Nghiên cứu xã hội học và dân số Việt Nam (Tập 1): Phần 2

PHẦN II:<br /> <br /> NGHIÊN CỨU VỂ SINH ĐẺ<br /> <br /> 123<br /> <br /> ƯỚC LƯỢNG TUỔI KẾT HÔN TRUNG BÌNH<br /> LẦN ĐẦU QUA SỐ LIỆU TổNG ĐIỂU TRA<br /> DÂN SỐ VÀ NHÀ ở NĂM 1999 <br /> ĐẶNG NGUYÊN ANH<br /> Tình trạng hôn nhân là một trong những chỉ tiêu đặc<br /> trưng trong nghiên cứu dân số và xã hội. Cho đến nay, hầu hết<br /> các cuộc điều tra khảo sát đểu sử dụng thông tin về tình trạng<br /> hôn nhân như một biến số cơ bản khi thiết kế, thu thập và phân<br /> tích kết quả. Ngay từ những năm 60, để đảm bảo tính so sánh<br /> quốc tế, Liên hợp quốc đã có quy ước thốhg nhất tình trạng hôn<br /> nhân thành 5 nhóm sau: (a) Độc thân hay chưa vợ/chồng (b) Có<br /> vợ/chồng hợp pháp và cùng chung sống (c) Có vợ/chồng nhưng<br /> sống ly thân (d) Goá vợ/chồng nhưng chưa tái hôn (e) Ly hôn/ly<br /> dị và chưa tái hôn.1 Do sự nhạy cảm và riêng tư của những<br /> thông tin liên quan đến tình trạng hôn nhân mà hiện nay trong<br /> nhiều cuộc điều tra, luôn có một tỷ lệ đáng kể nhóm đối tượng<br /> khảo sát không muốn khai báo thông tin về tình trạng hôn<br /> n h ân của mình.<br /> So vối tình trạng hôn nhân, tuổi kết hôn trung bình lần<br /> đầu là một tiêu chí không kém phần quan trọng vì nó phản ánh<br /> đặc trưng dân sô" và trình độ phát triển của mỗi quốc gia.2<br /> Nhiều chính phủ trên thế giới đã xem việc nâng cao tuổi kết<br /> 1Xem United Nations, Principles and Recommendations for the 1970<br /> <br /> Population Censuses, Statistical Paper, Series M, No. 44, 1967, pp.<br /> 52-53.<br /> 2Đe thuận tiện cho ngưòi đọc, trong bài này tuổi kết hôn trung bình<br /> <br /> lần đầu được gọi tắt là tuổi kết hôn trung bình.<br /> 125<br /> <br /> hôn như một trong những biện pháp thúc đẩy tiến bộ xã hội.<br /> Từ lâu, chương trình DS-KHHGĐ ở nưốc ta luôn chú trọng công<br /> tác tuyên truyền, vận động thế hệ trẻ không kết hôn sớm. Tình<br /> <br /> trạ n g tảo hôn bị pháp lu ậ t nghiêm cấm, lu ật hôn nhân và gia<br /> đình từ lâu đã có quy định rõ ràng tuổi kết hôn hợp pháp ở Việt<br /> Nam (20 đối với nam và 18 đối với nữ).<br /> Mặc dù có ý nghĩa quan trọng trong thực tiễn như vậy,<br /> song so với tình trạng hôn nhân, thông tin về tuổi kết hôn<br /> thưòng không được thu thập hoặc thu thập không đầy đủ qua<br /> các cuộc điều tra khảo sát. Do những hạn chê trong khả năng<br /> hồi cố sự kiện của người cung cấp thông tin nên nhiều trường<br /> hợp số liệu về tuổi hoặc thời điểm kết hôn bị thiếu hụt, đặt ra<br /> những trỏ ngại lớn trong công tác nghiên cứu và hoạch định<br /> chính sách. Vì những khó khăn phức tạp đó mà các cuộc Tổng<br /> điểu tra dân số với quy mô quốc gia thường không thu thập<br /> thông tin vể tuổi kết hôn. Trong trường hợp này, tuổi kết hôn<br /> trung bình của dân sô' không được xác định.<br /> Nhằm khắc phục được tình trạng trên, khoa học dân sô đã<br /> tìm ra phương pháp ước tính gián tiếp tuổi kết hôn trung bình<br /> thông qua tình trạng hôn nhân của dân số hoặc nhóm dân cư.<br /> Phương pháp này được áp dụng với giả định không xảy ra tử<br /> vong trong độ tuổi khảo sát. Sô' liệu-đầu vào khá đơn giản, đó là<br /> tỷ trọng độc thân (chưa vợ/chồng) chia theo nhóm tuổi. Sự giảm<br /> dần của tỷ trọng này qua từng nhóm tuổi phản ánh thực tê hôn<br /> nhân gia tăng theo thời gian, thường được tính đến nhóm tuổi<br /> 50-54. Có thể tóm tắt các bưóc tính toán như sau:<br /> Bước 1: Tính tổng tỷ trọng chưa kết hôn của dân số theo<br /> các nhóm tuổi, tính từ nhóm 15-19, 20-24, 25-29, v.v... cho đến<br /> nhóm 45-49. Sau đó nhân tổng này với 5 (do sử dụng nhóm tuổi<br /> <br /> 126<br /> <br /> 5 năm). Kết quả thu được là số năm sống độc thân của nhóm<br /> dân cư khảo sát.<br /> Bước 2: Cộng thêm 1500 (15 xlOO) vào kết quả của bước 1.<br /> ở đây, 1500 là số năm sống độc thân của nhóm dân cư trước khi<br /> sang tuổi 15.<br /> Bước 3: Điều chỉnh tỷ trọng chưa kết hôn của hai nhóm<br /> 45-49 và 50-54 tuổi bằng phép nội suy.<br /> Bước 4: Nhân kết quả bước (3) với 50 sau đó trừ vào kết<br /> quả bước (2) nhằm loại trừ sô" năm sống độc thân đối với những<br /> người vẫn không kết hôn trước khi sang tuổi 50.<br /> Bước 5: Lấy 100 trừ đi kết quả bước (3) rồi lấy bước (4)<br /> chia cho số thu được, ta sẽ có tuổi kết hôn trung bình của nhóm<br /> dân cư khảo sát.<br /> Bài viết đã vận dụng phương pháp ước lượng gián tiếp nói<br /> trên để tính toán tuổi kết hôn trung bình của Việt Nam qua sô'<br /> liệu do cuộc TĐTDS thu thập tại thời điểm 1-4-1999 trên phạm<br /> vi cả nước. Cũng giống như những cuộc Tổng điều tra trước đây,<br /> cuộc TĐTDS lần này không có thông tin về thời điểm hay tuổi<br /> kết hôn. Thông tin duy nhất có liên quan là tình trạng hôn<br /> nhân. Vào thồi điểm điều tra, tất cả những người từ 13 tuổi trở<br /> lên đều được hỏi về tình trạng hôn nhân. Câu trả lời được chia<br /> thành 5 nhóm: (a) chưa vợ/chồng; (b) có vợ/chồng; (c) goá; (d) ly<br /> hôn; (e) ly thân.1Theo quy ưốc, cuộc Tổng điều tra chỉ ghi nhận<br /> những cuộc hôn nhân hay ly hôn hợp pháp đã được pháp luật<br /> thừa nhận.<br /> <br /> 1Thông tin chi tiết đề nghị tham khảo nội dung bảng câu hỏi của cuộc<br /> Tổng điều tra.<br /> 127<br /> <br />