Nghiên cứu rối loạn một số chỉ tiêu huyết học, sinh hóa trên bệnh nhân nhồi máu não điều trị tại Bệnh viện 103

TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 2-2013<br /> <br /> NGHIÊN CỨU RỐI LOẠN MỘT SỐ CHỈ TIÊU HUYẾT HỌC,<br /> SINH HÓA TRÊN BỆNH NHÂN NHỒI MÁU NÃO<br /> ĐIỀU TRỊ TẠI BỆNH VIỆN 103<br /> Trần Nguyên Hồng* và CS<br /> TÓM TẮT<br /> Chúng tôi phân tích số liệu của 100 bệnh nhân (BN) nhồi máu não (NMN) (53 nam và 47 nữ; tuổi<br /> trung bình 67,21  10,50), điều trị tại Bệnh viện 103 từ tháng 12 - 2009 đến 07 - 2010 nhằm xác định<br /> một số rối loạn huyết học, sinh hóa ở BN NMN. Kết quả cho thÊy: 4% BN giảm số lượng hồng cầu,<br /> 33% giảm huyết sắc tố, 7,0% giảm số lượng tiểu cầu, 19% tăng số lượng bạch cầu. Tỷ lệ tăng hoạt<br /> độ AST/ALT là 16% và 11%. 29% BN có tăng đường máu, 22% BN tăng ure máu. Tỷ lệ tăng<br /> creatinin rất thấp (3%). 84% BN có rối loạn lipid máu, thường rối loạn nhiều thành phần (≥ 2 thành<br /> phần, 66%), hay gặp tăng LDL-C (64,0%) và tăng cholesterol (56,0%). 39% giảm natri máu,<br /> giảm kali máu 53%.<br /> * Từ khóa: Nhồi máu não; Chỉ tiêu sinh hóa, huyết học; Rối loạn.<br /> <br /> STUDYING SOME HAEMATOLOGICAL AND BIOLOGICAL<br /> DISORDERS IN PATIENTS WITH CEREBRAL INFARCTION<br /> TREATED at 103 HOSPITAL<br /> Summary<br /> Data of 100 cerebral infarction patients (53 men and 47 women; 67.21 ± 10.50 years) treated at<br /> the 103 Hospital from December, 2009 to July, 2010 was analyzed to identify some haematological<br /> and biological disorders. Results: 4% of patients had decreased numbers of erythrocytes, 33% had<br /> low concentration of hemoglobin, 7.0% had thrombocytopenia and leukocytosis rate was 19%. The<br /> rates of increased activity of AST/ALT were 16% and 11%, respectively. 29% of patients had high<br /> blood glucose and 22% of patients had increased blood urea. The rate of increased creatinine was<br /> very low (3%). 84% of patients had lipid disorders with 66% had more than one abnormal value. The<br /> most common disorders were increased LDL-C (64%) and total cholesterol (56%). The rates of<br /> hyponatremia and hypopotassemia were 39% and 53%, respectively.<br /> * Key words: Cerebral infarction; Haematological, biochemical parameters; Disorder.<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Đột qụy não (ĐQN) là cấp cứu nội khoa<br /> thường gặp, trong đó, NMN chiếm khoảng<br /> <br /> 80 - 85%. Trong giai đoạn cấp tính của ĐQN,<br /> ngoài các biểu hiện thần kinh, tim mạch, hô<br /> hấp thường xuất hiện các rối loạn về huyết<br /> học, sinh hóa. Những rối loạn này có thể là<br /> <br /> * Bệnh viện 103<br /> Chịu trách nhiệm nội dung khoa học: PGS. TS. Nguyễn Minh Hiện<br /> TS. Phạm Văn Trân<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 2-2013<br /> yếu tố nguy cơ hay là hậu quả của ĐQN, có<br /> thể liên quan tới mức độ nặng, tiến triển,<br /> tiên lượng của bệnh và cần được điều<br /> chỉnh kịp thời. Tìm hiểu đặc điểm rối loạn<br /> huyết học, sinh hóa ở BN NMN là hết sức<br /> cần thiết. Chúng tôi tiến hành đề tài này<br /> nhằm: Xác định sự xuất hiện biến đổi một<br /> số chỉ tiêu huyết học, sinh hóa ở BN NMN.<br /> ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> 1. Đối tƣợng nghiên cứu.<br /> 100 BN được chẩn đoán xác định NMN<br /> theo định nghĩa của Tổ chức Y tế Thế giới<br /> (WHO) năm 1989.<br /> Tiêu chuẩn loại trừ: BN suy gan, suy<br /> thận giai đoạn cuối, hôn mê do tăng áp lực<br /> thẩm thấu hoặc tăng ceton trong đái tháo<br /> đường, hôn mê do hạ đường máu, ngất,<br /> truỵ tim mạch…<br /> 2. Phƣơng pháp nghiên cứu.<br /> <br /> aminotransferase/alanine aminotransferase<br /> (AST/ALT) tăng: > 40 UI/l, glucose tăng:<br /> > 7 mmo/l, ure tăng: > 7,5 mmol/l; creatinin<br /> tăng: > 110 mol/l, cholesterol toàn phần<br /> tăng: > 5,2 mmol/l (người < 30 tuổi), > 5,7<br /> mmol/l (người 30 - 40 tuổi), > 6,2 (người<br /> > 40 tuổi), triglycerid tăng: > 2,3 mmol/l,<br /> high-density lipoprotein cholesterol (HDL-C)<br /> giảm: < 0,9 mmol/l, low-density lipoprotein<br /> cholesterol (LDL-C) tăng: > 3,3 mmol/l, Na+<br /> máu giảm: < 135 mmol/l; K+ máu giảm:<br /> < 3,5 mmol/l.<br /> Thời gian nghiên cứu: từ tháng 12 - 2009<br /> đến 07 - 2010.<br /> Xử l số liệu: theo phương pháp thống<br /> kê y sinh học bằng phần mềm SPSS for<br /> Window 15.5.<br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ<br /> BÀN LUẬN<br /> Bảng 1: Đặc điểm tuổi, giới của nhóm BN<br /> nghiên cứu.<br /> <br /> Thiết kế nghiên cứu: tiến cứu, mô tả cắt<br /> ngang.<br /> BN được khám, làm bệnh án theo mẫu<br /> thống nhất. Xét nghiệm máu tại Khoa Sinh<br /> hóa, Huyết học, Bệnh viện 103. Lấy mẫu<br /> máu vào đầu buổi sáng sau khi ngừng<br /> truyền dịch từ 6 - 8 giờ, chống đông bằng<br /> heparin, sau đó gửi ngay xuống phòng xét<br /> nghiệm. Xét nghiệm hóa sinh: thực hiện<br /> trên máy Olympus Au640, kít, dịch chuẩn<br /> và huyết thanh kiểm tra của hãng Beckman<br /> Coulter. Xét nghiệm huyết học thực hiện<br /> theo nguyên l trở kháng kết hợp với laser<br /> trong không gian ba chiều trên máy LH 780<br /> (Beckman Coulter).<br /> Giá trị bất thường: hồng cầu giảm: < 3,5 T/l,<br /> hemoglobin giảm: < 100 G/l, bạch cầu tăng:<br /> > 9 G/l, tiểu cầu giảm: < 150 G/l. Aspartate<br /> <br /> TỔNG SỐ (n = 100)<br /> CHỈ SỐ<br /> Tuổi<br /> <br /> n<br /> <br /> (%)<br /> <br /> 43 - 49<br /> <br /> 9<br /> <br /> 9,0<br /> <br /> 50 - 59<br /> <br /> 17<br /> <br /> 17,0<br /> <br /> 60 - 69<br /> <br /> 34<br /> <br /> 34,0<br /> <br /> 70 - 79<br /> <br /> 30<br /> <br /> 30,0<br /> <br /> 80 - 86<br /> <br /> 10<br /> <br /> 10,0<br /> <br /> X  SD<br /> Giới<br /> <br /> 67,21  10,50<br /> <br /> Nam<br /> <br /> 53<br /> <br /> 53,0<br /> <br /> Nữ<br /> <br /> 47<br /> <br /> 47,0<br /> <br /> Tuổi trung bình của BN NMN: 67,21 <br /> 10,50 tuổi (ít nhất 43 tuổi và nhiều nhất 86<br /> tuổi). Tỷ lệ nam/nữ: 1,1/1,0. Đặc điểm này<br /> phù hợp với đa số thông báo cho thấy NMN<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 2-2013<br /> chủ yếu gặp ở người lớn tuổi, hay gặp ở<br /> nam giới.<br /> Bảng 2: Một số chỉ tiêu huyết học ở BN<br /> NMN (n = 100).<br /> CHỈ SỐ<br /> Hồng cầu (T/l)<br /> <br /> n<br /> X  SD<br /> Giảm<br /> <br /> Hemoglobin (g/l)<br /> <br /> X  SD<br /> Giảm<br /> <br /> Bạch cầu (G/l)<br /> <br /> Tiểu cầu (G/l)<br /> <br /> 4,46  0,51<br /> 4<br /> <br /> X  SD<br /> Giảm<br /> <br /> 4,0<br /> <br /> 130,95  23,38<br /> 33<br /> <br /> X  SD<br /> Tăng<br /> <br /> TỶ LỆ (%)<br /> <br /> 33,0<br /> <br /> sau 48 - 72 giờ, được cho là đóng vai trò<br /> trong thực bào sản phẩm thoái hóa của tổ<br /> chức thần kinh, hồng cầu, khởi động quá<br /> trình liền sẹo (hồi phục) [0]. Nhiều nghiên<br /> cứu cũng cho thấy cùng với tăng tốc độ<br /> lắng máu, tăng b¹ch cÇu là một trong những<br /> yếu tố nguy cơ độc lập liên quan đến tiên<br /> lượng (tử vong) [2].<br /> Bảng 3: Một số chỉ số hóa sinh máu<br /> (n = 100).<br /> CHỈ SỐ<br /> <br /> 8,58  2,98<br /> 19<br /> <br /> 19,0<br /> <br /> X  SD<br /> <br /> 7,0<br /> <br /> Tăng<br /> <br /> 19,0% BN tăng bạch cầu. Trong NMN có<br /> phản ứng viêm, biểu hiện bằng tăng số<br /> lượng bạch cầu, tăng hàm lượng globulin<br /> và các chất trung gian hóa học trong dịch<br /> não tủy và huyết thanh [0]. Sự tích lũy bạch<br /> cầu thấy trong “vùng phản ứng”, là một<br /> vòng ở ngoại vi vùng nhồi máu xuất hiện<br /> <br /> 31,23  14,61<br /> <br /> X  SD<br /> <br /> 16<br /> <br /> 16,0<br /> <br /> 26,64  18,88<br /> <br /> Hoạt độ ALT (U/l)<br /> Tăng<br /> <br /> 4% BN giảm hồng cầu, giảm huyết sắc<br /> tố 33%, giảm tiểu cầu 7,0%. Phần lớn các<br /> tác giả cho rằng: rối loạn đông máu, huyết<br /> khối liên quan đến chức năng tế bào nội<br /> mô, tiểu cầu, những yếu tố đông máu hòa<br /> tan, còn hồng cầu được coi không liên<br /> quan, bị bẫy vào những khối máu đông khi<br /> chúng lưu thông qua. Tuy vậy, những bằng<br /> chứng cho thấy hồng cầu tham gia tích cực<br /> vào hình thành huyết khối, đặc biệt là thay<br /> đổi tính kết dính và khả năng biến dạng của<br /> hồng cầu [0, 0]. Một số nghiên cứu cho thấy<br /> huyết sắc tố và tiểu cầu ít liên quan đến tiến<br /> triển, tiên lượng của bệnh [2, 3].<br /> <br /> TỶ LỆ (%)<br /> <br /> Hoạt độ AST (U/l)<br /> <br /> 211,11  72,47<br /> 7<br /> <br /> n<br /> <br /> Nồng độ<br /> (mmol/l)<br /> <br /> glucose<br /> <br /> 11<br /> <br /> X  SD<br /> Tăng<br /> <br /> 11,0<br /> <br /> 7,37  2,58<br /> 29<br /> <br /> X  SD<br /> <br /> 29,0<br /> <br /> 6,05  2,85<br /> <br /> Nồng độ ure (mmol/l)<br /> Tăng<br /> Nồng độ creatinin<br /> máu (mol/l)<br /> <br /> X  SD<br /> Tăng<br /> <br /> 22<br /> <br /> 22,0<br /> <br /> 86,70  22,11<br /> 3<br /> <br /> 3,0<br /> <br /> 16,0% và 11,0% BN có tăng hoạt độ<br /> AST và ALT. Theo Parakh N, ở BN NMN,<br /> hoạt độ AST/ALT tăng cao cả trong huyết<br /> thanh và dịch não tủy [0]. Trong nghiên cứu<br /> của Bhatia RS và CS (2004), hoạt độ<br /> enzym AST và ALT tăng liên quan đến tử<br /> vong ở BN NMN [2].<br /> 29,0% BN tăng glucose máu. Đái tháo<br /> đường làm tăng nguy cơ của đột quỵ NMN<br /> từ 1,5 - 2 lần, kiểm soát tăng đường huyết<br /> tốt có thể làm giảm nhẹ các tổn thương<br /> não trong giai đoạn cấp của ĐQN [7]. Trong<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 2-2013<br /> nghiên cứu của Castillo J và CS (1994),<br /> nồng độ glucose ở BN NMN sống sót là<br /> 112,7 ± 37, ở BN tử vong là 193,3 ± 104,8<br /> mg/dl (p < 0,001) [3].<br /> 22,0% BN có tăng ure máu và 3,0% BN<br /> tăng creatinin máu. Creatinin tăng là một<br /> yếu tố nguy cơ độc lập liên quan đến tử<br /> vong ở BN NMN (p = 0,0001) [0]. Theo<br /> Bhatia RS, cả ure và creatinin đều liên quan<br /> đến tiên lượng tử vong trong vòng 30 ngày<br /> ở BN NMN [2].<br /> Bảng 4: Kết quả xét nghiệm lipid máu<br /> (n = 100).<br /> CHỈ SỐ<br /> Cholesterol toàn<br /> phần (mmol/l)<br /> <br /> n<br /> X  SD<br /> Tăng<br /> <br /> Triglycerid (mmol/l)<br /> <br /> X  SD<br /> Tăng<br /> <br /> HDL-C (mmol/l)<br /> <br /> X  SD<br /> Giảm<br /> <br /> LDL-C (mmol/l)<br /> <br /> Rối loạn lipid máu<br /> <br /> X  SD<br /> <br /> tễ học cho kết quả không thống nhất, nhìn<br /> chung, tăng LDL-C, giảm HDL-C liên quan<br /> tới NMN, còn tăng triglycerid ít liên quan [0].<br /> Trong nghiên cứu của Bhatia RS và CS<br /> (2004): nồng độ cholesterol ở nhóm tử vong<br /> và không tử vong sau 30 ngày tương đương<br /> nhau [2].<br /> Bảng 5: Kết quả xét nghiệm natri, kali máu.<br /> <br /> +<br /> <br /> Na (mmol/l)<br /> <br /> 56<br /> <br /> 56,0<br /> <br /> 1,99  0,82<br /> 36<br /> <br /> 36,0<br /> <br /> 1,16  0,31<br /> 27<br /> <br /> 27,0<br /> <br /> 3,53  0,98<br /> <br /> Tăng<br /> <br /> 64<br /> <br /> 64,0<br /> <br /> Không<br /> <br /> 16<br /> <br /> 16,0<br /> <br /> 1 thành phần<br /> <br /> 18<br /> <br /> 18,0<br /> <br /> 2 thành phần<br /> <br /> 39<br /> <br /> 39,0<br /> <br /> 3 thành phần<br /> <br /> 21<br /> <br /> 21,0<br /> <br /> 4 thành phần<br /> <br /> 6<br /> <br /> 6,0<br /> <br /> Rối loạn lipid máu hay gặp là tăng LDLC (64,0%) và tăng cholesterol (56,0%).<br /> Tỷ lệ có rối loạn lipid máu rất cao (84%),<br /> rối loạn nhiều thành phần (≥ 2 thành phần,<br /> 66 BN = 66%).<br /> Theo nhiều tác giả, tăng lipid máu làm<br /> tăng tỷ lệ vữa xơ động mạch dẫn đến tăng<br /> nguy cơ ĐQN. Tuy nhiên, nghiên cứu dịch<br /> <br /> n<br /> <br /> Tỷ lệ (%)<br /> <br /> Bình thường<br /> <br /> 61<br /> <br /> 61,0<br /> <br /> Giảm<br /> <br /> 39<br /> <br /> 39,0<br /> <br /> X  SD<br /> <br /> TỶ LỆ (%)<br /> 5,18 1,22<br /> <br /> TỔNG SỐ (n = 100)<br /> <br /> CHỈ SỐ<br /> <br /> K+ (mmol/l)<br /> <br /> 135,20  4,89<br /> <br /> Bình thường<br /> <br /> 57<br /> <br /> 57,0<br /> <br /> Giảm<br /> <br /> 43<br /> <br /> 43,0<br /> <br /> X  SD<br /> <br /> 3,56  0,50<br /> <br /> 39,0% BN giảm Na+ máu. Tỷ lệ giảm<br /> Na+ của BN ë nghiên cứu này tương đương<br /> với Nguyễn Đức Công, Bùi Thuỳ Dương và<br /> CS (2007) (52,38%) [1]. Theo một số tác<br /> giả, giảm Na+ máu là rối loạn hay gặp ở<br /> những BN tổn thương thần kinh thứ phát<br /> sau tổn thương não do mất muối, mất nước.<br /> Theo Cerda-Esteve M và CS, giảm Na+ máu<br /> là rối loạn điện giải thường gặp ở BN có tổn<br /> thương hệ thần kinh điều trị tại bệnh viện,<br /> nguyên nhân do điều chỉnh dịch truyền<br /> không phù hợp, sử dụng thuốc hạ huyết áp,<br /> hội chứng bài tiết ADH không tương xứng,<br /> hội chứng mất muối não, rối loạn tiêu hóa...<br /> [2]. Giảm natri máu làm tình trạng của BN<br /> xấu đi, tuy nhiên, theo kết quả nghiên cứu<br /> của Bhatia RS (2004): giảm natri máu<br /> không liên quan tới tử vong 30 ngày sau<br /> NMN [2].<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 2-2013<br /> 53,0% BN giảm kali máu, tỷ lệ giảm này<br /> tương đương với kết quả nghiên cứu của<br /> Nguyễn Đức Công, Bùi Thuỳ Dương và CS<br /> (2007) trên BN NMN (52,38%) [1]. Giảm kali<br /> máu cũng không liên quan tới tử vong 30<br /> ngày sau NMN [2].<br /> KẾT LUẬN<br /> Qua nghiên cứu một số đặc điểm cận<br /> lâm sàng của 100 BN NMN (53 nam và 47<br /> nữ; 67,21  10,50 tuổi), chúng tôi rút ra một<br /> số kết luận:<br /> - 4% BN giảm số lượng hồng cầu, giảm<br /> huyết sắc tố 33%, giảm số lượng tiểu cầu<br /> 7,0%, tỷ lệ tăng số lượng bạch cầu 19%.<br /> - 16% và 11% tăng hoạt độ AST/ALT.<br /> 29% BN có tăng đường máu, 22% BN tăng<br /> ure máu. Tỷ lệ tăng creatinin rất thấp (3%).<br /> - 84% BN có rối loạn lipid máu, thường<br /> rối loạn nhiều thành phần (≥ 2 thành phần).<br /> Hay gặp tăng LDL-C (64,0%) và tăng cholesterol<br /> (56,0%).<br /> <br /> 3. Castillo J, Martinez F, Leira R, Prieto JMM,<br /> Lema M, Noya M. Mortality and morbidity of<br /> acute cerebral infarction related to temperature<br /> and basal analytic parameters. Cerebrovasc Dis.<br /> 1994, Vol 4, No 2, pp.66-71.<br /> 4. Cerda-Esteve M, Ruiz-González A, Gudelis M,<br /> et al. Incidence of hyponatremia and its causes in<br /> neurological patients. Endocrinol Nutr. 2010, 57 (5),<br /> pp.182-186.<br /> 5. riedman PJ. Serum creatinine: an independent<br /> predictor of survival after stroke. J Intern Med.<br /> 1991, Feb, 229 (2), pp.175-179.<br /> 6. Parakh N, Gupta HL, Jain A. Evaluation of<br /> enzymes in serum and cerebrospinal fluid in<br /> cases of stroke. Neurol India. 2002, Dec, 50 (4),<br /> pp.518-519.<br /> 7. PM Kochanek, JM Hallenbeck.<br /> Polymorphonuclear leukocytes and monocytes/<br /> macrophages in the pathogenesis of cerebral<br /> ischemia and stroke. Stroke. Am Heart Assoc.<br /> 1992, pp.1367-1379.<br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> <br /> 8. Tikhomirova IA, Oslyakova AO, Mikhailova<br /> SG. Microcirculation and blood rheology in patients<br /> with cerebrovascular disorders. Clin Hemorheol<br /> Microcirc. 2011, 49 (1-4), pp.295-305.<br /> <br /> 1. Nguyễn Đức Công, Bùi Thùy Dương.<br /> Nghiên cứu biến đổi natri và kali máu ở BN ĐQN<br /> giai đoạn cấp. Tạp chí Y dược lâm sàng 108.<br /> 2007, tr.69-71.<br /> <br /> 9. Tziomalos K, Athyros VG, Karagiannis A,<br /> Mikhailidis DP. Dyslipidemia as a risk factor for<br /> ischemic stroke. Curr Top Med Chem. 2009, 9 (14),<br /> pp.1291-1297.<br /> <br /> - 39% giảm natri máu, giảm kali máu 53%.<br /> <br /> 2. Bhatia RS, Garg RK, Gaur SPS, Kar AM,<br /> Shukla R, Agarwal A, Verma R. Predictive value<br /> of routine hematological and biochemical<br /> parameters on 30-day fatality in acute stroke.<br /> Neurol India. 2004, Jun, 52 (2), pp.220-223,<br /> <br /> Ngày nhận bài: 26/12/2012<br /> Ngày giao phản biện: 10/1/2013<br /> Ngày giao bản thảo in: 6/2/2013<br /> <br />