Nghion cdfu<br />
Gia dinh v^ Gidi<br />
S^ 6 -2 011<br />
<br />
Nghien cufu vd do lirang ve tien bo<br />
binli fling gioi: Mot so cacli tiep can<br />
Ngo Thj Tuan Dung<br />
Vi6n Gia dinh v^ Gidi<br />
<br />
T o m t a t : Trong nhieu thap ki phat trien, cac no lpc nham cai<br />
thien vj the ciia phu nP, thu hep khoang each bat binh dang gi6i<br />
d cac linh vpc boat dong cd ban da dUdc dat vao trpng tam nhieu<br />
ChUdng trinh nghj sp phat trien qudc te toan eau va qudc gia.<br />
Ngay cang nhieu quoe gia d;\y nhanh viec "npi luat h6a' Cong U6c<br />
CEDAW 1979 bang cac dieu luat qudc gia ed ban ve binh dang<br />
giPi, tang cUdng nghien cPu cd ban va dac biet la xay dUng he<br />
thong cac chi so, chi bao do lUdng ve nhiing tien bp phu nP va<br />
binh dang giPi (BDC) va c;ie ydu to anh hUdng. Cho den nay,<br />
nhieu nghien cPu, dieu tra da tien hanh nh;im xay dUng va hoan<br />
thien he thong thong ke. do lUdng. danh gia lien quan den tien bo<br />
phu nP va BDG d tPng linh vUc va toan bp sp phiit trien xa hoi<br />
noi chung. i^ai viel trinli bay kh;ii qual mot sd each tiep can do<br />
lUdng vd t It'll bp BDG trong ph;\t trien tren the gidi va d Viet<br />
Nam, sU can thiel xay dUng he thdng dp lieu giPi bao quat moi<br />
chieu (iinh lien bp lien quan den BDG trong qu;i trinh phat trien.<br />
Tii k h o a : Gu')!; Binh dang giPi; Do lUdng vd binh dang giPi; He<br />
thdng dp Heu gi6i.<br />
<br />
1. Nghien ciiru, do ludng ve tien bo binh dang gidi tren the'gidi<br />
Xdy dung he thdng dit lieu gi&i<br />
Tren binh dien qudc te, nhu cau can thiet nghien ciiii, xay dung he<br />
<br />
Ngo Thi Tuan Dung<br />
<br />
59<br />
<br />
thdng du lieu ve tien bd phu nir va BDG, vdi dp tin cay, cd taeh biel Iheo<br />
gidi tfnh, va cac bien sd nhan khau, kinh te - xa hpi quan trpng khac, d cap<br />
dp qudc gia/hoac theo timg nganh/lTnh vuc phat tridn..., da dupc khang<br />
djnh trong nhieu Hpi nghj qudc te nhu Hpi nghj Phu nir ITie gidi ian 1<br />
(1975) dMehico, Cong udc CEDAW (1979), Hpi nghj Phu nir The gidi lan<br />
4 tai Bac kinh 1995, Chuong trinh Muc tieu phat trien Thien nien ki (UN<br />
MDGs, 2000-2015),...<br />
Theo dd, he thdng dur lieu Ihdng ke gidi phan anh cac dac didm tinh<br />
hinh phu nii", nam gidi d mpi ITnh vuc ddi sdng xfi hpi va gia dinh, tren ca<br />
sd dd, cho phep phan tfch, theo ddi mpt each he thdng nhirng didm tuong<br />
ddng, khac biet gidi d ciic ITnh \uc trong qua trinh phiit tridn. Nd khong<br />
dan thuan la he Ihdng sd lieu taeh biet theo gidi tfnh, ma cdn bao gdm cac<br />
sd lieu gidi dac thu va cac chi bao nhay cam gidi, phan anh nhirng anh<br />
hudng cd lpi hoac bat lpi tuang ddi den mdi gidi, hoac phan anh nhirng<br />
khfa Ciinh khac biet, bat binh dang ve x\ the, dieu kien ciia nam va nil.<br />
Trong dd, dac biet quan trpng la viec nghien ciiru, xay dung he thdng chi<br />
bao nhay cam gidi, nham danh gia tien tridn khong chi thd hien qua thay<br />
ddi ve lucmg xh chat, ma kem theo cac luan giai ve didn bien va mau hinh<br />
bat BDG (UN, 2007).<br />
Qua trinh nay bat dau tir \ iec xac djnh djnh nghia, khai niem, phuong<br />
phap luan do ludng, phat tridn xa ap dung cac each tiep can, khung khd<br />
phan tfch gidi, hoac ket hop su dung nhieu loai chi bao do ludng khac<br />
nhau, tuy thupc vao bdi canh, cap dp, ITnh \'Uc va muc dfch phan tfch gidi<br />
cu thd. Nguyen tac long ghep gidi dupc tien hanh trong qua trinh xac djnh<br />
he thdng chi bao, chi sd thdng ke, do ludng; each thu thap, phan tfch dir<br />
lieu, cung nhu viec cai thien each thiic trinh bay va phd bien dii lieu thdng<br />
ke, cac chi tieu gidi qudc gia va viec bao cao theo tiing ITnh vuc boat dpng<br />
CO ban (Ngo Thj Tuan Dung \a cac tac gia, 2006, 2007).<br />
He thdng chi bao nay se cung cap thdng tin ve nhirng xu hudng thay<br />
ddi quan he gidi theo chidu hudng tfch cue hoac tieu cue, theo ddng thdi<br />
gian, hoac hoan canh/lTnh vuc cu thd. Dac biet, viec xay dung va sir dung<br />
he thdng cac chi bao nhay cam gidi (trong nghien ciru djnh tfnh), giiip nam<br />
bat thong tin vd quan niem, trai nghiem vd su thay ddi ciia nam, nii, ve su<br />
dam bao quyen phu nir d cac ITnh vuc khac nhau, nhat la trong viec theo<br />
ddi cac tac dpng tir cac can thiep phat trien.<br />
Tren toan cau, he thdng dii lieu gidi dau tien dupc thiet lap, la he ca sd<br />
dii lieu thdng ke vd tinh trang phu nu va lap ke hoach phat trien (theo quan<br />
<br />
60<br />
<br />
Nghien cUu Gia dinh vi Gidi. Quyen 21, so 6, tr. 58-72<br />
<br />
diein Phu nU trong jihiit tridn (WID) dupc de xua't tai Hpi nghj Phu nir The<br />
gidi kin 1(1975).<br />
Cong udc CI'DAW vdi he thdng chi so, chi lieu nham theo ddi, danh<br />
gia miirc do thuc hipn ciim ket xda bd mpi hinh thirc phan bi6t ddi \ij vdi<br />
phu nir d ciie qudc gia cung ngay cang dupc hoan thien. Hp thdng dir lieu<br />
va Ciie hiio ciio djnh ki cua cac qudc gia vd thuc hien Cdng udc CEDAW<br />
bao gdm Ciie chi bao nhiiy cam gidi ca ban, dac biet la cac chi bao ve su<br />
Ihay lidi linh hinh phu nir, su tham gia va tao quydn phu nii'. Uy ban<br />
CEDAW thd gidi khuydn nghj cac qudc gia phat tridn mpt sd chi bao do<br />
ludng mang tfnh nhiiy ciim gidi, ihuc hien bao cao vd tien bp phu nir/BDG<br />
mpt so khfa ciinh van hda, phap if va chfnh trj..., vdn thudng chua dupc<br />
dua vao cac cupc Khao sal kinh td xa hpi qudc gia djnh ki.<br />
Cdng udc CEDAW cung lien luc cap nhat, phiin anh nhumg thay ddi<br />
dang dien ra hien nay, tang cudng \'ii md rpng pham vi quan tam, nang cao<br />
nhan thiirc, hieu biet ve cong tac thdng ke, bien phap do ludng ve tien bd<br />
BDG. Chang han, Uy ban CEDAW yeu cau cac bao cao qudc gia khdng<br />
chi neu rd xe lien bp trong ban hanh cac dieu Luat lien quan den BDG, ma<br />
can cong bd bao cao dir lieu, chi so danh gia, giam sat viec thuc hien cac<br />
didu Luat nay. He thdng chi so danh gia, giam sat thuc hien Cdng udc<br />
CEDAW tiep luc dupc nghien ciiru va hoan thien (UNIFEM, 2009).<br />
7<br />
<br />
^<br />
<br />
Cac Uy ban qudc gia \'i su tien bd phu nOr (UBQGTBPN) d cac qudc gia<br />
se phdi hop, tham van ciing cac ddi tac Hen quan cua chfnh phii, di xay<br />
dung cac bao cao quoc gia djnh ki trudc Uy ban CEDAW the gidi. Cac to<br />
chirc phi chfnh phii, xa hpi dan su, thuc hien cac bao cao theo ddi, giam<br />
sat ve lien dp, nhung diem lien bp \ a han chd, nhimg khd khan va trd ngai,<br />
bien phap khac phuc, v.v<br />
Tiim quan trpng ciui \'icc xay dung he thdng cac chi bao theo hudng<br />
nhay cam gidi nham theo ddi \ ii danh gia su tien bp phu nir d 12 ITnh vuc<br />
chien lupc uu tien ciing dupc khang djnh ro rang d Cuang ITnh, Chuang<br />
trinh hanh ddng vi su tien bd phu nir the' gidi (Hpi nghj Phu nxi The gidi<br />
lan 4, Bac kinh, 1995). Trong dd. 2 didm chfnh dupc nha'n manh la chii<br />
trpng dau tu nghien cihi ca ban ve h'ltn trang, ciing cd ca sd dur lieu taeh<br />
biet theo gidi tfnh va mpt sd bien sd khac nhu nhdm xa hpi dac biet, theo<br />
dp tudi, dan lpc thieu sd, khu vuc cu trii...; Ddng thdi xac djnh he thdng<br />
chi bao theo ddi, danh gia ve mirc dp tien bp phu nir va BDG, khac phuc<br />
tinh trang thieu hut ca sd dir lieu nen tang d mpt sd ITnh vuc uu tien, ciing<br />
nhu tiep tue quan tam nhirng van dd nay sinh trong bdi canh toan cau hda<br />
<br />
Ngo Thi Tuan Dung<br />
<br />
61<br />
<br />
va phat trien lien quan phu nir va tie em gai.<br />
Quan diem gidi cung dupc long ghep vao trong cac nghien ciiii de xay<br />
dung bp chi sd Phdt trien con ngifdi todn cdn (UNDP, 1995, 2005), cac chi<br />
sd va chi tieu danh gia su tien bp kinh te - xa hpi qudc gia, thuc hien Cdc<br />
muc tieu phdt tried Thien nien ki ciia Lien Hiep qudc( 2000-2015), trong<br />
dd cd muc tieu 3 vd thiic dfiy BDG va tao quydn phu nir (UNMDGs<br />
Summit, 2000-2010).<br />
Khung khd loan cau \'e cac muc lieu phat tridn Thien nien ki, vdi 192<br />
qudc gia cam kdt thuc hidn, da dupc "npi dja hda", thong qua viec tang<br />
cudng tiep can long ghep gidi, do ludng. giam sal xe miirc dp nhay cam<br />
gidi, cung nhu da dupc phan anh cu the qua cac chi tieu trong cac kd<br />
hoach. chien lupc tang tiudng kinh te - xii hpi xa xda ddi giam ngheo qudc<br />
gia, va Chuang trinh hanh dpng ciia cac Chfnh phii ve thuc hien muc tieu<br />
Thien nien ki trong giai doan phat trien (2000-2015) vv.<br />
Nhin chung, nhirng thong tin thu thap djnh ki, he thdng se giiip cac nha<br />
nghien cuu, hoach djnh chfnh sach nam bat vd ban cha't, chieu canh,<br />
nguyen nhan, dac didm, hau qua xa hpi ciia tinh trang phan biet ddi xir,<br />
quan he ba't binh dang gidi d timg ITnh \'Uc hoat dpng. Tren co sd dd, cac<br />
chfnh phu. cac nha nghien cuu, hoach djnh chfnh sach, td chiirc tai trp phat<br />
trien, td chii'c phi chfnh phii, cac nha van dpng phong trao phu nil, truyen<br />
thong xa hpi... cd the theo ddi didn bien thuc trang, nhiimg mong mudn,<br />
nguyen vpng ciia cong chiing d ca'p dp qudc gia va dja phuang, giam sat<br />
cam ket thuc hien, danh gia ve su gan ket giira muc tieu BDG, tao quyen<br />
phu nir vdi hieu qua cua cac ngudn luc hd trp cho phat trien v.v.<br />
Nhidu td chuc phat trien, cac nha tai trp (nhu UNDP, ILO,<br />
UNIFEM,UN-EC Partnership on Gender Equality, WB, ADB...) da xay<br />
dung he thdng cong cu, phuang phap luan dd theo doi cac khoan muc dau<br />
tu va chi tieu gan vdi muc tieu/hoat dpng BDG trong ddng ngan sach va<br />
he thdng quan If tai chfnh, thue, phiic lpi... Hp da sir dung he thdng cac<br />
chi bao nhay cam gidi va dii lieu nay de trinh bay ve nhiimg lpi fch va ket<br />
qua ciia cac ngudn luc dau tu nham thiic day BDG va tao quyen phu nir<br />
trong td chiic va cac chuang trinh/du an phat trien tren thuc te.<br />
l\ldt so tiep can do ludng ve tien bg binh ddng gidi trong phdt trien<br />
Cac tidp can do ludng vd ba't BDG gin bd chat che vdi cac quan diem<br />
luan ban ve phat trien, bao ham quan diem triet hpc, kinh te, chfnh trj;<br />
quan niem ve phat trien, toan cau hda, hien dai hda... Viec ap dung each<br />
tiep can cu the phu thupc vao gdc dp phan tfch khac nhau, vf du, do ludng<br />
<br />
62 Nghidn ciiru Gia dinh v^ Gidi. Quyen 21, sd 6, tr 58-72<br />
\e binh dang eo' iipi hay iiinh diing ket qii;i (la ke't quii hien thuc hda cac<br />
tiem n;ing \'on eci lioae dupc tfch iuy liong chu trinh sdng ciia con ngudi)<br />
wi Ciie veil to lae dong...<br />
Do lifdng cinso phdt trien con nguoi I if quan dieni gidi<br />
Xuiit piiiil diem quan trpng de eae nhii nghien ciiru xac djnh, do ludng<br />
chi so phiit trien eon ngudi loan cau (HDI) nam 1990 la tu tudng: "Phat<br />
trien chi'nh iii eo hpi de moi ngUdi cd tlid hidn thuc hda cac kha nang ciia<br />
minh \(ii lu e;ieii iii nipt con ngUdi.... Va mpi ngudi. ba't ke nir hay nam,<br />
phai ia nhirng cliu llie ciui qiui trinh phai tnen "dai con ngudi la trpng<br />
tam" Liin diiu lien, td chiic UNDP nghien cuu va xiiy dung Bao cao phat<br />
trien con ngudi toiin eau, vdi chuyen de diic biet ve BDG nham phuc vu<br />
cho Hpi ngiu Phu nir'Ihc gidi iiin 4 ciia Lien hiep qudc tai Bac kinh 1995<br />
(UNDP, 1995). Sau niiy, vice xac djnh chi sd long hap vd bai BDG dupc<br />
coi la mpt mue tieu chii chdt ciia cac Bao cao ve phat tridn con ngudi loan<br />
cau (UNDP 1995,2005).<br />
Vice nghien ciru vii tfnh toiin cac chi sd tong hcfp ve phat tridn con<br />
ngudi (HDD, chi so Phat tridn con ngudi lien quan den gidi (GDI) va chi<br />
so vd lao quyen phu nu" (nang caa nang luc, vi the - GEM) dupc coi la no<br />
luc nghien cii'u, do ludng \e phat trien vii tao quyen con ngudi tren ca sd<br />
gidi dau tien d pham x\ qudc te'"<br />
Chi so HDI phan iinh 3 chieu canh phat tridn con ngudi, thd hien qua<br />
mdt so chi biio quan trpng \'e chiil lupng song con ngudi, bao gdm: ti le<br />
ngudi dan biet chur vii liep can giao due phd thong co biin; linh trang cham<br />
sde sii'c khde (tudi thp); \a diil mirc song diing hoang (decent) udc tfnh<br />
theo mirc thu nhi~ip/d;iu ngucti qua Khiio sat Muc song hp gia dinh. Ngoai<br />
ra, Ciic nhii nghien ciiru cdn tinh toiin chi sd long hop \d su ngheo khd cua<br />
con ngudi (HPI) dc xiic dinh nhdm ddi lupng muc tieu ciia can thiep, hd<br />
Up phai trien. Theo dd, khi dua >eu td biit binh dang gidi vao tfnh toan,<br />
thir hiing chi so HDI eua qudc gia cd thd se bj anh huang, thay ddi theo<br />
chidu hirc'mg tang ien iioae giiim xudng. Thuc id cung cho tha'y mpt qudc<br />
gia cd chi sd HDI xep thir hang cao, cung khdng nhat thiet la qudc gia cd<br />
su ddi xir cong biing gidi.<br />
Vd thuc chat chi sd ldng hop GDI (UNDR 1995, 2005) khong nham do<br />
ludng miirc dp bat BDG, ma nham do ludng ve kha nang, nang luc (capabilities cac yeu td dau vao) ciia phat tridn con ngudi, va mdc dp chenh<br />
lech giira nang luc ciia nam va nii' b tinh trang dupc coi la "ba't binh ding"<br />
Neu khoang each chenh lech gidi cang cao d cac chieu canh nay, thi chi<br />
<br />