Nghiên cứu tài nguyên khí hậu phục vụ cho việc quy hoạch một số cây công nghiệp dài ngày ở huyện A Lưới, tỉnh Thừa Thiên Huế

TẠP CHÍ KHOA HỌC, Đại học Huế, Số 65, 2011<br /> NGHIÊN CỨU TÀI NGUYÊN KHÍ HẬU PHỤC VỤ CHO VIỆC QUY HOẠCH<br /> MỘT SỐ CÂY CÔNG NGHIỆP DÀI NGÀY Ở HUYỆN A LƯỚI,<br /> TỈNH THỪA THIÊN HUẾ<br /> Nguyễn Thám, Phan Văn Trung<br /> Trường Đại học Sư phạm, Đại học Huế<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Trong các nhân tố sinh thái, nhân tố khí hậu tác động đến thực vật nhiều nhất và khó<br /> cải tạo nhất nên thực vật buộc phải thích nghi. Vì vậy, nghiên cứu khí hậu để bố trí các loại cây<br /> trồng, vật nuôi ở mỗi lãnh thổ cụ thể là điều rất cần thiết, có ý nghĩa khoa học và thực tiễn. Bài<br /> viết này tập trung nghiên cứu tài nguyên khí hậu, làm cơ sở khoa học cho việc quy hoạch và<br /> phát triển một số cây công nghiệp dài ngày (CNDN) ở huyện A Lưới, tỉnh Thừa Thiên Huế.<br /> <br /> 1. Mở đầu<br /> A Lưới là một trong những huyện nghèo của tỉnh Thừa Thiên Huế, tỉ lệ hộ nghèo<br /> ở khu vực nông thôn chiếm 52,6% (năm 2005). Việc phát triển một số cây CNDN như<br /> cao su, cà phê, hồ tiêu được xem là cây xoá đói giảm nghèo của huyện A Lưới. Tính đến<br /> hết năm 2008 cả huyện đã trồng được 600 ha cao su và 820 ha cà phê [3]. Mặc dù vậy,<br /> A Lưới còn nhiều tiềm năng để phát triển cây CNDN. Vì thế, nghiên cứu khí hậu huyện<br /> A Lưới phục vụ cho phát triển một số cây CNDN là việc làm cần thiết và có ý nghĩa<br /> thực tiễn.<br /> 2. Nội dung<br /> 2.1. Tiềm năng khí hậu huyện A Lưới trong việc phát triển một số cây CNDN<br /> 2.1.1. Chế độ nhiệt<br /> + Phân bố nhiệt theo không gian: Nhiệt độ huyện A Lưới có xu hướng giảm dần<br /> từ Đông sang Tây. Nhiệt độ trung bình (TB) năm đạt 21,5oC, ở độ cao > 1.000 m đạt<br /> khoảng 18oC. [1].<br /> + Phân bố nhiệt theo thời gian: Biến trình nhiệt độ không khí năm ở huyện A<br /> Lưới thuộc dạng biến trình nhiệt độ của vùng nhiệt đới gió mùa - biến trình đơn gồm<br /> một cực đại vào mùa hè và một cực tiểu vào mùa đông. Cực đại thường xảy ra vào<br /> tháng VI hoặc VII với nhiệt độ TB khoảng 250C và cực tiểu thường xuất hiện vào tháng<br /> I và nhiệt độ TB khoảng 170C .<br /> + Biên độ nhiệt độ: Chênh lệch nhiệt độ các tháng mùa đông và mùa hè khá lớn.<br /> Từ tháng III đến tháng IV nhiệt độ tăng nhanh nhất, từ tháng XI đến tháng XII nhiệt độ<br /> 193<br /> <br /> giảm nhanh nhất. Biên độ nhiệt ngày ở A Lưới tương đối lớn, dao động khoảng 9 - 120C<br /> trong các tháng từ tháng III - V, cao hơn so với vùng đồng bằng ở Huế từ 3 - 4oC [2].<br /> Tóm lại, A Lưới có nền nhiệt không cao so với các khu vực khác của tỉnh Thừa<br /> Thiên Huế, nhiệt độ TB năm khoảng 21,5oC, tương đương với tổng nhiệt xấp xỉ 8.000oC<br /> nên cho phép cây trồng có thể phát triển quanh năm.<br /> 2.1.2. Chế độ mưa<br /> + Phân bố lượng mưa: Do đặc điểm của hoàn lưu khí quyển và địa hình nên tỉnh<br /> Thừa Thiên Huế nói chung và khu vực nghiên cứu nói riêng có lượng mưa nhiều nhất ở<br /> nước ta. Lượng mưa TB năm ở A Lưới dao động trong khoảng 2.800 – 3.400 mm. Nơi<br /> có lượng mưa TB năm lớn nằm ở vùng núi phía Tây Bắc của huyện A Lưới, đạt trên<br /> 3.400 mm. Nơi ít mưa hơn là khu vực giáp với huyện Hương Trà, khoảng từ 2.800 –<br /> 3.200 mm. Nhìn chung, khu vực nghiên cứu có lượng mưa TB năm cao hơn so với các<br /> khu vực khác trong tỉnh Thừa Thiên Huế [4].<br /> + Chế độ mưa: Ở A Lưới, mùa mưa bắt đầu từ tháng V kết thúc vào tháng XII,<br /> trong đó tháng X, XI mưa lớn nhất. Mùa ít mưa kéo dài từ tháng I đến tháng IV. Trong<br /> đó 2 tháng II, III mưa ít nhất, chỉ vào khoảng 30 – 65 mm [2].<br /> + Số ngày mưa: Phân bố số ngày mưa nhìn chung phù hợp với phân bố lượng<br /> mưa năm. TB hàng năm có khoảng 200 - 220 ngày mưa. Trong các tháng mùa mưa mỗi<br /> tháng có từ 16 - 24 ngày mưa, trong mùa mưa ít mỗi tháng có 8 - 15 ngày mưa, riêng<br /> mùa mưa phụ ở miền núi mỗi tháng cũng đạt tới 16 - 20 ngày mưa.<br /> + Cường độ mưa: Theo tài liệu [4] lượng mưa ngày lớn nhất ở khu vực nghiên<br /> cứu có thể lên tới gần 1.000 mm ở vùng đồng bằng, núi thấp và 700 mm ở vùng núi cao.<br /> Đặc biệt trong trận lũ lịch sử đầu tháng XI năm 1999 có lượng mưa ngày lớn nhất đo<br /> được ở Huế là 978 mm (3/XI/1999) và A Lưới là 758 mm (2/XI/1999).<br /> Như vậy, khu vực nghiên cứu có lượng mưa rất dồi dào, mùa mưa đến sớm và kết<br /> thúc muộn, lượng mưa phân bố khá đều trong năm. Đây là những điều kiện lí tưởng cho<br /> sự phát triển của cây CNDN nhất là cây cao su, cà phê, hồ tiêu. Đây là những loại cây<br /> luôn cần lượng mưa TB trên 2.000 mm/năm.<br /> 2.1.3. Chế độ ẩm và bốc hơi<br /> + Độ ẩm: Khu vực nghiên cứu có độ ẩm không khí cao, độ ẩm tương đối TB<br /> năm đạt từ 83 - 87%. Ở độ cao > 1.000 m độ ẩm TB năm khoảng 88 - 89%. Độ ẩm phân<br /> bố theo qui luật tăng theo độ cao địa hình.<br /> + Khả năng bốc hơi: Lượng bốc hơi dao động trong khoảng từ 800 - 900<br /> mm/năm. Càng lên cao, nhiệt độ càng giảm, độ ẩm tương đối tăng lên làm giảm khả<br /> năng bốc hơi.<br /> <br /> 194<br /> <br /> 2.1.4. Chế độ gió<br /> Trong thời gian từ tháng X đến tháng IV năm sau, ở trung tâm lãnh thổ A Lưới<br /> có gió Đông Bắc chiếm ưu thế với tần suất 30 - 40%. Từ tháng V đến tháng IX, do ảnh<br /> hưởng của địa hình nên hướng gió Tây Bắc lại chiếm ưu thế với tần suất từ 34 - 36%.<br /> Qua phân tích trên, chúng tôi nhận thấy rằng, các yếu tố thời tiết, khí hậu ở<br /> huyện A Lưới rất thích hợp cho phát triển một số cây CNDN, nhất là cao su, cà phê và<br /> hồ tiêu. Vì vậy, huyện A Lưới cần tiếp tục nghiên cứu đầu tư, quy hoạch, mở rộng các<br /> vùng trồng cây CNDN này.<br /> 2.2. Thành lập bản đồ sinh khí hậu (SKH) phục vụ quy hoạch một số cây<br /> CNDN huyện A Lưới<br /> Hệ chỉ tiêu của bản đồ SHK phục vụ quy hoạch một số cây CNDN ở A Lưới<br /> được chúng tôi thể hiện ở dạng ma trận tổ hợp của các chỉ tiêu nhiệt - ẩm. Kết quả, trên<br /> lãnh thổ huyện A Lưới có tất cả 8 loại SKH, được thể hiện thông qua tổ hợp kí hiệu: IB,<br /> IC, IIA, IIB, IIC, IIIA, IIIB, IIIC. Đồng thời các đơn vị SKH được thể hiện trên bản đồ<br /> bởi hệ thống màu cụ thể.<br /> Bảng 2.1. Hệ thống chỉ tiêu tổng hợp của bản đồ SKH huyện A Lưới<br /> <br /> Lượng mưa<br /> TB năm (mm)<br /> Nhiệt độ<br /> TB năm (0C)<br /> <br /> A. Mưa rất nhiều<br /> R năm ≥ 3.400<br /> <br /> B. Mưa nhiều<br /> 3.000 ≤ R năm< 3.400<br /> <br /> C. Mưa TB<br /> R năm < 3.000<br /> <br /> IB<br /> <br /> IC (2)<br /> <br /> I. Hơi nóng: T năm ≥22<br /> II.Mát: 22 > T năm ≥ 18<br /> <br /> IIA (2)<br /> <br /> IIB<br /> <br /> IIC (3)<br /> <br /> III. Hơi lạnh: T năm 3.000<br /> <br /> 2.000 - 3.000<br /> <br /> 1.000 - 2.000<br /> <br /> < 1.000<br /> <br /> Độ ẩm TB năm (%)<br /> <br /> > 80<br /> <br /> 70 - 80<br /> <br /> 60 – 70<br /> <br /> < 60<br /> <br /> Nhiệt độ tối cao (0C)<br /> <br /> ≤ 30<br /> <br /> 31 – 33<br /> <br /> 33 – 35<br /> <br /> > 35<br /> <br /> Nhiệt độ tối thấp (0C)<br /> <br /> > 18<br /> <br /> 15 – 18<br /> <br /> 12 – 15<br /> <br /> < 12<br /> <br /> Chỉ tiêu<br /> Nhiệt độ TB năm (0C)<br /> Lượng mưa TB năm (mm)<br /> <br /> Bảng 2.3. Chỉ tiêu yêu cầu sinh thái cây cà phê chè<br /> <br /> Hạng<br /> <br /> S1<br /> <br /> S2<br /> <br /> S3<br /> <br /> N<br /> <br /> > 20<br /> <br /> 18 – 20<br /> <br /> 15 – 18<br /> <br /> < 15<br /> <br /> > 1.800<br /> <br /> 1.500 - 1.800<br /> <br /> 1.000 - 1.500<br /> <br /> < 1.000<br /> <br /> Độ ẩm TB năm (%)<br /> <br /> > 75<br /> <br /> 70 – 75<br /> <br /> 65– 70<br /> <br /> < 65<br /> <br /> Nhiệt độ tối cao (0C)<br /> <br /> ≤ 25<br /> <br /> 26 – 28<br /> <br /> 28 – 30<br /> <br /> > 30<br /> <br /> Nhiệt độ tối thấp (0C)<br /> <br /> > 10<br /> <br /> 8 - 10<br /> <br /> 6–8<br /> <br /> ≤5<br /> <br /> Chỉ tiêu<br /> Nhiệt độ TB năm (0C)<br /> Lượng mưa TB năm (mm)<br /> <br /> Bảng 2.4. Chỉ tiêu yêu cầu sinh thái cây cà phê vối<br /> <br /> Hạng<br /> <br /> S1<br /> <br /> S2<br /> <br /> S3<br /> <br /> N<br /> <br /> Nhiệt độ TB năm (0C)<br /> <br /> > 24<br /> <br /> 20 – 24<br /> <br /> 16 – 20<br /> <br /> < 16<br /> <br /> Lượng mưa năm (mm)<br /> <br /> > 3.000<br /> <br /> 2.000 - 3.000<br /> <br /> 1.200 – 2.000<br /> <br /> < 1.200<br /> <br /> Độ ẩm TB năm (%)<br /> <br /> > 80<br /> <br /> 70 - 80<br /> <br /> 60 – 70<br /> <br /> < 60<br /> <br /> Nhiệt độ tối cao (0C)<br /> <br /> < 30<br /> <br /> 30 - 32<br /> <br /> 32 – 35<br /> <br /> > 35<br /> <br /> Nhiệt độ tối thấp (0C)<br /> <br /> > 16<br /> <br /> 13 - 16<br /> <br /> 10 – 13<br /> <br /> < 10<br /> <br /> Chỉ tiêu<br /> <br /> 197<br /> <br />