Nghiên cứu sản xuất giống cá trê lai

TẠP CHÍ KHOA HỌC, Đại học Huế, tập 71, số 2, năm 2012<br /> <br /> NGHIÊN CỨU SẢN XUẤT GIỐNG CÁ TRÊ LAI<br /> (♂Clarias gariepinus x ♀C. Macrocephalus)<br /> Lê Văn Dân<br /> Trường Đại học Nông Lâm, Đại học Huế<br /> <br /> Tóm tắt. Cá trê lai là loài cá có giá trị kinh tế cao, có tốc độ sinh trưởng nhanh, ít<br /> bị bệnh, ăn tạp, nuôi với mật độ dày và có thể nuôi trong bể xi măng hoặc trong ao.<br /> Với nhiều ưu điểm như vậy, nhưng ở khu vực Bắc miền Trung chưa có nghiên cứu<br /> nào về sản xuất giống đối tượng này để cung cấp cho nhu cầu nuôi của người dân.<br /> Kết quả nghiên cứu cho thấy LRHa + Dom có hiệu quả kích thích cá trê vàng cái<br /> Việt Nam rụng trứng. Đối với cá trê phi đực không cần sử dụng chất kích thích.<br /> Các kết quả về tỷ lệ thành thục, tỷ lệ rụng trứng, tỷ lệ thụ tinh, tỷ lệ nở, năng suất<br /> cá bột và tỷ lệ sống của cá bột lên cá hương đều đáp ứng yêu cầu của sản xuất.<br /> Từ khóa: Cá trê phi đực, cá trê vàng cái Việt Nam, LRHa , Dom, Moina.<br /> <br /> 1. Đặt vấn đề<br /> Cá trê lai là một trong những loài có giá trị kinh tế cao, chất lượng thịt thơm<br /> ngon và được thị trường trong nước chấp nhận. Cá có tốc độ sinh trưởng nhanh, ít bị<br /> bệnh, có thể chịu đựng tốt với các yếu tố bất lợi của môi trường, nuôi với mật độ dày, ăn<br /> tạp, có thể nuôi trong bể xi măng hoặc trong ao.<br /> Do có những ưu điểm vượt trội, cá trê lai dần trở thành đối tượng nuôi chủ yếu ở<br /> nước ta với sản lượng 80 – 100 tấn/ha/năm. Nhiều mô hình nuôi cá trê lai ở các tỉnh như<br /> Vĩnh Long, Kiên Giang, Ninh Thuận, Quảng Ngãi, Thừa Thiên Huế, Quảng Bình… đã<br /> đem lại lợi nhuận rất cao cho người nuôi, thu nhập hàng trăm triệu đồng mỗi năm. Có<br /> thể nói nghề nuôi cá trê lai thực sự đã đem lại cuộc sống ấm no cho người dân, đưa họ<br /> từng bước thoát nghèo và có cuộc sống ổn định. Nghề nuôi cá trê lai ngày càng phát<br /> triển nhanh và mạnh nên con giống có vai trò quan trọng quyết định đến năng suất, sản<br /> lượng và sự thành công của vụ nuôi.<br /> Để giải quyết vấn đề cung cấp giống cá trê lai cho nhu cầu của người nuôi, các<br /> Viện và Trung tâm nghiên cứu Thủy sản trong cả nước đã tiến hành sử dụng cá trê phi<br /> cho lai với cá trê vàng hoặc cá trê đen để tạo con lai F1 được người tiêu dùng ưa chuộng.<br /> Nhu cầu về giống cá trê lai đặc biệt ở khu vực Bắc Trung Bộ là rất lớn. Mặc dù<br /> 65<br /> <br /> vậy, nhưng hầu hết các Trung tâm sản xuất giống cá nước ngọt đều chưa quen với việc<br /> sản xuất đối tượng này. Cho đến hiện nay, nguồn giống cá trê lai chủ yếu cung cấp cho<br /> người nuôi được các tư nhân hoặc các Trung tâm giống lấy chủ yếu ở các tỉnh miền<br /> Nam. Việc vận chuyển cá da trơn đường xa, thường bị xay xát, mất nhớt, ảnh hưởng rất<br /> lớn đến hiệu quả của người nuôi.<br /> Chính vì vậy việc nghiên cứu sản xuất giống cá trê lai ở Bắc miền Trung cụ thể<br /> là ở Thừa Thiên Huế để chủ động sản xuất giống tại chỗ đáp ứng cho nhu cầu phát triển<br /> nuôi loài cá này nhằm đa dạng hóa đối tượng nuôi, phục vụ cho phát triển kinh tế và xóa<br /> đói giảm nghèo tại Bắc miền Trung có một ý nghĩa thiết thực và quan trọng.<br /> 2. Vật liệu và phương pháp nghiên cứu<br /> Các nghiên cứu được tiến hành từ tháng 5 đến tháng 8/2011 tại Trung tâm giống<br /> cá nước ngọt Cấp I – Cư Chánh, Thừa Thiên Huế. Cá trê vàng cái được di nhập từ miền<br /> Nam, có trọng lượng hơn 150g, hơn 10 tháng tuổi, cá cái nuôi vỗ trong ao có diện tích<br /> 300m2, độ sâu 1,2m. Cá cái được nuôi vỗ bằng thức ăn công nghiệp CP có mã số 9950-S<br /> (độ đạm: 35%, béo: 5%, xơ: 6%, độ ẩm tối đa 11%), cho ăn 3 - 4% trọng lượng thân/<br /> ngày. Trong quá trình nuôi vỗ điều khiển các yếu tố môi trường nằm trong khoảng thích<br /> hợp. Cá trê phi đực lớn hơn 8 tháng tuổi có trọng lượng lớn hơn 400g được mua tại<br /> Thừa Thiên Huế, lựa chọn cá khỏe mạnh mập có nhiều mỡ, cá được thả nuôi trong bể<br /> chỉ kích thích nước không cho ăn khoảng 2 - 3 tháng.<br /> Chọn cá trê vàng cái có bụng to, mềm, lỗ sinh dục sưng, có màu hồng, trứng cá<br /> có hiện tượng lệch cực. Cá đực có gai sinh dục dài phớt hồng hoặc tím [1]. Chất kích<br /> thích sinh sản được thực hiện với LRHa + Dom, sử dụng với 3 liều khác nhau. Mỗi liều<br /> được lặp lại 3 lần. Cá cái chỉ tiêm 1 lần, cá đực không tiêm. Cá cái sau khi tiêm khoảng<br /> 8 đến 9 giờ vuốt trứng vào thau, đồng thời mổ lấy tinh cá đực để tiến hành thụ tinh nhân<br /> tạo. Tỷ lệ đực cái là 1:4 (cá đực và cái có trọng lượng tương đương).<br /> Thời gian hiệu ứng là khoảng thời gian từ khi tiêm đến khi cá rụng trứng đồng<br /> loạt. Các chỉ tiêu khác như tỷ lệ thành thục, tổng nhiệt hiệu ứng, tỷ lệ rụng trứng, tỷ lệ<br /> thụ tinh, tỷ lệ nở, năng suất cá bột, được tính toán theo Nguyễn Tường Anh (2008) và<br /> Fravdin (1969). Các yếu tố môi trường đo bằng các thuốc thử do Thái Lan sản xuất.<br /> Số liệu được xử lý theo phương pháp phân tích phương sai ANOVA qua mô hình<br /> GLM trên phần mềm Minitab Version 15.<br /> 3. Kết quả và thảo luận<br /> 3.1. Các yếu tố môi trường trong ao nuôi vỗ<br /> Các yếu tố môi trường trong ao nuôi vỗ là những yếu tố cực kỳ quan trọng,<br /> nó ảnh hưởng trực tiếp đến thời gian và tỷ lệ thành thục của cá bố mẹ nên cần theo<br /> 66<br /> <br /> dõi thường xuyên. Kết quả theo dõi các yếu tố môi trường trong thời gian nuôi vỗ<br /> được tổng hợp qua bảng 3.1.<br /> Bảng 3.1. Sự biến động các yếu tố môi trường trong ao nuôi vỗ<br /> <br /> Nhiệt độ (oC)<br /> <br /> Các chỉ<br /> tiêu<br /> theo dõi<br /> <br /> Dao động<br /> <br /> pH (mg/l)<br /> <br /> DO (mg/l)<br /> <br /> Trung<br /> bình<br /> <br /> Dao<br /> động<br /> <br /> Trung<br /> bình<br /> <br /> Dao<br /> động<br /> <br /> Trung<br /> bình<br /> <br /> NH4+<br /> (mg/l)<br /> <br /> Tháng<br /> 7/2011<br /> <br /> 27,0 – 33,5<br /> <br /> 30,2<br /> <br /> 6,5-7,0<br /> <br /> 7,3<br /> <br /> 3,0-4,0<br /> <br /> 4,1<br /> <br /> 0,100,15<br /> <br /> Tháng<br /> 8/2011<br /> <br /> 28,0 – 33,0<br /> <br /> 30,9<br /> <br /> 6,6-7,5<br /> <br /> 7,1<br /> <br /> 3,5-4,0<br /> <br /> 4,2<br /> <br /> 0,100,15<br /> <br /> Nhìn chung các yếu tố môi trường: pH, oxy hoà tan và NH4+ đều nằm trong<br /> khoảng thích hợp cho sự thành thục của cá trê. Vào tháng 8 do nhiệt khá cao nên tảo<br /> phát triển mạnh, màu nước xanh đậm có hiện tượng tảo tàn, để giải quyết điều này<br /> chúng tôi thường xuyên thêm nước vào ao nuôi.<br /> 3.2. Tuổi, trọng lượng và kích thước thành thục lần đầu<br /> Tuỳ thuộc vào từng loài cá trê mà có độ tuổi, trọng lượng và kích thước thành<br /> thục khác nhau. Xác định trọng lượng và kích thước thành thục lần đầu của cá có ý<br /> nghĩa quan trọng trong quá trình nuôi vỗ.<br /> Chúng tôi tiến hành cân trọng lượng và đo chiều dài cá bố mẹ. Kết quả cụ thể<br /> thu được như sau:<br /> Bảng 3.2. Tuổi, trọng lượng và kích thước thành thục lần đầu<br /> <br /> Trọng lượng (g)<br /> <br /> Chiều dài (cm)<br /> <br /> Giới<br /> tính<br /> <br /> Số<br /> con<br /> <br /> Tuổi<br /> (tháng)<br /> <br /> Min<br /> <br /> Max<br /> <br /> TB<br /> <br /> Min<br /> <br /> Max<br /> <br /> TB<br /> <br /> ♂<br /> <br /> 30<br /> <br /> 10<br /> <br /> 310<br /> <br /> 550<br /> <br /> 404,8 ± 63,40<br /> <br /> 22,0<br /> <br /> 35<br /> <br /> 26,9 ± 2,69<br /> <br /> ♀<br /> <br /> 30<br /> <br /> 12<br /> <br /> 200<br /> <br /> 420<br /> <br /> 277,7 ± 50,50<br /> <br /> 13,5<br /> <br /> 32<br /> <br /> 23,1 ± 5,56<br /> <br /> Qua bảng 3.2 cho thấy, trọng lượng thành thục lần đầu nhỏ nhất của cá cái là<br /> 200g, lớn nhất là 420g, trung bình 277,7 ± 50,50g; trọng lượng của cá đực nhỏ nhất là<br /> 310 g và lớn nhất là 550 g, trung bình 404,8 ± 63,40g. Chiều dài cá cái thành thục từ<br /> 13,5 – 32,0 cm, trung bình 23,1 ± 5,56 cm; cá đực có chiều dài lớn hơn cá cái, từ 22 –<br /> 35 cm, trung bình 26,9 ± 2,69 cm. Cá trê phi đực 10 tháng tuổi có trọng lượng nhỏ hơn<br /> nhiều so với cá nuôi trong thực tế, vì khi nuôi vỗ cá trê phi đực để cho tuyến sinh dục<br /> phát triển tốt, khoảng 2 -3 tháng trước khi tham gia sinh sản không cho cá ăn mà chỉ<br /> 67<br /> <br /> kích thích nước. Cá trê vàng cái Việt Nam có tuổi thành thục lần đầu là 12 tháng, cá trê<br /> phi đực có tuổi thành thục lúc 10 tháng tuổi.<br /> 3.3. Tỷ lệ thành thục (TLTT)<br /> Trước khi cho cá đẻ chúng tôi tiến hành kiểm tra tỷ lệ thành thục của cá nuôi vỗ.<br /> Kết quả tỷ lệ thành thục của cá bố mẹ được thể hiện qua bảng 3.3.<br /> Nuôi vỗ cá cái bằng thức ăn CP mã số 9950-S (do Thái Lan sản xuất), cá trê cái<br /> vàng Việt Nam có tỷ lệ thành thục dao động từ 70 – 82%, điều này có thể kết luận môi<br /> trường ở Thừa Thiên Huế và thức ăn CP là khá thích hợp cho sự phát triển tuyến sinh<br /> dục của cá trê vàng. Kết quả nuôi vỗ tái phát cho thấy, sau 24 ngày nuôi có 50% cá cái<br /> thành thục, sau 30 ngày nuôi tái phát có 85% cá cái thành thục. Kết quả thành thục của<br /> cá trê cái nuôi chính vụ và tái phát khá cao, điều này khẳng định nguồn cá trê vàng cái<br /> nuôi vỗ ở Thừa Thiên Huế có thể hoàn toàn chủ động để sản xuất giống nhân tạo. Tỷ lệ<br /> thành thục của cá trê phi đực rất cao, dao động 80 -100%.<br /> Bảng 3.3. Tỷ lệ thành thục của cá bố mẹ<br /> <br /> Ngày kiểm<br /> tra<br /> <br /> Cái<br /> <br /> Đực<br /> Số con<br /> kiểm tra<br /> <br /> TLTT(%)<br /> <br /> Số con<br /> kiểm tra<br /> <br /> TLTT(%)<br /> <br /> 9/7<br /> <br /> 10<br /> <br /> 100<br /> <br /> 20<br /> <br /> 70<br /> <br /> 14/7<br /> <br /> 5<br /> <br /> 100<br /> <br /> 42<br /> <br /> 75<br /> <br /> 19/7<br /> <br /> 6<br /> <br /> 80<br /> <br /> 6<br /> <br /> 80<br /> <br /> 4/8<br /> <br /> 6<br /> <br /> 100<br /> <br /> 6<br /> <br /> 82<br /> <br /> 3/8*<br /> <br /> -<br /> <br /> -<br /> <br /> 20<br /> <br /> 50<br /> <br /> 14/8*<br /> <br /> -<br /> <br /> -<br /> <br /> 40<br /> <br /> 85<br /> <br /> Ghi chú: * (cá nuôi vỗ tái phát)<br /> <br /> 3.4. Kết quả sinh sản cá trê lai<br /> Kết quả nghiên cứu về tổng nhiệt hiệu ứng của cá trê vàng cái được thể hiện ở<br /> bảng 3.4.<br /> Bảng 3.4. Thời gian và tổng nhiệt hiệu ứng của cá trê vàng cái<br /> <br /> Liều thuốc/kg cá<br /> <br /> Thời gian hiệu ứng (h)<br /> <br /> Tổng nhiệt hiệu ứng (0 h)<br /> <br /> 40µg LRHa + 2mg Dom<br /> <br /> 8 h50 /<br /> <br /> 150<br /> <br /> 50µg LRHa + 2mg Dom<br /> <br /> 8h20 /<br /> <br /> 142<br /> <br /> 60µg LRHa + 2mg Dom<br /> <br /> 8h<br /> <br /> 136<br /> <br /> 68<br /> <br /> Nhiệt độ giữ cá mẹ sau khi tiêm: 320C<br /> Kết quả ở bảng 3.4 cho thấy, khi sử dụng các liều (40µg LRHa + 2mg<br /> Dom)/kg; (50µg LRHa + 2mg Dom)/kg; (60µg LRHa + 2mg Dom)/kg để kích thích<br /> sinh sản cá trê vàng cái cho kết quả khác nhau về thời gian hiệu ứng và tổng nhiệt<br /> hiệu ứng. Dựa vào kết quả này, chúng ta có thể tính được thời gian hiệu ứng khi sử<br /> dụng tổ hợp các chất kích thích (LRHa phối hợp với Dom) với các liều trên để kích<br /> thích sinh sản cá trê vàng cái.<br /> Bảng 3.5. Kết quả kích thích cá trê sinh sản bằng LRHa + Dom<br /> <br /> Lô<br /> <br /> Số cá<br /> cái<br /> (con)<br /> <br /> Tổng<br /> trọng<br /> lượng<br /> (kg)<br /> <br /> Liều tiêm<br /> (μgLRHa+<br /> mgDom)<br /> /kg<br /> <br /> Tỷ lệ<br /> rụng<br /> trứng<br /> (%)<br /> <br /> Thời<br /> gian<br /> hiệu<br /> ứng<br /> (h)<br /> <br /> Tỷ lệ<br /> thụ<br /> tinh<br /> (%)<br /> <br /> Tỷ lệ<br /> nở<br /> (%)<br /> <br /> Năng<br /> suất cá<br /> bột<br /> (vạn/kg)<br /> <br /> 1A<br /> <br /> 9<br /> <br /> 3,34<br /> <br /> 40+2<br /> <br /> 88,8<br /> <br /> 8h45'<br /> <br /> 56,8 ±<br /> 3,1 a<br /> <br /> 72,7 ±<br /> 1,1 a<br /> <br /> 0,95<br /> <br /> 2A<br /> <br /> 9<br /> <br /> 3,42<br /> <br /> 50+2<br /> <br /> 100,0<br /> <br /> 8h25'<br /> <br /> 72,1 ±<br /> 1,8b<br /> <br /> 83,6 ±<br /> 1,6b<br /> <br /> 1,36<br /> <br /> 3A<br /> <br /> 9<br /> <br /> 3,31<br /> <br /> 60+2<br /> <br /> 88,8<br /> <br /> 8h10'<br /> <br /> 62,7 ±<br /> 3,7 a<br /> <br /> 74,7 ±<br /> 2,3 a<br /> <br /> 1,10<br /> <br /> Ghi chú: - Ký hiệu a, b, c trong cùng cột thể hiện sự sai khác với P < 0,05.<br /> <br /> - Nhiệt độ nước lúc cá đẻ và ấp là: 31-32 0C. Tỉ lệ đực : cái là 1:4.<br /> - Cá đực không tiêm<br /> Qua bảng 3.5 cho thấy, khi sử dụng LRHa + Dom làm chất kích thích cho tỷ lệ rụng<br /> trứng cao, dao động từ 88,8 – 100%. Kết quả thu được cho thấy, khi kích thích sinh sản cá<br /> trê vàng cái ở các liều lượng khác nhau trong cùng điều kiện nhiệt độ thì thời gian hiệu ứng,<br /> sức sinh sản, tỷ lệ thụ tinh, thời gian nở, tỷ lệ nở và năng suất cá bột là khác nhau.<br /> Thời gian hiệu ứng ở các lô thí nghiệm nhanh nhất ở liều (60μg LRHa+2mg<br /> Dom)/kg và chậm nhất ở liều (40μg LRHa+2mg Dom)/kg. Điều này chứng tỏ liều lượng<br /> thuốc càng cao thì thời gian hiệu ứng càng nhanh. Mặc dù vậy, ta thấy tỷ lệ thụ tinh và<br /> tỷ lệ nở ở liều (60μg LRHa+2mg Dom)/kg không đạt tỷ lệ cao nhất. Điều này xảy ra có<br /> khả năng do liều lượng thuốc cao làm ảnh hưởng tới chất lượng của sản phẩm sinh dục.<br /> Tỷ lệ thụ tinh và tỷ lệ nở cao nhất ở liều (50μg LRHa+2mg Dom)/kg lần lượt là 72,1%<br /> và 83,6% đều cao hơn so với 2 liều còn lại và sự sai khác có ý nghĩa về mặt thống kê<br /> (P < 0,05). Tỷ lệ thụ tinh và tỷ lệ nở thấp nhất ở liều (40μg LRHa+2mg Dom)/kg (56,8%<br /> 69<br /> <br />