intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE

Nghiên cứu về Tuệ Tĩnh

Chia sẻ: Cothumenhmong Cothumenhmong | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:14

34
lượt xem
4
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài viết biện luận, xác định về thân thế sự nghiệp cũng như hành trạng của nhân vật lịch sử này. Để nắm chi tiết nội dung nghiên cứu mời các bạn cùng tham khảo bài viết.

Chủ đề:
Lưu

Nội dung Text: Nghiên cứu về Tuệ Tĩnh

Sijsi*!:<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> >^<br /> IVGHIEN ClTU VE TIIE T 1 \ H '-" JO.J<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> TRAN TRONG Dl/ONG*<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> T ud H n h la mdt n h a n vat lich sQ ndi<br /> tid'ng trong lich sQ dan toe. Lanh<br /> vQc ma dng da ed nhQng cd'ng hidn quan<br /> sQ nghidp eung nhQ h a n h trang cua nhan<br /> vat lich sQ nay.<br /> 1. T u e T i n h l i e u co p h a i la ngQdri<br /> trong n h i t ddi vdi nhan dan i y ehinh la sQ cvia t h e k y XVII?<br /> nghi?p y hoc l i y IQng, vdi nhQng tae p h i m<br /> NgQdi d i u tidn cho r i n g Tud H n h song<br /> y dQdc cdn t r u y i n lai den ngay nay, nhQ:<br /> vao thdi Le la T r i n Van Giap. Ong cho<br /> Thdp tam phuang gia gidm, Hdng Nghia<br /> r i n g : Tu? H n h sd'ng vao thdi Ld T h i n Tdng<br /> Gidc Tuy thU, DUcfc tinh chi nam... Cd the<br /> (1732-1735) cd Id la Nguyin Qud'c H n h (di<br /> ndi nhQ nha nghien cQu Ld T r i n DQc, dng<br /> thi, dd va lam quan den h i t ddi). Ong vilt:<br /> la "ngQdi xay dQng n i n mdng cho n i n y hoe<br /> "Theo tuc t r u y i n Tud H n h t h i i n sQ tdn<br /> cd truyen Viet Nam". Khdng nhQng the,<br /> thQc la Nguyin B i H n h , dau T h i i hoe sinh<br /> thiin sQ - y sQ Tud H n h edn la mot nha<br /> ddi T r i n Du Tdng (1341-1369). NhQng tim<br /> khoa bang, tham gia vao cdng vide quan ly<br /> trong cac sieh Ddng khoa luc, khdng t h i y<br /> d i t nQdc, dai dien nhQng ngQdi tri thQc cua<br /> chdp tdn cac Thai hoc sinh ddi T r i n Du<br /> ca mot dan toe di sQ sang Bic qud'c. Md Tdng va cung khdng t h i y ten Nguyin B i<br /> hinh nhan each cua Tud H n h (md hinh H n h {B i& W) dku Thai hoc sinh ddi<br /> tdng quan) cd the coi la mdt dac trQng v l T r i n . Khao ddi Ld Du Tdng (1705-1731) thi<br /> loai hinh hoc nhan vat lich sQ d i n g iQu y. ehi t h i y cd tdn Nguyin Qud'c Tinh (Kc H W<br /> The' nhQng, cho d i n nay, danh tinh, hanh ), ngQdi lang Ong Mae, huydn Ddng Ngan,<br /> trang cung nhQ sQ nghidp cua dng v i n t r i n Kinh Bic, dau ddng H i n si khoa Vinh<br /> dang cdn la v i n d l edn phai tranh lu^n ban Thinh thQ 6 (1710), tQc la nam thQ 6 ddi Le<br /> bac. Dvi Tdng ma khdng t h i y cd tdn Nguyin B i<br /> H n h . v a y cd the, t r u y i n t h u y l t sai tQ Le<br /> Bai vid't se di vao bidn lu^n vdi eic t i c<br /> Du Tdng sang T r i n Dy Tdng va tQ Nguyin<br /> gia cho r i n g : Tud H n h sd'ng vao thdi Le<br /> Qud'c Tinh Sang Nguyin Ba H n h " (1).<br /> Trung HQng ( t h i ky XVI- XVII), nhQ T r i n<br /> Van Giap, Nguyen Lang, Ld Van Quan va T r i n v a n Giip cd hai lap luan: thQ n h i t<br /> Ha Van T i n . V l cd ban, nhiing bidn lu^n la khdng tim t h i y ai tdn la Nguyin Ba<br /> cua chiing tdi se dQa tren nhQng tQ lieu H n h dau Thai hoc sinh ddi T r i n Du Tdng<br /> thanh van va t r u y i n t h u y l t dan gian. TQ trong cac s i e h ghi chdp v l vide dang khoa.<br /> dd, bai vid't se di d i n xae dinh v l than t h i . NhQng theo sQ khao s i t ciia Mai Hdng qua<br /> <br /> *ThS. Vi?n Nghien cQu Han Nom<br /> 40 Rghign curu L|ch siJr. sg 8.2010<br /> <br /> cud'n Ddng khoa luc A.2752 (ThQ vidn Vien Nguyen Hue Chi, Mai Hdng cai chinh).<br /> Nghidn cQu H i n Ndm) k h i c in nam 1779 NhQng, bai tQa nay la do ngQdi k h i c - Hu?<br /> thi "chi t h i y chdp 4 khoa thi dQdi t r i i u nha Duydn vid't, nam 1631 chi la nam v i l t ciia<br /> T r i n : 1247, 1250, 1274, 1304 tQ d i y dd'n bai tQa, thQ nQa ndi dung cua bai tQa nay<br /> nam 1399 khdng t h i y chdp nQa. NhQ vay, khdng cd thdng tin nao eho bid't v l ban giai<br /> Ddng khoa luc thieu g i n sudt thd' ky XIV. nghia. Nam viet bai tQa ed the viet vao b i t<br /> Khdng ridng nhQng khoa thi Thai hoc sinh ky mdt thdi diem nao dd trong q u i trinh<br /> cQ 7 nam mdt l i n theo thQdng Id ma sQ t r u y i n ban ciia Khda hU luc, vk quan trong<br /> khdng chdp, eae khoa thi sQ ed ndi trdn, n h i t nd cd the doe lap vdi p h i n giai nghia d<br /> nhQ khoa Giap D i n (1314) v l t r i i u T r i n trong dd, cho nen khdng the xae quyet v l<br /> Dud Tdng cung cac khoa Tan Dau (1381) v i n de dieh gia cung nhQ thdi diem giai<br /> khoa Giip Ty (1384) ve trieu P h i De, khoa nghia thdng qua bai tQa nay dQdc.<br /> Ky Dau (1393) t r i i u T r i n Thuan Tdng d i u<br /> Trong cud'n Nghien cihi vi chQ Ndm<br /> thieu ca".<br /> (1981), Ld v a n Quan cung cd xu hQdng<br /> Mat khac, theo nhQ nhQng thdng tin v l chQng minh Tud H n h la ngQdi cua the ky<br /> Tue H n h qua cud'n Dgi Viet lich triiu ddng XVII. Ong dQa r a ba cQ lieu trong Thap<br /> khoa luc do Vd Duy Doin bidn tap nam tam phuang gia gidm de chQng minh t i c<br /> Thinh DQc 2 (1654) thi Nguyen Ba H n h la p h i m nay dQdc trQdc t i c vao t h i ky XVII<br /> mdt nhan vat lich sQ cd that, khac vdi de tQ dd k h i n g dinh Tud H n h la ngQdi<br /> Nguyin Qud'c Tinh ngQdi Bic Ninh. Vi the, sd'ng vao the' ky XVII.<br /> vide T r i n Van Giap cho r i n g cd sQ n h i m<br /> ThQ nhdt v l dia danh, dng cho r i n g eic<br /> l i n do sao chdp hay t r u y i n thuye't tQ T r i n<br /> dia danh trong cau "hoac di Sdn Tay Quang<br /> Du Tdng sang Ld Du Tdng, tQ Nguyin<br /> Ddng/ Quang Nam, Thuan Hda, Dai Ddng,<br /> Qud'c Tinh sang Nguyin Ba H n h la mot gia<br /> Phien Di/ Tuydn Quang, HQng Hda chQ<br /> thuyd't r i t yd'u,,nlu khdng mud'n ndi r i n g<br /> ty..." [bai 9 td 21b, AB.306] d i u x u i t hidn<br /> khd cd the xay ra. Rd rang, day la hai n h a n<br /> vao thi'ky XV, trQ Tuydn Quang x u i t hidn<br /> vat lich sQ khac nhau sd'ng d hai trieu dai<br /> vao ddi T r i n (3).<br /> k h i c nhau, cich nhau ba tram nam, va qud<br /> quan cung khac nhau. NhQ t h i , vide hoc ThQ hai v l tdn cie cay thud'c, chQ ki<br /> gia T r i n Van Giap "dp duydn" Nguyin B i trong hodng ki, dng cd so sanh vdi cie loai<br /> H n h thanh Nguyin Qud'c Tinh, de chQng cay i y trong Thdn Ndng bdn thdo kinh<br /> minh r i n g Tue H n h la nhan vat cua t h i ky (trQdc t h i ky XVI, chQ ki v i l t la fp) va Bdn<br /> XVII la mot vide "got chan" cho vQa vdi tQ thdo cUang muc cua Ly Thi Tran (sau t h i<br /> lieu ma dng cd. ky, chQ XVI ki vie't la H), k i t luan dQa ra<br /> nhQ sau: 'Trong Thap tam phUOng gia<br /> Cung y kid'n vdi T r i n Van Giap, Nguyin<br /> gidm chQ ki ^ trong hodng ki da x u i t hien<br /> Lang cho r i n g : "Thiin sQ Tud H n h sinh<br /> 5 l i n d 5 bai khac nhau. NhQ vay, cang<br /> v i o cudi the ki XVII... Bai tQa sach Khod<br /> chQng td tai Ueu nay viet sau the'ky XVI"<br /> hu luc dQdc vie't n a m 1631 cho nen ta bid't<br /> dng sinh vao cudi the ki XVIT' (2). y k i l n<br /> nay diia vao bai tQa eua van ban Thiin Tuy nhidn, de hai lap luan khdng l?ch<br /> tdng khda hU ngQ luc AB.268 vid't nam nhau v l thdi gian, Ld Van Quan da loai bd<br /> 1631 (bi vilt n h i m la 1734, da dQdc ngay ca luan diem thQ n h i t cua minh vQa<br /> Rghign curu vi Tug Tinh 41<br /> <br /> dQa ra: "Dilu kidn de tae gia vid't t i c p h i m gidi dm (10) (nam 1865). Cdn tQ "phdng" va<br /> Thdp tam phUOng gia gidm Ik phai sau Idii "thilt" d i u la tQ vay mQdn tnic tiep tQ<br /> cac cQ lieu trdn da x u i t hidn. Do dd vide tilng Han. V l v i n dieu, Ld Van Q u i n nhan<br /> xae dinh thdi ki xuat hidn van ban, chung xdt: "vin dieu trong cac cau thd tQ bai 1<br /> ta khdng chi can cQ vao da sd' dia danh de den bai 13 diu gieo vdn dung ludt (TTD<br /> dQa tac p h i m nay x u i t hidn vao khoang n h i n manh). Vi du: dii vdng md cd trao tay,<br /> the ki thQ XV. Nd'u nhQ vay se khdng phu thdi ta chdng ddi phUcfng ndy cho ai" (11).<br /> hdp vdi cQ lieu v l ten cay thud'c hidn cd d Cudi eung, tac gia dQa ra kd't luan tQ ba<br /> trong sach" (5). chQng cQ v l ngdn ngQ nhQ sau: "du xdt mat<br /> nay hay mat khac, chung ta t h i y v i n cd sQ<br /> CQ lieu thQ ba ma Ld Van Quan dQa ra<br /> thd'ng n h i t : Thdp tam phuang gia gidm \k<br /> la cie cQ lieu v l ngdn ngQ (van phong, each<br /> do mdt tae gia vid't ra, va x u i t hidn vao thd'<br /> dung tQ, va v i n dieu). V l van phong, dng<br /> ky X V i r (12).<br /> tim t h i y mot c i u true eau kieu nhQ "mot<br /> bat nQdc ca chidn thang" trong bai 9 gid'ng Cd the t h i y , kd't luan eua Ld Van Quan<br /> vdi cac cau d cie bai khae. Ong tim t h i y trdn cd sd ngdn ngQ la chQa thuye't phuc,<br /> loai cau thQdng x u i t hidn chQ "he" va chQ vdi ly do v l thao tac khoa hoc nhQ chiing<br /> "hoac" d d i u cau, vi du "hoac la nam nQ tre tdi da ndu. Lap luan thQ hai cua dng v l tdn<br /> gia" (6). Tuy nhidn, dng chQa the dQa ra cay thud'c la cd p h i n hQu ly. Song, chi qua<br /> dQdc kd't luan chic c h i n nao v l van phong. mdt hai ten ridng c i biet nhQ v^y thi chQa<br /> Lieu dd la van phong cua the ky XVII trong the di d i n kd't luan thiic sQ ehie c h i n . Vdi<br /> khi dng khdng h i so sanh vdi cae kieu eau ba diem Ld Van Q u i n dQa ra, chung tdi<br /> tQdng tQ vdi cac van ban trQdc - cung hay tam thdi dQa ra nhiing n h a n dinh nhQ sau:<br /> sau dd? Lieu dd cd phai la van phong dac<br /> 1. Van ban Thdp tam phUcfng gia gidm<br /> trQng chi x u i t hien d t h i ky XVII? Trong<br /> AB.306 cd mot sd' dia danh tQ ddi T r i n dd'n<br /> khi, kieu cau nay v i n x u i t hien r i t n h i l u<br /> ddi Ld sd ( t h i k y XIH- XV);<br /> trong tid'ng Viet hidn dai!<br /> 2. Mdt so ten thud'c cung x u i t hidn trong<br /> V l each dung tQ, Ld Van Quan tim t h i y<br /> Bdn thdo cUOng muc chQng td van ban nay<br /> tQ bai 1 d i n bai 13 cd 7 l i n chQ "ca - ^ " vdi<br /> cd sQ tham gia bien tap cua ngQdi ddi sau<br /> nghia Ik to ldn; 16 l i n chQ "phdng - # " vdi<br /> (the ky XVII), day la mot dae trQng r i t<br /> nghia phong chihig; 7 l i n chQ "thid't - W<br /> quan trong eua cie van ban y hoc;<br /> vdi nghia la thdi (7). Tuy nliidn, dng cung<br /> khdng the dQa ra kd't luan, bdi cac sd lieu 3. TrQdng hdp tQ cd x u i t hidn trong van<br /> d i u v i n khdng dQdc so sanh v l Uch dai. ban (ma Le Van Q u i n dQa ra) lai thudc v l<br /> Theo chung tdi, nhQng tQ cd trdn day Idp tQ vQng chung ed ban eua tilng Viet cd<br /> khdng the cho phdp k h i n g dinh t i c p h i m (XII-XVI) va tieng Viet Trung - Can dai<br /> Thap tam phuang gia gidm \k thudc t h i ky (XVII-XIX).<br /> XVII, bdi chung d i u thudc Idp tQ vQng NhQ vay, vdi nhQng cQ lieu ndi chQng<br /> chung cua tid'ng Viet tQ t h i ky XII dd'n t h i trong van ban, chQa the k h i n g dinh sach<br /> ky XIX, vi du nhQ tQ "ea" vdi nghia la ldn Thap tam phuang gia gidm thudc v l t h i ky<br /> da x u i t hidn 25 l i n trong Phat thuyet (8) XVII. v a di nhien eang chQa the xae quye't<br /> ( t h i ky XII), 18 l i n trong Qud'c dm thi tap r i n g Tud H n h - tac gia cua nd la ngQdi eiia<br /> (9) ( t h i ky XV) va 6 l i n trong lOida hU luc giai doan nay.<br /> 42 Rghign ciJni Lich siSr. sg 8.2010<br /> <br /> Ha v a n T i n diia trdn eic cQ lieu bi ki hihig cdng hdi thd uan tdn tdy thd tU du<br /> tai chua Giam (Cim Giing, Hai DQdng) cho xudt gia tiem tu gidi hgnh True ldm ddu dd<br /> r i n g Tud H n h sd'ng vao quang giai doan Ma ha ti khdu Chi Ngu hoa thUOng sa mdn<br /> cudi t h i ky XVII d i u t h i ky XVIII. Chdn An. Chan An, nhQ ta da t h i y , tQc<br /> Tue H n h . Qua cau nay ta t h i y Tud H n h<br /> Chung tdi xin trich nguyen van: "Rit<br /> da x u i t gia tQ bd. NhQ vay, la khdng cd<br /> may la t i m bia Vinh Thinh thQ 13 (1717)<br /> chuydn dng di hoe, lam quan, rdi mdi x u i t<br /> v i n cdn nguydn v?n. Bia cd 4 mat, chQ ldn<br /> gia va chd't d Trung Qud'c nhQ t r u y i n<br /> di ten bia chay quanh 4 mat: Nghiem<br /> thuyd't da ndi" (13).<br /> Quang thiin tU danh lam cdtich hUng cdng<br /> cdu tdc thdnh tUOng bi ky. Ddng ghi nidn Tuy nhidn, chung tdi t h i y r i n g , bai vid't<br /> dai eiia bia d mat cudi: Vinh Thinh thdp cua Giio sQ Ha Van T i n chi khai t h i c tQ<br /> tam nien tam nguyet thdp nhi nhgt (Vinh lieu mot chilu. Ong chQa d l cap d i n cie<br /> Thinh nam thQ 13 t h i n g 3 ngay 12). Ngay thQ tieh t h a n h van khac, nliQ cac sach Dgi<br /> ddng d i u bia eho bid't ngQdi lam bia la sa di Viet ddng khoa luc, Hdng Nghia gidc tU y<br /> tii NhQ Qng hieu Tud Phai. Bia ndi v l thu, Thdp tam phUcfng gia gidm, Lich triiu<br /> nhQng l i n tao tQdng d trong chua. TrQdc hien chUcfng logi chi, Hdi DUOng phong vdt<br /> h i t la ndi de'n l i n due tQdng Quan Am 24 chi, Qud'c sQ di bien... Chung tdi khdng phu<br /> tay vao nam Tan Mao (1711). Sau khi hoan nhan r i n g cd mdt t h i i n sQ phap hieu Tud<br /> thanh, chua lap bia thi ngbidm sQ da tich. H n h tQng tu t a p tai chua Giam. NhQng vi<br /> "Ngbidm svf" dd la ai? Trong danh s i e h t h i i n sQ nay khdng phai la y sQ Tud H n h<br /> nhQng ngQdi bd cdng cua de lam vide nay, ma lau nay moi ngQdi v i n n h i c den. ChQng<br /> ta gap ddng d i u ghi HUng cdng hgi chu sa cQ la t h i i n sQ Tue Tinh J i ; f t h i ky XVII-<br /> mdn Chdn An Gidc Tinh Tue Tinh thiin sU. XVIII cd hieu la Chan An Giic H n h ( U S<br /> NhQ vay la t h i i n sQ Tud H n h cd cii ten K t t ) , khae b i n vdi tii eua Tud H n h ( J i l i )<br /> d i y du la Chan An Giac Tinh Tud H n h , da ddi T r i n (Tring TQ Vd Dat » i F ^ ^ ) . Xdt<br /> dQng d i u trong vide due tQdng Quan Am theo bai kd t r u y i n thQa (14) ddng Lam Te<br /> nam 1711. Cd ngQdi cho la Tud H n h v i n t h i ky XVII-XVIII thi Chan An Tud Tinh (<br /> cdn sd'ng vao nam lap bia tQc 1717. NhQng H S 38 y#) se ngang hang vdi dng Chan<br /> dilu nay khdng dung. Luc dd dng da chit, Nguydn Tud Dang ( S T C S J S ) tu tai chua<br /> v a y dng che't vao nam nao. May thay, d Quynh Lam, Long Dong d Ydn TQ, tQc la<br /> mat bia bdn canh cd cau ghi ro: Quy Ty hai dng nay d i u la hoc trd cua Minh LQdng,<br /> nien tdn sU tich mich, tU nien thdn de tQ tru cdn Minh LQdng ( ^ A ) va Minh H a n h (^fi^)<br /> tri tdng sa di tU NhU Qng hieu Tue Phdi thi d i u la dd tQ t r u y i n thQa y bat cua Vien<br /> kien lap sao vdn tU lUu truyin cd tich di v a n Chuyet Chuyet t h i i n sQ (W^X^W^W^)<br /> hau lai tri (Nam Quy Ty tdn sQ tich, nam (1590 - 1644) (15).<br /> dd dd tQ la sQ tru tri sa di tQ la NhQ ting<br /> Mot ly do nQa de chung tdi cho r i n g cd<br /> hieu la Tud Phai dQng (bia) sao lai bai van<br /> hai t h i i n sQ Tud H n h khac n h a u dd la, eic<br /> de iQu truyen d i u xQa cho mai sau bid't).<br /> ndi dung cd di cap dd'n qua tQ lieu van bia<br /> v a y la ed the bid't Tud H n h m i t nam Quy<br /> tai chua Giim C i m Giang khdng h i cd<br /> Ty tQc nam 1713... Dang mQng la tren mdt<br /> thdng tin nao trung khit vdi h a n h trang va<br /> cay hQdng (cdt thien dai) b i n g d i diing<br /> trQdc tac eua Trang TQ Vd Dat Tu? H n h .<br /> nam Vinh Thinh thQ 2 (1706) cd ddng chQ:<br /> Chi cd mot ehi t i l t trung hdp n g i u nhidn la<br /> Rghign curu vg Tug infnh 43<br /> <br /> <br /> Chan An Chan An Giac Tinh Tud Tinh (M b e i n g t l . Hud H n h t h i i n sQ, cQ si linh Qng,<br /> S J l t t J i t y ? ) tu h a n h ngay tai qud hQdng thdng minh chinh trQc, dQdng uy tich phuc,<br /> cua Trang TQ Vd Dat Tu? H n h ( S t ^ ^ a a J i t thQdng thQdng d i n g phuc t h i n , cao minh<br /> l i ) ddi T r i n . dai VQdng" (19). Le T r i n DQc khdng dieh<br /> 2. N g h i e n cijfu v e T u e T i n h q u a c a c doan trdn, nhQng theo cich viet hoa va<br /> n g u o n tQ l i e u c h i m cau thi cd ve nhQ doan van trdn edn<br /> cd mdt so' diem c i n ban lai. Chung tdi tam<br /> Trong cud'n sach Thiin tdng khda hU phidn am va hieu diem lai nhQ sau: DQdng<br /> ngQ luc (AB.268), trang d i u cd ghi: Thiin eanh Thanh Hoang: - Hdng Nghia, Giac TQ,<br /> tQ Than Trai phdp hieu Hue Tinh tU Vd Trung Thien Tien Thanh, Quang Dai<br /> Dgt gidi nghia (m^^^^^W^W^M Hoing Te, Hud H n h t h i i n sQ; - C Q Si Linh<br /> ^ ft? H) nghia la: ' T h a t tQ chd'n t h i i n lam Qng, Thdng Minh Chinh TrQc, DQdng Uy<br /> la Than Trai, p h i p hi?u Hu? H n h , tQ la Vd Tich Phuc, thQdng thQdng d i n g phuc t h i n<br /> Dat giai nghia". (ba l i n d ea 3 quyen Cao Minh Dai VQdng". Nghia la ' T h a n h<br /> Thuang - Trung - Hg td 5b, 31b, 77b). Hoang da't nay gdm: - Hu? H n h t h i i n sQ<br /> H o n g tid'ng Han cd dQdc sQ dung trong nha dQpc ban my tQ la H u n g Thidn Tidn<br /> chua, chQ Hue K thdng vdi Tue J i (16). Cie Thanh, Quang Dai H o i n g Td', tQ la Hdng<br /> sach Hdi Duang phong vdt chi vk Thiin Nghia, thuy la Giac TQ; - Cao Minh Dai<br /> tdng khda hU ngQ luc ghi la Hue H n h . Dgi VQdng la phuc t h i n hang thQdng thQdng<br /> Viet lich triiu ddng khoa luc, Hdng nghia ding, dQdc ban my tQ la C Q Si Linh tTng,<br /> Gidc Tu y thU, Nam dUcfc thdn hieu, Thdp Thdng Minh Chinh TrQc, DQdng Uy H c h<br /> tam phuang gia gidm, Nguyen tien sinh bdo Phuc". Ngoai ra, Ld T r i n DQc cung cho<br /> y thu... d i u ghi la Tu? H n h . NhQ the, Hu? bid't, hien nay, d i n cdn cho tdng tQ than<br /> H n h hay Tu? H n h la phap hi?u cua mot m i u cua Tud H n h la T h i n h m i u Hoang<br /> nhan vat Uch sQ ndi tieng ma trQdc nay Thi Ngoc, t h a n phu cua Tu? H n h la T h i n h<br /> chiing ta d i u bilt tdi. phu Nguyin Van Vy cung tidn cdng Pham<br /> T Q Ueu lich sQ sdm n h i t v l Tud H n h cd v a n Gia buy la Trinh; va Tu? H n h cdn<br /> le la sic phong nam Hdng Phuc thQ n h i t dQdc thd chung vdi cac vi t h a n h hoang khac<br /> (1572) triiu Ld, phong Tud H n h lam thanh cua xa la: ba ho L Q ddi Ly; TQdng Ddng Hai<br /> hoang tai xa Ydn L Q huy?n Thuy Nguydn, ddi Ly va tQdng T r i n Qud'c NhQdng ddi<br /> Hai Phdng do Ddng cie Dai hoe si tai vien Trin.<br /> Quan Mat Nguyen Binh soan. Tuy nhidn, T Q Ueu lich sQ thQ hai ghi chdp v l Tue<br /> hidn chiing tdi chQa tiep can dQdc van ban H n h la cud'n Dgi Viet lich triiu ddng khoa<br /> gd'c cua tQ Ueu nay. Theo Ld T r i n DQc (17), luc {-k m m. m ^ ^ k.) do Vo Duy Doan<br /> ban sic phong nay dQdc chdp trong t h i n bidn tap nam Thinh DQc 2 (1654). Sau dd<br /> pha d i n Yen L Q do ddng chi bi thQ huyen cud'n nay da dQdc Ld Nguydn Trung bidn<br /> iiy huydn C i m Giang sQu t i m , va ban sao tap tid'p vao nam Thieu Tri thQ 3 (1843) cd<br /> chup de d tinh hdi y hoc dan tdc Hai HQng chdp nhQ sau: "D? n h i t giap 3 ngQdi: Dao<br /> (cu) (18). Trong dd, Ld T r i n DQc cd trieh S Q Hch: H a n g nguydn, Ld Hien Phu: Bang<br /> mdt doan v l phap hieu va my tQ nhQ sau: nhan, T r i n Dinh Tham: Tham hoa. D$ nhj<br /> "DQdng canh Thanh Hoang Hdng Nghia giap hQu sai gdm: Nguyen Ba H n h , ngQdi<br /> giac tQ, trung thien tidn thanh, quang dai Hai Ddng, di sQ Bic lam Diln hd, nha<br /> 44 Rghign curu Lich sJr. sg 8.2010<br /> <br /> Minh giQ lai, di tu l i y hieu la Tud H n h ; La Viet lich triiu ddng khoa luc ghi dng dd de<br /> Tu, ngQdi Thach Ha, D? tam giap Le H i l n nhi giap hQu sai nam 1351; edn tQ Ueu van<br /> TQ" (20). Doan van tren la chdp v l nhQng bia tai van ehi ghi dng do vao nam 1374.<br /> ngQdi dd dai khoa trong khoa thi Giip D i n Nghidn cQu v l v i n di nky, Mai Hdng da ly<br /> nidn hi$u Long Khanh (1374). NhQ t h i , giai va dQa ra gia thuyet nhQ sau: "NhQ<br /> theo tQ lieu cd n h i t hi?n cdn nay, Tue H n h vay, tuy bia cua Nguyen Danh Nho k h i c<br /> ten that la Nguyin Ba H n h , qud d xQ Hai nam 1699 nhQ dia phQdng da xic nhan,<br /> Ddng (nay thudc dia phan hai tinh Hai nhQng cling da dQdc Nguyin Xuan DQdng<br /> DQdng va HQng Yen), dng la mot nha khoa d i n lai trong Ddng y tung bdo nam 1929<br /> bang, dd Dd nhi giap HQu sai, cd x u i t gia, khi k h i n g dinh Tue H n h dau khoa Tan<br /> l i y phap hieu la Tud H n h . Trong khi la Mao (1351). Ld Huy Phac ndi Nguyin Tud<br /> ngQdi tu hanh nhQng dng v i n tham chinh, H n h dau khoa Tan Mao (1351). Cdn Le<br /> v i n nhiem chQc, va di cdng can sang nha Huy Phach ndi Nguyin Ba H n h dau nam<br /> Minh. 1374 dQdi t r i i u T r i n Due Tdng chic cung<br /> da diia vao mdt tQ lieu khac, cd le la Dgi<br /> T Q lieu nQa d l cap den Tue H n h la t i m<br /> Viet lich dgi ddng khoa luc theo ban sao<br /> bia cua Nguyen Danh Nho nam 1699 tai<br /> cua Nam Phong. Vi cie khoa thi T h i i hoc<br /> van chi qud hQdng cua Tue H n h . Tile la<br /> sinh nhQ thQdng Id, d i u khdng ghi tdn<br /> vao ddi Nguyin, t i m bia van chi da hi dap<br /> ngQdi dau, va tQ nam 1345 khdng dQdc sQ<br /> v3 (21). Tuy nhidn, nam 1939, khdng bilt<br /> chdp nQa, thi ta cung ed the tim dQdc vide<br /> khai thac tQ ngudn tQ lieu bi ki nao tai dia<br /> thi dau cua Tud H n h vao khoa Tan Mao<br /> phQdng, Nguyen Xuan DQdng da cdng bd'<br /> (1351). Hdn nQa nhQng ngQdi dau Thai hoc<br /> bai vid't Truyen Tue Tinh trdn Ddng Y tung<br /> sinh dQdc thi vao thi dinh, thi Tu? H n h da<br /> bdo, sd' 01 (ngay 1-8-1939), trong bai vid't<br /> cd tidu c h u i n dQ thi. V l d? nhi giip cua<br /> nay cd doan "nam Tan Mao nidn hieu<br /> khoa nay, sQ chi ghi La Tu ma khdng cd<br /> Thi?u Phong (1351) dng Tue H n h thi do<br /> Tud H n h , eung nhQ dd tam giap Ld Hidn<br /> vao Hoang Giap". Va sau dd, nam 1957,<br /> TQ de khuyet, thi ta cd the hieu r i n g sQ chi<br /> Hdng Sdn da vid't bM Di thdm din thd Tue<br /> chdp tdn, nhiing ngQdi dQdc bd du lam<br /> Tinh tren Tap chi Nhdn thuat (sd' 4, 5<br /> quan ma thdi. NhQ vay, chung tdi t h i y cd<br /> thang 2-3/1957, tr. 4) vdi thdng tin d i y du<br /> n h i l u kha nang Tue H n h da dau Thai hoe<br /> hdn: 'Trong d i n khdng cd mdt t i m bia nao,<br /> sinh nam 1351, va sau lai thi dau Hoang<br /> chi t h i y m i y t i m d van chi canh din. Mot<br /> Giap nam 1374..." (24). Cich lap luan trdn<br /> t i m ghi ro 32 vi dai khoa trong lang Nghia<br /> la kha hQu ly.<br /> Phu va tdng v a n Thai, cd ghi ten Tue H n h<br /> dau Hoang Giap nam Tan Mao (1351); tdn Bai tQa ciia Nam dUac thdn hiiu dQdc<br /> dng Nguyin Danh Nho dd Hd'n sy khoa vid't vao cudi hd n a m Vinh Thinh thQ 13<br /> Canh T u i t t r i i u Ld (1670), chinh H e n si (1717) cd doan nhQ sau: - ..<br /> Nguyin Danh Nho (22) la ngQdi da lap bia<br /> v a n chi tQ nam Binh Ty la nam Chinh Hoa<br /> thQ 17 ddi Ld Hy Tdng (1696)" (23). Theo « « , ±.^mK. ftSAtfeo 'limm^m., m<br /> nhQ thdng tin cua nhiing tQ U?u trdn, cd<br /> diem khac biet duy n h i t v l Tue H n h la<br /> thdng tin v l nam dd dai khoa: cud'n Dai<br /> Rghign curu vi Tug Tinh 45<br /> <br /> <br /> mm . 9tmmx . nm'bnizmi^o n ^ s nap ddng nhan vu tho vQc, td' tQ the' Q x u i n<br /> dai. Khdi tieu tieu bd tai! T h i n thao phung.<br /> minh gia lac dd tiiu bidn, c i n iQdc t h u a t<br /> canh khai di b i l n ki thien doan van.<br /> Thi Vinh Thinh t h a p tam nien quy ha<br /> cdc nhat.<br /> Thi npi phu eic quan tQdng gia khao<br /> dinh.<br /> Y vien cac quan t i i khao gia tang.<br /> Nghia Id: 'Trdi Nam md nQdc, nghidp<br /> nha y ke cd tram nghin ngQdi; [nhQng thQ]<br /> tim hdi xem ai trong so' dd cd trQdc thQ lap<br /> ngdn de b i c c i u md bd'n cho nhQng ngQdi<br /> mud'n theo hoc [thi t h i y r i n g it di nhQ] ea<br /> m^^tm^iam" (25).<br /> trdn cay! Ben cd bae tuc lao hieu Tud H n h ,<br /> ngQdi Nghia Phu, C i m Giang, phu ThQdng<br /> Hdng. Ong ngQdi chd'n n h a chiln, nghidn<br /> Phien dm: Thidn Nam khai vu, nghidp y cQu k h i p id h u y i n bi dao am dQdng, n g i m<br /> thuat gia vd iQ thidn bach gia, phdng ky trQ sau v l sQ t r u y i n ndi cua t h u a t nha Ky<br /> thQ lap ngdn, t a n iQdng tri hoe gia t i c mdc Bien, tii vid't Qud'c dm bdn thdo, t i t ca hdn<br /> thQdng ngQ da. Viet hQu tue lao hieu Tud 630 vi, sau lai dem kinh nay tri nghi?m 13<br /> tinh, ThQdng Hdng, C i m Giang, Nghia Phu phQdng cho cie bdnh mdi, 37 phQdng<br /> nhan da. Cdng t h i i n gia iQu, bac cQu am chuydn tri thQdng ban, dieh sang phQdng<br /> dQdng chi mat, nghidn dan Ky Bien chi ngdn, xlp t h a n h bien vQng, chi dQdng cho<br /> truyin, tQ trQ Qud'c dm bdn thdo, tdng luc ngQdi me, khai md eho ke cung t i c , giac<br /> bach tam thap linh vi; phuc dl ky kinh tri ngo nhan sinh, dung tam cua ngQdi that la<br /> nghiem tan bdnh thap tam phQdng, thQdng nhan hau v^y! Bien trQ xong bdn cho k h i c<br /> ban tam thap t h i t chuy dieh x u i t phQdng in, tang ban d chua Hd Xa huy?n Giao<br /> ngdn, vQng t h a n h bien thQ. Chi me khai Thuy. Mdt phQdng trdi dd, cung dat dQdc<br /> tic, giac ngd tQ nhan, ky dung tam tuan cai tidn ciia chi nam, t r u y i n mai dd'n nay,<br /> nhan hau da. Bidn hoan thu tQ, tang ban tie'ng tam ndi k h i p bd'n phQdng.<br /> vu Giao Thuy Hd Xa tQ bi thien n h i t Mua xuan n a m Dinh Dau, n h a in Liiu<br /> phQdng, cdng hoach chi nam chi tidn, iQu Chang dem s i e h nay tidn hidn, kinh dang<br /> truyin h i t kim, t h a n h van tQ bd hi. VQdng ThQdng; khi ngai ngQ lam, t h i y chQ<br /> Dinh Dau ehi xuan Liiu Chang thQ k h i c cdn cd n h i l u chd sai sdt, ben dac sai y<br /> phQdng, di ky thQ tie'n hiln, cung ph\ing quan khao duyet thdm, ehd sai thi sQa lai,<br /> VQdng ThQdng ngQ lam chi khoanh, kid'n chd l i m thi dinh ngoa, lai xd'p t h a n h bidn<br /> ky tQ k h i c thQdng da dao am chi mau, dac muc, phan lam hai quyen thQdng - ha. S i e h<br /> menh y quan tQdng gia khao duy?t. Ngd gia xong, ban tang ten la Hdng Nghia Gidc TU<br /> cai chi, ngoa gia dinh chi, phuc dd ky thidn y thu rdi sai n h a in san k h i c de cdng bd'<br /> thQ, phan vi thQdng h a nhi quyen. ThQ sach a'y k h i p trong nQdc. An dQc cua ngai<br /> thanh tQ gia Hdng Nghia Gidc TU y thU. thiic tQdi gdi k h i p thidn h a nay vay. Mong<br /> Phd h a thQ phQdng san dieh, cdng chQ npi<br /> ky gia hu? thidn h a ehu d'e da. TQdng k i l n<br /> 46 Rghign curu Lich si. sg 8.201Q<br /> <br /> giup dQdc bach tinh vao coi tho; vdt ddi nay chuyen dung thud'c Nam cQu ngQdi r i t cdng<br /> tdi dai xuan. [NhQ the] h i cd the ndi ring hi?u, trQ tac cd cac tap DUcfc tinh chi nam<br /> dd chi la cai ddng gdp nhd nhoi!? vk Thdp tam phUOng gia gidm iQu hanh d<br /> Chung t h i n kinh phung. ddi" (29).<br /> <br /> MQng thiy vide bidn sieh da xong, kinh Trong bai Nam duac qud'c ngQ phu (M<br /> cin iQdc thuat vai vide goi la miy ldi lim Jg a ^ it) cd cau: "cam dn thay truyin bit<br /> tQa.<br /> tQ phQdng, nhQ dQc thinh md an sinh I9; si<br /> nay Trang TQ cdn hdi vung, Vd Dat bidn<br /> Thdi: Ngay lanh thang quy ha (thing 03) khi rdi, luan nam dQdc chdp lam mdt<br /> nidn hieu Vinh Thinh thQ 13 (1717). phii..." (30). Nam duac thdn hieu d diu 3<br /> Cie quan Thi ndi phu khao dinh cho ro quyen diu ghi: "Cim Giang Hud Hnh tidn<br /> thdm. sinh soan tap/ tap trQ - fS Xt S^ if 5fe ^ j i<br /> <br /> Cac quan trong Y vidn lai khao tid'p nQa<br /> m m #".<br /> de tang bd'*'. Phan Huy Chu (1782-1840) trong Lich<br /> triiu hien chuang logi chi (M ^MM ^^)<br /> Trang diu quydn thQdng cua cud'n sieh thien Vdn tich chi ghi: "sach Nam dUcfc<br /> nay cdn ghi: ^ S ^ « ^ ^ 3 a m p ? 3 i ^ thdn hieu, 6 quyen, Tud Hnh tidn sinh d<br /> ^y^m^±mm±^Mim "Hdng Nghia Cim Giang soan" (31).<br /> dQdng Hang TQ Vd Dat tuc thiin Tud Hnh<br /> trQdc, Ddng Quan Hoe Nhai, dat si Ld DQc Theo Ld Trin DQc, sieh Hong Nghia<br /> Toan Phap Thanh d chua Hod Nhai thanh Gidc TUy thu (^ &9t^ m ^)(ki hi?u<br /> Ddng Quan sao chdp" (26). Le Trin DQc lap A.162) ghi: "ThQdng cd lao thien Hoang<br /> luan ring: "Nam dUOc qud'c ngQ phu eua SQdng Vd Trach Tu? Hnh soan tap" [td<br /> Tud Hnh da dQdc Ld DQc Toan d Hde Nhai, 35a, td 36b]. Tuy nhien, chung tdi kiem tra<br /> thanh Ddng Quan (thdi thudc Minh) sao luc lai sieh nay thi khdng cd ddng nao ghi nhQ<br /> va tra soan lai. Ten Ddng Quan dd'n nam trdn. Khdng bid't cd sQ nhim lin nao d day?<br /> 1467 hi xda bd va thay bing phii Trung Dd. Qud'c sQ di bien ( S i i l H) (32) ghi:<br /> NhQ vay, ngQdi sao chdp lai bai phu thud'c 'TrQdc kia vao thdi Ly - Trin, Le DQc Toan<br /> Nam d vao the ky XV" (27). NhQ thi, cd the ngQdi My LQ tQ xQng la Tud Hnh thiin sQ,<br /> thiy Tue Hnh dQdc ghi nhan la ngQdi diu hii thud'c nam tri bdnh cho ngQdi nQdc<br /> tidn cd cdng dieh cac tac phim y dQdc hoe Nam, tieng vang dd'n Nam Td'ng. Hoang<br /> Trung Qud'c sang tieng Viet (bing each sQ hau nha Td'ng cd bdnh sai sQ mang le mdi<br /> dung h? thd'ng ky am chQ Ndm). NgQdi sao sang d Giang Nam. Sau (dng) mit d dit<br /> chdp van ban sd'ng d the ky XV, nhQ the tac Td'ng, dQdc vua Td'ng an tang, dQng mdt<br /> phim nay cung nhQ tac gia cua nd - Tu? tim da de ghi nhd. Sau cd ngQdi d Van Dai<br /> Hnh cd le phai sd'ng trQdc dd. dd dat lam quan dQ(?c cQ di sQ phQdng Bic,<br /> VI cie tac phim ciia Tu? Hnh, Dam dem tim da iy vl, dQng d dia gidi Van Dai<br /> Trai Trin Huy Phac (28) trong Hdi Duong de ndu rd cdng dQc chQa tri b$nh cho ngQdi,<br /> phong vdt cAi JS J¥ a ^ ! i (ki hieu A.882) sieh vid't cd Thdp tam phuang. Ddi vua Le<br /> vid't nam Gia Long thQ 10 (1812) ghi: 'Thiy Di^ Tdng ban cho ten goi la Giac TQ. Tim<br /> thud'c Tu? Hnh tidn sinh, ngQdi xa Nghia da ghi nhd r i t linh iing, dan chung vi t h i<br /> Phu, huyen Cim Giang (Hai DQdng) ma lap din thd. Thing nay (tQc thang 5<br /> Rghign curu vi Tug Tinh 47<br /> <br /> <br /> nhuan) dieh bdnh dau lan tran, ed ngQdi the (-5?.) cd tQ dang g i n gid'ng vdi chQ my<br /> m i c bdnh, dQng tnide cQa d i n keu khdc, m).<br /> bdng t h i y mot dng gia [36a] hai thao dQdc<br /> Tuy nhidn, vide p h i bd t i m bia thd Tu?<br /> chQa cho, tri bdnh r i t linh nghiem. The la<br /> H n h la cd the tin cay dQdc. Mat k h i c , sQ<br /> xa g i n nghe tin t l ti^u trQdc cdng d i n xin<br /> lieu trdn cho bid't mot thdng tin kha thii, i y<br /> thud'c. TQ Thanh Ngh? trd len phia Bic, tQ<br /> la vide vua Ld Du Tdng ban cho dng la Giic<br /> Thai Lang trd xud'ng phia Nam, ngQdi di TQ. Chung tdi coi day la mot thuy hieu<br /> trdn dQdng d i n (Van DM) nhQ m i c ciii, gdp (hieu dat cho ngQdi da m i t ) cua Tu? H n h .<br /> t i l n lam l i , khdng eho ngan dam la xa. Dd'n day, chung ta mdi hieu dQdc tdn sieh<br /> Sau, thang 8, vua sM quan kham phM dd'n Hdng Nghia Gidc Tu y thU nghia la "sieh y<br /> dem t i m da chdn di, thu l i y tien bac sung hoc cua Hdng Nghia - tdn thuy la Giac TQ".<br /> vao kho cdng" (33). Hdng Nghia la quan hieu tQc tdn hieu dat<br /> NhQ vay, tQ lieu trdn day cho biet mdt theo qud quan cua Tud H n h , chQ Hdng<br /> thdng tin khdng h i t h i y chdp trong cie tQ trong Hdng Chau thQdng (35), chQ Nghia<br /> lieu khac, tdn that cua Tud H n h la Ld DQc trong Nghia L Q . Cdn "Hdng Nghia dQdng"<br /> Toan, ngQdi My LQ. Ong khdng phai di sQ cd le ehinh la cQa hang thud'c cua Tud H n h ,<br /> sang Td'ng hay hi cd'ng sang Bic ma dQdc chQ khdng phm la tdn hieu cua dng nhQ Le<br /> vdi sang tri bdnh cho Hoang hau nha Td'ng, T r i n DQc (36), day cung khdng phai la<br /> rdi sau dd c h i t trdn d i t khach. Chung tdi t h u i n chi qud quan nhQ Ld Van Quan (37)<br /> cho r i n g , nhQng ghi chdp tren day cua da k h i n g dinh.<br /> Qud'c sQ di bien chi mang tinh c h i t tham NgoM ra, cung phai ke d i n mdt sd' tQ<br /> khao vi day la mdt tQ lieu mang it n h i l u<br /> lieu tai dia phQdng. Trong dd t r u y i n thuyd't<br /> mau sic da sQ, bdi ngay ea tae gia cua cud'n<br /> cd the coi la mdt ngudn t h a m khao. T r u y i n<br /> sach nay hidn gid cung chQa dam chic la<br /> t h u y l t dan gian ludn thd'ng n h i t tin r i n g<br /> cua Phan Thuc Tnic nhQ T r i n Kinh Hda<br /> Tud H n h la ngQdi ddi T r i n , ed thi dd tien si<br /> da thac nhan (cu the xin xem Nguyin Td<br /> nam 35 tudi rdi bi cd'ng sang n h a Minh<br /> Lan) (34). Ngay doan van trdn cung cho<br /> nam 45 tudi. Theo Ld T r i n DQc: "cac van t l<br /> t h i y tinh dai khai cua ngQdi vid't sQ, t i c gia<br /> va ddi Uin d d i n Bia (xa C i m Van) va d i n<br /> vilt ang chQng Tud H n h sd'ng vao ddi Ly<br /> Thanh thuoc Nam (xa C i m Vu) thd Tu?<br /> T r i n , tQdng Qng vdi t r i i u Nam Td'ng (1131-<br /> H n h d i u ghi: 'Tud H n h dau nhi giap t i l n<br /> 1279) bdn Trung Qud'c. Trong khi cac sQ<br /> sy ddi nha T r i n , di sQ sang Trung Qud'c va<br /> lieu khac d i u ghi dng sd'ng vao ddi T r i n<br /> lam thay thud'c d bdn i y (Danh khdi nhi<br /> mat, tQdng iing vdi giM doan cudi Nguydn<br /> giap tidu T r i n giam/ SQ m?nh thap toan<br /> d i u Minh. NhQ t h i do sM lech den hdn 100<br /> tinh Bic y) hay (doat giap van chQdng danh<br /> nam. Them nQa, sach nay lai chdp ten that<br /> iQdng qud'c/ Hoat n h a n dQc trach phd thien<br /> cua Tue H n h la Ld DQc Toan. Chung tdi coi<br /> thu" (38).<br /> day la mot n h i m l i n cua ngQdi bidn soan<br /> khi n h i m ten ngQdi sao chdp cud'n Nam V I tQ lieu tid'ng Viet, tQ ngay 14 d i n 15-<br /> duac qud'c ngQ da neu d tren thanh ten cua 7-1936, Nguyin Trong T h u a t cd chdp lai<br /> tac gia Tue H n h . Mat khac, Qud'c sQ di mot ban t h i n tich v l Tu? H n h cua nhan<br /> bien cdn chdp n h i m tdn lang cua Tud H n h , dan dia phQdng gOi ldn vua Bao Dai, bM<br /> tQ Nghia Lu t h a n h My Lu.. ChQ nghia gian<br /> vilt nay dQdc dang tren Dud'c tue. Ndi dung<br /> 48 Rghign curu Lich sJr. sg 8.2010<br /> <br /> ban t h i n tich i y nhQ sau: "Vi t h i n thQ 3 it n h i t phM cd hoe vi, the la g i n ludn hoe vi<br /> ciia xa Nghia Phu huyen Cam Giang tinh ma khdng de y tdi thdi gian i y cd ky thi hay<br /> Hai DQdng. Sii tich cua dQc Nguyen Ba khdng hoac gan vao mdt khoa thi nao ma<br /> H n h . Nguydn ngai la ngQdi lang. Khi edn trong xa cung cd ngQdi da thi dd; hoac vi<br /> bd hoc hanh r i t thdng minh. Dd'n nam 34 c h i t khdng b i l t chdn d dau ndn gan ludn<br /> tudi, khoa Tan Mao ngM do de nhi giap cho chuydn phai cd'ng sang H u n g Qud'c,<br /> H e n si v l ddi vua Du Tdng nha T r i n nam c h i t chdn ben dd... Va nguy hiem hdn nQa<br /> thQ 5. NgM khdng chiu ra lam quan va la vi qua tin d t r u y i n thuyet nen khdng tim<br /> khdng l i y vd, ehi xu hQdng v l dao Phat va xem t r u y i n thuyd't i y b i t ngudn tQ bao gid,<br /> nghien cQu ve khoa thud'c Nam. NgM di va rdi khdng tin ca den nhQng tQ li^u<br /> chu du k h i p m i l n ThQdng du, kinh nghiem khach quan ro ret nhQ van bia d chua<br /> cac thQ la de cQu n h a n dp the. Sau ngM v l Giam..." (40). NhQng thiic t l , t r u y i n thuylt<br /> tu d chua Hd Xa tinh Nam Dinh. Lam dQdc nay h i u nhQ khdng cd thdng tin sai lech gi<br /> n h i l u sach thud'c Nam nhQ pho Thap tam so vdi eac van ban ma chung tdi da ndu ldn<br /> phuang gia gidm, Phu nhdn thdn, 36 chQng d tren. Vide cho t r u y i n thuye't chi la ngoa<br /> thuang hdn, vk ngki cdng dQc dQdc n h i l u truyin, la ldi thdu ddt hay bia dat Uch sQ<br /> canh chua cung vdi ba Lieu Hanh chQa nhQ sQ suy lu^n cua Dd T i t Ldi la he qua<br /> benh d chua Ydn Trang, lang nay cd truy tQ eua sQ t h i l u thdn va xQ ly sM tQ lieu. Mdt<br /> cdng dQc ngai, tac tQdng ngai, hien nay hay nguyen n h a n k h i c nQa, each vilt khdng<br /> cdn thd. Dd'n nam Nham Thin, vua b i t ngM that chinh xic khi dan xen h a n h trang<br /> phM di sQ sang Tau, khi gid ba hoang h a u n h a n vat vdi giai doan Tue H n h hien iing<br /> la Td'ng vQdng phi hi bdnh hau san, ngM se d i n dd'n cich doc sM van ban nhQ Dd<br /> chQa khdi, vua nha Minh phong cho ngai la T i t Ldi. Di nhidn, phM ke dd'n chi t i l t cac<br /> DM y t h i i n sQ, rdi iQu ngM d bdn iy. NgM vi Hdi chu hQng cdng due tQdng Phat dQdc<br /> bid't the' khdng v l dQdc, ed lam mdt pho ghi trong van bia chua Giam. Trong dd, 'Vi<br /> sieh thud'c Nam nhan ^i \k Hdng Nghia hdi chu dQng d i u la Chan An Giac Tinh<br /> Gidc Tu y thU gQi v l lang, sau ngai hda d Tud Tinh thien sQ; Vi hdi ehu bac n h i t la<br /> ben a'y. Cd bia k h i c de lai..." (39). Cd the Liiu Hanh cdng chua, s i c phong Che<br /> ndi nhQ Dd T i t Ldi, day la mot ban t h i n T h i n g Hda Dieu DM VQdng..." (41). Vide<br /> tich vilt vao d i u t h i ky XX. Dd T i t Ldi n h i m l i n giQa Chan An Giic Tinh Tud<br /> da phd phan chi t i l t Tud H n h "eung vdi ba H n h thdi Le vdi T r i n g TQ Vd Dat Tud H n h<br /> Lieu Hanh chQa bdnh d chua Ydn Trang", thdi T r i n cu the xin xem tQ lieu sau (42).<br /> dng lap luan r i n g Liiu Hanh la mdt nhan Cdn vide L i i u Hanh dQdc ghi vdi tQ each la<br /> vat eiia the ky XVII. Ong ly giai nhQ sau: Hdi chu hQng cdng cd the coi la mot trong<br /> "ed the dQdi thdi phong kid'n hay Phap nhQng tQ li?u sdm vid't v l vide dQa thd m i u<br /> thudc mud'n dQdc vua phong t h i n cho mot vao ngdi chua Viet vao giM doan nay.<br /> nhan vat nao trong lang xa, dia phQdng c i n<br /> lam mot ban t h a n h tich eua nhan vki dd... Mot so tQ lieu nQa d i u the ky XX cd di<br /> Cd le do dd, n h a n t h i y Tud H n h da dieh cap dd'n Tu? H n h d i u n h i t quan ghi Tu?<br /> Khda hu luc ciia vua T r i n Thai Tdng, ndn H n h la ngQdi ddi T r i n , vi d\i nhQ Nguyin<br /> ngQdi ta nghi ngay la Tud H n h phai sd'ng Xuan DQdng nam 1939 (43) va Gaspardone<br /> va boat ddng tQ thdi T r i n ; da cd tac p h i m (44).<br /> Rghign curu vi Tug Tinh 49<br /> <br /> C h i p ndi cie thdng tin trdn (cdng vdi tQ md hieu thud'c lay ten Hdng Nghia DQdng b<br /> lieu ma Le T r i n DQc da khai thac qua cud'n ngay tren que hQdng. Nam 1384, 55 tudi,<br /> t h i n pha) (45), chung tdi cd the bid't nhQ dng di sQ sang n h a Minh (1368 - 1644).<br /> sau v l nhan vat lich sQ nay. Tdn that la Nha Minh giQ dng lai lam d ThM y vi?n.<br /> Nguyen Ba H n h , quan hieu la Hdng Nghia, Ong m i t ben d i t Bic, khdng biet la vao<br /> cdn cd Nho hieu la Than H M hay Vd Dat, nam nao. Tac p h i m gdm ed: Thdp tam<br /> Dao hieu Trang TQ, phap hieu la Tud H n h phuang gia gidm, Nhdn thdn phu, ThUcfng<br /> (Hud H n h ) , x u i t than tQ mdt gia dinh b i n hdn thdp thdt chuy, Nam duac thdn hieu,<br /> ndng, cha la Nguydn Cdng Vy, m? la Hoang Hdng Nghia Gidc TUy thU (Tud H n h y thQ),<br /> Thi Ngoc d Nghia LQ, huy?n Da Cim, Hdng Thiin tdng khda hU ngQ luc (dieh Ndm),<br /> Chau ThQdng (nay la thdn Nghia Phu, Bdn thdo (dieh Ndm, da m i t ) , Duac tinh chi<br /> xa c i m Vu, huydn C i m Binh, tinh HQng nam, Nam dUcfc qud'c ngQ phu, TrUc gidi<br /> Yen). Ong la ngQdi ddi H i n thudc nidn dai chi nam duac tinh phu...<br /> vua T r i n Du Tdng. Len sau tudi, cha m? Cd the t h i y , Tud H n h la mot trong<br /> diu m i t , dng dQdc n h a sQ d chua Hai Triiu nhQng nhan vat Uch sQ cd n h i l u diem ddng<br /> d Yen Trang dQa v l nudi cho an hoc (tQc gdp cho lich sQ. Ong la ngQdi ddi T r i n mat,<br /> chua Giam, xa C i m Sdn). Dd'n 10 tudi, dQdc la mot tang quan - thudc v l loai hinh nhan<br /> chua Giao Thuy d Sdn Nam (Nam Dinh) vat lich sQ dac trQng cua giM doan d i u dpc<br /> dQa v l cho d hoc vdi nha sQ chua Dung lap tQ chu, thid't lap qud'c gia tQ tri. VQa di<br /> Nhue trong huydn. O diy, dng dQdc goi la tu vQa nhap thd' dd la xu the chung cua<br /> H e u Hue, sau l i y phap hieu la Hue H n h thdi dai "hda quang ddng t r i n " . V l mat y<br /> (Tue Hnh). Ong dQdc hoe Nho va y de giup hoc, dng la t h i y thud'c d i u tien trong lich<br /> vide trong chua. Vi vay, dng la ngQdi "tinh sQ de IM cie trQdc t i c v l y dQdc hoc, ddng<br /> thdng le am dQdng h u y i n bi, va dao Ki - gdp cho lich sQ khdng phM la nhd. V l mat<br /> Biln tinh truyen". 6 n g do de nhi giip hQu van hda, cd the coi dng la mpt trong nhiing<br /> sM khoa Tan Mao nam 1351, nhQng khdng ngQdi d i u tien xay diing ban s i c dan tdc<br /> ra lam quan, ndn khdng dQdc chdp trong Viet. Ong chinh la dieh gia cd danh tinh<br /> Ddng khoa luc. Ong v i n tid'p tuc tu hanh d i u tidn trong lich sQ Viet Nam dieh sach<br /> va chQa bdnh giup dan d cae chua lan can, Han van (sach Khda hU luc) r a van xudi<br /> nhQ chua Ho Xa (Nghia Xa). Nam 30 tudi, Ndm (46). Khdng nhiing the, dng cdn<br /> dng v l tru tri d chua Yen Trang. Ong da tu chuyen dieh eic bM thud'c sang thd Ndm v i<br /> bd lai chua nay va 24 ngdi chua khac d h a t phu Ndm, va dieh ca sieh Bdn thdo ndi<br /> Sdn Nam va qud hQdng, day y hoc eho cac tid'ng sang tid'ng Viet... Tuy nhidn, vi$c<br /> tang ni d? tQ, md rdng vide chQa bdnh lam nghidn cQu v l dng v i n cdn dang d phia<br /> phuc. Nam 45 tudi, dng thi dd Hoang giap trQdc. Bdi con dQdng tim dd'n nhQng tQ li?u<br /> khoa Giap D i n nien hieu Long Khanh gd'c khdng phai la ngay mpt ngay hM m i cd<br /> (1374). Cd the vao giM doan nay dng cdn dQdc.<br /> <br /> <br /> <br /> CHU THICH<br /> <br /> (1). Tr^n Van Giap. Liigc truyen cdc tdc gia Viet (2). Nguyen Lang, Viet Nam Ph&t gido sd lu^n.<br /> Nam. Nxb. Khoa hgc Xa hgi. Ha Ngi. 1977. tr. 421. Nxb. van hgc. Ha Ngi. tr. 153.<br /> 50 Rghign cum Lich sJr. sg 8.2010<br /> <br /> (3). Le v a n Quan. Nghien cdu ve chd Ndm. am nay c6 le khcli diu trong tieng Han trung dai.<br /> Nxb. Khoa hgc Xa hgi. Ha Ngi, 1981, tr. 155-156. v a tui vige dong am d i n den vige dilng thong ve<br /> (4). Le van Quan. Sdd, tr. 156. m§t van ti^ eho hai ehiJ nay.<br /> <br /> (5) Le v a n Quan. Sdd, tr.l56 (17). Le Tr4n Diie. Tinh hinh y hoc thdi Trdn.<br /> T?Lp chf Nghien cdu Lich sd, so 5-1985, tr. 71-76.<br /> (6). Le van Quin. Sdd, tr. 157.<br /> (7). Le v a n Quan. Sdd, tr. 158. (17). Nay khong r5 cd quan nay thuge tinh Hai<br /> DUdng hay Hung Yen.<br /> (8). Hoang Thi Ngg. Chd Ndm vd tie'ng Viet qua<br /> bdn gidi dm "Phdt thuyet dgi bdo phu mdu dn (18). Nguyen Ba Tinh. Tue Tinh todn tap. Nxb.<br /> trgng kinh". Nxb. Khoa hgc Xa hgi. Ha Ngi, 1999. Y hge. Ha Ngi, 2007 tr. 367.<br /> tr. 182. (19). Vo Duy Doan soan (1654), Le Nguyen<br /> (9). Ph^ng Minh Hieu. Bdng tra chd Ndm trong Trung soan tiep (1843). Dgi Viet lich trieu ddng<br /> "Qude dm thi tap" (Ban thao). Nhan day xin cam khoa luc [Chuyen dSn theo Tr^n Duy Von. Viet<br /> dn tae gia da ehia se tU ligu. Nam dgi khoa td dien. Quyen trung. Kf higu<br /> Vhv.20. S t t 6 l 3 b ] .<br /> (10). Trfin Trgng DUdng. Khdo sdt he thdng td<br /> cd trong bdn gidi dm Khoa hii luc AB.367 cua Hba (20). Su vigc nay eh6p d thang 10, Dgi Nam<br /> Thugng Phuc Dien. Trong Thdng bdo Hdn Ndm thiic luc chinh bien (A S I t tt IE H), D$ tam ky,<br /> hoc {nam 2005). Nxb. Khoa hgc Xa hgi. Ha Ngi, quyen LXI nhU sau: "... Vao thang 10 nam Thigu<br /> 2006, tr. 192. Tri thiJ 6 (1846) xa Van Trai thuge huygn C^m<br /> Giang tinh Hai Diidng gin day diigc cai bia da cd,<br /> (11). Le v a n Quan. Sdd, tr. 159<br /> ngoa truyin la Hug Tinh Thien sii giang th^<br /> (12). Le van Quan. Sdd, tr. 159. (thien sii ngiicli lang Nghia Phii, huygn Cim<br /> Giang) la'y thuoc nam chQa khoi hgnh, gin xa<br /> (13). Ha v a n Ta'n. Bia chiia Gidm vdi Thiin sii<br /> Tue Tinh. Thong bao Khao co hgc. Nxb. Khoa hge tranh nhau den cfiu dao, hang ngay ke den hang<br /> xa hgi, 1992, tr. 256-257. nghin hang tram, quan tinh a^y khong the ngan<br /> ca'm duge, dem vigc a'y tau len. Vua bao rang; "Vigc<br /> (14). Chan Nguyen Tug Dang. 1825 (Minh a'y thugc v l hoang dUcing, nen pha bo ngay di, de<br /> Mgnh thii 6, ban in) Kien tinh thdnh Phdt. Sa di ni bo si^ me ho$c cho ngUcli ddi". B6n sai d^p do bia.<br /> Digu Thjnh (ehCia Siing Phuc, Tho Khoi, huygn Den day, an sat Nguyen Khic Trach vao hiu, vua<br /> Gia Lam). ThU vign Vign Nghien ciiu Han Nom, kf trigu vao hoi den vige da'y. Tr^ch tau; "Bgn h?<br /> higu A.2597. Cuon sach nay c6 ghi bai kg truyen<br /> t h i n kfnh theo chi vua, mai bo bia da, tit d6 di l^i<br /> thiia nhu sau: Tri Tug Thanh Tinh/ Dao Diie Vien<br /> ciu dao mdi het". Vua bao ring; "Dkn hdn khong<br /> Minh/ Chan NhU Tinh Hai/ Tieh Chieu Pho<br /> biet gi, de eho ldi ngoa truyen liia doi dugc, cot cl<br /> Thong...<br /> ngUdi tren phai ran ca'm, hieu dy". Tuy nhien.<br /> (15). Cy the xin xem: Le Quoe Vigt, Ph?im Van Cling chua the xae quyet ta'm bia bi dap e6 phai la<br /> Tua'n. Di tim danh vd tiidng thien sii Vien Khdng. bia Nguyen Danh Nho dvJng hay khong.<br /> T?ip chf Hdn N6m, so 6 (79)-2006, tr. 58-65.<br /> (21). Nguyen Danh Nho higu la Sim Hien<br /> (16). Hdn ngd dgi tii dien (3t S A ? ^ ) (T|lp (1638 - 1699), ngudi xa Nghia Phii, huygn C^m<br /> trung). Tii Xuyen tix thii xua't ban xa & Ho Bic tii Giang, tinh Hai DUdng. Nguyin Danh Nho thi do<br /> thu xua't ban xa, 1995, tr. 3210. Mat khac, hai chQ Dg tam giap dong Tien si xua't than nam Canh<br /> nay deu la til dong am trong tieng Beijing, sU dong Tua't, nien higu Canh Trj thii 8 (1670) ddi vua Le<br /> Rghign curu vi Tug Tinh 51<br /> <br /> <br /> Huyen Tong. Ong lam quan chiJc Boi tyng Hiiu thj (27). Trin Huy Phac (1754 - 1834), ngUcfi<br /> lang, tudc Nam va dugc eii di sU sang nha Thanh xa Binh Vgng, huygn Thugng Phiic, tinh Ha Dong<br /> (Trung Quoe). Sau khi ma't, ong dugc tSng Ta thi (nay thugc huygn ThUdng Tin, tinh Ha Tay). Trin<br /> lang Bg Cong, tUdc tii. Tae phim; - C6 thd trong Huy Phac thi dau HUdng cdng nam Dinh D^u,<br /> Todn Viet thi luc ... [Trinh Khac M^inh. Ten tii ten nien higu Canh Hung thii 31 (1770) ddi vua Le<br /> hieu cdc tdc gia Hdn Ndm Viet Nam. Nxb. Khoa Hien Tong. Thdi Le va thdi Tay Sdn, hign chUa r5<br /> hgc xa hgi, Ha Ngi, 2006, tr. 345]. Ciing theo Mai than the si^ nghigp cua ong. Thdi Nguyen, ong lam<br /> Hong, Nguyin Danh Nho di sii sang Bae, c6 gh6 Trg giao xU Hai DUdng va Quang Yen, sau dugc<br /> qua tham mg Tug Tinh va cho in giap bia mg Tug thang Ddc hgc Thanh Hoa, phong tudc Phac Ngge<br /> Tinh ve de lap din thd. Va'n d l dat ra la tai sao la hiu. Tac pham; - Hdi DUcfng phong vdt chi .- Cao<br /> in giap? Neu ta'm bia d6 ehi la bia mg, ddn thuin Bang phong thd ky • Bien soan sach; Viet sd tap<br /> chi ghi danh tfnh, thuy higu thi khong nha't thilt yeu - C6 thd, van trong eac sach; An Nam tgp chf,<br /> phai in ye. Theo chiing toi, d6 c6 le la mgt ta'm bia Binh Vgng Nguyen tgc bfnh phai pha, Chieu bieu<br /> ghi ch6p vl hanh trang, cong diie ciia Tug Tinh. tap, Ligt tinh phong vat phii,... [Theo Trjnh Khic<br /> Chfnh vi nhiing thong tin lich sii quan trgng trong Mgnh. 2006, sdd, tr. 94].<br /> d6 (ma b trong nUde khong con), Nguyin Danh<br /> (28), (30). Chuyen din theo Mai Hong. Bdd.<br /> Nho da cho in gi$ip l^i. Va theo suy luan cua chiing<br /> toi, ta'm bia da tai din Bia thd Tug Tinh chinh la (29). Nam dugc thdn hieu.A.1270ll-3 (Ql).<br /> mgt phd bdn cua ta'm bia ben da't Bie. NhUng hign<br /> (31). Qude sd di bien ( 3 i i l H) bdn viet.<br /> gid, phii ban da hi pha hong. Con chinh ban ben<br /> A.1045/l-2;718 Tr; 30.5x20.5. ThU vi^n Vign<br /> Trung Quoe thi khong biet c6 con hay khong.<br /> Nghien cUu Han Nom. Sach ch^p lich sii triiu<br /> (22). Chuyen din theo Mai Hong. Tim hieu tii Nguyin tu Gia Long (1801-1819) den Thigu Trj<br /> lieu vi Tue Tinh. Tap chf Hdn Ndm sd 2-1985. (1841-1847), c6 danh higu 16 ngUcfi thugc tong tgc<br /> nha Nguyen, tii Nguyen Bac den Nguyin Kim.<br /> (23). Mai Hdng. Bdd.<br /> Ngoai ra sach nay eon c6 1 ban in tai mang kf hi$u<br /> (24). Tug Tinh. Nam dUdc thdn hieu ( S 81 # Paris.MG.FV.57171 do TrUcing Dgi hgc Trung van<br /> 5&). Nxb. Y hge, 1960. [Cung xem ban dieh trich Hdng Cong in nam 1973, 407 tr.<br /> theo Do Ta't Lgi. Tu$ Tinh sinh va hogt dgng cl the (32). Quoe sd di bien (B i i l l i ) (Quyen hg).<br /> ky nao? T^p chf Nghien cdu Lich sd, sd 03 (228)- A. 1045/1-2. tr.35b. (Ban djch tU hgu, sip xuit ban<br /> 1986, tr. 13 va chii thfch sd 11], phong Nghien ciiu Ljch sii Dja 1^, Vign Nghien eiiu<br /> http://www.hannom.org.vn; Cdng xem ban djch Han Nom, nhan day xin cam dn cac djch gia da<br /> trich theo Mai Hdng. bdd. Hong Nghia Gidc Tii y eung ca'p tu ligu).<br /> thu (Q Thugng vd Q Hg). ^ » » Sf H * . A. 162<br /> (33). Nguyin To Lan. Phan Thuc TrUc co phdi<br /> 488 tr. 31x 22, 1 tUa cua Thi ngi phd, vie't ndm<br /> Id tdc gid cda "Qude sii di bien'? Tgp chf Nghiin<br /> Vinh Thinh 13 (1717).<br /> eitu Lich sd, sd 12-2006.<br /> httpil Iwww.hannom.ore.vn ;<br /> (34). Dia danh ndi chfnh quan ciia Tug Tinh tit<br /> (25). ^ II X Sir H ff. A.162.tr 2a<br /> nam 1397 vl trUde ggi la Hdng Chfiu Thugng.<br /> (26). Le Trin Diic. Tinh hinh y hgc thdi Trdn. (35). Le Trin DUc. Tinh hinh y hgc thdi Trdn.<br /> T^p chf Nghien cdu Lich sd, sd 5-1985, tr. 71-76. Tgp ehf Nghien cdu Lich sd, sd 5-1985, tr. 72, xem<br /> Chii thfch sd 9. chii thfeh sd 2.<br /> 52 Rghign curu Lich sir. s6 8.2010<br /> <br /> (36). Le v a n Quan djch: "Hong Nghia dubng, (42). Nguyin Xuan DUdng. Tue Tmh, 'Dong y<br /> tuc thiin Tue Tinh trd {= trUdc tac ciia nha sU Tug tiing bao", sdngay 1-10-1939 va Viet Nam y bdo sd<br /> Tinh que cl Hdng NghTa). Nghien cdu vi chd Ndm. 9, ngay 1-3-1941, chuyen d i n theo Do T i t Lgi. Tue<br /> Nxb. Khoa hgc xa hgi, Ha Ngi, 1981. tr. 154]. Tinh sinh vd hogt dong d the ky ndo? T^p chf<br /> (37). Le Trin Diic. Su nghiep cua Tue Tinh. Nghien cdu lich sd, sd03 (228)-1986, tr. 42.<br /> Tap chf Nghien cdu Lich sd, sd 100 (7/1967), tr. 48. (43). Theo Do Ta't Lgi [sdd, tr. 42] thi p h i n tieu<br /> (38). Nguyen Trgng Thu^t. 1936-1937. Dud'c sii Tug Tinh trong ban dieh Nam dUgc thdn hieu<br /> Tue. Sdngay 14-7-1936 va 15-7-1937. [Chuyen din (do phong Tu thu hua'n luygn Vign Nghien ciiu<br /> theo Do Ta't Lgi. 1986. Tue Tinh sinh vd hogt dgng Dong Y khao dieh, nha xua't ban Y hge Ha Ngi<br /> d the ky ndo? Tgp chf Nghien cdu Lich sd, sd xuit ban nam 1960) c6 dogn viet; Gaspardone<br /> 03(228)-1986, tr. 44, chii sd 13 tr. 69]. trong cudn Bibliographic annamite [BEFEO<br /> (39). Dd Ta't Lgi. Tue Tinh sinh vd hogt dgng d XXXrV (1934) 1-173] cho r i n g Tug Tinh sinh vao<br /> the ky ndo? Tap chf Nghien cdu Lich sd, sd ddi Trin Dug Tong. Theo Do T i t Lgi, ngUdi chip<br /> 03(228)-1986, tr. 44, chii sd3, tr. 44-45. biit viet tieu sii Tug Tinh trong cudn sach nay la<br /> bac SI Le Khanh Ddng. Do T i t Lgi da dgc kiem tra<br /> (40). Do Ta't Lgi. Bdd, tr.43.<br /> cudn thu myc nay ma'y l i n nhUng chUa thiy dogn<br /> (41). Mai Hdng va Ph6 Diic Thao trong bai Ve tren cl dau. Chiing toi cQng ehUa c6 dieu kign tiep<br /> nhdn vat lich sd Tue Tinh. Tap chf Nghien cdu xiic cudn sach nay, nen cii tgm neu ra de sau dl bl<br /> Lich sd, sd 01(272)-1994, tr. 62 da viet; "Tim bia tra cUu.<br /> nay noi vl cong vigc tac tugng Phat ba Quan Am,<br /> sdn lai cac tugng va tu sxia. b chiia Nghiem Quang (44). Nguyin Ba Tinh. 2004. Tue Tinh todn tap.<br /> do nha sU Sa mon Chan An Giac Tinh higu Tug Le Trin DUc (higu dfnh va khao ciiu). Nxb. Y hgc.<br /> Tinh ehii tri. Chii Tjnh viet Bang vdi Tranh (/f am Ha Ngi. tr. 9. Theo Le Trin Diic, cudn t h i n pha<br /> la Tinh, tat sinh thiet) c6 nghia la thanh tinh. Con nay dugc thd cl din Yen Lu, huygn Thiiy Nguyen,<br /> danh y ddi trUde lam thudc b chiia iy c6 de lai sach Thanh phd Hai Phong. Hign chiing toi ciing khong<br /> thudc va da giai nghia sach Thiin tdng khoa hU luc tim thiy cudn t h i n pha nao v l Tug "Hnh duge trii<br /> la Th^n Trai, Trang Tvf Vo Dat Tug Tinh. Chii tai Thu vign Vign Nghien ciiu Han Nom.<br /> Tinh viet Lap vdi Tranh (Jt) hay Thanh vdi Tranh<br /> (45). Nguyen Ba T^nh. Tue Tinh todn tap. Nxb.<br /> ( # am la Tinh, t$p tfnh thiet) co nghia la yen tinh.<br /> Y hgc. Ha Ngi, 2007.<br /> Hai ngUdi c6 ten higu, chQ Han viet khac nhau,<br /> nghia khac nhau, am thi na na gidng nhau, ma (46) Trin Thai Tong. Thiin tdng khoa hU ngd<br /> bigt higu ciia moi ngUdi c6 6 chil thi khac nhau ro luc. Tug Tinh giai nghia. Trin Trgng DUdng khao<br /> rgt". Thuc ra, hai chii khae nhau, chii fl dgc am ciiu & phien chii. Trung tfim Nghien ciiu Qude hgc<br /> Han Vigt la tjnh, eon chU 1^ dgc la Tinh. & Nxb. v a n hge, Ha Ngi, 2009.<br />
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2