ chuyên môn, chức vụ, đơn vị công tác,...); hiểu<br /> biết về nấm và tầm quan trọng của việc bảo tồn nấm; các<br /> mô hình sinh kế tại khu vực nghiên cứu có liên quan đến<br /> nấm lớn hay không (nuôi trồng nấm để kinh doanh hoặc<br /> khai thác nấm tự nhiên);...<br /> - Phương pháp xây dựng cơ sở dữ liệu sử dụng phần<br /> mềm ArcGIS<br /> ArcGIS là một bộ các sản phầm phần mềm của hãng<br /> ESRI bao gồm các gói sản phẩm độc lập, là ArcView,<br /> ArcEditor và ArcInfo. Trên thực tế ArcGIS là một khái<br /> niệm chung và khi cài đặt người dùng phải xác định và ▲Hình 1. Vị trí phân bố của nấm khi hiển thị trên bản đồ<br /> lựa chọn một trong các gói sản phẩm trên.<br /> Theo những kết quả từ thực tiễn thì công nghệ phần<br /> mềm ArcGIS là một hệ thống phần mềm GIS khá hoàn<br /> chỉnh từ việc thiết kế mô hình dữ liệu, lưu trữ, phân tích<br /> dữ liệu, hiển thị trình bày dữ liệu, đặc biệt là cho phép<br /> phân phối trao đổi dữ liệu (có thể xuất, nhập các định<br /> dạng dữ liệu khác nhau, đặc biệt là định dạng UML).<br /> Các chuẩn dữ liệu của ArcGIS cũng phù hợp với các tiểu<br /> chuẩn quốc tế về thông tin địa lý [4]. Vì vậy, việc lựa chọn<br /> công nghệ ArcGIS với gói sản phẩm ArcInfo là đúng đắn<br /> và thích hợp.<br /> ▲Hình 2. Bảng thông tin thuộc tính của loài nấm khi thực<br /> 3. Kết quả nghiên cứu hiện lệnh truy vấn<br /> <br /> 3.1. Quy trình xây dựng cơ sở dữ liệu nấm lớn Khi thực hiện lệnh truy vấn thông tin thuộc tính của<br /> Dựa trên Quy trình xây dựng cơ sở dữ liệu tài nguyên nấm, nhấn biểu tượng trên thanh công cụ và chọn loài<br /> và môi trường được quy định trong Thông tư số 26/2014/ nấm cần truy vấn (Hình 2). Khi đó, các trường thông<br /> TT-BTNMT ngày 28 tháng 05 năm 2014 về việc ban hành tin đã nhập về thông tin thuộc tính sẽ được hiển thị bao<br /> quy trình và định mức kinh tế - kỹ thuật xây dựng cơ sở gồm: các thông tin về hình thái bên ngoài (kích thước,<br /> dữ liệu tài nguyên và môi trường, căn cứ những dữ liệu hình dạng, màu sắc của mũ nấm, cuống nấm, lỗ nấm...)<br /> đầu vào về thông tin thuộc tính, dữ liệu về không gian đã và các thông tin về hình thái hiển vi (kích thước, hình<br /> thu thập được, đồng thời, tham vấn ý kiến của các chuyên dạng, màu sắc của bào tử, thông tin về hệ sợi...).<br /> gia trong lĩnh vực môi trường, ĐDSH và xây dựng cơ sở Từ các thông tin thuộc tính cùng với cơ sở dữ liệu, vị<br /> dữ liệu, chúng tôi đã thiết kế quy trình xây dựng cơ sở dữ trí phân bố của nấm trên giao diện của ArcMap chúng tôi<br /> liệu nấm lớn tại VQG Tam Đảo, tỉnh Vĩnh Phúc như sau: đã đưa ra được bản đồ vị trí phân bố nấm lớn tại VQG<br /> <br /> <br /> Chuyên đề I, tháng 4 năm 2019 71<br />  thuộc tính và dữ liệu không gian cho phép người dùng có<br /> thể truy cập các dữ liệu một cách thuận tiện thông qua<br /> việc ứng dụng tối đa giao diện của Arcview GIS và cũng<br /> hoàn toàn phù hợp với yêu cầu và xu thế phát triển hiện<br /> nay đó là ứng dụng công nghệ GIS trong việc phân tích,<br /> đánh giá dữ liệu phục vụ công tác quản lý, bảo tồn và các<br /> vấn đề khác liên quan đến ĐDSH.<br /> Chức năng chính của cơ sở dữ liệu được thực hiện<br /> trong quá trình xây dựng bao gồm: lưu trữ, truy xuất, tìm<br /> kiếm dữ liệu dưới dạng bảng biểu, bản đồ phân bố... dưới<br /> ▲Hình 3. Bản đồ vị trí phân bố nấm lớn tại VQG Tam Đảo, định dạng file khác nhau phục vụ cho mục tiêu bảo tồn,<br /> tỉnh Vĩnh Phúc (đề xuất khu vực ưu tiên bảo tồn) theo dõi, nghiên cứu về nấm lớn.<br /> Tam Đảo (Hình 3). Trên cơ sở bản đồ vị trí phân bố nấm Việc xây dựng và khai thác, sử dụng cơ sở dữ liệu này<br /> lớn này, chúng ta có thể thấy được sự xuất hiện của nấm sẽ phục vụ cho công tác quản lý, bảo tồn nấm và các vấn<br /> trên bản đồ. Từ đó, khoanh vùng được các khu vực xuất đề khác có liên quan.<br /> hiện nhiều nấm, vị trí phân bố của các loài nấm quý/ Một số tồn tại cần khắc phục: Dữ liệu còn thiếu<br /> hiếm. Đây là một công cụ kỹ thuật rất hiệu quả phục vụ nhiều, rời rạc, không thống nhất; chủ yếu dưới dạng văn<br /> trực tiếp cho công tác quản lý và bảo tồn ĐDSH nấm lớn. bản; đồng thời, độ tin cậy của đề tài chỉ mang tính tương<br /> đối do nguồn dữ liệu đầu vào có thể bị thay đổi theo<br /> 4. Kết luận<br /> thời gian, không gian, cần được cập nhật và điều chỉnh<br /> Cơ sở dữ liệu nấm lớn trên cơ sở liên kết giữa dữ liệu thường xuyên theo điều kiện thực tế■<br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO phục vụ công tác quản lý lớp phủ rừng tỉnh Quảng Ninh,<br /> 1. Hoàng Thị Ngọc Ánh (2018), Xác định thành phần loài của Trường Đại học Khoa học Tự nhiên.<br /> chi nấm Polyporus tại VQG Tam Đảo, tỉnh Vĩnh Phúc, Đại 5. Nguyễn Văn Tuyên, Sinh thái và môi trường, NXB Giáo dục,<br /> học TN&MT Hà Nội. Hà Nội, 2000.<br /> 2. Trịnh Tam Bảo, Trịnh Tam Kiệt (2011), Đa dạng nấm lớn 6. Vang Quy Le, Hyun-Sook Lee, Hyeon-Su Ro, MushBase: A<br /> Việt Nam và giá trị tài nguyên của chúng, Báo cáo Khoa học Mushroom Information Database Application, http://ncbi.<br /> Hội nghị toàn quốc lần thứ nhất hệ thống Bảo tàng thiên<br /> nlm.nih.gov<br /> nhiên Việt Nam.<br /> 3. Nguyễn Thành Long, Nguyễn Công Sơn, Nguyễn Mỹ Linh, 7. Trung tâm dữ liệu thực vật Việt Nam (2009), Đa dạng<br /> Trần Thu Hiền, Lê Văn Mạnh (2018), Khảo sát tính đa dạng sinh học VQG Tam Đảo, http://www.botanyvn.com/cnt.<br /> sinh học, sự phân bố của họ nấm Linh chi (Ganoderma asp?param=news&newsid=634<br /> ataceae), Trường Đại học TN&MT Hà Nội; 8. Tổng quan về huyện Tam Đảo, tỉnh Vĩnh Phúc, https://<br /> 4. Nguyễn Thị Hữu Phương (2011), Xây dựng cơ sở dữ liệu GIS tamdao.vinhphuc.gov.vn<br /> <br /> <br /> <br /> STUDYING THE PROCESS OF BUILDING A FUNGI DATABASE FOR<br /> CONSERVATION AT TAM DAO NATIONAL PARK, VINH PHUC PROVINCE<br /> Dương Thị Thu Trang<br /> Center for Environmental Information and Data, Vietnam Environment Administration<br /> Lê Thanh Huyền<br /> Faculty of Environment, Hanoi University of Natural Resources and Environment<br /> <br /> ABSTRACT<br /> This paper summarizes the results of the study on the basic issues related to the development of a database such<br /> as: Geographic information system, baseline data, and database of large fungi in Tam Dao National Park, Vinh<br /> Phuc province. At the same time, we have established a scientific basis and provided methods and procedures<br /> for developing a fungus database and successfully applyied the geographic data structure model and database of<br /> fungus classes from 1/25,000 scale map of Tam Dao National Park, Vinh Phuc province. This database will serve<br /> for management, fungus conservation and other related issues.<br /> Key words: Large fungi, databases, conservation and geographic information system, Tam Dao National Park.<br /> <br /> <br /> 72 Chuyên đề I, tháng 4 năm 2019<br />