Nghiên cứu sự biến đổi nồng độ interleukin-2 huyết thanh ở bệnh nhân ung thư biểu mô tế bào gan

Chia sẻ: Ni Ni | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:5

Thêm vào BST

Báo xấu

74
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của bài viết nhằm nghiên cứu nhằm đánh giá biến đổi nồng độ interleukin-2 (IL-2) huyết thanh và mối liên quan với một số đặc điểm khối u, giai đoạn bệnh ở bệnh nhân (BN) ung thư biểu mô tế bào gan (UTBMTBG).

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Nghiên cứu sự biến đổi nồng độ interleukin-2 huyết thanh ở bệnh nhân ung thư biểu mô tế bào gan

T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 6-2017 NGHIÊN CỨU SỰ BIẾN ĐỔI NỒNG ĐỘ INTERLEUKIN-2 HUYẾT THANH Ở BỆNH NHÂN UNG THƯ BIỂU MÔ TẾ BÀO GAN Dương Quang Huy*; Vũ Minh Thắng* TÓM TẮT Mục tiêu: nghiên cứu nhằm đánh giá biến đổi nồng độ interleukin-2 (IL-2) huyết thanh và mối liên quan với một số đặc điểm khối u, giai đoạn bệnh ở bệnh nhân (BN) ung thư biểu mô tế bào gan (UTBMTBG). Đối tượng và phương pháp: nghiên cứu tiến cứu, mô tả cắt ngang 86 BN UTBMTBG điều trị tại Khoa Nội Tiêu hóa, Bệnh viện Quân y 103, được xét nghiệm IL-2 theo phương pháp hóa phát quang khuếch đại enzym bằng hệ thống Immulite 1000. Kết quả: nồng độ IL-2 huyết thanh ở BN UTBMTBG là 355,7 ± 137,4 U/ml, trong đó giảm thấp IL-2 < 391 U/ml gặp ở 62,8% BN. Có mối liên quan có ý nghĩa giữa nồng độ IL-2 huyết thanh với kích thước, tổng thể tích khối u và giai đoạn bệnh theo hệ thống Barcelona. Kết luận: IL-2 máu giảm ở BN UTBMTBG, mức giảm liên quan đến kích thước, tổng thể tích khối u và giai đoạn bệnh theo hệ thống Barcelona. * Từ khóa: Ung thư biểu mô tế bào gan; Nồng độ IL-2 huyết thanh. Change of Serum Interleukin-2 Hepatocellular Carcinoma Level in Patients with Summary Objectives: To evaluate the changes of serum interleukin-2 (IL-2) level in patients with hepatocellular carcinoma (HCC) and the relationship with characteristics and stage of tumors. Subjects and method: A prospective, cross-sectional descriptive study was carried out on 86 patients with HCC in Digestive Department, 103 Hospital. Serum IL-2 concentration was determined by Immulite 1,000’s enzyme-amplified chemiluminescence assay. Results: Serum IL-2 levels in patients with HCC was 355.7 ± 137.4 U/mL, the decrease less than 391 U/mL accounted for 62.8%. There was a significant relationship between serum IL-2 levels and tumour size, volume tumor and Barcelona staging classification. Conclusion: There was decrease in serum IL-2 concentration in patients with HCC, the level of change correlated with tumour size and volume and Barcelona staging classification for HCC. * Keywords: Hepatocellular carcinoma; Serum IL-2. ĐẶT VẤN ĐỀ Ung thư biểu mô tế bào gan là một trong những loại ung thư phổ biến nhất trên thế giới (đứng thứ 5 trong năm 2002 và thứ 6 năm 2008), tỷ lệ tử vong đứng thứ 3 trong tất cả các loại ung thư gây ra trên phạm vi toàn cầu. Trên 80% trường hợp ung thư gan xảy ra ở các nước đang phát triển, đặc biệt ở khu vực Đông và Đông Nam Á (trong đó có Việt Nam) [6]. * Bệnh viện Quân y 103 Người phản hồi (Corresponding): Dương Quang Huy (huyduonghvqy@gmail.com) Ngày nhận bài: 05/04/2017; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 19/06/2017 Ngày bài báo được đăng: 20/07/2017 36 T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 6-2017 Tiên lượng UTBMTBG vẫn là tiên lượng xấu mặc dù có nhiều phương pháp điều trị hiện đại đã và đang được nghiên cứu áp dụng. Chiến lược sàng lọc nhóm đối tượng nguy cơ cao (xơ gan, viêm gan B/C mạn) để phát hiện bệnh ở giai đoạn sớm khi khối u còn có thể chữa bằng phương pháp điều trị triệt căn (cắt gan, ghép gan, tiêu hủy khối u khu trú qua da) có hiệu quả hạn chế (chỉ đạt 30 - 40%) [1, 6]. Vì vậy, UTBMTBG vẫn đang là bệnh lý thách thức các nhà gan học và ung thư học trên toàn thế giới. Interleukin-2 (IL-2) là một loại glucoprotein hình cầu được sản xuất bởi tế bào lympho T (Th1) và tế bào NK khi được hoạt hóa. IL-2 là một trong các cytokine được chứng minh có khả năng ức chế phát triển khối u bằng cách hoạt hóa và tăng cường hoạt động tiêu bào của tế bào NK và tế bào lympho T. Với UTBMTBG, nồng độ IL-2 huyết thanh thay đổi theo hướng tăng cao trong máu cũng là một trong những yếu tố tiên lượng thời gian sống thêm kéo dài hơn, khả năng tái phát thấp hơn so với những trường hợp có nồng độ IL-2 huyết thanh thấp [3, 4, 5]. Thực tế, tiêm dưới da liều thấp IL-2 đã được áp dụng trong lâm sàng điều trị UTBMTBG không thể phẫu thuật để tăng khả năng đáp ứng khối u của các phương pháp điều trị can thiệp, tăng thời gian sống thêm tổng thể [7]. Hiện nay ở Việt Nam, chưa có nghiên cứu nào đề cập đến biến đổi nồng độ IL-2 huyết thanh ở BN UTBMTBG. Vì vậy, chúng tôi tiến hành nghiên cứu này nhằm mục tiêu: Đánh giá biến đổi nồng độ IL-2 huyết thanh và mối liên quan với một số đặc điểm khối u, giai đoạn bệnh ở BN UTBMTBG. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 1. Đối tượng nghiên cứu. 86 BN UTBMTBG điều trị tại Khoa Nội Tiêu hóa, Bệnh viện Quân y 103 từ 08 2008 đến 10 - 2013. * Tiêu chuẩn lựa chọn BN: theo tiêu chí của Hiệp hội Nghiên cứu bệnh Gan Hoa Kỳ (AASLD) năm 2005, chẩn đoán UTBMTBG khi: - Khối u gan kích thước > 2 cm trên nền xơ gan (đo kích thước u gan trên siêu âm và/hoặc CT-scanner gan). - Có hình ảnh tăng sinh mạch điển hình (trên siêu âm, CT-scanner gan hoặc chụp mạch gan) và/hoặc AFP ≥ 200 ng/ml. Những trường hợp không thỏa mãn tiêu chí trên sẽ khẳng định chẩn đoán UTBMTBG bằng xét nghiệm tế bào học hoặc mô bệnh học [1, 2]. 2. Phương pháp nghiên cứu. Tất cả BN được khám lâm sàng đầy đủ và làm xét nghiệm cận lâm sàng cần thiết để xác định tình trạng xơ gan và đặc điểm khối u gan. Đánh giá mức độ xơ gan theo thang điểm Child-Pugh (1973). Đánh giá đặc điểm khối u gan trên CTscanner gan mật 3 thì, bao gồm: vị trí khối u (gan phải, gan trái, toàn gan); kích thước khối u (đường kính lớn nhất của khối u), thể tích khối u. Thể tích mỗi khối u (TV) tính theo công thức: TV (cm3) = 4/3 x 3,14 x [bán kính lớn nhất khối u (cm)]3 Đánh giá giai đoạn bệnh UTBMTBG theo hệ thống Barcelona (2003) gồm giai 37 T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 6-2017 đoạn rất sớm (0), giai đoạn sớm (A), giai đoạn trung gian (B), giai đoạn tiến triển (C) và giai đoạn cuối (D). Định lượng IL-2 theo phương pháp hóa phát quang khuếch đại enzym bằng hệ thống Immulite 1000 (Hãng Siemens Medical Solutions Diagnostics, Los Angeles, Hoa Kỳ) tại Khoa Miễn dịch, Bệnh viện TWQĐ 108. Định lượng IL-2 huyết thanh: BN nhịn ăn sáng, lấy 5 ml máu quay ly tâm 6.000 vòng/phút trong 5 phút rồi tách lấy 3 ml huyết tương. Mỗi mẫu huyết tương có mã số riêng, lưu trữ trong tủ lạnh âm sâu -800C tại Trung tâm Nghiên cứu Y Dược học Quân sự, Học viện Quân y. Độ nhạy phân tích của hệ thống Immulite 1000 đối với IL-2 từ 5 - 225.000 U/ml (người trưởng thành khỏe mạnh có nồng độ IL-2 trung bình 391 U/ml) [3, 5]. Khi đủ số lượng mẫu xét nghiệm, lấy mẫu khỏi tủ lạnh và rã đông trong vòng 2 giờ. * Xử lý số liệu: theo chương trình SPSS 16.0 của Tổ chức Y tế Thế giới. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN 1. Đặc điểm tuổi, giới nhóm BN nghiên cứu. ≤ 20 tuổi: 2 BN (2,3%), 21 - 40 tuổi: 13 BN (15,2%), 41 - 60 tuổi: 45 BN (52,3%), > 60 tuổi: 26 BN (30,2%), tuổi trung bình 53,98 ± 13,64. Đa số BN là nam giới (75 BN = 87,2%), tỷ lệ nam/nữ = 6,8 lần. Lứa tuổi hay gặp nhất từ 41 - 60 (52,3%), tuổi trung bình 53,98 ± 13,64. Kết quả của chúng tôi phù hợp với nhiều nghiên cứu trong nước và trên thế giới cho thấy UTBMTBG thường gặp ở lứa tuổi trung niên, tỷ lệ nam/nữ dao động 2 - 8/1 (do nam giới có hàm lượng testosterone cao, làm tăng nguy cơ mắc UTBMTBG hơn so với nữ) [1, 2, 7]. Bảng 1: Đặc điểm khối u gan trên chẩn đoán hình ảnh và giai đoạn bệnh theo hệ thống Barcelona (n = 86). n Tỷ lệ (%) Gan phải 66 76,7 Gan trái 6 7,0 2 thùy gan 14 16,3 5 55 64,0 < 100 33 38,4 100 - 200 16 18,6 > 200 37 43,0 A 15 17,4 B 60 69,8 C 11 12,8 Đặc điểm Vị trí u Kích thước khối u (cm) 3 Tổng thể tích các khối u (cm ) Giai đoạn Barcelona 38 T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 6-2017 Hầu hết khối u nằm ở thùy gan phải (76,7%), ở thùy gan trái chỉ chiếm 7,0%, phù hợp với nghiên cứu của Nguyễn Tiến Thịnh (2011), vị trí khối u ở gan phải 73% [1]. 64,0% BN UTBMTBG trong nghiên cứu có khối u phát hiện khi kích thước đã lớn > 5 cm; thể tích khối u lớn (> 200 cm3, chiếm 43%) và hầu hết bệnh ở giai đoạn trung gian và tiến triển (82,6%). Kết quả này cho thấy, việc phát hiện UTBMTBG ở giai đoạn rất sớm và sớm (giai đoạn còn có thể áp dụng các biện pháp điều trị triệt căn) còn khá ít, đòi hỏi phải có các biện pháp tầm soát tốt hơn. Nghiên cứu trong nước của Lê Văn Trường (2006), Nguyễn Tiến Thịnh (2011) đều có nhận định như chúng tôi [1, 2]. 2. Nồng độ IL-2 ở nhóm BN nghiên cứu (n = 86). < 391 U/ml: 54 BN (62,8%); ≥ 391 U/ml: 32 BN (37,2%). IL-2 huyết thanh trung bình ở nhóm BN nghiên cứu là 355,7 ± 137,4 U/ml, thấp hơn so với ngưỡng bình thường 391 U/ml ở người trưởng thành khỏe mạnh, trong đó giảm thấp IL-2 gặp ở 54 BN (62,8%), tương tự nghiên cứu của Budhu và CS (2006) [3], Capone và CS (2010) [4]. Cơ chế của hiện tượng này đã được nhiều tác giả chứng minh là trong mô khối u UTBMTBG cũng như trong huyết thanh BN UTBMTBG, các cytokine đều sụt giảm (trong đó có IL-2) được sinh ra bởi tế bào lympho T (Th1). Cai và CS (2008) nhận thấy ở BN UTBMTBG có khuyết tật về chức năng tế bào NK [5]. Bảng 2: Mối liên quan giữa biến đổi IL-2 với đặc điểm khối u gan và giai đoạn UTBMTBG. Nồng độ IL-2 (U/ml) Kích thước khối u (cm) 200 Giai đoạn Barcelona p < 0,05 398,6 ± 149,2 p1-2 > 0,05 380,7 ± 185,6 p1-3 < 0,01 306,6 ± 77,2 p2-3 < 0,05 A 430,7 ± 155,4 pB-A < 0,05 B 346,6 ± 130,7 pC-A < 0,01 C 302,9 ± 117,8 pC-B > 0,05 IL-2 là một cytokine đã được chứng minh có giá trị tiên lượng trong UTBMTBG. Ngưỡng IL-2 thấp trước điều trị là một dấu hiệu tiên lượng xấu, thời gian sống thêm thường thấp hơn so với BN có ngưỡng IL-2 huyết thanh cao. Một trong các lý do giải thích cho vấn đề này, theo nhiều tác giả là nồng độ IL-2 có liên 39 T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 6-2017 quan đến kích thước khối u, thể tích khối u và giai đoạn bệnh (đây là những yếu tố quan trọng liên quan đến tiên lượng) [3, 4, 5]. Kết quả của chúng tôi cho thấy, với những khối u kích thước > 5 cm, thể tích khối u > 200 cm3 và bệnh ở giai đoạn tiến triển thì nồng độ IL-2 huyết thanh thấp hơn hẳn so với nhóm BN có kích thước u < 5 cm, thể tích khối u < 100 cm3 và khi bệnh còn ở giai đoạn sớm (p < 0,05 - 0,01). KẾT LUẬN Định lượng IL-2 huyết thanh theo phương pháp hóa phát quang khuếch đại enzym bằng hệ thống Immulite 1000 ở 86 BN UTBMTBG điều trị nội trú tại Khoa Nội Tiêu hóa, Bệnh viện Quân y 103, kết quả cho thấy: - Nồng độ IL-2 huyết thanh trung bình ở BN UTBMTBG là 355,7 ± 137,4 U/ml, trong đó 62,8% BN giảm thấp IL-2 < 391 U/ml. - Có mối liên quan có ý nghĩa thống kê giữa nồng độ IL-2 huyết thanh với kích thước, tổng thể tích khối u và giai đoạn bệnh theo hệ thống Barcelona. 40 TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Nguyễn Tiến Thịnh. Nghiên cứu hiệu quả điều trị UTBMTBG bằng phương pháp tắc mạch hóa dầu đơn thuần và tắc mạch hóa dầu kết hợp đốt nhiệt sóng cao tần. Luận án Tiến sỹ Y học. Bệnh viện TWQĐ 108. 2011. 2. Lê Văn Trường. Nghiên cứu điều trị UTBMTBG kích thước trên 5 cm bằng phương pháp tắc mạch hóa dầu chọn lọc. Luận án Tiến sỹ Y học. Học viện Quân y. 2006. 3. Budhu A, Wang X.W. The role of cytokines in hepatocellular carcinoma. J Leukoc Biol. 2006, 80, pp.1197-1213. 4. Cai L, Zhang Z, Zhou L et al. Functional impairment in circulating and intrahepatic NK cells and relative mechanism in hepatocellular carcinoma patients. Clin Immunol. 2008, 129, pp.428-437. 5. Capone F, Costantini S, Guerriero E et al. Serum cytokine levels in patients with hepatocellular carcinoma. Eur Cytokine Netw. 2010, 21, pp.99-104. 6. Jemal A et al. Global cancer statistics. CA Cancer J Clin. 2011, 61 (2), pp.69-90. 7. Palmieri G, Montella L, Milo M. Ultralow-dose interleukin-2 in unresectable hepatocellular carcinoma. Am J Clin Oncol. 2002, 25, pp. 224-226.